📜
ผาหิยมทฺธานกฺกมกถา
ผาหิยนฺนาเมน หิ จินภิกฺขุนา ๙๕๖-พุทฺธวสฺเส สีหฬทีปโต สกฺกตภาสาโรปิตํ มหิสาสกวินยปิฏกฺจ ทีฆาคโม จ สํยุตฺตาคโม จ สนฺนิปาตปิฏกฺจ อตฺตนา สห จินรฏฺมานีตนฺติ ตสฺส อทฺธานกฺกมกถายํ ¶ ทสฺสิตํ. ตฺจ สพฺพํ อภยคิริวิหารโตเยว ลทฺธมสฺส, มหาวิหารวาสีนํ สกฺกตาโรปิตปิฏกาภาวโต. อฏฺกถายํ ปฏิกฺขิตฺตวณฺณปิฏกาทีนิ จ ตตฺเถว ภเวยฺยุํ, มหาวิหารวาสีหิ เตสํ อปฺปฏิคฺคหิตภาวโต. ตถา ‘‘ผาหิยมฺภิกฺขุสฺส สีหฬทีเป ปฏิวสนกาเล (๙๕๔-๙๕๖-พุ-ว) มหาวิหาเร ติสหสฺสมตฺตา ภิกฺขู วสนฺติ, เต เถรวาทปิฏกเมว อุคฺคณฺหนฺติ, น มหายานปิฏกํ. อภยคิริวิหาเร ปฺจสหสฺสมตฺตา ภิกฺขู วสนฺติ, เต ปน ทฺเวปิ ปิฏกานิ อุคฺคณฺหนฺติ มหายานปิฏกฺเจว เถรวาทปิฏกฺจา’’ติ จ เตเนว จินภิกฺขุนา ทสฺสิตํ.
ยสฺมา ปน อภยคิริวาสิโน มหายานปิฏกมฺปิ อุคฺคณฺหนฺติ, ตสฺมา ตสฺมึ วิหาเร มหายานิกานํ ปธานาจริยภูเตหิ อสฺสโฆสนาคชฺชุเนหิ กตคนฺถาปิ สํวิชฺชมานาเยว ภเวยฺยุํ, ตโตเยว เตสํ นยฺจ นามฺจ อาจริยพุทฺธโฆสตฺเถโรปิ อฺเปิ ตํกาลิกา มหาวิหารวาสิโน สุตสมฺปนฺนา เถรา ชาเนยฺยุํเยว. อปิจ ทกฺขิณอินฺทิยรฏฺเ สมุทฺทสมีเป คุนฺตาชนปเท นาคารชุนโกณฺฑํ นาม านมตฺถิ, ยตฺถ นาคชฺชุโน มหายานิกานํ ปธานาจริยภูโต วสนฺโต พุทฺธสาสนํ ปติฏฺาเปสิ. อาจริยพุทฺธโฆสสฺส จ ตนฺเทสิกภาวนิมิตฺตํ ทิสฺสติ, ตํ ปจฺฉโต (๓๓-ปิฏฺเ) อาวิภวิสฺสติ. ตสฺมาปิ อาจริยพุทฺธโฆสตฺเถโร นาคชฺชุนสฺส จ อสฺสโฆสสฺส จ นยฺจ นามฺจ ชาเนยฺยเยวาติ สกฺกา อนุมินิตุํ.
ชานโตเยว ปน เตสํ นยสฺส วา นามสฺส วา อตฺตโน อฏฺกถายมปฺปกาสนํ เตสํ นิกายนฺตรภาวโตเยวสฺส. ตถา หิ เตสํ อสฺสโฆสนาคชฺชุนานํ อสฺสโฆโส[(๕๗๐-๖๗๐-พุทฺธวสฺสพฺภนฺตเร)] เถรวาทโต ภินฺเนสุ เอกาทสสุ คเณสุ สพฺพตฺถิวาทคเณ ปริยาปนฺโน, นาคชฺชุโน จ มหาสงฺฆิก-เจติยวาทิคณาทีหิ ชาเต มหายานนิกาเย ปริยาปนฺโน, ¶ มหาวิหารวาสิโน จ อาทิโตเยว ปฏฺาย นิกายนฺตรสมเยหิ อสมฺมิสฺสนตฺถํ อตฺตโน ปิฏกํ อตีว อาทรํ กตฺวา รกฺขนฺติ, อยฺจ อาจริยพุทฺธโฆโส เตสมฺตโร. วุตฺตฺหิ ตสฺส คนฺถนิคมเนสุ ‘‘มหาวิหารวาสีนํ วํสาลงฺการภูเตนา’’ติ. ตสฺมา ‘‘อาจริยพุทฺธโฆโส เตสํ นยํ ชานนฺโตเยว อตฺตโน คนฺเถสุ นิกายนฺตรสมเยหิ อสมฺมิสฺสนตฺถํ นปฺปกาเสสี’’ติ เวทิตพฺพํ.
เอตฺตาวตา จ ยานิ ‘‘โพธิมณฺฑสมีปมฺหิ, ชาโต พฺราหฺมณมาณโว’’ติอาทินา วุตฺตสฺส มหาวํสวจนสฺส วิจารณมุเขน อาจริยพุทฺธโฆสสฺส วมฺภนวจนานิ ธมฺมานนฺทโกสมฺพินา วุตฺตานิ, ตานิ อมูลกภาเวน อนุวิจาริตานิ. ตถาปิ ‘‘อาจริยพุทฺธโฆโส โพธิมณฺฑสมีเป ชาโต’’ติ เอตํ ปน อตฺถํ สาเธตุํ ทฬฺหการณํ น ทิสฺสเตว เปตฺวา ตํ มหาวํสวจนํ, ยมฺปิ พุทฺธโฆสุปฺปตฺติยํ วุตฺตํ, ตมฺปิ มหาวํสเมว นิสฺสาย วุตฺตวจนตฺตา น ทฬฺหการณํ โหตีติ.