📜
๕. ปกิณฺณก-ปริจฺเฉโท
นามํ อาโรปนํ โปตฺถกํ คนฺถการสฺส จ. เลขํเลขาปนฺเจว, วทามิ ตทนนฺตรนฺติ. ตตฺถ จตุราสีติยา ธมฺมกฺขนฺธสหสฺสานิ ปิฏก, นิกายงฺค, วคฺค, นิปาตาทิกํ นามํ, เกนาโรปิตํ, กตฺถ อาโรปิตํ, กทา อาโรปิตํ, กิมตฺถํ อาโรปิตนฺติ? ตตฺรายํ ปิวิสชฺชนาเกน อาโรปิตนฺติ ปฺจสตขีณาสเวหิ อาโรปิตํ. เตหิ สพฺพพุทฺธวจนํ สงฺคายนฺติ, อิทํ ปิฏกํ, อยํ นิกาโย, อิทํ องฺคํ, อยํ วคฺโค, อยํ นิปาโตติ. เอวมาทิกํ นามํ อาโรเปนฺติ. กตฺถ อาโรปิตนฺติ? ราชคเห เวภารปพฺพตสฺส ปาเท ธมฺมมณฺฑปฺเป อาโรปิตํ. กทา อาโรปิตนฺติ? ภควโต ปรินิพฺพุเต ปมสงฺคายนกาเล อาโรปิตํ. กิมตฺถํ อาโรปิตนฺติ? ธมฺมกฺขนฺธานํ โวหารสุขตฺถาย สุขธารณตฺถาย จ อาโรปิตํ. สงฺคีติกาเล ปฺจสตา ขีณาสวา เตสฺจ ธมฺมกฺขนฺธานํ นาม วคฺคนิปาตโต. อิมสฺส ธมฺมกฺขนฺธสฺส อยํ นาโม โหตุ, อิมสฺส จ ปกรณสฺส อยํ นาโมติ, อพฺรวุํ สพฺพํ นามาทิกํ กิจฺจํ อกํสุ. เต ขีณาสวา, ยทิ นามาทิกํ กิจฺจํ อกตํ น สุปากตํ ตสฺมา โวหารสุขตฺถายนามาทิกํ กิจฺจํ กตํ อนาคเต ปนตฺถาย นามาทิกํ ปวตฺติตํ อสฺชาตนาโม น สุฏฺุ ปากโต สพฺพโส ภเวติ. ธมฺมกฺขนฺธานํ นาม ทีปนา นิฏฺิตา.
จตุราสีติ ธมฺมกฺขนฺธสหสฺสานิ เกน โปตฺถเก อาโรปิตานิ, กทา อาโรปิตานิ, กิมตฺถํ อาโรปิตานีติ. ตตฺรายํ วิสชฺชนา เกนาโรปิตานิติ? ขีณาสวมหานาเคหิ อาโรปิตานิ. กตฺถ อาโรปิตานีติ? ลงฺกาทีเป อาโรปิตานิ. กทา อาโรปิตานีติ? สทฺธาติสฺสสฺสราชิโน ปุตฺตสฺส วฏฺฏคามนิ ราชสฺส กาเล อาโรปิตานิ. กิมตฺถํ อาโรปิตานีติ? ธมฺมกฺขนฺธานํ อวิธํสนตฺถาย สทฺธมฺมฏฺิติยา จ อาโรปิตานิ.
ธรมาโน หิ ภควา, อมฺหากํ สุคโตธีโร;
นิกาเย ปฺจเทเสติ, ยาว นิพฺพานคมนา.
สพฺเพปิ เต ภิกฺขุ อาทิ, มนสา วจสาหาโร;
สพฺเพ จ วาจุคฺคตา โหนฺติ, มหาปฺาสติวรา.
นิพฺพูเต โลกนาถมฺหิ, ตโต วสฺสสตํ ภเว;
อริยานริยา จาปิ จ, สพฺเพ วาจุคฺคตา ธุวํ.
ตโต ปรํ อฏฺรสํ, ทฺวิสตํวสฺส คณนํ;
สพฺเพ ปุถุชฺชนา เจว, อริยา จ สพฺเพปิเต.
มนสาวจสาเยว, วาจุคฺคตาว สพฺพทา;
ทุฏฺคามณิรฺโ จ, กาเล วาจุคฺคตา ธุวํ.
อริยานริยาปิ จ, นิกาเย ธารณาสทา;
ตโต ปรมฺหิ ราชา จ, ตโต จุโต จ ตุสิเต.
อุปฺปชฺชิ เทว โลเก โส, เทเวหิ ปริวาริโต;
สทฺธา ติสฺโสติ นาเมน, ตสฺส กนิฏฺโก หิโต.
ตโต ลทฺธรฏฺโ โหติ, พุทฺธสาสนปาลโก.
