📜
อฏฺตึสติม ปริจฺเฉท
ทสราชโก
มหานาม ¶ สุโต อาสิ, ทมิฬี กุจฺฉิสมฺภโว;
โสตฺถิเสโน, ตถาสงฺโฆ-ธีตา จา’สิ มเหสิยา.
โสตฺถิเสโน ตทา รชฺชํ, ปตฺวา สงฺฆยนาสิโต;
ตสฺมึเยว ทิเน เภรึ, จราเปตฺวา ตทา ตุ สา.
อตฺตโน สามิกสฺสทา, ฉตฺตคฺคาหกชนฺตุโน;
ฉตฺตคฺคาหกวาปึ โส, กตฺวา สํวจฺฉเร มโต.
อถ มจฺโจ มหาปฺโ, สหาโย ตสฺส ตํ มตํ;
อนฺโตวตฺถุมฺหิ ฌาเปตฺวา, วีหิโจรํ มหาพลํ.
รชฺชโยคฺโคติ จินฺเตตฺวา, กตฺวา ตํ ภูปตึ รโห;
อนฺโตเยว นิวาเสตฺวา, ราชา โรคาตุโร อิติ.
ยสํ รชฺชํ วิจาเรสิ, ฉเณ ปตฺเต มหาชนา;
ราชา เจ อตฺถิ อมฺเหหิ, สทฺธึ เมตูติ โฆสยุํ.
ตํ สุตฺวา นรปาโล โส, สพฺพลงฺการมณฺฑิโต;
สมานํเต มหานาเค, เนสโยคฺคา มมา’ติโส.
ทาฏฺาธาตุฆราเน, สุวา นาคํ สมาทิสิ;
รฺโ อาณาติ วุตฺเต โส, อคา อารุยฺห ตํ ปุรํ.
กตฺวา ปทกฺขิณํ คนฺตฺวา, ปาจินทฺวารโต พหิ;
ปเม เจติยาเน, ธาตุนาคํ สมปฺปยิ.
มหาเจติตฺตเย หตฺถิ-ปากาเร’กาสิ โตรณํ;
มิตฺตเสโน พหุํ ปฺุํ, กตฺวา วสฺเสน โส จุโต.
มิตฺตเสนํ รเณ หนฺตฺวา, ทมิโฬ ปณฺฑุนามโก;
อาคโต ปรตีรมฺหา, ลงฺการชฺชมการยิ.
ชนา กุลีนา สพฺเพปิ, โรหณํ สมุปาคตา;
โอรคงฺคาย อิสฺเสรํ, ทมิฬา เอว กปฺปยุํ.
เย ¶ สุภสฺส พลฏฺสฺส, ภีตาโมริยวํสชา;
พลายิตฺวา นราวาสํ, กปฺปยึสุ ตหึ ตหึ.
เตสมฺตโม นนฺทิ-วาปิ คาเม กุฏิมฺพโก;
ธาตุเสนวฺหโย อาสิ, ทาานาโม จ ตํ สุโต.
คาเม อมฺพิลยาคุมฺหิ, วสํ ปุตฺเต ทุเว ลภิ;
ธาตุเสนํ สิลาติสฺส-โพธึจ สมฺปชาติเก.
มาตุโส ทริโย เตสํ, สทฺโธ ปพฺพชฺช วตฺตติ;
ทีฆสนฺทกตาวาเส, ธาตุเสนาปิ มาณโว.
สนฺติเก ตสฺส ปพฺพชฺช-รุกฺขมูลมฺหิ เอกทา;
สชฺฌายติ ปวิสฺสิตฺถ, เมโฆ นาโคตุปสฺสิย.
ปริกฺขิปิตฺวา โภเคหิ, ฉาทยิตฺวา ผเณน จ;
โปตฺถกฺจ กุมารฺจ, รกฺขิตํ ปสฺสิ มาตุโล.
สีเส อากิริ สงฺการํ, ตสฺส รุฏฺโ ปโรยติ;
ตสฺมึ จิตฺตํ น ทูเสสิ, ตมฺปิ ทิสฺวาน มาตุโล.
