📜
ปฺจจตฺตาลีสติม ปริจฺเฉท
รฺโ ตสฺสจฺจเย ราชา, มาณวมฺโม อโหสิ โส;
กึ โคตฺโต กสฺส ปุตฺโต จ, กถํ รชฺชมปาปุณิ.
มหาสมฺมตวํสมฺหิ, ชาโต ชาติคุณาวโห;
ปุตฺโต กสฺสปนามสฺส, ถูปารามสฺส เภทิโน.
ธีตา มลยราชสฺส, สงฺฆนามสฺส ราชิโน;
ตํ ลภิตฺวา วสํ เทเส, อุตฺตเร ลีนวุตฺติโก.
หตฺถทานรินฺเทน, ตสฺมึ อตฺเถว ธาริเต;
ชมฺพุทีปมุปาคมฺม, นรสีหํ มหีปติ.
คนฺตฺวา วตฺวา ¶ สกํ นามํ, เสวิตุํ ตมุปกฺกมิ;
อาราเธสิ จ สพฺเพหิ, ปโยเคหิ นราธีปํ.
วิทิตฺวา ตสฺส โสหชฺชํ, เนตฺวา ภริยมตฺตโน;
วาสํ ตตฺเถว กปฺเปสิ, เสวมาโน ทิวานิสํ.
โสปิ อาราธิโต เตน, กณฺฑุเวฏฺิ นรุตฺตโม;
สพฺพํ เนนฺโตว ตํ รชฺชํ, มหาโภคมทาปยิ.
เตน สํวาสมนฺวาย, ภริยา สงฺฆนามิกา;
จตสฺโส ธีตโร ปุตฺเต, จตฺตาโรปิ วิชายถ.
อเถกทิวสํ ราชา, หตฺถิกฺขนฺธวรํ คโต;
สฺจรนฺโต ยถากามํ, มาณวมฺเมน เอกโต.
นาฬิเกรํ ปิวิตฺวาน, ตตฺรฏฺโว ปิปาสิโต;
มาณวมฺมสฺส ปาทาสิ, มฺนฺโต อฺเมว ตํ.
โส ตํ คเหตฺวา จินฺเตสิ, สขํ เปส นราธิโป;
อุจฺฉิฏฺํ นาม กึ โหติ, สตฺตานํ ปรมตฺถโต.
ตสฺมา ยุตฺตํ มยาปาตุ-มีติ จินฺติย ตํ ปิวิ;
เอวํ โหนฺติ มหุสฺสาหา, เทตุกามาหิ พุทฺธิโน.
ราชาปิ ทิสฺวา ตํ ภีโต, ตสฺสปี ตาว เสสกํ;
สยํ ปิวิ ตถาโหติ, กมฺมํ ปฺุวตํ สทา.
เปสิ สกเวเสว, ตโต ปฏฺาย อตฺตโน;
โภชเน สยเน เจว, ปริหาเร จ วาหเน.
เอวํ เตสุ วสนฺเตสุ, ยุทฺธตฺถายมุปกฺกมิ;
วลฺลโภ นรสีเหน, นรสีโห วิจินฺตยิ.
อยํ โข มม เสวาย, รชฺชํ วํส คตํ สกํ;
ลภิสฺสามีติ เสเวติ, รตฺตึ ทิว มตนฺทิโต.
สเจ โสปิ มยา คนฺตฺวา, ยุชฺฌนฺโต มรณํ คโต;
ตกฺกิตํ ตสฺส มยฺหฺจ, สพฺพํ ตมผลํ ภเว.
เอวํ จินฺติยตํ ราชา, นิวตฺเตตฺวา สเก ปุเร;
สยํ วลฺลภราเชน, กาตุํ สงฺคามมารสิ.
มาณวมฺโมปิ จินฺเตสิ, สเจ’ยํ มยิ ชีวิติ;
ราชา มียติ ยุทฺธมฺหิ, กึ ผลํ มม ชีวิเต.
วิสฺสาโส ¶ ทุกฺกโต เตน, ภวิสฺสติ ตถาสติ;
สงฺคเหสิ กิมตฺถํ มํ, สมานตฺเตน อตฺตโน.
ตสฺมา ยุตฺตํ มยา คนฺตุํ, สหสงฺคาม มณฺฑลํ;
สุขฺหิ สทฺธึ เตเนตฺถ, ชีวิตํ มรณํปิ วา.
เอวํ จินฺติย สนฺนทฺธ-พโล หตฺถิวรํ คโต;
คนฺตฺวา ทสฺเสสิ อตฺตานํ, โส ตํ สงฺคาม มณฺฑเล.