ตทา กาเล ภิกฺขู อาสุํ, สพฺเพ วาจุคฺคตา สทา;
นิกาเย ปฺจเวเธว, ยาว รฺโ จ ธารณา;
ตโต จุโต โส ราชา จ, ตุสฺสีเต อุปปชฺชติ;
เทวโลเกฏฺิโต สนฺโต, ตทา วาจุคฺคตา ตโต.
ตสฺส ปุตฺตาปิ อเหสุํ, อเนกา วรชฺชํ คตา;
อนุกฺกเมน จุตเต, เทวโลกํ คตา ธุวํ;
ตทาปิเต สพฺเพ ภิกฺขู, วาจุคฺคตาว สพฺพทา;
นิกาเย ปฺจวิเธว, ธารณาวสติมตา.
ตโต ปรํ โปตฺถเกสุ, นิกายา ปฺจ ปิฏฺิตา;
ตทา อฏฺกถา ฏีกา, สพฺเพ คนฺถา โปตฺถเก คตา;
สพฺเพ โปตฺเถสุ เย คนฺถา, ปาฬิ อฏฺกถา ฏีกา;
สํฏฺิตาสํ ิตา โหนฺติ, สพฺเพปิ โน น สนฺติเต.
ตทา เต โปตฺถเกเยว, นิกายา ปิิตา ขิลา;
ตทา อฏฺกถาทีนิ, ภวนฺตีติ วทนฺติ จ.
ปริหาโร ปณฺฑิเตหิ วตฺตพฺโพว;
ลงฺกาทีปสฺส รฺโว, สทฺธา ติสฺสสฺส ราชิโน.
ปุตฺตโก ลงฺกาทีปสฺส, อิสฺสโร ธมฺมิโก วโร;
ตทา ขีณาสวา สพฺเพ, โอโลเกนฺติ อนคเต.
ขีณาสวา ปสฺสนฺติ เต, ทุปฺเว ปุถุชฺชเน;
สพฺเพปิ เต ภิกฺขู อาสุํ, พหุํตรา ปุถุชฺชนา;
น สกฺขิสฺสนฺติ เต ปฺจ, นิกาเย วาจุคฺคตํ อิติ;
โปตฺถเกสุ สพฺเพ ปฺจ, อาโรเปนฺติ ขีณาสวา.
สทฺธมฺมฏฺิติ จิรตฺตาย, ชนานํ ปฺุตฺถาย จ;
ตโต ปฏฺายเต สพฺเพ, นิกายา โหนฺติ โปตฺถเก;
อฏฺกถา ฏีกา สพฺเพ, เต โหนฺติ โปตฺถเกฏฺิตา.
ตโต ปฏฺายเต สพฺเพ, ภิกฺขุ อาทิ มหาคณา;
โปตฺถเกสุ ิเตเยว, สพฺเพ ปสฺสนฺติ สพฺพทา.
[โปตฺถเก อาโรปน ทีปกา นิฏฺิตา.]
โย โกจิ ปณฺฑิโต ธีโร, อฏฺกถาทิกํ คนฺถํ กโรติ วา การาเปติ วา, ตสฺส อนนฺตโก โหติ ปฺุสํจโย, อนนฺตโก โหติ ปฺุานิสํโส. จตุราสีติ เจติยสหสฺส กรณสทิโส, จตุราสีติ พุทฺธรูปสหสฺส กรณสทิโส, จตุราสีติ โพธิรุกฺขสหสฺสโรปนสทิโส, จตุราสีติ วิหารสหสฺส กรณสทิโส, โย จ พุทฺธวจนมฺชูสํ กโรติ วา การาเปติ วา, โย จ พุทฺธวจนํ มณฺฑนํ กโรติ วา การาเปติ วา, โย จ พุทฺธวจนํ เลขํ กโรติ วา การาเปติ วา, โย จ โปตฺถกํ วา, โย จ โปตฺถกมูลํ วา, เทติ วา ทาเปติ วา, โย จ เตลํ วา จุณฺณํ วา, ธฺํ วา โปตฺถกภฺชนตฺถาย ยํ กิฺจิ นิตฺถํ วา โปตฺถกฉิทฺเท อาวุนตฺถาย, ยํ กิฺจิ สุตฺตํ วา กฏฺผลกทฺวยํ วา โปตฺถกํ ปุฏนตฺถาย ยํ กิฺจิ วตฺถํ วา, โปตฺถก-พนฺธนตฺถาย, ยํ กิฺจิ โยตฺตํ วา โปตฺถกลาป ปูฏนตฺถาย ยํ กิฺจิ ถวิกํ เทติ วา ทาเปติ วา.
