📜
๑๔. จุทฺทสโม ปริจฺเฉโท
รูปาวจรสมาธิภาวนานิทฺเทสวณฺณนา
๗๘๙-๙๓. หิตานยนฺติ ¶ หิตาวหํ. มานสฺจ สุคตนฺติ สุฏฺุ ปวตฺตมานสฺจ. มธุรา อตฺถวณฺณนา เอตสฺสาติ มธุรตฺถวณฺณนํ. อุตฺตรํ ตุ มนุสฺสานํ, ธมฺมโต าณทสฺสนนฺติ มนุสฺสานํ โลกิยธมฺมโต อุตฺตริภูตาณทสฺสนโลกุตฺตรํ. สงฺกสฺสรสมาจาเรติ สงฺกาย กงฺขาย สริตพฺพสมาจาเร. อจฺฉิทฺทํ อกฺขณฺฑํ อกมฺมาสํ. อตฺถกาเมนาติ อตฺตโน หิตกาเมน.
๗๙๗. ทุวิธลกฺขณํ จาริตฺตวาริตฺตลกฺขณํ.
๘๐๕. เตสํ จริตานํ โวมิสฺสกนยา.
๘๐๗. สวณฺณกสิณาติ นีลปีตโอทาตโลหิตวณฺณกสิณา.
๘๐๘. ตํ ¶ เอกกํ อานาปานํ อสฺสาสปสฺสาโส.
๘๐๙-๑๐. มรณูปสมายุตฺตา สตีติ มรณานุสฺสติ อุปสมานุสฺสติ. อาหารนิสฺสิตสฺาติ อาหาเร ปฏิกูลสฺา. ธาตุววตฺถานนฺติ จตุธาตุววตฺถานํ.
๘๑๑-๒. อนุกูลา อิเม สพฺพ-จริตานนฺติ วณฺณิตาติ ยํ กมฺมฏฺานํ สทฺธาจริตสฺส อนุกูลํ, ตเมว ปฺาจริตสฺส อนุกูลนฺติ อธิปฺปาโย. อิทํ สพฺพํ ปน วจนํ เอกนฺตวิปจฺจนีกภาวโต เอกนฺตปฏิปกฺขภาวโต อติสปฺปายโต วุตฺตํ, อิติ วิภาวินา เยฺยํ.
๘๓๕. วิปสฺสนาภวสมฺปตฺติ-สุขานํ ปจฺจยา สิยุํ วิปสฺสนาสมฺปตฺติสุขานํ ภวสมฺปตฺติสุขานํ ปจฺจยา สิยุํ.
๘๓๘. สมฺมฏฺานํ ¶ มโนภุโนติ มโนภุหทโย ตสฺส หทยสฺส สมฺมฏฺานํ.
๘๔๔. ปตฺตุกาเมน ธีมตา กสิณํ กตฺตพฺพํ.
๘๔๕. สํหาริมนฺติ อิโต จิโต จ หริตพฺพกสิณํ. ตตฺรฏฺกนฺติ ตสฺมึ าเน ิตํ อิโต จิโต จ อนาหริตพฺพํ กสิณํ.
๘๔๙. วิวฏฺฏํ ปน มิจฺฉตาติ นิพฺพานํ อิจฺฉนฺเตน วิทตฺถิจตุรงฺคุลํ วฏฺฏํ กาตุํ ตํ กสิณํ วฏฺฏติ.
๘๕๑-๒. หตฺถปาสปฺปมาณสฺมึ, ตมฺหา กสิณมณฺฑลาติ ตโต กสิณมณฺฑลโต หตฺถปาสปฺปมาณสฺมึ ปเทเส วิทตฺถิจตุรงฺคุเล อุจฺเจ. ปริมุขํ สตินฺติ กมฺมฏฺานาภิมุขํ สตึ.
๘๕๓-๔. เนกฺขมฺมนฺติ ฌานํ. เขมโต ทฏฺุํ ทิสฺวา อหํ อิมาย ปฏิปตฺติยา อทฺธา เอกนฺเตน ปวิเวกสุขสฺส นิพฺพานสุขสฺส ภาคี อสฺสํ ภเวยฺยํ.
๘๕๖. โส ¶ กสิณสฺส วณฺโณ เตน โยคินา น เปกฺขิตพฺโพ, กสิณสฺส ลกฺขณํ น เปกฺขิตพฺพํ อุสฺสทสฺส วเสน วณฺณํ อมฺุจิตฺวา.
๘๖๐. เอวํ อิมินา วุตฺตปฺปกาเรน เอกคฺคเจตโส เอกคฺคจิตฺตสฺส โยคิโน นิมีเลตฺวา อาวชฺชนฺตสฺส ยถา เยน ปกาเรน กมฺมฏฺานํ โหติ อุมฺมีลิเต กาเลปิ, ตถา เตน ปกาเรน ตํ กมฺมฏฺานํ อาปาถํ ยาติ เจ ยทิ อาคจฺฉติ, อุคฺคหเมว อุคฺคหนิมิตฺตํ.