นรสีโหว ตํ ทิสฺวา, หฏฺตุฏฺโ สมุคฺคิริ;
สโห สนฺถวเมตสฺมึ, กตฺตพฺพํ เม กตํ อิติ.
ตโต มานสฺส เสนา จ, เสนา เจวสฺสราชิโน;
เสนํ วลฺลภราชสฺส, วิทฺธํเสสิ สมาคตา.
มาณวมฺโมปิ ทสฺเสสิ, ตหึ สุรตฺตมตฺตโน;
ปรกฺกมนฺโต เทวานํ, รเณ นารายโณ วิย.
นรสีโตปิ สนฺตุฏฺโ, มาณวมฺมสฺส วิกฺกเม;
อาลิงฺคตฺวา สิเนเหน, ตฺวํ โข เม ชยโท อิติ.
อตฺตโน ปุรมาคมฺม, กตฺวา วิชยมงฺคลํ;
มาณวมฺมสฺส เสนาย, กตฺตพฺพํ สพฺพมาจริ.
อเถวํ จินฺตยิ ราชา, กตฺตพฺพํ เม สหายโก;
อตฺตนา’กาสิ สพฺพฺจ, อนโณ โส มมชฺชโต.
อิณํ มมาปิ โสเธมิ, กตฺวา กตฺตพฺพมตฺตนา;
กตฺตฺู กตเวทีหิ, ปุริสา’ตีวทุลฺลภา.
อมจฺเจ สนฺนิปาเตตฺวา, อิทํ วจนมพฺรวิ;
สหายสฺส มเมตสฺส, กมฺเม ตุมฺเหปิ สกฺขิโน.
มยาปิ ตสฺส กตฺตพฺพํ, กมฺมํ สาธุ สุขาวหํ;
อุปกาโร หิ สาธูนํ, ธมฺโม ปุพฺโพปการิโน.
เอวํ วุตฺเต อมจฺจา เต, ปจฺจาหํสุ มหีปติ;
ยํ ยมิจฺฉติ เทโวหิ, ตํ ตํ รุจฺจติ โน อิติ.
อถ โส มาณวมฺมสฺส, เสนํ ทตฺวา สวาหนํ;
สพฺโพปกรณฺเจว, สพฺพกมฺมกเรปิ จ.
คจฺฉาติ วตฺวา ตํ ยนฺตํ, สหเสนายเปกฺขิย;
ปริเทวิตฺถ ภูมินฺโท, วิปฺปวุตฺถํ’ว ปุตฺตกํ.
มาณวมฺโมปิ ¶ อารุยฺห, นาวาโย ชลธีตเฏ;
น จิเรเนว อาคมฺม, สมตฺติกฺกมฺม เวคสา.
สห เสนาย มทฺทนฺโถ, ลงฺกาทีปมุปวิสี;
ตํ สุตฺวาน ปลายิตฺถ, ราชา ทาโปติสฺสโก.
มาณวมฺโม ปุรํ คนฺตฺวา, อหุตฺวาว นราธิโป;
ปลาตมนุพนฺธิตฺถ, ปทานุปทมุคโต.
ตทา สา ทมิฬิ เสนา, อสฺโสสิ กิร สามิโก;
มหาโรคา’ภิภูโตติ, สุตฺวา ตํ สา อปกฺกมิ.
สุตฺวา ทาโปติสฺโส ตํ, สมาทาย มหาพลํ;
มาณวมฺมํ อุปาคมฺม, กาตุมารภิ สํยุธํ.
มาณวมฺโม จ จินฺเตสิ, สพฺพา เสนา คตา มม;
มเต มยิ สมิชฺเฌยฺย, เวริโน เม มโนรถํ.
ชมฺพุทีปํว ตสฺมา’หํ, คนฺตฺวา’ทาส พลํ ตโต;
ปุน รชฺชํ คเหสฺสํติ, ตสฺมา เอวมกาสิ โส.
คนฺตฺวา ปุน’ปิ ทิสฺวาน, สหายํ นรสีหกํ;
อาราธหนฺโต นิปุณํ, สกฺกจฺจํ ตมุปฏฺหิ.
ยาว ราชจตุกฺกํโส, มาณามฺโม ตหึ วสิ;
นรสีโห’ถ จินฺเตสิ, มานตฺถทฺโธ ยโสธโน.
รชฺชตฺถํ เม สหา โย มํ, เสวนฺโตเยว อทฺธโค;
วุทฺโธ เหสฺสติ ตํ ปสฺสํ, กถํ รชฺชํ กโรมหํ.
อิมสฺมึ ปน วารสฺมึ, เปสยิตฺวา พลํ มม;
รชฺชํ ตํ น คเหสฺสามิ, โก อตฺโถ ชีวิเตน เม.
