📜
เตวีสติม ปริจฺเฉท
โยธลาโภ
พลลกฺขณรูเปติ ¶ ,
เตโชชวคุเณหิ จ;
อคฺโค หุตฺวา มหากาโย,
โส จ กณฺฑูลวารโณ.
นนฺทีมิตฺโต สุรนิมิโล, มหาโสโณ โคฏฺยิมฺพโร;
เถรปุตฺตาภโย ภรโณ, เวฬุสุมโน ตเถว จ.
ขฺชเทโว ผุสฺสเทโว, ลภิยฺย วสโภปิ จ;
เอเต ทส มหาโยธา, ตสฺสา’เหสุํ มหพฺพลา.
อหุ เอฬารราชสฺส, มิตฺโต นาม จมูปติ;
ตสฺส กมฺมนฺตคามมฺหิ, ปาจีนขณฺฑราชิยา.
จิตฺตปพฺพตสามนฺตา, อหุ ภคินิยา สุโต;
โกโสหิตวตฺถคุยฺโห, มาตุลสฺเสว นามโต.
ทูรมฺปิ ปริสปฺปนฺตํ, ทหรํ ตํ กุมารกํ;
อาพชฺฌ นนฺทิยา กฏฺยํ, นิสทมฺหิ อพนฺธิสุ.
นิสทํ กฑฺฒโต ตสฺส, ภูมิยํ ปริสปฺปโต;
อุมฺมาราติกฺกเม นนฺทิ, สา ฉชฺชติ ยโต ตโต.
นนฺทิมิตฺโตติ ายิตฺถ, ทสนาคพโล อหุ;
วุทฺโธ นครมาคมฺม, โส อุปฏฺาสิ มาตุลํ.
ถูปาทีสุ อสกฺการํ, กโรนฺโต ทมิเฬ ตทา;
อูรุํ อกฺกมฺมปาเทน, หตฺเถน อิตรํ ตุโส.
คเหตฺวา สมฺปทาเลตฺวา, พหิกฺขปตึ ถามวา;
เทวา อนฺตรธาเปนฺติ, เตน ขิตฺตํ กเฬวรํ.
ทมิฬานํ ขยํ ทิสฺวา, รฺโ อาโรจยึ สุตํ;
‘‘สโหฏฺฏํ คณฺหเถตํ’’ติ, วุตฺตํ กาตุํ น สกฺขิสุํ.
จินฺเตสิ ¶ นนฺทิมิตฺโต โส, ‘‘เอวมฺปิ กรโต มม;
ชนกฺขโย เกวลฺหิ, นตฺถิ สาสนโชตนํ.
โรหเณ ขตฺติยา สนฺติ, ปสนฺนํ รตนตฺตเย;
ตตฺถ กตฺวา ราชเสวํ, คณฺหิตฺวา ทมิเฬ’ขิเล.
รชฺชํ ทตฺวา ขตฺติยานํ, โชเตสฺสํ พุทฺธสาสนํ’’;
อิติ คนฺตฺวา คามณิสฺส, ตํ กุมารสฺส สาวยิ.
มาตุยา มนฺตยิตฺวา โส, สกฺการํ ตสฺส การยิ;
สกฺกโต นนฺทิมิตฺโต โส, โยโธ วสิ ตทนฺติเก.
กากวณฺโณ ติสฺสราชา, วาเรตุํ ทมิฬิสทา;
มหาคงฺคาย ติตฺเถสุ, รกฺขํ สพฺเพสุ การยิ.
อหุ ทีฆาภโย นาม, รฺโ’ฺ ภริยา สุโต;
กจฺฉกติตฺเถ คงฺคาย, เตน รกฺขมการยิ.
โส รกฺขากรณตฺถาย, สมนฺตา โยชนทฺวเย;
มหากุลมฺหา เอเกกํ, ปุตฺตํ อาณาปยิ ตหึ.
โกฏฺิวาเล ชนปเท, คาเม ขณฺฑกวิฏฺิเก;
สตฺตปุตฺโต กุลปติ, สงฺโฆ นามา’สิ อิสฺสโร.
ตสฺสาปิ ธูตํ ปาเหสิ, ราชปุตฺโต สุตตฺถิโก;
สตฺตโม นิมิโล นาม, ทสหตฺถิพโล สุโต.