๘๖๔. ปาทานํ โธวเน ปปฺจปริหารตฺถํ. เอกตลิกาติ เอกตลมตฺตา.
๘๖๖. สมนฺนาหริตพฺพนฺติ ¶ กมฺมฏฺานํ สุมเนน อาหริตพฺพํ, มนสิกาตพฺพนฺติ อตฺโถ. ตกฺกาหฏนฺติ วิตกฺเกน อาหฏํ ผุสิตํ กเร กเรยฺย.
๘๗๑-๔. อิมสฺสาติ ปฏิภาคนิมิตฺตสฺส. ปุริมสฺสาติ อุคฺคหนิมิตฺตสฺส. โก ปน อยํ วิเสโส? ถวิกา นีหริตํ อาทาสมณฺฑลํ มชฺชิตํ วิย. โตยเท กาฬเมเฆ เสตพลากา วิย. ตทา ตํ อุคฺคหนิมิตฺตํ ปทาเลตฺวาว นิคฺคตํ ปฏิภาคนิมิตฺตํ. ตโต อุคฺคหนิมิตฺตโต. ตนฺติ ตํ ปฏิภาคนิมิตฺตํ. สณฺานวนฺตฺจ วณฺณวนฺตฺจ น จ อุปฏฺาการมตฺตํ. ปฺชนฺติ ปฺาย ชาตํ.
๘๗๗-๘. อุปจารกฺขเณ ตสฺสาติ ตสฺส สมาธิโน อุปจารกฺขเณ. นีวรณปฺปหาเนน สมาธิโน ปฏิลาภกฺขเณ ปน องฺคานํ วิตกฺกาทีนํ ปาตุภาเวน อิติ ทฺวีหิ อากาเรหิ.
๘๗๙. ทฺวินฺนํ ¶ สมาธีนนฺติ อุปจารปฺปนาสมาธีนํ.
๘๘๒. จกฺกวตฺติยคพฺโภว รตนํ วิย อสฺส อเนน สุทุลฺลภํ.
๘๙๑-๒. สมตํ วีริยสฺเสวาติ วีริยสมภาวํ. ลยํ ลีนภาวํ อีสกมฺปิ ยนฺตํ คจฺฉนฺตํ มานสํ อาวชฺชนจิตฺตํ.
๘๙๕-๙. ภวงฺคํ ปน ปจฺฉิชฺช อุจฺฉินฺทิตฺวา ตเทว ปถวีกสิณํ อารมฺมณํ กตฺวา โยคิโน มโนทฺวารมฺหิ ชายติ. ตโตติ อาวชฺชนโต ตตฺเรวารมฺมเณ ตสฺมึ ปถวีกสิณสงฺขาเต อารมฺมเณ ตสฺส โยคิโน ชวนานิ จตฺตาริ วา ปฺจ วา ชายนฺเต. อวสาเน เอกํ ชวนมานสํ รูปาวจริกํ โหติ, ตสฺมึ รูปาวจริเก วิตกฺกาทโย องฺคา. อฺเหิ อฺเสํ จิตฺตานํ อฺเหิ วิตกฺกาทีหิ พลวตรา โหนฺติ. ตานิ อปฺปนาภาวํ อปฺปตฺตานิ อปฺปนาเจตโส ¶ ปริกมฺโมปจารโต ปริกมฺมภาวโต ปริกมฺมานีติ วุจฺจนฺเต, อุปจารภาวโต อุปจารานีติ จ วุจฺจนฺเต. ตานิ ชวนานิ อปฺปนายานุโลมตฺตา อนุโลมานิ เอว จ วุจฺจนฺติ. เอตฺถ อนุโลมเกสุ ยํ สพฺพนฺติมํ ชวนํ, ตํ โคตฺรภูติ ปวุจฺจติ.
๙๐๑. โคตฺรภุ ทิฏฺนฺติ โคตฺรภุ นาม อุทฺทิฏฺํ.
๙๐๔-๕. ปุริเมหิ ชวเนหิ ยํ อาเสวนํ, ตํ พลวปจฺจยํ ลทฺธา ลภิตฺวา ฉฏฺํ ชวนํ, สตฺตมํ วา ชวนํ อปฺเปติ. อิติ วจนํ ปวุจฺจติ, เอตฺถ วาเท โคทตฺโต นาม อาภิธมฺมิโก อาจริโย อาห. ฉินฺนตเฏ มุขํ ยสฺส ฉินฺนตฏมุโข.
๙๐๘. ปจฺจเวกฺขณา ¶ เหตุ ยสฺส อาวชฺชนสฺสาติ ปจฺจเวกฺขณเหตุกํ.
๙๑๑-๒. กามจฺฉนฺทสฺส นานาวิสเย ปลุทฺธสฺส. เจตโส เอกสฺมึ วิสเย สมาธาเนน สมาธิ.
