📜
ธมฺมปทฏฺกถากรณํ
อปราปิ ติสฺโส อฏฺกถาโย สนฺติ ขุทฺทกปาฏฺกถา ธมฺมปทฏฺกถา สุตฺตนิปาตฏฺกถา จาติ, ยา ตาสุ ทิสฺสมานนิคมนวเสน อาจริยพุทฺธโฆเสเนว กตาติ ปฺายนฺติ. ตตฺถ ปน วุตฺตวจนานิ กานิจิ ¶ กานิจิ อาคมฏฺกถาสุ วุตฺตากาเรน น โหนฺติ. ตสฺมา เอเก วทนฺติ ‘‘เนตา อาจริยพุทฺธโฆสสฺสา’’ติ. เอกจฺเจ ปน ‘‘อาจริยสฺส อุปถมฺภกตฺเถเรหิ ปมํ กตา, ปจฺฉา อาจริเยน โอสานโสธนวเสน ปริโยสาปิตา วา ภเวยฺยุํ, อภิธมฺมฏฺกถํ อายาจนฺเตน จูฬพุทฺธโฆเสน วา กตา ภเวยฺยุ’’นฺติ วทนฺติ.
ตํ ตถา วา โหตุ อฺถา วา, อิทานิ เอกนฺตโต วินิจฺฉินิตุํ น สุกรเมว. ตสฺมา ตาสํ นิคมนวจนวเสเนว เอตฺถ ปกาสยิสฺสาม. ตาสุ หิ ธมฺมปทฏฺกถํ กุมารกสฺสปตฺเถเรน อายาจิโต สิริกูฏสฺส (สิริกุฑฺฑสฺส) รฺโ ปาสาเท วิหรนฺโต ปรมฺปราภตํ สีหฬภาสาย สณฺิตํ โปราณฏฺกถํ ปาฬิภาสาย อาโรเปตฺวา วิตฺถารคตฺจ วจนกฺกมํ สมาเสตฺวา คาถาสุ อสํวณฺณิตปทพฺยฺชนานิ สํวณฺเณตฺวา อกาสิ. วุตฺตฺหิ ตตฺถ คนฺถารมฺเภ –
‘‘ปรมฺปราภตา ตสฺส, นิปุณา อตฺถวณฺณนา;
ยา ตมฺพปณฺณิทีปมฺหิ, ทีปภาสาย สณฺิตา…เป…
กุมารกสฺสเปนาหํ, เถเรน ถิรเจตสา;
สทฺธมฺมฏฺิติกาเมน, สกฺกจฺจํ อภิยาจิโต…เป…
ตํ ภาสํ อติวิตฺถาร, คตฺจ วจนกฺกมํ;
ปหายาโรปยิตฺวาน, ตนฺติภาสํ มโนรมํ.
คาถานํ พฺยฺชนปทํ, ยํ ตตฺถ น วิภาวิตํ;
เกวลํ ตํ วิภาเวตฺวา, เสสํ ตเมว อตฺถโต.
ภาสนฺตเรน ภาสิสฺส’’นฺติ [ธ. ป. อฏฺ. ๑.คนฺถารมฺภกถา] –
นิคมเน จ วุตฺตํ –
‘‘วิหาเร อธิราเชน, การิตมฺหิ กตฺุนา;
ปาสาเท สิริกูฏสฺส, รฺโ วิหรตา มยา’’ติ [ธ. ป. อฏฺ. ๒.นิคมนกถา].
เอตฺถ จ สิริกูโฏ นาม สมนฺตปาสาทิกานิคมเน สิริปาโลติ วุตฺโต มหานาโมเยว ราชาติ วทนฺติ. เอวํ สติ มเหสิยา อานยนํ สมาทาปนมารพฺภ เตน รฺา ทินฺเน ธูมรกฺขปพฺพตวิหาเร วสนฺเตน สา กตาติ เวทิตพฺพา. วุตฺตฺเหตํ มหาวํเส –
‘‘โลหทฺวาร-รลคฺคาม-โกฏิปสฺสาวนวฺหเย;
ตโย ¶ วิหาเร กาเรตฺวา, ภิกฺขูนํ อภยุตฺตเร.
วิหารํ การยิตฺวาน, ธูมรกฺขมฺหิ ปพฺพเต;
มเหสิยา’นเยนา’ทา, ภิกฺขูนํ เถรวาทิน’’นฺติ.
ตสฺส ปน รฺโ กาเล สา นิฏฺาปิตาติ น สกฺกา คเหตุํ. ตสฺส หิ รฺโ เอกวีสติมวสฺเส สมนฺตปาสาทิกํ นิฏฺาเปสิ. โส จ ราชา ทฺวาวีสติมวสฺเส ทิวงฺคโต. เอตฺถนฺตเร สาธิกเอกวสฺเสน ‘‘จตสฺโส จ อาคมฏฺกถาโย ติสฺโส จ อภิธมฺมฏฺกถาโย อยฺจ ธมฺมปทฏฺกถา’’ติ สพฺพา เอตา น สกฺกา นิฏฺาเปตุนฺติ.