ตสฺส อกมฺมสีลตฺตา, ขียนฺตา ฉปิ ภาตโร;
โรจยุํ ตสฺส คมนํ, น ตุ มาตา ปิตา ปน.
กุชฺฌิตฺวา เสสภาตูนํ, ปาโตเยว ติโยชนํ;
คนฺตฺวา สุรคฺคเมเยว, ราชปุตฺตํ อปสฺสิโส.
โส ตํ วิมํสนตฺถาย, ทูเร กิจฺเจ นิโยชยิ;
เจติย ปพฺพตา สนฺเน, ทฺวาร มณฺฑลคามเก.
พฺราหฺมโณ กุณฺฑโล นาม, วิชฺช เต เม สหายโก;
สมุทฺทปาเร ภณฺฑานิ, ตสฺส วิชฺชนฺติ สนฺติเก.
คนฺตฺวา ตํ เตน ทินฺนานิ, ภณฺฑกานิ อิธา’หร;
อิติ วตฺวาน โภเชตฺวา, เลขํ ทตฺวา วิสฺสชฺชยิ.
ตโต นว โยชนฺหิ, อนุราธปุรํ อิทํ;
ปุพฺพณฺเหเยว คนฺตฺวาน, โส ตํ พฺราหฺมณ มทฺทส.
‘‘นฺหตฺวา ¶ วาปิยํ ตาต, เอหี’’ติ อาห พฺราหฺมโณ;
อิธา’นาคต ปุพฺพตฺตา, นฺหตฺวาน ติสฺสวาปิยํ.
มหาโพธิฺจ ปูเชตฺวา, ถูปาราเม จ เจติยํ;
นครํ ปวิสิตฺวาน, ปสฺสิตฺวา สกลํ ปุรํ.
อาปณา คนฺธมาทาย, อุตฺตร ทฺวารโต ตโต;
นิกฺขมฺมุปฺปล เขตฺตมฺหา, คเหตฺวา อุปฺปลานิ จ.
อุปาคมิ พฺราหฺมณํ ตํ, ปุฏฺโ เตนา’ห โส คตึ;
สุตฺวา โส พฺราหฺมโณ ตสฺส, ปุพฺพาคมมิธาคมํ.
วิมฺหิโต จินฺตยี เอวํ, ‘‘ปุริสา ชานีโย อยํ;
สเจ ชาเนยฺย เอฬาโร, อิมํ หตฺเถ กริสฺสติ.
ตสฺมา’ยํ ทมิฬา’สนฺเน, วาเสตุํ เนว อรหติ;
ราชปุตฺตสฺส ปิตุโน, สนฺติเก วาสมรหติ’’.
เอว เมวํ ลิขิตฺวาน, เลขํ ตสฺส สมปฺปยิ;
ปุณฺณวฑฺฒน วตฺถานิ, ปณฺณากาเร พหูปิ จ.
ทตฺวา ตํ โภชยิตฺวา จ, เปเสสี สขิสนฺติกํ;
โส วฑฺฒมานจฺฉายายํ, คตฺวา ราชสุตนฺติ กํ.
เลขฺจ ปณฺณากาเร จ, ราชปุตฺตสฺส อปฺปยิ;
ตุฏฺโ อาห ‘‘สหสฺเสน, ปสาเทถ อิม’’นฺติ โส.
อิสฺสํ กรึสุ ตสฺส’ฺเ, ราชปุตฺตสฺส เสวกา;
โส ตํ ทสสหสฺเสน, ปสาทาเปสิ ทารกํ.
ตสฺส เกสํ ลิขาเปตฺวา, คงฺคาเยว นหาปิย;
ปุณฺณวฑฺฒน วตฺถยุคํ, คนฺธมาลฺจ สุนฺทรํ;
อจฺฉาเทตฺวา วิลิมฺเปตฺวา, มณฺฑยิตฺวา สุรูปกํ.
สีสํ ทุกูลปฏฺเฏน, เวยิตฺวา อุปานยุํ;
อตฺตโน ปริหาเรน, ภตฺตํ ตสฺส อทาปยิ.
อตฺตโน ทสสหสฺส-อคฺฆนสยนํ สุภํ;
สยนตฺถํ อทาเปสิ, ตสฺส โยธสฺส ขตฺติโย.
