📜
จตุวีสติม ปริจฺเฉท
ทฺเวภาติกยุทฺธํ
หตฺถสฺส ¶ ถรุกมฺมสฺส, กุสโล กตุปาสโน;
โส คามณิราชสุโต, มหาคาเม วสี ตทา.
ราชา ราชสุตํ ติสฺสํ, ทีฆวาปิมฺหิ วาสยิ;
อารกฺขิตุํ ชนปทํ, สมฺปนฺน พลวาหนํ.
กุมาโร คามณิกาเล, สมฺปสฺสนฺโต พลํ สกํ;
‘‘ยุชฺฌิสฺสํ ทมิเฬหี’’ติ, ปิตุรฺโ กถาปยี.
ราชา ตํ อนุรกฺขนฺโต, ‘‘โอรคงฺคํ อลํ’’ อิติ;
วาเรสิ ยาวตติยํ, โส ตเถว กถาปยี.
ปิตา เม ปุริโส โหนฺโต, เน’วํ วกฺขติ เตนิ’ทํ;
ปิลนฺธตูติ เปเสสิ, อิตฺถาลงฺการมสฺส โส.
ราชา’ห ตสฺส กุชฺฌิตฺวา, ‘‘กโรถ เหมสงฺขลึ;
ตาย ตํ พนฺธยิสฺสามิ, นา’ฺถา รกฺขิโย หิ โส.
ปลายิตฺวาน มลยํ, กุชฺฌิตฺวา ปิตุโน อคา;
ทุฏฺตฺตาเยว ปิตริ, อาหุ ตํ ทุฏฺคามณิ.
ราชา’ถ อารภี กาตุํ, มหามงฺคลเจติยํ;
นิฏฺิเต เจติเย สงฺฆํ, สนฺนิปาตยิ ภูปติ.
ทฺวาทสา’สุํ สหสฺสานิ, ภิกฺขู จิตฺตลปพฺพตา;
ตโต ตโต ทฺวาทเสว, สหสฺสานิ สมาคมุํ.
กตฺวาน เจติยมหํ, ราชา สงฺฆสฺส สมฺมุขา;
สพฺเพ โยเธ สมาเนตฺวา, กาเรสิ สปถํ ตทา.
‘‘ปุตฺตานํ กลหฏฺานํ, น คจฺฉิสฺสาม โน’’อิติ;
อกํสุ สปถํ สพฺเพ, ตํ ยุทฺธํ เตน นาคมุํ.
จตุสฏฺิ วิหาเร โส, การาเปตฺวา มหีปติ;
ตตฺตกาเนว วสฺสานิ, ตฺวา มริตหึ ตทา.
รฺโ ¶ สรีรํ คาเหตฺวา, ฉนฺนยาเนน ราชินิ;
เนตฺวา ติสฺส มหารามํ, ตํ สงฺฆสฺส นิเวทยิ.
สุตฺวา ติสฺสกุมาโร ตํ, อาคนฺตฺวา ทีฆวาปิโต;
สรีรกิจฺจํ กาเรตฺวา, สกฺกจฺจํ ปิตุโน สยํ.
มาตรํ กณฺฑุลํ หตฺถึ, อาทิยิตฺวา มหพฺพโล;
ภาตุภยา ทีฆวาปึ, อคมาสิ ลหุํ ตโต.
ตํ ปวตฺตึ นิเวเทตุํ, ทุฏฺคามณิ สนฺติกํ;
เลขํ ทตฺวา วิสชฺเชสุํ, สจฺเจมจฺจา สมาคตา.
โส คุตฺตหาลมาคนฺตฺวา, ตตฺถ จาเร วิสชฺชิย;
มหาคามมุปคนฺตฺวา, สยํ รชฺเช’ภิเสจยิ.
มาตตฺถํ กณฺฑูลตฺถฺจ, ภาตุเลขํ วิสชฺชยิ;
อลทฺธา ยาวตติยํ, ยุทฺธาย สมุปาคมิ.
อหุ ทฺวินฺนํ มหายุทฺธํ, จูฬงฺคณิยปิฏฺิยํ;
ตตฺถ เนกสหสฺสานิ, ปตึสุ ราชิโน นรา.
ราชา จ ติสฺสามจฺโจ จ, วฬวาทีฆุตุนิกา;
ตโยเยว ปลายึสุ, กุมาโร อนุพนฺธิเต.
