📜
นโม ตสฺส ภควโต อรหโต สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส
จูฬคนฺถวํสปาฬิ
๑. ปิฏกตฺตยปริจฺเฉโท
นมสฺเสตฺวาน สมฺพุทฺธํ, อคฺควํสวรํวรํ;
นตฺวาน ธมฺมํ พุทฺธชํ, สงฺฆฺจาปินิรงฺคณํ.
คนฺถวํสมฺปิ นิสฺสาย, คนฺถวํสํ ปกถิสฺสํ;
ติเปฏกสมาหารํ, สาธุนํ ชงฺฆทาสกํ.
วิมติโนทนมารมฺภํ, ตํ เม สุณาถ สาธโว;
สพฺพมฺปิ พุทฺธวจนํ, วิมุตฺติ จ สเหตุกํ.
โหติ เอกวิธํเยว, ติวิธํ ปิฏเกน จ;
ตฺจ สพฺพมฺปิ เกวลํ, ปฺจวิธํ นิกายโต.
องฺคโต จ นววิธํ, ธมฺมกฺขนฺธคณนโต;
จตุราสีติ สหสฺส, ธมฺมกฺขนฺธปเภทนนฺติ.
กถํ ปิฏกโต ปิฏกฺหิ ติวิธํ โหติ?
วินยปิฏกํ, อภิธมฺมปิฏกํ สุตฺตนฺตปิฏกนฺติ. ตตฺถ กตมํ วินย ปิฏกํ? ปาราชิกกณฺฑํ, ปาจิตฺติยกณฺฑํ, มหาวคฺคกณฺฑํ, จุลฺลวคฺคกณฺฑํ, ปริวารกณฺฑนฺติ. อิมานิ กณฺฑานิ วินยปิฏกํ นาม.
กตมํ อภิธมฺมปิฏกํ? ธมฺมสงฺคณี-ปกรณํ, วิภงฺค-ปกรณํ, ธาตุกถา-ปกรณํ, ปุคฺคลปฺตฺติ-ปกรณํ, กถาวตฺถุ-ปกรณํ, ยมก-ปกรณํ, ปฏฺาน-ปกรณนฺติ. อิมานิ สตฺต ปกรณานิ อภิธมฺมปิฏกํ นาม. กตมํ สุตฺตนฺตปิฏกํ? สีลกฺขนฺธวคฺคาทิกํ, อวเสสํ พุทฺธวจนํ สุตฺตนฺตปิฏกํ นาม.
กถํ นิกายโต? นิกายา ปฺจ วิธา โหนฺติ. ทีฆนิกาโย, มชฺฌิมนิกาโย, สํยุตฺตนิกาโย, องฺคุตฺตรนิกาโย, ขุทฺทกนิกาโยติ.
ตตฺถ กตโม ทีฆ-นิกาโย? สีลกฺขนฺธวคฺโค, มหาวคฺโค, ปาถิกวคฺโคติ, อิเม ตโย วคฺคา ทีฆนิกาโย นาม. อิเมสุ ตีสุ วคฺเคสุ, จตุตึส วคฺคานิ จ โหนฺติ. [จตุตึเสว สุตฺตนฺตา, สีลกฺขนฺธวคฺคาทิกา, ยสฺส ภวนฺติ โส เยว ทีฆนิกาย นาม โหติ.]
กตโม มชฺฌิมนิกาโย? มูลปณฺณาโส, มชฺฌิมปณฺณาโส, อุปริปณฺณาโสติ, อิเม ตโย ปณฺณาสา มชฺฌิมนิกาโย นาม. อิเมสุ ตีสุ ปณฺณาเสสุ ทฺเวปฺาสาธิก-สุตฺต-สตานิ โหนฺติ [ทิยฑฺฒสตสุตฺตนฺตา, ทฺวิ สุตฺตํ ยสฺส สนฺติโส, มชฺฌิมนิกาโย นาโม มูลปณฺณาสมาทิ โหติ.]