โส ¶ สพฺพํ เอกโต กตฺวา, เนตฺวา มาตาปิตนฺติกํ;
มาตุยา ทสสหสฺสํ, สยนํ ปิตุโน อทา.
ตํเยว รตฺตึ อาคนฺตฺวา, รกฺขาเน อทฺทสฺสยิ;
ปภาเต ราชปุตฺโต ตํ, สุตฺวา ตุฏฺมโน อหุ.
ทตฺวา ปริจฺฉทํ ตสฺส, ปริวารชนํ ตถา;
ทตฺวา ทสสหสฺสานี, เปเสสิ ปิตุสนฺติกํ.
โยโธ ทสสหสฺสานิ, เนตฺวา มาตาปิตนฺติกํ;
เตสํ ทตฺวา กากวณฺณ-ติสฺโส ราชา มุปาคมิ.
โส คามณิกุมารสฺส, ตมปฺเปสิ มหีปติ;
สกฺกโต สุรนิมิโล, โยโธ วสิ ตทนฺติเก.
กุฏุมฺพริกณฺณิกายํ,
หุนฺทรีวาปิ คามเก;
ติสสฺส อฏฺโม ปุตฺโต,
อโหสิ โสณ นามโก.
สตฺตวสฺสิกกาเลปิ, ตาลคจฺเฉ อลฺุจิ โส;
ทส วสฺสิกกาลมฺหิ, ตาเล ลฺุจิมหพฺพโล.
กาเล น โส มหาโสโณ,
ทส หตฺถิ พโล อหุ;
ราชา ตํ ตาทิสํ สุตฺวา,
คเหตฺวา ปิตุสนฺติกา.
คามณิสฺส กุมารสฺส, อทาสิ โปสนตฺถิโก;
เตน โส ลทฺธสกฺกาโร, โยโธ วสิ ตทนฺติเก.
คิรินาเม ชนปเท, คาเม นิจฺเฉลวิฏฺิเก;
ทสหตฺถิพโล อาสิ, มหานาคสฺส อตฺรโช.
ลกุณฺฏกสรีรตฺตา, อหุ โคฏฺก นามโก;
กโรนฺติ เกฬิปริหาสํ, ตสฺส เชฏฺา ฉ ภาตโร.
เต คนฺตฺวา มาสเขตฺตตฺถํ, โกฏฺฏยิตฺวา มหาวนํ;
ตสฺส ภาคํ เปตฺวาน, คนฺตฺวา ตสฺส นิเวทยุํ.
โส ¶ คนฺตฺวา ตํ ขณํเยว, รุกฺเข อิมฺพรสฺิเต;
ลฺุจิตฺวาน สมํ กตฺวา, ภูมึ คนฺตฺวา นิเวทยิ.
คนฺตฺวาน ภาตโร ตสฺส, ทิสฺวา กมฺมนฺต มพฺภุตํ;
ตสฺส กมฺมํ กิตฺตยนฺตา, อาคจฺฉึสุ ตทนฺติกํ.
ตทุปาทาย โส อาสิ, โคฏฺยิมฺพรนามโก;
ตเถว ราชา ปาเหสิ, ตมฺพิ คามณิสนฺติกํ.
โกฏิปพฺพตสามนฺตา, กิตฺติคามมฺหิ อิสฺสโร;
โรหโณ นาม คหปติ, ชาตํ ปุตฺตกมตฺตโน.
สมาน นามํ กาเรสิ, โคฏฺกาหยราชิโน;
ทารโก โส พลี อาสิ, ทสทฺวาทสวสฺสิโก.
อสกฺกุเณยฺยปาสาเณ, อุทฺธตฺตุํ จตุปฺจหิ;
กีฬมาโน ขิปิ ตทา, โส กีฬาคุฬเก วิย.
ตสฺส โสฬสวสฺสสฺส, ปิตา คทมการยิ;
อฏฺตึสงฺคุลวฏฺฏํ, โสฬสหตฺถทีฆกํ.
กาลานํ นาฬิเกรานํ,
ขนฺเธ อาหจฺจ ตาย โส;
เต ปาตยิตฺวา เตเนว,
โย โธ โส ปากโฏ อหุ.
ตเถว ราชา ปาเหสิ, ตมฺปิ คามณิสนฺติเก;
อุปฏฺาโก มหาสุมฺม-เถรสฺสา’สิ ปิตา ปน.