เอวํ จินฺติย โส เสนํ, สนฺนิปาติย อตฺตโน;
สนฺนาเหตฺวา ยถา โยคํ, ทาเปตฺวาน ยถารุจึ.
สยเมว ตมาทาย, สมุทฺทตฏมาคโต;
นาวาโย จิตฺตรูปาโย, การยิตฺวา ถิรา พหู.
อมจฺเจ อาห ‘‘เอเตน, สทฺธึ คจฺฉถ โภ’’อิติ;
นาวํ อาโรหิตุํ สพฺเพ, น อิจฺฉึสุ ตทา ชนา.
ตทา สีโห วิจินฺเตตฺวา, สยํ หุตฺวา ติโรหิโต;
อตฺตโน ปริหารํ โส, ราชลกฺขณสมฺมตํ.
สพฺพํ ¶ ตสฺเสว ทตฺวาน, อลงฺการมฺปิ อตฺตโน;
อาโรเปตฺวาน ตํ นาวํ, คจฺฉ ตฺวาน สาคเร.
อิมํ เภรึจ วาเทหิ, โกฏฺนามนฺติ โยชยี;
โส’ปิ สพฺพํ ตถากาสิ, ราชาโน อคมา อิติ.
อารุหึสุ ชนา นาวํ, เอกํ กตฺวา นราธิปํ;
โส ตํ เสนงฺคมาทาย, มาโณ คนฺตุํ สมารภิ.
เกวโล’ปิ สมุทฺโท โส, อโหภิ นครูปโม;
อถ โส ปฏฺฏนํ ปตฺวา, โอตริตฺวา สวาหโน.
วิสฺสาเมตฺวา พลํ ตตฺถ, วสํ กติปเย ทิเน;
อุตฺตรํ เทสมาทาย, กตฺวา หตฺถคตํ ชนํ.
อกฺโขพฺภิย มหาเสโน, นครํ คนฺตุมารภิ;
โปตฺถกุฏฺโปิ ตํ สุตฺวา, ปจฺจุคฺคฺฉิ มหาพโล.
สํคจฺฉึสุ อุโภ เสนา, ภินฺนเวลา’ว สาครา;
มาณวมฺโม ตโต หตฺถิ-มารุยฺห คหิตายุโธ.
โปตฺถกุฏฺฺจ ราชานํ, ทฺเวธา กตฺวา ปลาปยิ;
หตฺถทาํ ปลายนฺตํ, ทิสฺวา ชนปทา นรา.
สีสมสฺส คเหตฺวาน, มาณวมฺมสฺส ทสฺสยุํ;
โปตฺถกุฏฺโปลายิตฺวา, เมรุกนฺทรมาคมิ.
ตโต ตํ สามิโก ทิสฺวา, สหาโย เม อยํจิรํ;
ตสฺมา น สกฺกา จฑฺเฑตุํ, อาปเท สรณาคตํ.
สามิโน จ สหายสฺส, นิทฺโทโสหํ กถํ ภเว;
อิติ จินฺติย ปูวํ โส, สวิสํ ขาทิยา’มริ.
กุฏฺโกปิ จ เตเนว, ขาทิตฺวา ปูวกํ มโต;
มาณวมฺมสฺส ตสฺเสวํ, ทีโป อาสิ อกณฺฏโก.
มาณวมฺโม ตโต ทีเป, ฉตฺตํ อุสฺสาปยิ ตทา;
วาเรนฺโต วิย เตเนว, ทุกฺขํ ทีเป ชนสฺส โส.
ปฺุกมฺมานิ โส’กาสิ, อนคฺฆานิ พหูนิ จ;
สมตฺโถ โกหิ ตํ สพฺพํ, วตฺตุํ ปฏิปทํ นโร.
กปฺปคามวฺหยฺเจว, ตถา เสปณฺณินามกํ;
ปธานรกฺเข จ สิรึ, สิรีสงฺฆาทิ โพธิเก.
ปาสาทํ ¶ โสว กาเรสิ, ปสาทาวหมุตฺตโม;
ฉาเทสิ โลหปาสาทํ, ถูปารามฆรํ ตถา.
ถูปาราเม จ ปาสาทํ กตฺวา’ทา ปํสุกูลินํ;
ชิณฺณกํ ปฏิสงฺขาสิ ฉตฺตํ เจติยมุทฺธนิ;
พหโว ชิณฺณกาวาเส ตตฺเถว ปฏิสงฺขริ.
[เอตฺถ มาณวมฺมสฺส รชฺชกถาย อูนตา ทิสฺสติ. อิโต ปฏฺาย อคฺคโพธิสฺส รชฺชปฏิพทฺธา กถา วิร ขายติ.]