📜
๑๓. กมฺมปจฺจโย
ทุวิโธ กมฺมปจฺจโย สหชาตกมฺมปจฺจโย นานากฺขณิก กมฺมปจฺจโย.
ตตฺถ ขณตฺตยสมงฺคิ ภูตา สพฺพาปิ กุสลากุสลา พฺยากตเจตนา สหชาตกมฺม ปจฺจโย. เจตนาสมฺปยุตฺตา สพฺเพปิ จิตฺตเจตสิกา ธมฺมาจ ปฏิสนฺธิจิตฺเตน สหุปฺปนฺนา กมฺมชรูปธมฺมา จ ปวตฺติกาเล สพฺเพปิ จิตฺตชรูปธมฺมา จ ตสฺส ปจฺจยสฺส ปจฺจยุปฺปนฺนา.
อตีตา ¶ กุสลากุสลเจตนา นานากฺขณิกกมฺม ปจฺจโย. พาตฺตึสวิธา โลกิยวิปาก จิตฺตเจตสิกา ธมฺมา จ สพฺเพ กมฺมชรูปธมฺมา จ ตสฺส ปจฺจยสฺส ปจฺจยุปฺปนฺนา.
เกนฏฺเน กมฺมนฺติ. กิริยาวิเสสฏฺเน กมฺมํ. เจตนา หิ กิริยา วิเสโส โหติ สพฺพกมฺเมสุ เชฏฺกตฺตา. ตา หิ สพฺเพสุ กายวจีมโนกมฺเมสุ ปจฺจุปฏฺิเตสุ ตสฺส ตสฺส กมฺมสฺส นิปฺผตฺตตฺถาย สมฺปยุตฺตธมฺเม เจเตติ กปฺเปติ สํวิทหติ, เอกโต อุฏฺาเปติ, ตสฺมา สพฺพกมฺเมสุ เชฏฺกา โหติ. อิติ กิริยาวิเสสฏฺเน กมฺมํ นาม. กโรนฺติ เอเตนาติ วา กมฺมํ. กึ กโรนฺติ. กายิกกิริยํปิ กโรนฺติ, วาจสิกกิริยํปิ กโรนฺติ, มานสิกกิริยํปิ กโรนฺติ. ตตฺถ กายิกกิริยา นาม คมนาน นิสชฺชาทโย อภิกฺกมนปฏิกฺกมนาทโย อนฺตมโส อกฺขิทลานํ อุกฺขิปนนิกฺขิปนานิปิ. วาจสิกกิริยา นาม วาจาปวตฺตนกิริยา. มานสิกกิริยา นาม สุจินฺติต ทุจินฺติตกิริยา, อนฺตมโส ปฺจ วิฺาณานํ ทสฺสนกิจฺจสวนกิจฺจาทีนิปิ. สพฺพาปิ อิมา กิริยาโย เอตาย เจตนาย สตฺตา กโรนฺติ, สํวิทหนฺติ, ตสฺมา สา เจตนา กมฺมํ นาม.
อตฺตโน ปจฺจยุปฺปนฺเนน สห ชายตีติ สหชาตํ. สหชาตฺจ ตํ กมฺมฺจาติ สหชาตกมฺมํ. สหชาตกมฺมํ หุตฺวา ปจฺจโย สหชาตกมฺม ปจฺจโย. สหชาตกมฺมภาเวน ปจฺจโยติ วุตฺตํ โหติ.
อฺโ กมฺมสฺส อุปฺปตฺติกฺขโณ อฺโ วิปากสฺส อุปฺปตฺติกฺขโณติ เอวํ วิสุํ วิสุํ อุปฺปตฺติกฺขโณ เอตสฺสาติ นานากฺขณิกํ. นานากฺขณิกฺจ ตํ กมฺมฺจาติ นานากฺขณิกกมฺมํ. นานากฺขณิกกมฺมํ หุตฺวา ปจฺจโย นานากฺขณิกกมฺมปจฺจโย. นานากฺขณิกกมฺมปจฺจยภาเวน ปจฺจโยติ วุตฺตํ โหติ. อริยมคฺคสมฺปยุตฺตา เจตนา อตฺตโน นิรุทฺธานนฺตเร เอว อริยผลวิปากํ ชเนติ, สาปิ นานากฺขณิกา เอว โหติ.
เอตฺถ จ เอกา ทานกุสลเจตนา อตฺตนา สหชาตานํ จิตฺตเจตสิกานฺจ กายิกวาจสิกกิริยาภูตานํ จิตฺตชรูปานฺจ สหชาตกมฺมปจฺจโย. ตาย เจตนาย อายตึ กาลนฺตเร อุปฺปชฺชมานสฺส วิปากกฺขนฺธสฺส จ กมฺมชรูปกฺขนฺธสฺส จ นานากฺขณิก กมฺมปจฺจโย. เอวํ เอกา กมฺมปถปตฺตา สุจริตทุจฺจริตเจตนา ทฺวีสุ กาเลสุทฺวินฺนํ ปจฺจยุปฺปนฺนานํ ทฺวีหิ ปจฺจยสตฺตีหิ ปจฺจโย โหตีติ.
เอตฺถ จ นานากฺขณิกกมฺมปจฺจเย กมฺมนฺติ กิริยาวิเสโส. โส ปน เจตนาย นิรุทฺธายปิ อนิรุชฺฌิตฺวา ตํ จิตฺตสนฺตานํ อนุคจฺฉติเยว. ยทา ¶ วิปจฺจิตุํ โอกาสํ ลภติ, ตทา โส กิริยา วิเสโส จุตินนฺตเร เอโก อตฺตภาโว หุตฺวา วิปจฺจติ ปาตุภวติ. โอกาสํ ปน อลภมานา ภวสตํปิ ภวสหสฺสํปิ ภวสตสหสฺสํปิ ตํ สนฺตานํ อนุคจฺฉติเยว. มหคฺคตกมฺมํ ปน ลทฺโธกาเส สติ ทุติยภเว พฺรหฺมโลเก เอโก พฺรหฺมตฺตภาโว หุตฺวา วิปจฺจติ ปาตุภวติ. สุปริปกฺกกมฺมตฺตา ปน ทุติยภเวเยว ขียติ, ตโต ปรํ นานุคจฺฉตีติ. กมฺมปจฺจยทีปนา นิฏฺิตา.