อุตฺตโม วต’ยํ สตฺโต, ราชา เหสฺสติ นิจฺฉยํ;
รกฺขิตพฺโพ’ติ อาทาย, ตํ วิหารมุปาคโต.
โคณิสาทิ วิหาเร’ยํ, กตฺตพฺโพ นีติมา อิติ;
สิกฺขาเปสิ กุมารํ ตํ, ปณฺฑุโก ตํ วิชานิย.
คณฺหเถตนฺติเปเสสิ, เสวเก ตสฺสารตฺติยํ;
ทิสฺวาน สุปินํ เถโร, นีหริตฺถ กุมารกํ.
ตสฺมึ นิกฺขนฺตมตฺตมฺหิ, เสวกํ ปริวาริย;
ปริเวเณ น ปสฺสึสุ, ตโต นิกฺขมฺม เต อุโภ.
ทกฺขิณสฺมึ ทิสาภาเค, โคณ นามํ มหานทึ;
ปตฺวา สมฺปุณฺณมฏฺํสุ, คนฺตุกามาปิ เวคสา.
ยถา นทิยํ วาเรติ, อมฺเห ตํ ตฺวมฺปิ วารย;
วาปึคเหตฺวา เอตฺเถ’ติ, วตฺวา เถโร ตทา นทึ.
โอตริตฺถกุมาเรน, สทฺธึ ทิสฺวาน เต อุโภ;
นาคราชา ตทา เอโก, ปิฏฺึ ปาทาสิ เตน โส.
อุตฺตริตฺวา กุมารํ ตํ, เนตฺวา ปจฺจนฺตมาวสํ;
ลทฺธา ขีโรทนํ สุตฺวา, เสสํ ปตฺเตน ตสฺส’ทา.
จิตฺตกาเรน ¶ เถรมฺหิ, ภตฺตํ ปกฺขิปฺป ภูมิยํ;
ภฺุชิ เถโรปิ ตํ ชานิ, ภฺุช เต ยํ มหึ อิติ.
ปณฺฑุราชาปิ กตฺวาน, รชฺชํ วสฺสมฺหิ ปฺจเม;
จุโต ปุตฺโต ปิปารินฺโท, ตติโย ตสฺส ภาตุโก.
กณิฏฺโ ขุทฺทปารินฺโท, กุพฺพํ รชฺชํ มหามหึ;
ธาตุเสนานุเค สพฺเพ, วิเหเสิ มหาชเน.
สงฺคเหตฺวา ชเน สาธุ-เสโน ยุชฺชิตฺถ ราชินา;
โส โสฬสหิ วสฺเสหิ, ปฺุปาปกโรมโต.
นิริตโร ตโต อาสิ, ราชามาสทฺวเยน ตํ;
ธาตุเสโน วินาเสสิ, เตน กตฺวา มหาหวํ.
หเต ตสฺมึ มหีปาเล, ทาิโย ทมิโฬ ตโต;
ราชา วสฺสตฺถ เย หุตฺวา, ธาตุเสนหโตตโต.
ปิฏฺิโย ทมิโฬ สตฺต-มาเสน นิธนํ คโต;
ธาตุเสเนน ยุชฺฌิตฺวา, วํโส ปจฺฉิชฺชิ ทามิโฬ.
อถา’สิ ราชาลงฺกายํ, ธาตุเสโน อิราธิโป;
ภาตรา สห ทีปมฺหิ, ทมิเฬ ทีปฆาตเก.
อุปาเยหิ อเนเกยิ, เอกวีสปฺปมาณเก;
ขนฺธวาเร นิเวเสตฺวา, กตฺวา ยุทฺธมเสสโต.
โสเธตฺวา เมทินึ สาธุ, กตฺวา จ สุขิตํชนํ;
สาสนฺจ ยถาาเน, เปสิ ปรนาสิตํ.
ทมิเฬ เย’นุวตฺตึสุ, กุลีนา กุลคามวา;
เต มํ วา สาสนํ วา โน, รกฺขึสู’ติ ปกุปฺปิย.