อุภินฺนมนฺตเร ภิกฺขู, มนฺตยึสุ มหีธรํ;
ตํ ทิสฺวา ‘‘ภิกฺขุสงฺฆสฺส, กมฺมํ’’ อิติ นิวตฺติ โส.
กปฺปกนฺทรนชฺชาโส, ชวมาลิติตฺถมาคโต;
ราชา’ห ติสฺสมจฺจํ ตํ, ‘‘ฉาตชฺฌตฺตา มยํ’’อิติ.
สุวณฺณสรเก ขิตฺต-ภตฺตํ นีหริตสฺส โส;
สงฺเฆ ทตฺวา ภฺุชนโต, กาเรตฺวา จตุภาคกํ.
‘‘โฆเสหิ กาล’’มิจฺจา’ห,
ติสฺโส กาลมโฆสยิ;
สุณิตฺวา ทิพฺพโสเตน,
รฺโ สกฺขาย ทายโก.
เถโร ปิยงฺคุ ทีปฏฺโ, เถรํ ตตฺถ นิโยชยิ;
ติสฺสํ กุฏุมฺพิกสุตํ, โส ตตฺถ นภสา’คมา.
ตสฺส ติสฺโส กราปตฺต-อาทายา’ทาสิ ราชิโน;
สงฺฆสฺส ภาคํ สมฺภาคํ, ราชา ปตฺเต ขิปาปยิ.
สมฺภาคํ ¶ ขิปิ ติสฺโส จ, สมฺภาคํ วฬวาปิ จ;
น อิจฺฉิตสฺสาภาคฺจ, ติสฺโส ปตฺตมฺหิ ปกฺขิปิ.
ภตฺตสฺส ปุณฺณปตฺตํ ตํ, อทาเถรสฺส ภูปติ;
อทา โคตมเถรสฺส, โส คนฺตฺวา นภสา ลหุํ.
ภิกฺขูนํ ภฺุชมานานํ, ทตฺวา อาโลปภาคโส;
ปฺจสตานํ โส เถโร, ลทฺเธหิ ตุ ตทนฺติกา.
ภาเคหิ ปตฺตํ ปูเรตฺวา, อากาเส ขิปิ ราชิโน;
ทิสฺวา’ คตํ คเหตฺวา ตํ, ติสฺโส โภชิสิ ภูปตึ.
ภฺุชิตฺวาน สยฺชาปิ, วฬวฺจ อโภชยิ;
สตฺตาหํ จุมฺพฏํ กตฺวา, ราชา ปตฺตํ วิสชฺชยิ.
คนฺตฺวาน โส มหาคามํ, สมาทาย พลํ ปุน;
สฏฺิสหสฺสํ ยุทฺธาย, คนฺตฺวา ยุชฺฌิ สภาตรา.
ราชา วฬวมารุยฺห, ติสฺโส กณฺฑูล หตฺถินํ;
ทฺเว ภาตโร สมาคฺฉุํ, ยุชฺฌมานา รเณ ตทา.
ราชา กรึ กริตฺว’นฺโต, วฬวามณฺฑลํ อกา;
ตถาปิ ฉิทฺทํ โน ทิสฺวา, ลงฺฆา เปตุํ มตึอกา.
วฬวํ ลงฺฆยิตฺวาน, หตฺถินํ ภาติโก’ปริ;
โตมรํ ขิปิ จมฺมํว, ยถา ฉิชฺชติ ปิฏฺิยํ.
อเนกานิ สหสฺสานิ, กุมารสฺส นราตหึ;
ปตึสุ ยุทฺเธ ยุชฺฌนฺตา, ภิชฺช เจว มหพฺพลํ.
‘‘อาโรหกสฺส เวกลฺลา, อิตฺถี มํ ลงฺฆยี’’อิติ;
กุทฺโธกรี ตํ จาเลนฺโต, รุกฺขเมก มุปาคมิ.
กุมาโร อารุหี รุกฺขํ, หตฺถี สามิมุปาคมิ;
ตมารุยฺห ปลายนฺตํ, กุมาโร มนุพนฺธิ โส.
ปวิสิตฺวา วิหารํ โส, มหาเถร ฆรํคโต;
นิปชฺชเหฏฺา มฺจสฺส, กุมาโร ภาตุโนภยา.
ปสารยิ มหาเถโร, จีวรํ ตตฺถ มฺจเก;
ราชา อนุปทํ คนฺตฺวา, ‘‘กุหึ ติสฺโส’’ติ ปุจฺฉถ.
