📜
๓. สุวณฺณภูมิสาสนวํสกถามคฺโค
๓. อิทานิ ยถาปิตมาติกาวเสน สุวณฺณภูมิ รฏฺเ สาสนวํสกถามคฺคสฺส วตฺถุํ โอกาโส อนุปฺปตฺโถ, ตสฺมา สุวณฺณภูมิรฏฺสาสนวํสกถามคฺคํ อารภิสฺสามิ.
ตตฺถ สุวณฺณภูมีติ ตีสุ รามฺรฏฺเสุ เอกสฺส นามํ. ตีณิหิ รามฺรฏฺานิ โหนฺติ หํสาวตีมุตฺติมสุวณฺณภูมิวเสน เอกเทเสน สพฺพมฺปิ รามฺรฏฺํ คเหตพฺพํ. ตตฺถ ปน อุกฺกลาปชนปเท ตปุสฺสภลฺลิเก อาทึ กตฺวา ภควโต อภิสมฺพุชฺฌิตฺวา สตฺตสตฺตาเหสุ อติกฺกนฺเตสุเยว อาสาฬฺหิมาสสฺส ชุณฺหปกฺขปฺจมทิวสโต ปฏฺาย รามฺรฏฺเ สาสนํ ปติฏฺติ.
อิทํ รามฺรฏฺเ ปมํ สาสนสฺส ปติฏฺานํ.
ภควโต ¶ อภิสมฺพุทฺธกาลโต ปุพฺเพเยว อปรณฺณกรฏฺเ สุภินฺนนคเร ติสฺสรฺโ กาเล เอกสฺส อมจฺจสฺส ติสฺโส ชโย จาติ ทฺเวปุตฺตา อเหสุํ. เต คิหิภาเว สํเวคํ ลภิตฺวา มหาสมุทฺทสฺส สมีเป คชฺชคิริมฺหิ นาม ปพฺพเต อิตฺถุสิปพฺพํ ปพฺพชิตฺวา นิสีทิสุํ. ตทา นาคิยา วิชฺชาธโร สนฺตวํ กตฺวา ทฺเว อณฺฑานิ วิชายิตฺวา สา นาคี ลชฺชาย ตานิ วิชหิตฺวา คจฺฉิ.
ตทา เชฏฺโ ติสฺสกุมาโร ตานิ ลภิตฺวา กนิฏฺเน สทฺธึ วิภชิตฺวา เอกํ เอกสฺส สนฺติเก เปสิ. กาเล อติกฺกนฺเต เตหิ อณฺเฑหิ ทฺเว มนุสฺสา วิชายึสุ. เต ทส วสฺสวเย สมฺปตฺเต กนิฏฺสฺส อณฺฑโต วิชายนทหโร กาลํ กตฺวา มชฺฌิมเทเส มิถิลนคเร ควํปติ นาม กุมาโร อุปชฺชิ. โส สตฺตวสฺสิกกาเล พุทฺธสฺส ภควโต สนฺติเก นิยฺยาเทตฺวา ปพฺพาเชตฺวา อจิเรเนว อรหา อโหสิ.
เชฏฺสฺส ปน อณฺฑโต วิชายนทหโร ทฺวาทสวสฺสิกกาเล สกฺโก เทวานมินฺโท อาคนฺตฺวา รามฺรฏฺเ สุธมฺมปุรํ นาม นครํ มาเปตฺวา สีหราชาติ นาเมน ตตฺถ รชฺชํ การาเปสิ. สิลาโลเน ปน สิริมาโสโกติ นาเมนาติ วุตฺตํ. ควํปติตฺเถโร จ อตฺตนา มาตรํ ทฏฺุกาโม มิถิลนครโต อาคนฺตุํ อารภิ. ตทา ทิพฺพจกฺขุนา มาตุยา กาลงฺกตภาวํ ตฺวา อิทานิ เม มาตา กุหึ อุปฺปชฺชตีติ อาวชฺชนฺโต พาหุลฺเลน เนสาทเกวฏฺฏานํ นิวาสนฏฺานภูเต เทเส อุปฺปชฺชตีติ ตฺวา สจาหํ คนฺตฺวา น โอวาเทยฺยํ, มาตา เม อปายคมนิยํ อปฺุํ วิจินิตฺวา จตูสุ อปาเยสุ อุปฺปชฺเชยฺยาติ จินฺเตตฺวา ภควนฺตํ ยาจิตฺวา รามฺรฏฺํ เวหาสมคฺเคน อาคจฺฉิ. รามฺรฏฺเ สุธมฺมปรํ ปตฺวา อตฺตโน ¶ ภาตุนา สีหราเชน สทฺธึ รฏฺวาสีนํ ธมฺมํ เทเสตฺวา ปฺจสุ สีเลสุ ปติฏฺาเปสิ.
อถ สีหราชา อาห, โลเกสุ ภนฺเต ตฺวมสิ อคฺคตโร ปุคฺคโลติ. น มหาราช อหํ อคฺคตโร, ตีสุ ปน ภเวสุ สพฺเพสํ สตฺตานํ มกุฏสงฺกาโส โคตโม นาม มยฺหํ สตฺถา อตฺถิ, อิทานิ มชฺฌิมเทสํ ราชคหํ ปฏิวสตีติ. เอวํ ปน ภนฺเต สติ ตุมฺหากํ อาจริยํ มยํ ทฏฺุํ อรหาม วา โน วาติ ปุจฺฉิ. ควํปติตฺเถโรจ อาม มหาราช อรหถ ภควนฺตํ ทฏฺุํ, อหํ ยาจิตฺวา อาคจฺฉามีติ วตฺวา ภควนฺตํ ยาจิ. ภควา จ อภิสมฺพุชฺฌิตฺวา อฏฺเม วสฺเส สทฺธึ อเนกสตภิกฺขูหิ รามฺรฏฺเ สุขมฺมปุรํ อากาเสน อาคมาสิ. ราชวํเส ปฺจหิ ภิกฺขุสเตหิ อาคมาสีติ วุตฺตํ. สิลาเลขเน ปน วีสติสหสฺสมตฺเตหิ ภิกฺขูหีติ วุตฺตํ. เอตฺถ จ ยสฺมา ภควา สปริโสเยว อาคจฺฉิ, น เอกโกติ เอตฺตกเมว อิจฺฉิตพฺพํ, ตสฺมา นานา วาทตํ ปฏิจฺจ จิตฺตสฺสากุลิตา น อุปฺปาเทตพฺพาติ.
