📜
๒. อารมฺมณปจฺจโย
กตโม อารมฺมณปจฺจโย. สพฺเพปิ จิตฺตเจตสิกา ธมฺมา สพฺเพปิ รูปธมฺมา สพฺพํปิ นิพฺพานํ สพฺพาปิ ปฺตฺติโย อารมฺมณ ปจฺจโย. น หิ โส นาม เอโกปิ ธมฺโม อตฺถิ, โย จิตฺต เจตสิกานํ อารมฺมณํ น โหติ. สงฺเขปโต ปน อารมฺมณํ ฉพฺพิธํ โหติ รูปารมฺมณํ สทฺทารมฺมณํ คนฺธารมฺมณํ รสารมฺมณํ โผฏฺพฺพารมฺมณํ ธมฺมารมฺมณนฺติ.
กตเม ธมฺมา อารมฺมณปจฺจยสฺส ปจฺจยุปฺปนฺนา. สพฺเพปิ จิตฺต เจตสิกาธมฺมา อารมฺมณปจฺจยสฺส ปจฺจยุปฺปนฺนา. น หิ กิฺจิ จิตฺตํ นาม อตฺถิ, ยํ จิตฺตํ ภูเตน วา อภูเตน วา อารมฺมเณน วินา ปวตฺตติ.
ตตฺถ ปจฺจุปฺปนฺนํ รูปารมฺมณํ ทุวิธสฺส จกฺขุวิฺาณจิตฺตสฺส อารมฺมณปจฺจโย. ปจฺจุปฺปนฺนํ สทฺทารมฺมณํ ทุวิธสฺส โสตวิฺาณ จิตฺตสฺส. ปจฺจุปฺปนฺนํ คนฺธารมฺมณํ ทุวิธสฺส ฆานวิฺาณจิตฺตสฺส. ปจฺจุปฺปนฺนํ รสารมฺมณํ ทุวิธสฺส ชิวฺหาวิฺาณจิตฺตสฺส. ปจฺจุปฺปนฺนํ ติวิธํ โผฏฺพฺพารมฺมณํ ทุวิธสฺส กายวิฺาณจิตฺตสฺส. ปจฺจุปฺปนฺนานิ ตานิ ปฺจารมฺมณานิ ติวิธสฺส มโนธาตุจิตฺตสฺส อารมฺมณปจฺจโย. สพฺพานิ ตานิ อตีตานาคตปจฺจุปฺปนฺนานิ ปฺจารมฺมณานิ วา สพฺพานิ เตกาลิกานิ กาลวิมุตฺตานิ ธมฺมารมฺมณานิ วา ฉ สตฺตติวิธานํ มโนวิฺาณจิตฺตานํ ยถารหํ อารมฺมณปจฺจโย.
เกนฏฺเน อารมฺมณํ, เกนฏฺเน ปจฺจโยติ. จิตฺต เจตสิเกหิ อาลมฺพิตพฺพฏฺเน อารมฺมณํ, อุปการกฏฺเน ปจฺจโยติ.
อาลมฺพิตพฺพฏฺเนาติ ¶ เจตฺถ อาลมฺพณกิริยา นาม จิตฺต เจตสิกานํ อารมฺมณคฺคหณกิริยา, อารมฺมณุปาทาน กิริยา.
ยถา หิ โลเก อโยธาตุํ กาเมติ อิจฺฉตีติ อตฺเถน อโยกนฺตโก นาม โลหธาตุวิเสโส อตฺถิ. โส อโยขนฺธสมีปํ สมฺปตฺโต ตํ อโยขนฺธํ กาเมนฺโต วิย อิจฺฉนฺโต วิย อโยขนฺธาภิมุโข จฺจลติ. สยํ วา ตํ อโยขนฺธํ อุปคจฺฉติ. อโยขนฺธํ วา อตฺตาภิมุขํ อากฑฺฒติ, อโยขนฺโธ ตทภิมุโข จฺจลติ, ตํ วา อุปคจฺฉติ. อยํ อโยกนฺตกสฺส อาลมฺพณกิริยา นาม. เอวเมว จิตฺตเจตสิกานํ อารมฺมเณสุ อาลมฺพณกิริยา ทฏฺพฺพา. น เกวลํ อารมฺมเณสุ อาลมฺพณ มตฺตํ โหติ. อถ โข จิตฺตเจตสิกา ธมฺมา สตฺตสนฺตาเน อุปฺปชฺชมานา ฉสุ ทฺวาเรสุ อารมฺมณานํ อาปาตาคมเน เอว ขเณ ขเณ อุปฺปชฺชนฺติ. อุปฺปชฺชิตฺวา จ ขเณ ขเณ นิรุชฺฌนฺติ.
ยถา ตํ เภริตเล เภริสทฺทา อุปฺปชฺชมานา ตตฺถ ตตฺถ หตฺเถน ปหรณกาเล เอว ขเณ ขเณ อุปฺปชฺชนฺติ, อุปฺปชฺชิตฺวา จ ขเณ ขเณ นิรุชฺฌนฺติ. วีณาสทฺทา อุปฺปชฺชมานา วีณาตนฺตีสุ ตตฺถ ตตฺถ วีณาทนฺตเกน ปหรณกาเล เอว ขเณ ขเณ อุปฺปชฺชนฺติ, อุปฺปชฺชิตฺวา จ ขเณ ขเณ นิรุชฺฌนฺตีติ. นิทฺทายนฺตสฺส ภวงฺคจิตฺตปฺปวตฺติ กาเลปิ ปุพฺพภเว มรณาสนฺนกาเล ฉสุ ทฺวาเรสุ อาปาต มาคตานิ กมฺม กมฺมนิมิตฺต คตินิมิตฺตานิ เอว ภวงฺคจิตฺตานํ อารมฺมณปจฺจโยติ. อารมฺมณปจฺจยทีปนา นิฏฺิตา.