เตสํ คาเม คเหตฺวาน, คาเม สฺวากาสิรกฺขเก;
โรหณา’คมฺม เต สพฺเพ, กุลีนา ตมุปฏฺหุํ.
เตสํ สกฺการสมฺมานํ, ยถาโยคมกาสิ โส;
อมจฺเจ อตฺตโน ทุกฺข-สหาเยจา’ภิ โตสยิ.
พนฺธาเปตฺวา มหาคงฺคํ, เกทาเร’กา ถิโรทเก;
มหาปาฬมฺหิ ภิกฺขูนํ, สาลิภตฺตฺจ ทาปยิ.
ปงฺคุโรคา ตุรฏฺฏานํ, สาลาโยกาสิ พุทฺธิมา;
กาฬวาปึจ คณฺหิตฺวา, พนฺธิ โคณํ มหานทึ.
มหาวิหารํ ¶ กตฺวาน, ปนฺติยุตฺตมนากุลํ;
ตถา โพธิฆรฺเจว, ทสฺสเนยฺย มการยิ.
ภิกฺขโว ปริโตเสตฺวา, ปจฺจเยหิ จตูหิปิ;
ธมฺมาโสโก’ว โสกาสิ, สงฺคหํ ปิฏกตฺตเย.
อฏฺารสวิหาเร จ, เถริยาน มการยิ;
สมฺปนฺนโภเค ทีปมฺหิ, อฏฺารส จ วาปิโย.
กาฬวาปี วิหาโร จ, โกฏิปสฺสาวนามโก;
ทกฺขิณ คิรินาโม จ, วิหาโร วฑฺฒมานโก.
ปณฺณวลฺลกภูโต จ, ภลฺลาตกสนามโก;
ปาสาณสินฺเน เทสมฺหิ, ธาตุเสโน จ ปพฺพโต.
มํ คโน ถูปวิฏฺิ จ, ธาตุเสโนปิ อุตฺตเร;
ปาจิน กมฺพวิฏฺิ จ, ตถา อนฺตรเม คิริ.
อนฺตาฬิ ธาตุเสโน จ, กสฺสปิฏฺิก ปุพฺพโก;
โรหเณทายคาโม จ, สาลวาโณ วิภีสโน.
วิหาโร ภลฺลิวาโณ จ, อฏฺารสนรุตฺตโม;
ปาทูลกํ หมฺพลฏฺิ, มหาทตฺถาทิวาปิ โย.
ขุทฺทเก จ วิหาเรโส, อฏฺารสนรุตฺตโม;
วาปีโย จ ตถากตฺวา, เตสเมว ตุ ทาปยิ.
ปฺจวีสติ หตฺถฺจ, มยูรปริเวณกํ;
หริตฺวา’กาสิปาสาท-เมกวีสติ หตฺถกํ.
กุมารเสนสฺส’เปตฺวา, ปุพฺพโภคํ วิโสธยิ;
กาฬวาปิมฺมิภาคทฺธํ, เขตฺตานฺจ สตทฺวยํ.
โลห ปาสทเก ชิณฺเณ, นวกมฺมมการยิ;
มหาถูเปสุ ฉตฺตานิ, ตีสุ ชิณฺณานิ การยิ.
เทวานํปิยติสฺเสน, กตํ โพธิมหํ วิย;
สินฺหานปูชํ โพธิสฺส, วรโพธิสฺส การยิ.
ธาวนา โลภนาวาโย, ตตฺถ ปูเชสิ โสฬส;
อลงฺการํ มุนินฺทสฺส, อภิเสกฺจ การยิ.
มหาโพธิ ปติฏฺานา, โอรํ ลงฺกาย ภูมิปา;
ยาว ทฺวาทสมํ วสฺสํ, โพธิปูชมการยุํ.
มหามหินฺทตฺเถรสฺส ¶ , กาเรตฺวา ปฏิพิมฺพกํ;
เถรสฺสา’ลาหนํ เนตฺวา, กาตุํ ปูชํ มหารหํ.