อถ อาคนฺตฺวา รตนมณฺฑเป นิสีทิตฺวา สราชิกานํ รฏฺวาสีนํ อมตรสํ อทาสิ. ตีสุ สรเณสุ ปฺจสุ จ สีเลสุ ปติฏฺาเปสิ. อถ ภควา ทสฺสนตฺถาย อาคตานํ ฉนฺนํ ตาปสานํ ฉ เกสธาตุโย ปูชนตฺถาย อทาสิ. ตโต ปจฺฉาสตฺตตึสวสฺสานิ ปูเรตฺวา ปรินิพฺพานกาเลปิ ภควโต อธิฏฺานานุรูเปน จิตกฏฺานโต เตตฺตึส ทนฺเต คเหตฺวา ควํปติตฺเถโร สุธมฺมปุรํ อาเนตฺวา สีหรฺโ ทตฺวา เตตฺตึสเจติยานิ ปติฏฺาเปสิ. เอวํ ภควโต ปรินิพฺพานโต อฏฺเมเยว วสฺเส ควํปติตฺเถโร รามฺ รฏฺเ สุธมฺมปุเร สาสนํ ปติฏฺาเปสิ.
อิทํ รามฺรฏฺเ ทุติยํ สาสนสฺส ปติฏฺานํ.
ภควโต ¶ ปรินิพฺพุตปฺจตึสาธิกานํ ทฺวินฺนํ สตานํ อุปริสุวณฺณภูมึ นาม รามฺรฏฺํ อาคนฺตฺวา โสณตฺเถโร อุตฺตรตฺเถโรจาติ ทฺเว เถรา ปฺจวคฺคกมฺมารเหหิ ภิกฺขูหิ สทฺธึ สาสนํ ปติฏฺาเปสุํ. เต จ เถรา มหาโมคฺคลิปุตฺตติสฺสตฺเถรสฺส สทฺธิวิหาริกาติ อฏฺกถายํ อาคตา.
ตปุสฺสภลฺลิเก ควํปติตฺเถรฺจ ปฏิจฺจ สาสนํ ตาว ปติฏฺหิ. ตฺจ น สพฺเพน สพฺพํ โอคาเหตฺวา เย เย ปน สทฺธา ปสนฺนา, เต เต อตฺตโน อิจฺฉาวเสเนว สาสนํ ปสีทึสุ. ปจฺฉา ปน โสณุตฺตรตฺเถรา มหุสฺสาเหน อาจริย อาณตฺติยา สาสนสฺส ปติฏฺาปนตฺถาย อุสฺสุกฺกํ อาปนฺนา ปติฏฺาเปสุํ. เตน อฏฺกถายํ เอตํ รฏฺํ คนฺตฺวา เอตฺถ สาสนํ ปติฏฺาเปหีติ การิตปจฺจยวเสน อาณตฺติวิภตฺติวเสนจ วุตฺตํ.
ตทา ปน สุวณฺณภูมิรฏฺเ สุธมฺมปุเร สิริมาโสโก นาม ราชา รชฺชํ กาเรสิ. ตฺจ สุธมฺมปุรํ นาม เกลาสปพฺพตมุทฺธนิ ทกฺขิณาย อนุทิสาย ปุพฺพฑฺฒภาเคน ปพฺพตมุทฺธนิ อปรฑฺฒภาเคน ภูมิตเล ติฏฺติ. ตํเยว คุฬปาจกานํ มสฺสานํ เคหสทิสานิ เคหานิ เยภุยฺเยน, เตเนว โคฬมิตฺติก นาเมนาปิ โวหาริยติ. ตสฺส ปน นครสฺส มหาสมุทฺทสมีเป ิตตฺตา ทกยกฺขินี สพฺพทา อาคนฺตฺวา ราชเคเห ชาเต ชาเต กุมาเร ขาทิ.
โสณุตฺตรตฺเถรานํ สมฺปตฺตทิวสเยว ราชเคเห เอกํ ปุตฺตํ วิชายิ. ทกยกฺขินีจ ขาทิสฺสามีติ สห ปฺจหิ ยกฺขินิสเตหิ อาคตา. ตํ ทิสฺวา มนุสฺสา ภายิตฺวา มหาวิรวํ รวนฺติ. ตทา เถรา ภยานกํ สีหสีสวเสน เอกสีสสรีรทฺวยสมฺพนฺธสณฺานํ มนุสีหรูปํ มาเปตฺวา ทสฺเสตฺวา ตํ ยกฺขินึ สปริสํ ปลาเปสุํ.
เถรา จ ปุน ยกฺขินิยา อนาคมนตฺถาย ปริตฺตํ อกํสุตสฺมิฺจ สมาคเม อาคตานํ มนุสฺสานํ พฺรหฺมชาลสุตฺตํ อเทสยฺยุํ ¶ . สฏฺิมตฺตสหสฺสา โสตาปนฺนาทิปรายนา อเหสุํ. กุลทารกานํ อฑฺฒุฑฺฒานิ สหสฺสานิ ปพฺพชึสุ. กุลธีตานํ ปน ทิฆฑฺฒสหสฺสํ. ราชกุมารานํ ปฺจสตาธิกสหสฺสมตฺตํ ปพฺพชึสุ. อวเสสาปิ มนุสฺสา สรเณ ปติฏฺหึสุ. เอวํ โส ตตฺถ สาสนํ ปติฏฺาเปสีติ. วุตฺตฺจ อฏฺกถายํ,–
สุวณฺณภูมึ คนฺตฺวาน, โสณุตฺตรา มหิทฺธิกา;
ปิสาเจ นิทฺธมิตฺวาน, พฺรหฺมชาเล มเทสิสุนฺติ.
ตโต ปฏฺาย ราชกุมารานํ โสณุตฺตรนาเมหิเยว นามํ อกํสุ. อวเสสทฺวารกานมฺปิ รกฺขสภยโต วิโมจนตฺถํ ตาลปตฺตภุชปตฺเตสุ เถเรหิ มาปิตํ มนุสีหรูปํ ทสฺเสตฺวา มตฺถเก เปสุํ. มนุสฺสาจ สิลามยํ มนุสีหรูปํ กตฺวา สุธมฺมปุรสฺส เอสนฺเน ปเทเส เปสุํ. ตํ ยาวชฺชตนา อตฺถีติ. อิจฺเจวํ ภควโต ปรินิพฺพานโต ปฺจตึสาธิเก ทฺวิวสฺสสเต สมฺปตฺเต โสณุตฺตรตฺเถรา อาคนฺตฺวา สาสนํ ปติฏฺาเปตฺวา สาสนํ ปติฏฺาเปตฺวา อนุคฺคหํ อกํสูติ.
อิทํ รามฺรฏฺเ ตติยํ สาสนสฺส ปติฏฺานํ.
ตโต ปจฺฉา ฉสตาธิเก สหสฺเส สมฺปตฺเต ปุพฺเพ วุตฺเตหิ ตีหิ การเณหิ สาสนสฺส อุปฺปตฺติฏฺานภูตํ รามฺรฏฺํ ทามริกโจรภเยน ปชฺชรโรคภเยน สาสนปจฺจตฺถิกภเยนจาติ ตีหิ ภเยหิ อากุลิตํ อโหสิ. ตทา จ ตตฺถ สาสนํ ทุพฺพลํ อโหสิ, ยถา อุทเก มนฺเท ตตฺรชาตํ อุปฺปลํ อุปฺปลํ ทุพฺพลนฺติ. ตตฺถ ภิกฺขูปิ สาสนํ ยถา กามํ ปูเรตุํ น สกฺกา.
สูริยกุมารสฺส นาม มโนหริรฺโ ปน กาเล สาสนํ อติวิย ทุพฺพลํ อโหสิ. ชินจกฺเก เอกฉสตาธิเก วสฺสสหสฺเส สมฺปตฺเต กลิยุเคจ เอกูนวีสตาธิเก ¶ จตุวสฺสสเต สมฺปตฺเต อริมทฺทนนคเร อนุรุทฺธา นาม ราชา ตโต สห ปิฏเกน ภิกฺขุสงฺฆํ อาเนสิ.
ตโต ปจฺฉา ชินจกฺเก นวาธิเก สตฺตสเต สหสฺเส จ สมฺปตฺเต ลงฺกาทีเป สิริสงฺฆโพธิปรกฺกมพาหุมหาราชา สาสนํ โสเธสิ.
ตโต ฉนฺนํ วสฺสานํ อุปริ กลิยุเค ทฺวตฺตึสาธิเก ปฺจสเต สมฺปตฺเต อุตฺตราชีโว นาม เถโร สาสเน ปากโฏ อโหสิ.
โส ปน รามฺรฏฺวาสิโน อริยาวํสตฺเถรสฺส สทฺธิวิหาริโก. อริยาวํสตฺเถโร ปน กปฺปุงฺคนครวาสิโน มหากาฬตฺเถรสฺส สทฺธิวิหาริโก. มหากาฬตฺเถโร ปน สุธมฺมปุรวาสิโน ปฺรานทสฺสิตฺเถรสฺส สทฺธิวิหาริโก. อยํ ปน อุตฺตราชีวฉปฺปทตฺเถรานํ วํสทีปนตฺถํ วุตฺตา.
โส ปน ปฺรานทสฺสิตฺเถโร โลกิยาภิฺาโย ลภิตฺวา นิจฺจํ อภิณฺหํ ปาโตว มคธรฏฺเ อุรุเวลนิคเม มหาโพธึ คนฺตฺวา มหาโพธิยงฺคณํ สมฺมชฺชิตฺวา ปุน อาคนฺตฺวา สุธมฺมปุเร ปิณฺฑาย จริ. อิทํ เถรสฺส นิพทฺธวตฺตุํ. อยฺจ อตฺโถ สุธมฺมปุรโต มคธรฏฺํ คนฺตฺวา อุรุเวลนิคเม วาณิชกมฺมํ กโรนฺตา ตทาการํ ปสฺสิตฺวา ปจฺจาคมนกาเล สุธมฺมปุร วาสีนํ กเถสุํ, ตสฺมา วิฺายติ.
ตสฺมิฺจ กาเล อุตฺตราชีวตฺเถโร ปริปุณฺณวีสติวสฺเสน ฉปฺปเทน นาม สามเณเรน สทฺธึ สีหฬทีปํ คจฺฉิ. สีหฬทีปวาสิโน จ ภิกฺขู มยํ มหามหินฺทตฺเถรสฺส วํสิกา ภวาม, ตุมฺเหปิ โสณุตฺตรตฺเถรานํ วํสิกา ภวถ, ตสฺมา มยํ เอกวํสิกา ภวาม สมาน วาทิกาติ วตฺวา ฉปฺปทสามเณรสฺส อุปสมฺปทกมฺมํ อกํสุ. ตโต ปจฺฉา เจติย วนฺทนาทีนิ กมฺมานิ นิฏฺาเปตฺวา อุตฺตราชีวตฺเถโร สทฺธึ ภิกฺขุสงฺเขน อริมทฺทนนครํ ปจฺจาคมาหิ.
