📜
นิคม ปรมตฺถทีปนี
๑๗๒. จาริตฺเตน กุลาจาเรน โสภิเต าติ มิตฺต ธน โภคสมฺปตฺติยา วิสาเล กุเล อุทโย วฑฺฒิ ยสฺส โสติ จาริตฺตโสภิตวิสาลกุโลทโย. เตน. สทฺธาย อภิวุฑฺฒานํ ปริสุทฺธานฺจ อตฺตโน สีลสุตจาคาทิคุณานํ อุทโย วฑฺฒิ เอตสฺมินฺติ สทฺธาติวุฑฺฒปริสุทฺธคุโณทโย. เตน. นมฺปวฺหเยนาติ นมฺปนามเกน อุปาสเกน. ปณิธายาติ ภุสํ นิธาย หทเย ถเปตฺวา อุปาทาย ปฏิจฺจ. ปรานุกมฺปนฺติ ปเรสํ อตฺตโน มนฺทพุทฺธีนํ ปจฺฉิมชนานํ อนุกมฺปํ อนุทยํ การฺุํ ปณิธายาติ สมฺพนฺโธ. ปตฺถิตนฺติ อภิยาจิตํ. ปฺุเน เตน วิปุเลนาติ เตน วิปุเลน อภิธมฺมตฺถ สงฺคหปกรณสฺส กรณปฺุเน. ตุมูลโสมนฺติ เอวํ นามกํ วิหารํ. วุตฺตฺหิ ขุทฺทสิกฺขาฏีกายํสีหฬทีเป ตุมูลโสมวิหาเร สงฺฆสฺส ปากวตฺตํปิ ตาล ปณฺณํ วิกฺกิณิตฺวา กรียติ. น หิ ตตฺถ ปณฺเณน อตฺโถ อตฺถิ. สพฺเพปิ อิฏฺกจฺฉนฺนา ปาสาทาทโยติ. เอโส กิร วิหาโร อาทิโต อภยคิริรฺโ อคฺคมเหสิภูตาย โสมเทวิยา การาปิตตฺตา ยาวชฺชตนาปิ โสมวิหาโรตฺเวว ปฺายิตฺถ. ตุมูลสทฺโท ปน วิปุลสทฺทปริยาโย.
อเถตฺถ ¶ วตฺตติ สทฺโท, ตุมูโล เภรโว มหา;
หตฺถินาเค ปทินฺนมฺหิ, สิวีนํ รฏฺวฑฺฒเนติ.
อาทีสุ
วิย. โสจ วิหาโร สฏฺิมตฺเตหิ มหาปริเวเณหิ สณฺิโต โหตีติ อติวิย วิปุโล มหนฺโต วิตฺถิณฺโณ โหติ. ตสฺมา โส วิปุลตฺตา มหนฺตตฺตา วิตฺถิณฺณตฺตา ตุมูล โสโมติ วุจฺจติ. ตํ ตุมูลโสมํ. อตฺถโต มหาโสม วิหารนฺติ วุตฺตํ โหติ. เอเตน เถโร อตฺตโน อาจริยวํสสฺส วสน วิหารํ กิตฺเตติ. อตฺตโน วสนฏฺานํ ปน นามรูปปริจฺเฉเท กิตฺติตํ. ธฺาธิวาสนฺติ ตสฺมึ วิหาเร อาทิกมฺมิกภูต มหินฺทตฺเถราทีนํ ปฺุวนฺตตฺเถรานํ อชฺฌาวุฏฺภูตํ. ทีปปสาทก มหามหินฺทตฺเถรสฺส หิ วํเส ชาตตฺตา ตสฺมึ วิหาเร อาทิกมฺมิกภูโต มหาเถโรปิ มหินฺทตฺเถโรนามาติ ธาตุวํเส วุตฺโต. อุทิโตทิตนฺติ อติวิย อุทิตํ. นภมชฺเฌ ปุณฺณจนฺทมณฺฑลํ วิย สกลสีหฬทีเป อติวิย อุคฺคตนฺติ อตฺโถ. อริยมคฺคปฺาวเสน ปริยตฺติเวสารชฺชาทิ ปฺาวเสนวา อวทาเตหิ ปริโยทาเตหิ คุเณหิ โสติตาติ ปฺาวทาตคุณโสติตา. เต เอว ลชฺชีปาปครหิโน. มฺนฺตูติ อนุสฺสรนฺตุ. ปฺุวิภาโวทย มงฺคลายาติ วิปุลานํ ปฺุานํ วฑฺฒิสงฺขาต มงฺคลตฺถาย. ตตฺรายํ โยชนา, ปฺุเน เตน วิปุเลน ธฺาธิวาสํ อุทิโตทิตํ ตุมูลโสม วิหารฺจ ตตฺถ นิปาสิโน มหินฺทตฺเถราทิเก ปฺาวทาต คุณโสภิเต ลชฺชิภูเต ภิกฺขูจ ปฺุวิภโวทยมงฺคลาย อายุกนฺตํ มฺนฺตุ ปจฺฉิมา ชนาติ. อถวา, ตํวิหารํ อฺเ ปฺาวทาต คุณโสภิต ลชฺชี ภิกฺขู มฺนฺตูติ โยชนา. เอเตน เถโร ปจฺฉิมชนานํ ฉสุ อนุตฺตริยธมฺเมสุ อนุสฺสตานุตฺตริยสงฺขาตํ ปฺุวิเสสฺจ มยํปิ ตาทิสคุณภาคิโน ภวิสฺสามาติ อุสฺสาหนุปายฺจ ปฏิปาเทสีติ.