โส มหาสุมฺมเถรสฺส, ธมฺมํ สุตฺวา กุฏุมฺพิโก;
โสตาปตฺติผลํ ปตฺโต, วิหาเร โกฬปพฺพเต.
โสตุ สฺชาตสํเวโค, อาโรเจตฺวาน ราชิโน;
ทตฺวา กุฏุมฺพํ ปุตฺตสฺส, ปพฺพชิ เถรสนฺติเก.
ภาวนํ อนุยฺุชิตฺวา, อรหตฺตมปาปุณิ;
ปุตฺโต เตน’สฺส ปฺายิ, เถรปุตฺตาภโย อิติ.
กปฺปกนฺทรคามมฺหิ, กุมารสฺส สุโต อหุ;
ภรโณ นาม โส กาเล, ทสทฺวาทสวสฺสิเก.
ทารเกหิ ¶ วนํ คนฺตฺวา’-นุพนฺธิตฺวา สเส พหู;
ปาเทน ปหริตฺวาน, ทฺวิขณฺฑํ ภูมิยํ ขิปิ.
คามิเกหิ วนํ คนฺตฺวา, โสฬสวสฺสิโก ปน;
ตเถว ปาเตสิ ลหุํ, มิค โคกณฺณสูกเร.
ภรโณ โส มหาโยโธ,
เตเนว ปากโฏ อหุ;
ตเถว ราชา วาเสสิ,
ตมฺปิ คามณิสนฺติเก.
คิริคาเม ชนปเท, กุฏุมฺพิยงฺคณคามเก;
กุฏุมฺปิวสโภ นาม, อโหสิ ตตฺถ สมฺมโต.
เวโฬ ชนปโท ตสฺส, สุมโน คิริโภชโก;
สหายสฺส สุเต ชาเต, ปณฺณาการปุรสฺสรา.
คนฺตฺวา อุโภ สกํ นามํ, ทารกสฺส อการยุํ;
ตํ วุทฺธํ อตฺตโน เคเห, วาเสสิ สิริโภชโก.
ตสฺเส’โก สินฺธโว โปสํ, กฺจินา โรหิตุํ อทา;
ทิสฺวา ตุ เวฬุสุมนํ, อยํ อโรหโก มม.
อนุรูโป’ติ จินฺเตตฺวา,
ปหฏฺโ เหสิตํ อกา;
ตํ ตฺวา โภชโก ‘‘อสฺสํ,
อาโรหา’’ติ ตมาหโส.
โส อสฺสํ อารุหิตฺวา ตํ, สีฆํ ธาวยิ มณฺฑเล;
มณฺฑเล สกเล อสฺโส, เอกาพทฺโธ อทิสฺสิ โส.
นิสีทิ ธาวโต จ’สฺส, วสฺสหาโร’ว ปิฏฺิยํ;
โมเจติปิ อุตฺตริยํ, พนฺธติปิ อนาทโร.
ตํ ทิสฺวา ปริสา สพฺพา, อุกฺกุฏฺึ สมฺปวตฺตยิ;
ทตฺวา ทสสหสฺสานิ, ตสฺส โส คิริโภชโก.
ราชานุจฺฉวิโก’ยํติ, หฏฺโ รฺโ อทาสิ ตํ;
ราชา ตํ เวฬุสุมนํ, อตฺตโนเยว สนฺติเก.
กาเรตฺวา ¶ ตสฺส สกฺการํ, วาเสสิ พหุมานยํ;
นกุลนครกณฺณิกายํ, คาเม มหินฺท โทณิเก.
อภยสฺส’นฺติเม ปุตฺโต, เทโวนามา’สิ ถามวา;
อีสกํ ปน ขฺชตฺตา, ขฺชเทโวติ ตํ วิทุํ.
มิคมํ คามวาสีหิ, สห คนฺตฺวาน โส ตทา;
มหิเส อนุพนฺธิตฺวา, มหนฺเต อุฏฺิตุฏฺิเต.
หตฺเถน ปาเท คณฺหิตฺวา, ภเมตฺวา สีสมตฺถเก;
อสุมฺห ภูมึ จุณฺเณติ, เตสํ อฏฺีนิ มาณโว.
ตํ ปวตฺตึ สุณิตฺวาว, ขฺชเทวํ มหีปติ;
วาเสสิ อาหราเปตฺวา, คามณิสฺเส’ว สนฺติเก.