ฉปฺปทสฺส ปน เอตทโหสิ,- สจาหํ อาจริเยน สห ชมฺพุทีปํ ¶ คจฺเฉยฺยํ, พหูหิ าติพลิโพเธหิ ปริยตฺตุคฺคหเณ อนฺตราโย ภเวยฺย, เตน หิ สีหฬทีเปเยว วสิตฺวา ปริยตฺติมุคฺคเหตฺวา ปจฺจาคมิสฺสามีติ.
ตโต อาจริยสฺส โอกาสํ ยาจิตฺวา สีหฬทีเปเยว ปฏิวสิ. สีหฬทีเป วสิตฺวา ยาว ลทฺธตฺเถรสมฺมุติกา ปริยตฺตึ ปริยาปุณิตฺวา ปุน ชมฺพุทีปํ ปจฺจาคนฺตุกาโม อโหสิ. อถ ตสฺส เอตทโหสิ,– อหํ เอกโกว คจฺฉนฺโต สเจ มม อาจริโย นตฺถิ, สเจปิ ชมฺพุทีปวาสินา ภิกฺขุสงฺเฆน สทฺธึ วินยกมฺมํ กาตุํ น อิจฺเฉยฺยํ, เอวํ สติ วิสุํ กมฺมํ กาตุํ น สกฺกูเณยฺยํ, ตสฺมา ปิฏกธเรหิ จตูหิ เถเรหิ สทฺธึ คจฺเจยฺยํ, อิจฺเจตํ กุสลนฺติ.
เอวํ ปน จินฺเตตฺวา ตามลิตฺติคามวาสินา สิวลิตฺเถเรน กมฺโพชรฺโ ปุตฺตภูเตน ตามลินฺทตฺเถเรน กิฺจิปุรวาสินา อานนฺทตฺเถเรน ราหุลตฺเถเรนจาติ อิเมหิ จตูหิ เถเรหิ สทฺธึ นาวาย ปจฺจาคจฺฉิ. เต จ เถรา ปิฏกธรา อเหสุํ ทกฺขา ถามสมฺปนฺนา จ. เตสุ วิเสสโต ราหุลตฺเถโร ถามสมฺปนฺโน. กุสิมนครํ สมฺปตฺตกาเล อุปกฏฺวสฺสูปคมนกาโล หุตฺวา อริมทฺทนนคเร อาจริยสฺส สนฺติกํ อสมฺปาปุณิตฺวา กุสิมนครเยว วสฺสํ อุปคมึสุ. เตสํ วสฺสูปคมนวิหารวตฺถุ อารามปากาโร จ กุสิมนครสฺส ทกฺขิณทิสาสาเค ยาวชฺชตนา อตฺถิ.
วสฺสํวุฏฺกาเล ปน มหาปวารณาย ปวาเรตฺวา เต ปฺจ เถรา อริมทฺทนนครํ อคมํสุ. อุตฺตราชีวตฺเถโรจ อริมทฺทนนคร วาสีหิ ภิกฺขูหิ วิสุํ หุตฺวา สงฺฆกมฺมานิ อกาสิ. กิฺจาปิ เจตฺถ อุตฺตราชีวตฺเถราทโย สีหฬทีปโต ปจฺจาคนฺตฺวา อริมทฺทนนคเร วสิตฺวา สาสนํ อนุคฺคเหสุํ, รามฺรฏฺเ ปน ชาตตฺตา ปุพฺเพ จ ตตฺถ นิวาสตฺตา อิธ ทสฺสิตาติ ทฏฺพฺพา.
ตสฺมิฺจ ¶ กาเล ทลนคเร ปทีปเชยฺยคาเม ชาโต สาริปุตฺโต นาม มหลฺลกสฺสมเณโร เอโก อริมทฺทนนครํ คนฺตฺวา อานนฺทตฺเถรสฺส สนฺติเก อุปสมฺปชฺชิตฺวา ปริยตฺติ ปริยปุณิ. โส พหุสฺสุโต อโหสิ ทกฺโข ถามสมฺปนฺโน จ. ตมตฺถํ สุตฺวา นรปติจฺิสูราชา จินฺเตสิ,- สเจโส องฺคปจฺจงฺคสมฺปนฺโน ภเวยฺย, อาจริยํ กตฺวา เปสฺสามิ อนุคฺคเหสฺสามีติ. ราชา เอวํ จินฺเตตฺวา ราชปุริเส เปเสตฺวา วีมํสาเปสิ. ราชปุริสา จ ตสฺส ฉินฺนปาทงฺคุฏฺคฺคตํ ปสฺสิตฺวา ตมตฺถํ รฺโ อาโรเจสุํ. ราชา ตํ สุตฺวา เอวํ วิกลงฺคปจฺจงฺโค ภเวยฺย, ปธานาจริยฏฺาเน เปตุํ น ยุตฺโตติ กตฺวา ปธานาจริยภาวํ น อกาสิ. ปูชาสกฺกา รมตฺเตเนว อนุคฺคหํ อกาสิ. เอกสฺมิฺจ กาเล ธมฺมวิลาโสติ ลฺฉํ ทตฺวา รามฺรฏฺเ สาสนํ โสเธตฺวา ปริสุทฺธํ กโรหีติ รามฺรฏฺํ เปเสสิ.