ทตฺวา สหสฺสํ ทีเปตุํ, ทีปวํสํ สมาทิสิ;
ิตานํ ตตฺถ ภิกฺขูนํ, ทาตฺุจาณาปยิคุฬํ.
ภิกฺขุสฺส อตฺตโน สีเส, สงฺกาโรกิรณํ สรํ;
ลาภํ นาทาสิ วุตฺถสฺส, ปริเวณสฺส อตฺตโน.
ผาติกมฺมํ พหุํ’กาสิ, วิหาเร อภยุตฺตเร;
สิลาสตฺถุสฺส กาเรสิ, มนฺทิรฺจ สมณฺฑปํ.
พุทฺธ ทาสกเตเนตฺเต, นฏฺเ’นคฺฆมณิ ทฺวยํ;
อกาสิ เนตฺตํ สตฺถุสฺส, รํสิ จูฬามณึตถา.
มณิหิ ฆนนีเลหิ, เกสา วตฺตํ สุมุตฺตมํ;
เหมปฏฺฏํ ตเถวุณฺณ-โลมํ โสวณฺณ จีวรํ.
ปาทชาลํ สุวณฺณสฺส, ปทุมํ ทีปมุตฺตมํ;
นานาราคมฺพรํ ตตฺถ, ปูชยิตฺถ อสํขิยํ.
อกาสิ ปฏิมา เคเห, พหุมงฺคลเจติเย;
โพธิสตฺเต ตถา’กาสิ, กาฬเสลสฺส สตฺถุโน.
อุปสุมฺภวฺหยสฺสาปิ, โลกนาถสฺส การยิ;
รํสีจูฬามณิฺเจว, อภิเสกวฺหยสฺส จ.
พุทฺธพิมฺพสฺส กาเรสิ, ปุพฺเพ วุตฺตํ ปิฬนฺธนํ;
วามปสฺสมฺหิ โพธิสฺส, โพธิสตฺตฆรํ ตถา.
เมตฺเตยฺยสฺส จ กาเรสิ, สพฺพํ ราชปิฬนฺธนํ;
สมนฺตา โยชเน ตสฺส, ตทา รกฺขฺจ โยชยิ.
การาเปสิ วิหาเรสุ, ธาตุราชวฺหปนฺติโย;
ตถา สตสหสฺเสน, มหาโพธิฆรํ วรํ.
ถูปารมมฺหิ ถูปสฺส, ปูชํ ชิณฺณวิโสธนํ;
ทาา ธาตุฆเรจาปิ, ชิณฺณสฺส ปฏิสงฺขรํ.
ทาาธาตุกรุณฺฑฺจ, รํสิฺจ ฆนโกฏฺฏิมํ;
มหคฺฆมนิสํกิณฺณํ, สุวณฺณ ปทุมานิ จ.
ทาาธาตุมฺหิ ปูเชสิ, ปูชาจากา อสงฺขิยา;
จีวราทีนิ ทาเปสิ, ภิกฺขูนํ ทีปวาสินํ.
การาเปตฺวา ¶ วิหาเรสุ, นวกมฺมํ ตหึ ตหึ;
ปากาเร จ ฆเรตฺวา’กา, สุธากมฺมํ มโนหรํ.
มหาเจติตฺตเย กตฺวา, สุธากมฺมํ มหารหํ;
สุวณฺณฉตฺตํ กาเรสิ, ตถา วชิรจุมฺพฏํ.
มหาวิหาเร ปาเปน, มหาเสเนน นาสิเต;
วสิสุํ ธมฺมรุจิกา, ภิกฺขู เจติยปพฺพเต.
กตฺวา อมฺพตฺถลํ เถร-วาทานํ ทาตุ กามโก;
ยาจิโต เตหิ เตสํ’ว, อทาสิ ธรณี ปติ.
ทาตุ ปานนาวฺจ, กาเรตฺวา กํสโลหชํ;
ทานวฏฺฏํ ปวตฺเตสิ, อมฺพเณภิ ทฺวิปฺจหิ.
อนฺโต พหิ จ กาเรตฺวา, นครสฺส ชินาลเย;
ปฏิมาโย จ ปูเชสิ, ธมฺมาโสกสโม’สโม.