‘‘มฺเจ ¶ ตตฺถ มหาราช’’, อิติ เถโร อโวจ ตํ;
เหฏฺา มฺเจติ ชานิตฺวา, ตโต นิกฺขมฺม ภูปติ.
สมนฺตโต วิหารสฺส, รกฺขํ การยิ ตํ ปน;
ปฺจกมฺหิ นิปชฺเชตฺวา, ทตฺวา อุปริ จีวรํ.
มฺจปาเทสุ คณฺหิตฺวา, จตฺตาโร ทหรา ยตี;
มตภิกฺขุนิยาเมน, กุมารํ พหิ นีหรุํ.
นียมานนฺตุ ตํ ตฺวา, อิธ มาห มหีปติ;
‘‘ติสฺส ตฺวํ กุลเทวตานํ, สีเส หุตฺวาน นิยฺยาสิ.
พลกฺกาเรน คหณํ, กุลเทเวหิ นตฺถิ เม;
คุณํ ตฺวํ กุลเทวานํ, สเรยฺยาสิ กทาจิปิ’’.
ตโตเยว มหาคามํ, อคมาสิ มหีปติ;
อาณาเปสิ จ ตตฺเถว, มาตรํ มาตุคารโว.
[วสฺสานิ อฏฺสฏฺึโส, อฏฺา ธมฺมฏฺมานโส;
อฏฺสฏฺิวิหาเร จ, การาเปสิ มหีปติ.]
นิกฺขามิโต โส ภิกฺขูหิ, ติสฺโสราช สุโต ปน;
ทีฆวาปึ ตโตเยว, อคม’ฺตโร วิย.
กุมาโร โคธคตฺตสฺส, ติสฺสเถรสฺส อาห โส;
‘‘สาปราโธ อหํ ภนฺเต, ขมาเปสฺสามิ ภาตรํ.
เวยฺยาวจฺจกรา การํ, ติสฺสํ ปฺจสตานิ จ;
ภิกฺขุนมาทิยิตฺวา โส, เถโร ราช มุปาคมิ.
ราชปุตฺตํ เปตฺวาน, เถโร โสปาน มตฺถเก;
สสงฺโฆ ปาวิสิ สทฺโธ, นิสีทาวิย ภูมิโป.
อุปานยี ยาคุอาทึ, เถโร ปตฺตํ วิเธสิโส;
‘‘กินฺติ วุตฺโต’พฺรวิ ติสฺสํ, อาทาย อคตา’’อิติ.
‘‘กุหึ โจโร’’ติ วุตฺโต จ, ิตานํ นิเวทยิ;
วิหารเทวี คนฺตฺวาน, ฉาทิยาสิ ปุตฺตก.
ราชา’ห ¶ เถรํ ‘‘าโต โว,
ทาสภาโว อิทานิ โน;
สามเณรํ เปสเยถ,
ตุมฺเห เม สตฺตวสฺสิกํ.
ชนกฺขยํ วินาเยว, กลโห น ภเวยฺย โน;
ราชา สงฺฆสฺส โทเสโส, ภํเฆ ทณฺฑํ กริสฺสติ.
เหสฺสตา’คตกิจฺจา โว,
ยาคาทึ คณฺหาถาติ โส;
ทตฺวา ตํ ภิกฺขุสงฺฆสฺส,
ปกฺโกสิตฺวาน ภาตรํ.
ตตฺเถว สงฺฆมชฺฌมฺหิ, นิสินฺโน ภาตรา สห;
ภฺุชิตฺวา เอกโตเยว, ภิกฺขุ สงฺฆํ วิสชฺชยิ.
สสฺสกมฺมานิ กาเรตุํ, ติสฺสํ ตตฺเถว ปาหิณิ;
สยมฺปิ เภรึ จาเรตฺวา, สสฺสกมฺมานิ การยิ.
อิติ เวรมเนกวิกปฺปจิตํ,
สมยนฺติ พหุํ อปิ สปฺปุริสํ;
อิติ จินฺติย โกหิ นโร มติมา,
น ภเวยฺย ปเรสุ สุสนฺต มโนติ.
สุชนปฺปสาทสํเวคตฺถาย กเต มหาวํเส
ทฺเวภาติกยุทฺธํ นาม
จตุวีสติโม ปริจฺเฉโท.