ปรมตฺถทีปนี นิคมกถา
เอตฺตาวตาจ –
นคเร ทีปรงฺคมฺหิ, คาเม ติ นามเก;
อฏฺสฺุทฺวเยกมฺหิ, สาเก ชาเตน ยา มยา.
มุํรฺวาคาเม อรฺมฺหิ, ลงฺฆตีติ วิสฺสุตาลเย;
วสตา มหโต ภิกฺขุ, คณสฺส หิตการินา.
ปรมตฺถทีปนีนาม, สงฺขตา สารทสฺสินา;
สาเรสีนํ หิตตฺถาย, สาราสารวิเวกินํ.
สุนิฏฺิตา อยํ ฏีกา, นิพฺภยา นิรุปทฺทวา;
นวปฺจทฺวเยกมฺหิ, สาเก โกมุทสารเท.
ตถา กลฺยาณสงฺกปฺปา, สาธูนํ อมตปฺผลา;
นิฏฺํ คจฺฉนฺตุ สพฺเพปิ, นิพฺภยา นิรุปทฺทวา.
ยถา โลกมฺหิ โชตนฺติ, อุโภ จนฺทิมสูริยา;
ตเถว ปรมตฺเถสุ, อยํ ปรมตฺถทีปนี.
ปาฬิยตฺเตสุ สา สุภา, สทฺทนิรุตฺติทีปนี;
อุโภ โลกมฺหิ โชตนฺตุ, สทฺธมฺโม ยาว ติฏฺตีติ.
ตตฺถ นคเร ทีปรงฺคมฺหีติ ทีปวาสิมหาชนํ รฺเชตีติ ทีปรงฺคนฺติ ลทฺธนาเม นคเร. คาเม นามเกติ โรหิตมิคานํ นิวาสภูมิตเล ปติฏฺิตตฺตา เอวํนามเก มหาคาเม. สาเกติ กลิยุเค. ยา มยาติ ปรมตฺถทีปนีนาม ยาฏีกา มยา สงฺขตาติ สมฺพนฺโธ. ลงฺฆตีติ วิสฺสุตาลเยติ เอวํวิสฺสุเต อรฺวิหาเร. สาเรสีนนฺติ สารคเวสีนํ. สาราสารวิเวกินนฺติ อยํ สาโร อยํ อสาโรติ เอวํ สารฺจ อสารฺจวิเว เจตฺวา ชานิตุํ สมตฺถานํ. สาเกติ กลิยุเค. โกมุทสาร เทติ กุมุทปุปฺผยุตฺเต สรทอุตุ ปริยาปนฺเนปจฺฉิ มกตฺติกมาเส. อมตปฺผลาติ นิพฺพานปโยชนา. สุภาติ อตฺถพฺยฺชนสมฺปตฺติยา โสภณา. สทฺธมฺโมติ ติวิธํ สตฺถุสาสนํ วุจฺจตีติ.
อิติ อภิธมฺมตฺถสงฺคหปกรณสฺส จตุตฺถสํวณฺณนา
ภูตา ปรมตฺถทีปนีนามา ยํฏีกา
สพฺพากาเรน นิฏฺิตา.