โสจ รามฺรฏฺํ คนฺตฺวา ทลนคเร พหุนํ ภิกฺขูนํ ธมฺม วินยํ วาเจตฺวา สาสนํ ปคฺคเหสิ. ตตฺถ จ รามฺมนุสฺสา ตสฺส ธมฺมวิลาสตฺเถรสฺส สิสฺสานุสิสฺสา สีหฬภิกฺขุ คณาติ โวหารนฺติ. อิจฺเจวํ สีหฬทีปิกสฺส อานนฺทตฺเถรสฺส สิสฺสํ ธมฺมวิลาสํ ปฏิจฺจ รามฺรฏฺเ สีหฬทีปโต สาสนสฺส อาคตมคฺโคติ.
อิทํ รามฺรฏฺเ จตุตฺถํ สาสนสฺส ปติฏฺานํ.
ตสฺมิฺจ กาเล มุตฺติมนคเร อคฺคมเหสิยา อาจริยา พุทฺธวํสตฺเถรมหานาคตฺเถรา สีหฬทีปํ คนฺตฺวา มหาหารวาสิคณวํสภูตานํ ภิกฺขูนํ สนฺติเก ปุน สิกฺขํ คณฺหิตฺวา มุตฺติมนครํ ปจฺจาคนฺตฺวา มุตฺติมนครวาสีติ ภิกฺขูหิ วิสุํ หุตฺวา สงฺฆกมฺมานิ กตฺวา สาสนํ ปคฺคเหสุํ. เตจ เถเร ¶ ปฏิจฺจ รามฺรฏฺเ ปุน สีหฬทีปโต สาสนํ อาคตนฺติ.
อิทํ รามฺรฏฺเ ปฺจมํ สาสนสฺส ปติฏฺานํ.
ตโต ปจฺฉาจ มุตฺติมนคเร เสติภินฺทสฺส รฺโ มาตุยา อาจริโย เมธงฺกโร นาม เถโร สีหฬทีปํ คนฺตฺวา สีหฬทีเป อรฺวาสีนํ มหาเถรานํ สนฺติเก ปุน สิกฺขํ คเหตฺวา ปริยตฺตึ ปริยาปุณิตฺวา สุวณฺณรชตมเย ติปุสีสจฺฉนฺเน เสติภินฺทสฺส รฺโ มาตุยา การาวิเต วิหาเร นิสิทิตฺวา สาสนํ อนุคฺคเหสิ. โลกทีปกสารฺจ นาม คนฺถํ อกาสิ. อถาปริมฺปิ มุตฺติมนคเรเยว สุวณฺณโสภโณ นาม เถโร สีหฬทีปํ คนฺตฺวา มหาวิหารวาสิคณวํสภูตานํ เถรานํ สนฺติเก ปุน สิกฺขํ คเหตฺวา มุตฺติมนครเมว ปจฺจาคจฺฉิ.
โส ปน เถโร อรฺเเยว วสิ. ธุตงฺคธโร จ อโหสิ อปฺปิจฺโฉ สนฺตุฏฺโ ลชฺชี กุกฺกุจฺจโก สิกฺขา กาโม ทกฺโข ถามสมฺปนฺโน จ. สีหฬทีเป กลมฺพุมฺหิ นาม ชาตสฺสเร อุทกุกฺเขปสีมายํ อติเรกปฺจวคฺเคน วนรตนํ นาม สงฺฆราชํ อุปชฺฌายํ กตฺวา ราหุลภทฺทํ นาม วิชยพาหุรฺโ อาจริยภูตํ เถรํ กมฺมวาจาจริยํ กตฺวา อุปสมฺปชฺชิ. โสจ เถโร ปุนาคนฺตฺวา มุตฺติมนคเรเยว วสิตฺวา คณํ วฑฺเฒตฺวา สาสนํ อนุคฺคเหสิ. เอเต จ ทฺเว เถเร ปฏิจฺจ รามฺรฏฺเ สีหฬทีปโต สาสนํ อาคตํ.
อิทํ รามฺรฏฺเ ฉฏฺํ สาสนสฺส ปติฏฺานํ.
ตโต ปจฺฉา สาสนวเสน ทฺวิวสฺสาธิเก ทฺวิสหสฺเส กลิยุคโต เอกาสีติเก สมฺปตฺเต หํสาวตีนคเร สิริปรมมหาธมฺมราชาติ ¶ ลทฺธนาโม ธมฺมเจติยราชา กุสิมมณฺฑเล หํสาวตีมณฺฑเล มุตฺติมมณฺฑเล จ รฏฺวาสิโน สปชํวิย ธมฺเมน สเมน รกฺขิตฺวา รชฺชํ กาเรสิ. โส จ ราชา ตีสุ ปิฏเกสุ จตูสุ จ เวเทสุ พฺยากรณจฺฉนฺทาลงฺการาทีสุ จ เฉโก สิกฺขิตนานาสิปฺโป นานาภาสาสุ จ ปสุโต สทฺธาสีลาทิคุโณเปโต กุมุทกุนฺทสรทจนฺทิกาสมานสิตปชปติภูโต จ สาสเน จ อติปฺปสนฺโน อโหสิ.
เอกสฺมึ กาเล โส จินฺเตสิ, ภควโต สาสนํ นาม ปพฺพชฺชอุปสมฺปทตาเวน สมฺพนฺธํ, อุปสมฺปทภาโว จ สีมปริสวตฺถุ ตฺติกมฺมวาจาสมฺปตฺตีหิ สมฺพนฺโธติ. เอวฺจ ปน จินฺเตตฺวา สีมวินิจฺฉยํ ตสฺสํ วณฺณนํ วินยสงฺคหํ ตสฺสํวณฺณนํ สีมาลงฺการ สีมสงฺคหฺจ สทฺทโต อตฺถโต จ ปุนปฺปุนํ อุปปริกฺขิตฺวา อฺมฺํ สํสนฺทิตฺวา ปุพฺพาปรํ ตุลยิตฺวา ภควโต อธิปฺปาโย อีทิโส คนฺถการานํ อธิปฺปาโย อีทิโสติ ปสฺสิตฺวา อมฺหากํ รามฺรฏฺเ พทฺธนทีสมุทฺทชาเตสฺสราทโย สีมาโย พหุกาปิ สมานา อยํ ปริสุทฺธาติ ววตฺถเปตุํ ทุกฺกรํ, เอวํ สติ สีมปริสาปริสุทฺธา ภวิตุํ ทุกฺกราติ ปฏิภาติ.