โย จ หริตาเลน วา มโนสิลาย วา, สุวณฺเณน วา รชเตน วา โปตฺถกมณฺฑนํ วา กฏฺผลกมณฺฑนํ วา กโรติ วา การาเปติ วา, ตสฺส อนนฺตโก โหติ ปฺุสํจโย, อนนฺตโก โหติ ปฺุานิสํโส. จตุราสีติ เจติยสหสฺส กรณสทิโส, จตุราสีติ วิหารสหสฺส กรณสทิโส.
ภเว นิพฺพตฺตมาโน โส, สีลคุณมุปาคตา;
มหา เตโช สทา โหติ, สีหนาโท วิสารโท.
อายุวณฺณพลุปฺเปโต, ธมฺมกาโม ภเว สทฺทา;
เทวมนุสฺสโลเกสุ, มเหสกฺโข อนามโย.
ภเว นิพฺพตฺตมาโน โส, ปฺวา สุสมาหิโต;
อธิปจฺจ ปริวาโร, สพฺพสุขาธิ คจฺฉติ.
สทฺโทหีริมา วทฺู, สํวิคฺค มานโส ภเว;
องฺคปจฺจงฺค สมฺปนฺโน, อาโรห ปริณาหวา.
สพฺเพ สตฺตาปิ โย โลเก, สพฺพตฺถ ปูชิตาภเว;
เทวมนุสฺส สฺจโร, มิตฺตสหาย ปาลิโต.
เทวมนุสฺส สมฺปตฺตึ, อนุโภติ ปุนปฺปุนํ;
อรหตฺต ผลํ ปตฺโต, นิพฺพานํ ปาปุณิสฺสติ.
ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส, อภิฺา ฉพฺพิเธ วเร;
วิโมกฺเข อฏฺเก เสฏฺเ, คมิสฺสติ อนาคเต.
ตสฺมาหิ ปณฺฑิโต โปโส, สํปสฺสํ หิต มตฺตโน;
กาเรยฺย สาม คนฺเถ จ, อฺเ จาปิ การาปเย.
โปตฺถเก จ ิเต คนฺเถ, ปาฬิ อฏฺกถาทิเก;
ธมฺมมฺชูสา คนฺเถ จ, เลขํ กเร การาปเย.
โปตฺถกํ โปตฺถกมูลฺจ, เตสํ จุลฺลถูสมฺปิ จ;
ปิโลติกาทิกํ สุตฺตํ, กฏฺผลทฺวยมฺหิ จ.
ธมฺมพนฺธนตฺถาย จ, ยํ กิฺจิ มหคฺฆํ วตฺถํ;
ธมฺมพนฺธนโยตฺตฺจ, ยํ กิฺจิ ถวิกมฺปิ จ.
ทเทยฺย ธมฺมเขตฺตมฺหิ, วิปฺปสฺสนฺเนน เจตสา;
อฺโ จาปิ ทชฺชาเปยฺย, มิตฺตสหายพนฺธเวติ.
คนฺถากรเลขเลขาปนานิสํส ทีปนา นิฏฺิตา.
[อิติ จูลคนฺถวํเส ปกิณฺณกทีปโก นาม ปฺจโม ปริจฺเฉโท.]
โสหํ หํสารฏฺ ชาโต, นนฺตปฺโติ วิสฺสุโต
สทฺธา สีล วีรปฺเปโต, ธมฺมรสํ คเวสโน.
โสหํ ตโต คนฺตฺวา จิมํ, ชิน นวํ ยํ ปูรํ;
สพฺพ ธมฺมํ วิจินนฺโต, วีสติ วสฺสมาคโต.
สพฺพ ธมฺมํ วิสฺเสชฺเชนฺโต, กิกาเร เนว ภิกฺขุโน;
ฉ วสฺสานํ คณํ ภิตฺวา, กามานํ อภิมทฺทนํ.
สนฺติ สภา จ นิพฺพานํ, คเวสิฺจ ปุนปฺปุนํ;
วสนฺโตหํ, วนารมฺมํ, ปิฏกตฺตย สงฺคหํ;
คนฺถวํสํ อิมํ ขุทฺทํ, อริยสงฺฆทาสกนฺติ.
อิติ ปาโมชฺชตฺถาย อรฺวาสินา, นนฺทปฺาจริเยน กโต จูฬคนฺถวํโส นิฏฺิโต.
ธมฺมวฏํสกนาเมน วิสุโต เถโร, ยํ ปกรณํ ลิกฺขิตํ ตํ ปริปุณฺณํ เตน ปฺุเน ตํ ปิฏกํ ปริสิปฺปํ ปรินิฏฺิตํ.
มเมว สิสฺสสมูหานฺจ ปริสิปฺปํ ปรินิฏฺิตํ. ตเว สิสฺสานู สิสฺสานิ จ, ปริสิปฺปํ ปรินิฏฺิตํ.
จูฬคนฺถวํโส นิฏฺิโต.