📜
๔. อนนฺตรปจฺจโย
กตโม ¶ อนนฺตรปจฺจโย. อนนฺตเร ขเณ นิรุทฺโธ จิตฺต เจตสิกธมฺมสมูโห อนนฺตรปจฺจโย.
กตโม ธมฺโม อนนฺตรปจฺจยสฺส ปจฺจยุปฺปนฺโน. ปจฺฉิเม อนนฺตเร เอว ขเณ อุปฺปนฺโน จิตฺตเจตสิกธมฺมสมูโห ตสฺส ปจฺจยสฺส ปจฺจยุปฺปนฺโน.
เอกสฺมึ ภเว ปฏิสนฺธิจิตฺตํ ปมภวงฺคจิตฺตสฺส อนนฺตร ปจฺจโย, ปม ภวงฺคจิตฺตํ ทุติยภวงฺคจิตฺตสฺส อนนฺตรปจฺจโยติอาทินา วตฺตพฺโพ.
ยทา ปน ธมฺมยมเก สุทฺธาวาสานํ ทุติเย อกุสเล จิตฺเต วตฺตมาเนติ วุตฺตนเยน ตสฺส สตฺตสฺส อตฺตโน อภินวํ อตฺตภาวํ อารพฺภ เอตํ มม เอโสหมสฺมิ เอโส เม อตฺตาติ ปวตฺตํ ภวนิกนฺติก ตณฺหาสหคตจิตฺตํ อุปฺปชฺชติ. ตทา ปมํ ทฺวิกฺขตฺตุํ ภวงฺคํ จลติ. ตโต มโนทฺวาราวชฺชนจิตฺตํ อุปฺปชฺชติ. ตโต สตฺต ภวนิกนฺติกชวนานิ อุปฺปชฺชนฺติ. ตโต ปรํ ภวงฺควาโร.
อปิ จ โส สตฺโต ตทา ปจฺจุปฺปนฺนภเว กิฺจิ น ชานาติ, ปุพฺพภเว อตฺตนา อนุภูตํ อารมฺมณํ อนุสฺสรมาโน อจฺฉติ. วตฺถุสฺส ปน อติทุพฺพลตฺตา ตฺจ อารมฺมณํ อปริพฺยตฺตเมว โหติ. ตํ อารพฺภ อุทฺธจฺจสหคตจิตฺตเมว พหุลํ ปวตฺตติ.
ยทา คพฺโภ โถกํ วฑฺฒมาโน โหติ อติเรกทฺเวมาสํ คโต, ตทา จกฺขาทีนิ อินฺทฺริยานิ ปริปุณฺณานิ โหนฺติ. เอวํ สนฺเตปิ มาตุคพฺเภ อาโลกาทีนํ ปจฺจยานํ อภาวโต จกฺขุวิฺาณาทีนิ จตฺตาริ วิฺาณานิ นุปฺปชฺชนฺติ, กายวิฺาณมโนวิฺาณานิ เอว อุปฺปชฺชนฺติ. โส สตฺโต มาตุยา อิริยาปถปริวตฺตนาทีสุ พหูนิ ทุกฺขโทมนสฺสานิ ปจฺจนุโภติ. วิชายนกาเล ปน ภุสํ ทุกฺขํ นิคจฺฉติเยว. วิชายิตฺวาปิ ยาว วตฺถุรูปานิ มุทูนิ โหนฺติ, ปริปากํ น คจฺฉนฺติ, ตาว โส อติมนฺทรูโป อุตฺตานเสยฺยโก หุตฺวา อจฺฉติ. น กิฺจิ ปจฺจุปฺปนฺนํ อารมฺมณํ สลฺลกฺเขติ. เยภุยฺเยน ปุริม ภวานุสารี เอว ตสฺส วิฺาณํ โหติ. สเจ โส นิรย ภวโต อาคโต โหติ, โส วิรูปมุขพหุโล โหติ. ปุริมานิ นิรยารมฺมณานิ อารพฺภ ขเณ ขเณ วิรูปมุขมสฺส ปฺายติ. อถ เทวโลกโต อาคโต โหติ, ทิพฺพานิ อารมฺมณานิ อารพฺภ วิปฺปสนฺนมุขพหุโล โหติ, ขเณ ขเณ มิหิตมุขมสฺส ปฺายติ.