กตโม สํยุตฺตนิกาโย? สคาถาวคฺโค, นิทานวคฺโค, ขนฺธกวคฺโค, สฬายตนวคฺโค, มหาวคฺโคติ, อิเม ปฺจ วคฺคา สํยุตฺตนิกาโย นาม. อิเมสุ ปฺจสุ วคฺเคสุ ทฺวาสฏฺิสุตฺตสตฺตสตาธิกสตฺต-สุตฺตสหสฺสานิ โหนฺติ. [ทฺวาสฏฺิ-สตฺต-สตานิ, สตฺตสหสฺสกานิ จ.] สุตฺตานิ ยสฺส โหนฺติ โส, สคาถาทิกวคฺคโก, สํยุตฺตนิกาโย นาโม เวทิตพฺโพ จ วิฺูนาติ.
กตโม องฺคุตฺตรนิกาโย? เอกฺกนิปาโต, ทุกฺกนิปาโต, ติกฺกนิปาโต, จตุกฺกนิปาโต, ปฺจกนิปาโต, ฉกฺกนิปาโต, สตฺตกนิปาโต, อฏฺกนิปาโต, นวกนิปาโต, ทสกนิปาโต, เอกาทสนิปาโตติ, อิเม เอกาทส นิปาตา องฺคุตฺตรนิกาโย นาม. อิเมสุ เอกาทส นิปาเตสุ สตฺต-ปฺาส-ปฺจ-สตาธิกนว-สุตฺต-สหสฺสานิ โหนฺติ. [นวสุตฺตสหสฺสานิ, ปฺจสตมตฺตานิ จ, สตฺตปฺาสาธิกานิ, สุตฺตานิ ยสฺส โหนฺติ โส, องฺคุตฺตรนิกาโยติ, เอกฺกนิปาตกาทิโกติ.]
กตโม ขุทฺทกนิกาโย? ขุทฺทกปาโ, ธมฺมปทํ, อุทานํ, อิติวุตฺตกํ, สุตฺตนิปาโต, วิมานวตฺถุ, เปตวตฺถุ, เถรกถา, เถรีกถา, ชาตกํ, มหานิทฺเทโส, ปฏิสมฺภิทามคฺโค, อปทานํ, พุทฺธวํโส, จริยาปิฏกํ, วินยปิฏกํ, อภิธมฺมปิฏกนฺติ. อิเมสุ สตฺตรสสุ คนฺเถสุ อเนกานิ สุตฺต-สหสฺสานิ โหนฺติ. [อเนกานิ สุตฺต-สหสฺสานิ, นิทฺทิฏฺานิ มเหสินา, นิกาเย ปฺจเม อิเม, ขุทฺทเก อิติ วิสุเตติ.]
กถํ องฺคโต องฺคหิ นว วิธํ โหติ? สุตฺตํ, เคยฺยํ, เวยฺยากรณํ, คาถา, อุทานํ, อิติวุตฺตกํ, ชาตกํ, อพฺภุตธมฺมํ, เวทลฺลนฺติ, นวปฺปเภทํ โหติ. ตตฺถ อุภโต วิภงฺคนิทฺเทสขนฺธกปริวารา, สุตฺตนิปาเต, มงฺคลสุตฺต, รตนสุตฺต, ตุวฏฺฏกสุตฺตานิ. อฺมฺปิ สุตฺตนามกํ ตถาคตวจนํ, สุตฺตนฺติ เวทิตพฺพํ. สพฺพํ สคาถกํ เคยฺยนฺติ เวทิตพฺพํ. วิเสสนสํยุตฺตเก สกโลปิ สคาถกวคฺโค, สกลํ อภิธมฺมปิฏกํ นิคาถกฺจ สุตฺตยฺจ อฺมฺปิ อฏฺหิ องฺเคหิ อสงฺคหิตํ พุทฺธวจนํ ตํ เวยฺยากรณนฺติ เวทิตพฺพํ. ธมฺมปทํ, เถรกถา, เถรีกถา, สุตฺตนิปาเต, โน สุตฺตนามิกา สุทฺธิกคาถา, คาถาติ เวทิตพฺพา. โสมนสฺส าณมยิกคาถา ปฏิก-สํยุตฺตา ทฺเว อสีติสุตฺตนฺตา อุทานนฺติ เวทิตพฺพา. วุตฺตฺเหตํ ภควตาติอาทินยปฺปวตฺตา ทสุตฺตรสตสุตฺตนฺตา, อิติวุตฺตกนฺติ เวทิตพฺพา. อปณฺณกชาตกาทีนิ ปฺาสาทิกานิ. ปฺจชาตกสตานิ, ชาตกนฺติ เวทิตพฺพํ. จตฺตาโร เม ภิกฺขเว อจฺฉริยา อภูตธมฺมา, อานนฺเทติอาทินยปฺปวตฺตา สพฺเพปิ อจฺฉริย อภูตธมฺมปฏิสํยุตฺตา สุตฺตนฺตา อภูตธมฺมนฺติ เวทิตพฺพา. จุลฺลเวทลฺล, มหาเวทลฺล, สมฺมาทิฏฺิ, สกฺกปฺห, สงฺขารภาชนิย, มหาปุณฺณมสุตฺตนฺตาทโย สพฺเพปิ เวทฺจ ตุฏฺิฺจ ลทฺธา [ปุจฺฉ] ลทฺธา ปุจฺฉิตสุตฺตนฺตา, เวทลฺลนฺติ เวทิตพฺพา. กตมานิ จตุราสีติ ธมฺมกฺขนฺธสหสฺสานิ ทุชานานิ, จตุราสีติ ธมฺมกฺขนฺธสหสฺสานิ สเจ วิตฺถาเรน กถิสฺสํ อติปปฺโจ ภวิสฺสติ. ตสฺมา นย วเสน กถิสฺสามิ. เอกํ วตฺถุ, เอโก ธมฺมกฺขนฺโธ, เอกํ นิทานํ เอโก ธมฺมกฺขนฺโธ, เอกํ ปฺหา ปุจฺฉนฺตํ เอโก ธมฺมกฺขนฺโธ, เอกํ ปฺหา วิสชฺชนํ เอโก ธมฺมกฺขนฺโธ, จตุราสีติ ธมฺมกฺขนฺธสหสฺสานิ เกน ภาสิตานิ, กตฺถ ภาสิตานิ, กทา ภาสิตานิ, กมารพฺภ ภาสิตานิ, กิมตฺถํ ภาสิตานิ, เกน ธาริตานิ, เกนาภตานิ, กิมตฺถํ ปริยาปุณิตพฺพานิ. ตตฺรายํ วิสชฺชนา, เกน ภาสิตานีติ? พุทฺธานุ พุทฺเธหิ ภาสิตานิ. กตฺถ ภาสิตานีติ? เทเวสุ จ มานุสฺเสสุ จ, ภาสิตานิ. กทา ภาสิตานีติ? ภควโต ธรมานกาเล เจว ปจฺฉิมกาเล จ ภาสิตานิ. กตมารพฺภ ภาสิตานีติ? ปฺจวคฺคิยาทิเก เวเนยฺย พนฺธเว อารพฺภ ภาสิตานีติ. กิมตฺถํ ภาสิตานีติ? ติวชฺชฺจ อวชฺชฺจ ตฺวา วชฺชํ ปหาย อวชฺเช ปฏิปตฺติตฺวา นิพฺพานปริยนฺเต. ทิฏฺ-ธมฺมิกสมฺปรายิกตฺเถ สมฺปาปุณิตุํ.
เกน ธาริตานีติ? อนุพุทฺเธหิ เจว สิสฺสานุสิสฺเสหิ จ ธาริตานิ. เกนา ภตานีติ? อาจริย ปรํปเรหิ อาภตานิ. กิมตฺถํ ปริยาปุณิตพฺพานีติ? วชฺชฺจ อวชฺชฺจ ตฺวา วชฺชํ ปหาย อวชฺเช ปฏิปตฺติตฺวา นิพฺพานปริยนฺเต ทิฏฺธมฺมิกสมฺปรายิกตฺเถ, สํปาปุณิตุํ, ยเทวํ ตาย นิพฺพานปริยนฺเต ทิฏฺธมฺมิกสมฺปรายิกตฺเถ สาธิกานิ โหนฺติ. เตว ตตฺถ เกหิ อปฺปมตฺเตน ปริยาปุณิตพฺพานิ ธาเรตพฺพานิ ธาเรตพฺพานิ วาเจตพฺพานิ สชฺฌายํ กาตพฺพานีติ [อิติ จุลฺลคนฺถวํเส ปิฏกตฺตย ทีปโก นาม ปโม ปริจฺเฉโท.]