จิตฺตลปพฺพตา’สนฺเน, คาเม กปิฏฺนามเก;
อุปฺปลสฺส สุโต อาสิ, ผุสฺสเทโวติ นามโก.
คนฺตฺวา สห กุมาเรหิ, วิหารํ โส กุมารโก;
โพธิยา ปูชิตํ สงฺขํ, อาทาย ธมิถามสา.
อสนีปาตสทฺโทว, สทฺโท ตสฺส มหา อหุ;
อุมฺมตฺตา วิย อาสุํ เต, ภีตา สพฺเพปิ ทารกา.
เตน โส อาสิ อุมฺมาท-ผุสฺส เทโวติ ปากโฏ;
ธนุสิปฺปํ อกาเรสิ, ตสฺส วํสาคตํ ปิตา.
สทฺทเวธิ วิชฺชุเวธี, วาลเวธี จ โส อหุ;
วาลุกาปุณฺณสกฏํ, พทฺธธมฺมสตํ ตถา.
อสโน ทุมฺพรมยํ, อฏฺโสฬสองฺคุลํ;
ตถา อโย โลหมยํ, ปฏฺฏํทิ จตุรงฺคลิ.
นิพฺเพธยติกณฺเณน, กณฺโฑ เตน วิสชฺชิโต;
ถเล อฏฺุสภํ ยาติ, ชเล ตุ อุสภํ ปน.
ตํ สุณิตฺวา มหาราชา, ปวตฺตึ ปิตุสนฺติกา;
ตมฺปิ อาณาปยิตฺวาน, คามณิมฺหิ อวาสยิ.
ตุลาธารนคาสนฺเน, วิหารวาปิ คามเก;
มตฺตกุฏุมฺพิสฺส สุโต, อหุ วสภนามโก.
ตํ ¶ สุชาตสรีรตฺตา, ลภิย วสภํ วิทุํ;
โส วีสติวสฺสุทฺเทสมฺหิ, มหากายพโล อหุ.
อาทาย โส กติปโย, ปุริเสเยว อารภิ;
เขตฺตตฺถิโก มหาวาปึ, กโรนฺโต ตํ มหพฺพโล.
ทสหิ ทฺวาทสหิ วา, วหิตพฺเพ ธุเรหิปิ;
วหนฺโต ปํสุปิณฺเฑ โส, ลหุํ วาปึ สมาปยิ.
เตน โส ปากโฏ อาสิ, ตมฺปิ อาทาย ภูมิโป;
ทตฺวา ตํ ตสฺส สกฺการํ, คามณิสฺส อทาสิ ตํ.
วสโภทกวาโรติ, กํ เขตฺตํ ปากฏํ อหุ;
เอวํ ลภิยาวสโภ, วสิ คามณิสนฺติเก.
มหาโยธานเมเตสํ, ทสนฺนมฺปิ มหิปติ;
ปุตฺตสฺส สกฺการสมํ, สกฺการํ การยิ ตทา.
อามนฺเตตฺวา มหาโยเธ, ทสาปิ จ ทิสมฺปติ;
‘‘โยเธ ทสทเส’เกโก, เอสถา’ติ อุทาหริ.
เต ตเถวา’นยุํ โยเธ, เตสมฺปาห มหีปติ;
ตสฺส โยธสหสฺสาปิ, ตเถว ปริเยสิตุํ.
ตถา เตปา’นยุํ โยเธ, เตสมฺปาหํ มหีปติ;
ปุนโยธสหสฺสสฺส, ตเถว ปริเยสิตุํ.
ตถา เตปา’นยุํ โยเธ, สพฺเพ สมฺปิณฺฑิตา ตุ เต;
เอกาทสสหสฺสานิ, โยธาสตํ ตถา ทส.
สพฺเพ เต ลทฺธสกฺการา, ภูมิปาเลน สพฺพทา;
คามณึ ราชปุตฺตํ ตํ, วสึสุ ปริวาริย.
อิติ สุจริตชาตพฺภุตํ,
สุณิย นโร มติมา สุขตฺติโก;
อกุสลปถโต ปรมฺมุโข,
กุสลปเถ’ภิรเมยฺย สพฺพทาติ.
สุชนปฺปสาทสํเวคตฺถาย กเต มหาวํเส
โยธลาโภ นาม
เตวีสติโม ปริจฺเฉโท.