ตโต ปจฺฉา รามฺรฏฺเ ติปิฏกธรพฺยตฺตปฺปฏิพลตฺเถเรหิ มนฺเตตฺวา รฺโ ปฏิภานานุรูปํ สีมปริสา ปริสุทฺธา ภวิตุํ ทุกฺกราติ เถรา วินิจฺฉนึสุ.
อถ ราชา เอวมฺปิ จินฺเตสิ,– อโหวต สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส สาสนํ ปฺจวสฺสสหสฺสานิ ปติฏฺติสฺสตีติ คนฺเถสุ วุตฺโตปิ สมาโน อภิสมฺพุทฺธโต จตุสฏฺาธิกทฺวิสหสฺสมตฺเตเนว กาเลน สาสเน มลํ หุตฺวา อุปสมฺปทกมฺเม กงฺขาฏฺานํ ตาว อุปฺปชฺชิ, กถํ ปน ปฺจวสฺสสหสฺสานิ สาสนสฺส ปติฏฺานํ ภวิสฺสตีติ. เอวํ ธมฺมสํเวคํ อุปฺปาเทตฺวา ปุนาปิ เอวํ จินฺเตสิ,- เอวํ เอตฺตกํ สาสเน มลํ ทิสฺสมาโนปิ ¶ สมาโน อุปสมฺปทกมฺเม กงฺขาฏฺานํ ทิสฺสมาโนปิ สมาโน ปริสุทฺธตฺถาย อนารภิตฺวา มาทิโส อปฺโปสฺสุกฺโก มชฺฌตฺโต นิสีทิตุํ อยุตฺโต, เอวฺหิ สติ ภควติ สทฺโธ ปสนฺโนมฺหีติ วตฺตพฺพตํ อนาปชฺเชยฺยํ, ตสฺมา สาสนํ นิมฺมลํ กาตุํ อารภิสฺสามีติ.
กุโต นุโข ทานิ สาสนํ อาหริตฺวา ถิรํ ปติฏฺา เปยฺยนฺติ อาวชฺชนฺโต เอวํ จินฺเตสิ,- ภควโต กิร ปรินิพฺพานโต ฉตฺตึสาธิเก ทฺวิสเต สมฺปตฺเต มหาโมคฺคลิ ปุตฺตติสฺสตฺเถโร มหามหินฺทตฺเถรํ เปเสตฺวา สีหฬทีเป สาสนํ ปติฏฺาเปสิ, ตทา เทวานํ ปิยติสฺสราชา มหาวิหารํ การาเปตฺวา อทาสิ, สาสนวรฺจ เอกาสิตาธิกานิ ทฺวิวสฺสสตานิ วิมลํ หุตฺวา ปติฏฺหิ, ภิกฺขุสงฺโฆปิ มหาวิหาร วาสิคณวเสน เอกโตว อฏฺาสิ, ตโต ปจฺฉา อภยคิริวาสิเช ตวนวาสิวเสน ทฺเวธา หุตฺวา ภิชฺชิ, ชินจกฺเก อฏฺสตฺตสตาธิเก สหสฺเส สมฺปตฺเต สิริสงฺฆโพธิปรกฺกมพาหุมหาราชา อุทุมฺพรคิริวาสิ มหากสฺสปตฺเถรปฺปมุขํ มหาวิหาร วาสิคณํ อนุคฺคเหตฺวา ยถาวุตฺเต ทฺเวคเณ วิโสเธสิ, สาสนํ นิมฺมลํ อกาสิ, ตโต ปจฺฉา วิชยพาหุปรกฺกมพาหุราชูนํ ทฺวินฺนํ กาเลปิ สาสนํ นิมฺมลํ หุตฺวาเยว อฏฺาสิ, เตเนว พฺยตฺตปฺปฏิพลภิกฺขู อายาจิตฺวา สีหฬทีปํ คนฺตฺวา ปุน สิกฺขํ คณฺหา เปสฺสามิ, เตสํ ปน ปรมฺปรวเสน ปวตฺตานํ ภิกฺขูนํ วเสน อมฺหากํ รามฺรฏฺเ สาสนํ นิมฺมลํ หุตฺวา ปติฏฺหิสฺสตีติ. เอวํ ปน จินฺเตตฺวา โมคฺคลานตฺเถรํ โสมตฺเถรฺจ สีหฬทีปํ คมนตฺถาย ยาจิ. เถราจ สาสนปฺปฏิยตฺตกมฺมมิทนฺติ มนสิกริตฺวา ปฏิฺํ อกํสุ.
ราชา จ ทาาธาตุปูชนตฺถาย ภิกฺขุสงฺฆสฺส ปูชนตฺถาย ภูวเนกพาหุรฺโ ปณฺณาการตฺถาย เทยฺยธมฺมปณฺณาการวตฺถูนิ ปฏิยาเทตฺวา จิตฺรทูตํ รามทูตนฺติ อิเม ทฺเว อมจฺเจ ทฺวีสุ นาวาสุ นายกฏฺาเน เปตฺวา กลิยุเค สตฺตตึสาธิเก อฏฺวสฺสสเต สมฺปตฺเต มาฆมาสสฺส ปุณฺณมิโต เอกาทสมิยํ สูรวาเร จิตฺรทูตํ สทฺธึ โมคฺคลานตฺเถรปฺปมุเขหิ ภิกฺขูหิ เอกาย นาวาย คมาเปสิ. ผคฺคุณมาสสฺส อฏฺมิยํ สีหฬทีเป กลมฺพุติตฺถํ ปายาสิ.