ตสฺส ปฺุานิ สพฺพานิ, วตฺถุ ปฏิปทํ นโร;
โก หิ นาม สมตฺโถติ, มุขมตฺตํ นิทสฺสิตํ.
ตสฺส ปุตฺตทุเว อาสุํ, กสฺสโป ภินฺนมาติโก;
สมานมาติโก เจว, โมคฺคลฺลาโน มหพฺพโล.
ตถา ปาณสมา เอกา, ทุหิตา จ มโนรมา;
ภาคิเนยฺยสฺส ปาทาสิ, เสนาปจฺจฺจ ตฺจ โส.
วินา โทเสน ตาเฬสิ, กสายูรุสุ โส’ปิตํ;
ราชา ทิสฺวาน ทุหิตุ-วตฺถํ โลหิตมกฺขิตํ.
ตฺวา ตํ มาตรํ ตสฺส, นคฺคํ ฌเปสิ กุชฺฌิย;
ตโตปฺปภุติโส พทฺธ-เวโร สงฺคมฺม กสฺสปํ.
รชฺเช เนตํ ปโลเภตฺวา, ภินฺทิตฺวา ปิตุอนฺตเร;
สงฺคเหตฺวา ชนํ ชว-คาหํ คาหาปยี ปตึ.
อุสฺสาเปสิ ตโต ฉตฺตํ, กสฺสโป ปิตุปกฺขิเย;
วินาเสตฺวา ชเน ลทฺธ-สพฺพปาปสหายโก.
โมคฺคลฺลาโน ตโต เตน,
กาตุกาโม มหาหวํ;
อลทฺธ พลตาย’คา,
ชมฺพุทีป พลตฺถิโก.
มหารชฺช ¶ วินาเสน, วิโยเคน จ สูนุโน;
พทฺธนาคารวาเสน, ทุกฺขิตมฺปิ ทุราธิปํ.
ทุกฺขาเปตุมปฺโโส, อาห กสฺสปราชกํ;
นิธิ ราชกุเลราช-คุตฺต เต ปิตรา อิติ.
เน’ติ คุตฺเต น ชานาสิ, จิตฺตเมตสฺส ภูมิป;
โมคฺคลฺลานสฺส กาเปติ, นิธึโสติ ตทพฺรูวิ.
สุตฺวา ตํ กุปิโต ทูเต, ปาเหสี ปิตุสนฺติกํ;
อาจิกฺขตุ นิธิาน-มิติ วตฺวา นราธโม.
มาเรตุ อมฺเห ปาปสฺส, ตสฺสุปาโย’ติ จินฺติย;
ตุณฺหี อโหสิ เต คนฺตฺวา, ราชกสฺส นิเวทยุํ.
ตโต’ตีว ปกุปฺปิตฺวา, เปสยิตฺถ ปุนปฺปุนํ;
สาธุ ทิสฺวา สหายมฺเม, นฺหตฺวาน กาฬวาปิยํ.
ปริสฺสามีติ จินฺเตตฺวา, อาห ทูเต สเจ มมํ;
กาฬวาปึสมาเปติ, สกฺกา าตุนฺติ เต คตา.
รฺโ อาหํสุ ราชาปิ, ตุฏฺหฏฺโ ธนตฺถิโก;
เปเสสิ ทูเต ทตฺวาน, รถํ ชิณฺเณน วาชินา.
เอวํ คจฺฉติ ภูปาเล, ปาเชนฺโต รถิโก รถํ;
ขาทนฺโต ลาชมสฺสาปิ, กิฺจิ มตฺตํ อทาสิ โส.
ตํ ขาทิตฺวา ปสีทิตฺวา, ตสฺมึ ปาณมทา ตทา;
โมคฺคลฺลานสฺส ตํ กาตุํ, สงฺคหํ ทฺวารนายกํ.
เอวํ สมฺปตฺติโย นาม, จลา วิชฺชุลฺลโตปมา;
ตสฺมา ตาสุ ปมชฺเชยฺย, โก หิ นาม สเจตโน.
