📜
๑๔. วิปากปจฺจโย
ฉตฺตึสวิธา วิปากภูตา สหชาตจิตฺตเจตสิกา ธมฺมา วิปาก ปจฺจโย. เตเยว อฺมฺฺจ ปฏิสนฺธิกฺขเณ กมฺมชรูปานิ จ ปวตฺติกฺขเณ วิปาก จิตฺตชาตานิ จิตฺตชรูปานิ จ วิปากปจฺจยุปฺปนฺนา.
เกนฏฺเน วิปาโกติ. วิปจฺจนฏฺเน วิปาโก. วิปจฺจนํ นาม มุทุตรุณภาวํ อติกฺกมฺม วิปกฺกภาวํ อาปชฺชนํ. กสฺส ปน ธมฺมสฺส มุทุตรุณภาโว, กสฺส วิปกฺกภาโวติ. นานากฺขณิกกมฺมปจฺจย สงฺขาตสฺส อตีตกมฺมสฺส มุทุตรุณภาโว, ตสฺเสว กมฺมสฺส วิปกฺกภาโว.
ตตฺถ เอกสฺส กมฺมสฺส จตสฺโส อวตฺถาโย โหนฺติ เจตนา วตฺถา กมฺมาวตฺถา นิมิตฺตาวตฺถา วิปากาวตฺถาติ.
ตตฺถ ตาย เจตนาย นิรุทฺธายปิ ตสฺสา กิริยา วิเสโส น นิรุชฺฌติ, ตํ จิตฺตสนฺตานํ อนุคจฺฉติเยว. อยํ กมฺมาวตฺถา นาม.
นิมิตฺตาวตฺถาติ ตํ กมฺมํ ยทา วิปจฺจิตุํ โอกาสํ ลภติ, ตทา มรณาสนฺนกาเล ตสฺส ปุคฺคลสฺส ตเมว กมฺมํ วา ปจฺจุปฏฺาติ, โส ปุคฺคโล ตทา ทานํ เทนฺโต วิย สีลํ รกฺขนฺโต วิย ปาณฆาตํ วา กโรนฺโต วิย โหติ. กมฺมนิมิตฺตํ วา ปจฺจุปฏฺาติ, ทาน วตฺถุอาทิกํ วา สตฺถาทิกํ วา อฺํ วาปิ ปุพฺเพ ตสฺส กมฺมสฺส อุปกรณภูตํ อารมฺมณํ ตทา ตสฺส ปุคฺคลสฺส หตฺถคตํ วิย โหติ. คตินิมิตฺตํ วา ปจฺจุปฏฺาติ, ทิพฺพวิมานาทิกํ วา นิรยคฺคิชาลาทิกํ วา อุปฺปชฺชมานภเว อุปลภิตพฺพํ วา อนุภวิตพฺพํ วา อารมฺมณํ ตทา ทิสฺสมานํ โหติ. อยํ นิมิตฺตา วตฺถา นาม.
วิปากาวตฺถาติ สเจ โส ปุคฺคโล ตถา ปจฺจุปฏฺิตํ ตํ กมฺมํ วา กมฺมนิมิตฺตํ วา คตินิมิตฺตํ วา เอกํ อารมฺมณํ อมฺุจมาโน มรติ, ตทา ตํ กมฺมํ ตสฺมึภเว วิปจฺจติ, ตํ กมฺมํ ตสฺมึภเว เอโก อตฺตภาโว หุตฺวา ปาตุภวติ ¶ . ตตฺถ ปุริมาสุ ตีสุ อวตฺถาสุ ตํ กมฺมํ มุทุตรุณภูตํ โหติ, ปจฺฉิมํ ปน วิปากาวตฺถํ ปตฺวา วิปกฺกภูตํ โหติ. เตน วุตฺตํ วิปจฺจนํ นาม มุทุตรุณภาวํ อติกฺกมฺม วิปกฺกภาวํ อาปชฺชนนฺติ. เอวํ วิปกฺกภาวํ อาปนฺโน จิตฺต เจตสิกธมฺมสมูโห วิปาโก นาม.
ตตฺถ ยถา อมฺพปฺผลานิ นาม ยทา วิปกฺกภาวํ อาปชฺชนฺติ, ตทา สพฺพโส สินิทฺธรูปานิ โหนฺติ. เอวเมวํ วิปากธมฺมา นาม นิรุสฺสาหา นิพฺยาปารา หุตฺวา สพฺพโส สนฺตรูปา โหนฺติ. เตสํ สนฺตรูปตฺตาเยว ภวงฺคจิตฺตานํ อารมฺมณํ อวิภูตํ โหติ, ภวงฺคโต วุฏฺานกาเล ตํ อารมฺมณํ น ชานาติ. ตถาหิ รตฺติยํ นิทฺทายนฺตสฺส ปุริมภเว มรณาสนฺนกาเล ยถาคหิตํ กมฺมาทิกํ อารมฺมณํ อารพฺภ ภวงฺคโสตํ ปวตฺตมานํปิ ตสฺส ภวงฺคโสตสฺส ตํ อารมฺมณํ อารพฺภ อิทํ นาม เม ปุริมภเว อารมฺมณํ ทิฏฺนฺติ กสฺสจิ ชานนวีถิจิตฺตสฺส อุปฺปตฺติยา ปจฺจโย น โหติ. โส ปุคฺคโล นิทฺทายนกาเลปิ อุฏฺานกาเลปิ ปุริมภวสิทฺธํ ตํ นิมิตฺตํ น ชานาติ. เอวํ นิรุสฺสาหนิพฺยาปารสนฺตรูป ภาเวน อุปการกตา วิปากปจฺจยตา นามาติ. วิปาก ปจฺจยทีปนา นิฏฺิตา.