รามทูตํ ปน ตสฺมึเยว วสฺเส มาฆมาสสฺส ปุณฺณมิโต ทฺวาทสมิยํ จนฺทวาเร สทฺธึ โสมตฺเถรปฺปมุเขหิ ภิกฺขูหิ เอกาย นาวาย คมาเปสิ. อุชุกํ ปน วาตํ อลภิตฺวา จิตฺรมาสสฺส ชุณฺหปกฺขนวมิยํ สีหฬทีเป วลฺลิคามํ ปายาสิ.
ตโต ปจฺฉา เตปิ ทฺเว อมจฺจา ทฺวีสุ นาวาสุ อาภตานิ ทาตพฺพปณฺณาการวตฺถูนิ สนฺเทสปณฺณานิ จ ภูวเนกพาหุรฺโ ภิกฺขูสงฺฆสฺส จ อทาสิ. รฺา เปสิตภิกฺขูนฺจ สนฺเทสปณฺเณ กถิตนิยาเมเนว กลฺยาณิยํ นาม นทิยํ อุทกุกฺเขปสีมายํ สามเณรภูมิยํ ปติฏฺาเปตฺวา ปุน อุปสมฺปทกมฺมํ อกํสุ.
อุปสมฺปชฺชิตฺวา จ ภูวเนกพาหุราชา นานาปฺปกาเร ภิกฺขูนํ สารุปฺเป ปริกฺขาเร ทตฺวา อิทํ ปน อามิสทานํ ยาว ชีวิตปริโยสานาเยว ปริภฺุชิตพฺพํ ภวิสฺสติ, นามลฺฉํ ปน น ชีริสฺสตีติ กตฺวา รามทูตสฺส นาวาย ปขานภูตสฺส โสมตฺเถรสฺส สิริสงฺฆโพธิสามีติ นามํ อทาสิ. อวเสสานํ ปน ทสนฺนํ เถรานํ กิตฺติสิริเมฆสามิ ปรกฺกมพาหุสามิ พุทฺธโฆสสามิ สีหฬทีปวิสุทฺธสามิ คุณรตนธรสามี ชินาลงฺการสามิ รตนมาลิสามิ สทฺธมฺมเตชสามิ ธมฺมรามสามิ ภูวเนกพาหุสามีติ นามานิ อทาสิ.
จิตฺรทูตสฺส ¶ นาวาย ปขานภูตสฺส โมคฺคลานตฺเถรสฺส ธมฺมกิตฺติโลกครุสามีติ นามํ อทาสิ. อวเสสานํ ปน สิริวนรตนสามิ มงฺคลตฺเถรสฺสามิ กลฺยาณติสฺสสฺสามิ จนฺทคิริสามิ สิริทนฺตธาตุสามิ วนวาสิติสฺสสามิ รตนลงฺการสามิ มหาเทวสามิ อุทุมฺพรคิริสามิ จูฬาภยติสฺสสามีติ นามานิ อทาสิ. พาวีสติยา ปน ปจฺฉา สมณานํ นามํ น อทาสิ. อภินวสิกฺขํ ปน สพฺเพสํเยว อทาสิ.
ตโต ปจฺฉา เจติยปูชนาทีนิ กตฺวา ตํตํกิจฺจํ นิปฺผาเทตฺวา ปุน อาคมํสุ. ภูวเนกพาหุราชา จิตฺรทูตํ เอวมาห, รามาธิปติรฺโ ปณฺณาการํ ปฏิทาตุํ อิจฺฉามิ, ปฏิทูตฺจ เปเสตุํ ตาว ตฺวํ อาคเมหีติ. เอวํ ปน วตฺวา ปจฺฉา อาคมนกาเล จณฺฑวาตภเยน มหาสมุทฺทมชฺเฌ นาวา อวคจฺฉติ. เตน สีหฬรฺา เปสิตนาวาย สพฺเพ สนฺนิปติตฺวา อารุหิตฺวา อาคจฺฉนฺตา ตีณิ ทิวสานิ อติกฺกมิตฺวา ปุน จณฺฑวาตภเยน อคมฺภีรฏฺาเน สิลาย ฆฏฺเฏตฺวา ลคฺคิตฺวา คนฺตุํ อสกฺกุณิตฺวา เอกํ อุฬุมฺปํ พนฺธิตฺวา ชงฺเฆเนว อคมํสุ. สีหฬรฺโ จ ทูโต ปณฺณาการํ ทตฺวา ปจฺจาคมาสิ. ภิกฺขูสุ จ ภิกฺขู อนฺตรามคฺเคเยว มจฺจุ อาทาย คจฺฉติ. อโห อนิจฺจา วต สงฺขาราติ. โหนฺติ เจตฺถ,–
อิเมสํ ปน อารทฺธํ, น กิจฺจํ ยาว นิฏฺิตํ;
น ตาว อาทิยิสฺสนฺติ, มจฺจุ นตฺถิ อาเปกฺขนา.
นิกฺการุณิโก หิ เอส, พลกฺกาเรน อาทิย;
โรทมานํว าตีนํ อนิจฺฉนฺตํว คจฺฉตีติ.