ราชา เอตีติสุตฺวาน, เถโร โส ตสฺส โสห โท;
ลทฺธา มาโสทนํ มํสํ, สาณุณฺจ วรํ สรํ.
ราชา โรเจติ เอตนฺติ, โคปยิตฺวา อุปาวิสิ;
คนฺตฺวา ราชาปิ วนฺทิตฺวา, เอกมนฺตมุปาวิสี.
เอวํ นิสินฺนา สมฺปตฺต-รชฺชา วิย อุโภปิ เต;
อฺมฺา’ภิลาเปน, นิพฺพาเปสุํ มหาทรํ.
โภชยิตฺวาน ตํ เถโร, โอวทิตฺวา อเนกธา;
อปฺปมาเท นิโยเชสิ, ทสฺเสตฺวา โลกธมฺมตํ.
ตโต ¶ วาปี มุปคมฺม, โอคฺคยฺหิตฺวา ยถา สุขํ;
นฺหยิตฺวา ปิวิตฺวา จ, อาเหวํ ราชเสวเก.
เอตฺตกํ เม ธนํ โภ’ติ, สุตฺวา ตํ ราชเสวกา;
อาปริตฺวา ปุรํรฺโ, นิเวเทสุํ นิริสฺสโร.
ธนํ รกฺขติ ปุตฺตสฺส, ทีเป ภินฺทติ มานุเส;
ชีวนฺโต’ยํตี กุชฺฌิตฺวา, อาณาเปสิ จมูปตึ.
มาเรหิ ปิตรํ เมติ, ทิฏฺา ปิฏฺีติ เวริโน;
หฏฺตุฏฺโ ติรุฏฺโโส, สพฺพาลงฺกรมณฺฑิโต.
ราชานมุปสงฺกมฺม, ปุรโต จ’สฺส จงฺกมิ;
ราชาทิสฺวา จ จินฺเตสิ, ปาปิโย’ยํ มตํ มม.
กายํ วิย ทุกฺขาเปตฺวา, นรกํ เหตุ มิจฺฉติ;
โรสุปฺปาเทน ตสฺเสว, กึปุเรมิ มโนรถํ.
อิติ เมตฺตายมาโน ตํ, อาห เสนาปตึ ปติ;
โมคฺคลฺลาเน ตฺวยิเจว, เอกจิตฺโต อหํ อิติ.
หสํจาเลสิ สีสํโส, ทิสฺวา ตํ ชานิภูปติ;
‘‘นูน มาเรติ อชฺชา’’ติ, ตทา สาหสิโกปิ โส.
นคฺคํ กตฺวาน ราชานํ, สสงฺขลิก พนฺธนํ;
ปุรตฺถาภิมุขํ กตฺวา, อนฺโตพนฺธิย ภิตฺติยํ.
มตฺติกาย วิลิมฺเปสิ, เอวํ ทิสฺวาปิ ปณฺฑิโต;
โก หิ รชฺเชยฺย โภเคสุ, ชีวิเตปิ ยเสปิ วา.
ธาตุเสโน นรินฺโท โส, เอวํ ปุตฺตหโต คโต;
อฏฺารสหิ วสฺเสหิ, เทวราชสฺส สนฺติกํ.
กาฬวาปี มยํ ราชา, การาเปนฺโต สมาหิตํ;
ปสฺสิตฺวา ภิกฺขุเมตนฺตุ, วุฏฺาเปตุํ สมาธิโต.
อสกฺโกนฺโต ขิปาเปสิ, ปํสุํ ภิกฺขุสฺส มตฺถเก;
สนฺธิฏฺิโก วิปาโกยํ, ตสฺส กมฺมสฺส ทีปิโต.
ทสาปิเต ¶ ราชวรา สโภคา,
อุปาคมุํ มจฺจุมุขํ สโภวา;
อนิจฺจตํ โภควโต ธเน จ,
ทิสฺวา สปฺโ วิภวํ อิจฺเฉ.
สุชนปฺปสาทสํเวคตฺถาย กเต มหาวํเส
ทสราชโก นาม
อฏฺตึสติเอมา ปริจฺเฉโท.