๙๑๕. สยฺจ อติสนฺตโต สุขํ อวูปสนฺตสภาวสฺส อุทฺธจฺจกุกฺกุจฺจทฺวยสฺส ปฏิปกฺขโต วุตฺตํ.
๙๑๗. ปฺจงฺควิปฺปยุตฺตนฺติ ปฺจนีวรณวิปฺปยุตฺตํ. ปฺจงฺคสํยุตนฺติ วิตกฺกาทีหิ ยุตฺตํ.
๙๒๐-๑. เวปุลฺลนฺติ กมฺมฏฺานสฺส วิปุลภาวํ. ตฺจ ปฏิภาคนิมิตฺตํ อุปจารํ วิจาเรตฺวา วฑฺเฒตุํ วฏฺฏติ.
๙๒๘-๓๑. ปมาทโยคิโนติ ปมาทวเสน โยคิสมฺปนฺนสฺส กามสหคตา สฺามนกฺการา มนสิการา เจ จรนฺติ, ตสฺส โยคิโน ตํ ฌานํ หานภาคิยํ โหติ. สติ สนฺติฏฺเต ตสฺมึ, สนฺตา ตทนุธมฺมตา ตสฺมึ ปมชฺฌาเน ตทนุธมฺมตา ตสฺส ปมชฺฌานสฺส อนุรูปา สติ นิกนฺติ สนฺตา สํวิชฺชมานา สนฺติฏฺเต สนฺติฏฺติ, ตํ ฌานํ มนฺทสฺส โยคิโน ิติภาคิยํ โหติ, ิตึ ภชติ. วิเสสภาคิยํ โหติ, วิเสสํ ทุติยาทิภาวนํ ปาปุณาตีติ อตฺโถ. นิพฺพิทาสํยุตา ¶ สฺา, มนกฺการาติ นิพฺพิทาวิปสฺสนาสํยุตฺตา สฺามนกฺการา. นิพฺเพธภาคิยนฺติ โลกุตฺตรภาคิยํ, โลกุตฺตรมคฺคภาคิยนฺติ อตฺโถ.
๙๓๓. อยํ สมาปตฺติ อาสนฺนากุสลารโย อาสนฺนากุสลาริกา ยสฺมา ตกฺกจารานํ ถูลตฺตา จ, ตสฺมา การณา อยํ สมาปตฺติ องฺคทุพฺพลา.
๙๓๕. นิกนฺตินฺติ ตณฺหํ. ปริยาทายาติ โสสาเปตฺวา.
๙๓๖. วิธินาติ ¶ ปุพฺเพ วุตฺตวิธินา. สตสฺสาติ สติสมฺปนฺนสฺส.
๙๓๘. นิมิตฺตํ ตุ ตเทว จาติ ตเมว ปมนิมิตฺตํ ‘‘ปถวี ปถวี’’อิติ เอวํ มนสา กโรนฺตสฺส.
๙๔๓. สมฺปสาทนนฺติ สทฺธา. มชฺฌตฺตนฺติ ตตฺรมชฺฌตฺตตา.
๙๔๔. ทุวงฺคหีนนฺติ วิตกฺกวิจารหีนํ.
๙๔๘. ปีติ นาม เจตโส จิตฺตสฺส อุปฺปิลาปนํ อุปฺปิลาปิตตฺตํ ยโต ยสฺมา การณา.
๙๖๑-๒. อาสนฺนปีติโทสาติ ปีติเยว โทสา. เอตฺถ เอตสฺมึ ตติยชฺฌาเน ยเทว ยํ เอว สุขํ อิติ เอวํ สุขํ เจตโส อาโภโค มนสิกาโร. เอวํ อิมินา ปกาเรน สุขสฺส ถูลตฺตา อยํ สมาปตฺติ องฺคทุพฺพลา โหติ.
๙๗๔-๕. สุขํ อุเปกฺขาย อาเสวนํ ปน น โหติ ยสฺมา อุเปกฺขาย อาเสวนํ ปน น โหติ, ยสฺมา อุเปกฺขาสหคตานิ ชวนานิ ชวนฺติ, ตสฺมา จตุตฺถชฺฌานํ อุเปกฺขาสหคตํ สมุทีริตํ.
๙๗๖. ทุติยชฺฌานํ ทฺวิธา ทฺวีหิ โกฏฺาเสหิ ิตํ.
๙๗๙. อยํ ¶ อภิธมฺมาวตาโร สุมธุรวรตรวจโน กํ นุ ชนํ เนว รฺชยติ, อตินิสิตวิสโท พุทฺธิปฺปจาโร ยสฺส โส อตินิสิตวิสทพุทฺธิปฺปจาโร, โส เตน ชเนน เวทนีโย ชานิตพฺโพ.
อิติ อภิธมฺมาวตารฏีกาย
รูปาวจรสมาธิภาวนานิทฺเทสวณฺณนา นิฏฺิตา.
จุทฺทสโม ปริจฺเฉโท.