รามาธิปติราชาจ เตสํ ภิกฺขูนํ ปตฺตกาเล หํสาวตีนครสฺส ปจฺฉิมสฺมึ ทิสาภาเค นรสูเรน นาม อมจฺเจน ปริภุตฺเต คามเขตฺเต ปาฬิอฏฺกถาฬีกาทโย ปุนปฺปุนํ ปสฺสิตฺวา อุปปริกฺขิตฺวา สีมสมูหนสีมสมฺมุติกมฺมานิ การเปสิ. สีหฬทีเป ภควตา นฺหายิตปุพฺพาย กลฺยาณิยา นาม นทิยํ อุทกุกฺเขปสีมํ กตฺวา ตตฺถ มหาวิหารวาสีนํ ภิกฺขูนํ สนฺติเก อุปลทฺธอุปสมฺปทภาเวหิ ภิกฺขูหิ กตตฺตา กลฺยาณีสีมาติ สมฺํ อกาสิ. อิจฺเจวํ รามาธิปติราชา ปตฺตลงฺเก ภิกฺขู นิสฺสาย สาสนํ สุฏฺุ ปติฏฺิตํ อกาสิ. กลิยุคสฺส อฏฺตึสาธิกอฏฺวสฺสสตกาลโต ยาว เอกจตฺตาลีสาธิกอฏฺวสฺสสตา เตสํ ภิกฺขูนํ วํเส อสีติมตฺตา คณปาโมกฺขตฺเถรา อเหสุํ. เตสํ สิสฺสชาตานิ ปน ฉพฺพิสาธิกานิ ทฺวิสตานิ จตุสหสฺสานิ ทสสหสฺสานิ อเหสุํ. เอวํ ภควโต สาสนํ รามฺรฏฺเ วุฑฺฒึ รามฺรฏฺเ วุฑฺฒึ วิรูฬึ เวปุลฺลมาปชฺชิติ.
อิทํ รามฺรฏฺเ สตฺตมํ สาสนสฺส ปติฏฺานํ.
ยทา ปน อริมทฺทนนคเร อนุรุทฺโธ นาม ราชา สุธมฺมปุรํ สราชิกํ อภิภวิตฺวา วิทฺธํสิ, ตทา รามฺรฏฺํ ราชสฺุํ หุตฺวา ปติฏฺหิ. รามฺรฏฺเ มุตฺติมนคเร โสณุตฺตรวํโส เอโก คโณ, สิวลิวํโส เอโก, ตามลินฺทวํโส เอโก, อานนฺทวํโส เอโก, พุทฺธวํโส เอโก, มหานาควํโส เอโกติ ฉคฺคณา วิสุํ วิสุํ หุตฺวา อฏฺํสุ นานาสํวาสกา นานานิกายา.
ธมฺมเจติยรฺา ปน การาปิตสาสนมฺปิ อภิชฺชมานํ หุตฺวา อฏฺาสิ. สมานสํวาโส เอกนิกาโยเยว อโหสิ. หํสาวตีมุตฺติมสุวเสน ตีณิปิ รามฺรฏฺานิ สุนาปรนฺต สงฺขาเตน เอกาพทฺธานิ หุตฺวา ติฏฺนฺติ. ปุพฺเพจ มรมฺมรฏฺินฺทราชูนํ อาณาปวตฺตนฏฺานานิ อเหสุํ ¶ . ตสฺมา มรมฺมรฏฺโต เอกจฺเจ ภิกฺขู รามฺรฏฺํ คนฺตฺวา กลฺยาณีสีมายํ ปุน สิกฺขํ คณฺหึสุ. ธมฺมเจติยรฺาการาวิตสาสนํ สกลํ มรมฺมรฏฺมฺปิ พฺยาเปตฺวา โอคาเหตฺวา ติฏฺติ.
รามฺรฏฺเ โสณุตฺตรตฺเถรานํ สาสนํ ปติฏฺาปิตกาลโต ปฏฺาย ยาว สุธมฺมปุเร มโนหริรฺา อรหนฺตานํ สํวิชฺชมานตา เวทิตพฺพา. ตโต ปจฺฉา ปน อุตฺตรา ชีวาริยาวํสมหากาฬปฺรานทสฺสิตฺเถรานํ กาเล โลกิยชฺฌานาภิฺาลาภิโยเยว สํวิชฺชํสูติ. อธุนา ปน ตีสุปิ รามฺรฏฺเสุ ธมฺมเจติยรฺา การาวิตสาสนํเยว ติฏฺติ. เอตฺถจ เหตุผลสมฺพนฺธวเสน อาทิอนฺตวเสเน จ สาสนวํสํ ปฺาย ตุลยิตฺวา อาทิโตว ทสฺสิเตหิ ตีหิ นเยหิ ยถาปเวณี ฆฏฺฏิยติ, ตถา คณฺเหยฺยาติ. อยฺจ สาสนวํโส ลชฺชิเปสลสิกฺขากามานํเยว วเสน วุตฺโต, นาลชฺชีนํ วเสนาติ ทฏฺพฺโพ.
ตาย จ เถรปรมฺปราย มุตฺติมนครวาสิเมธงฺกรตฺเถโร โลกทีปกสารํ นาม คนฺถํ อกาสิ. หํสาวตีนครวาสี ปน อานนฺทตฺเถโร มธุสารตฺถทีปนึ นาม อภิธมฺมฏีกาย สํวณฺณนํ, หํสาวตีนครวาสีเยว ธมฺมพุทฺธตฺเถโร กวิสฺสารํ นาม ฉนฺโทวณฺณนํ, หํสาวตีนครวาสีเยว สทฺธมฺมาลงฺการตฺเถโร ปฏฺานสารทีปนึ นาม ปกรณํ, ตเถว อฺตโร เถโร อเผคฺคุสารํ นาม คนฺถํ อกาสิ. เอวํ อเนกปฺปการานํ คนฺถการานํ มหาเถรานํ วสนฏฺานํ หุตฺวา สาสนํ โอคาเหตฺวา วิรูฬฏฺานํอโหสีติ.
อิติ สาสนวํเส สุวณฺณภูมิสาสนวํสกถามคฺคา นาม
ตติโย ปริจฺเฉโท.