ยทา ปน วตฺถุรูปานิ ติกฺขานิ โหนฺติ, ปริปากํ คจฺฉนฺติ. วิฺาณานิ จสฺส สุวิสทานิ ปวตฺตนฺติ. ตทา อมนฺทรูโป หุตฺวา กีฬนฺโต ลีฬนฺโต โมทนฺโต ¶ ปโมทนฺโต อจฺฉติ. ปจฺจุปฺปนฺเน อารมฺมณานิ สลฺลกฺเขติ. มาตุภาสํ สลฺลกฺเขติ. อิธ โลกานุสารี วิฺาณมสฺส พหุลํ ปวตฺตติ. ปุริมชาตึ ปมุสฺสติ.
กึ ปน สพฺโพปิ สตฺโต อิมสฺมึ าเน เอว ปุริมํ ชาตึ ปมุสฺสตีติ เจ. น สพฺโพปิ สตฺโต อิมสฺมึ าเน เอว ปมุสฺสติ. โกจิ อติเรกตรํ คมฺภวาสทุกฺเขน ปริปีฬิโต คพฺเภ เอว ปมุสฺสติ. โกจิ วิชายนกาเล, โกจิ อิมสฺมึ าเน ปมุสฺสติ. โกจิ อิโตปรมฺปิ ทหรกาเล น ปมุสฺสติ. วุฑฺฒกาเล เอว ปมุสฺสติ. โกจิ ยาวชีวํปิ น ปมุสฺสติ. ทฺเว ตโย ภเว อนุสฺสรนฺโตปิ อตฺถิเยว. อิเม ชาติสฺสรสตฺตา นาม โหนฺติ.
ตตฺถ วิชายนกาลโต ปฏฺาย ฉทฺวาริกวีถิจิตฺตานิ ปวตฺตนฺติ. ปจฺจุปฺปนฺนารมฺมณํ สลฺลกฺขณโต ปฏฺาย ฉทฺวาริกวีถิ จิตฺตานิ ปริปุณฺณานิ ปวตฺตนฺติ. สพฺพตฺถปิ ปุริมํ ปุริมํ อนนฺตเร นิรุทฺธํ จิตฺตํ ปจฺฉิมสฺส ปจฺฉิมสฺส อนนฺตเร อุปฺปนฺนสฺส จิตฺตสฺส อนนฺตร ปจฺจโย โหติ. อยฺจ อนนฺตรปจฺจโย นาม อนมตคฺเค สํสาเร เอกสฺส สตฺตสฺส เอกปฺปพนฺโธ เอว โหติ. ยทา สตฺโต อรหตฺต มคฺคํ ลภิตฺวา ขนฺธปรินิพฺพานํ ปาปุณาติ, ตทา เอว โส ปพนฺโธ ฉิชฺชติ.
เกนฏฺเน อนนฺตโร, เกนฏฺเน ปจฺจโยติ. อตฺตโน อนนฺตเร อตฺตสทิสสฺส ธมฺมนฺตรสฺส อุปฺปาทนฏฺเน อนนฺตโร, อุปการกฏฺเน ปจฺจโย. ตตฺถ อตฺตสทิสสฺสาติ สารมฺมณ ภาเวน อตฺตนา สทิสสฺส. สารมฺมณภาเวนาติ จ โย ธมฺโม อารมฺมเณน วินา น ปวตฺตติ, โส สารมฺมโณ นาม, เอวํ สารมฺมณภาเวน. ธมฺมนฺตรสฺส อุปฺปาทนฏฺเนาติ ปุริมสฺมึ จิตฺเต นิรุทฺเธปิ ตสฺส จินฺตนกิริยาเวโค น วูปสมฺมติ, ปจฺฉิมํ จิตฺตํ อุปฺปาเทตฺวา เอว วูปสมฺมติ, เอวํ ปจฺฉิมสฺส ธมฺมนฺตรสฺส อุปฺปาทนฏฺเน.
ตตฺถ ปุริมา ปุริมา มาตุปรมฺปรา วิย อนนฺตรปจฺจยปรมฺปรา ทฏฺพฺพา. ปจฺฉิมา ปจฺฉิมา ธีตุปรมฺปรา วิย ตสฺส ปจฺจยุปฺปนฺนปรมฺปรา ทฏฺพฺพา. เอวํ สนฺเต อรหนฺตานํ สพฺพปจฺฉิมํ ปรินิพฺพานจิตฺตมฺปิ ปุน ปฏิสนฺธิจิตฺตสงฺขาตํ ธมฺมนฺตรํ อุปฺปาเทยฺยาติ. น อุปฺปาเทยฺย. กสฺมา, ตทา กมฺมกิเลสเวคานํ สพฺพโส ปฏิปฺปสฺสทฺธิภาเวน อจฺจนฺตสนฺตตรตฺตา ตสฺส จิตฺตสฺสาติ. อนนฺตรปจฺจย ทีปนา นิฏฺิตา.