📜
อฏฺจตฺตาลีสติม ปริจฺเฉท
เอกราชโก
ตโต ¶ ตสฺสา’นุโช เสโน, ฉตฺตํ อุสฺสาปยี ปุเร;
ปิยํ’ว ปุตฺตํ ปสฺสนฺโต, สตฺเต สพฺเพ มหาธโน.
จริยํ ปุพฺพราชูนํ, สมาจริ ยถาภตํ;
อปุพฺพมฺปิ จ วตฺเตสิ, จริยํ ธมฺมสํหิตํ.
ภิกฺขูนํ ภิกฺขูนีนฺจ, าตีนํ ทีปวาสินํ;
มจฺฉานํ มิคปกฺขีนํ, กตฺตพฺพํ ส สมาจริ.
มหินฺทํ ปรตีรํ โส, คตํ โยชิยมารยิ;
เอวํ โส สุวิโสเธสิ, รชฺชปจฺจตฺถิเก’ขิเล.
มหาทานํ ปวตฺเตสิ, ยาจกานํ ธเนสินํ;
ภิกฺขูนํ พฺราหฺมณานฺจ, มนฺุํ ราชโภชนํ.
อเหสุํ อนุชาตสฺส, มหินฺโท กสฺสโป ตถา;
อุทโยติ ตโย เตสุ, มหินฺโท ยุวราชโก.
หุตฺวา ตสฺสานุวตฺตนฺโต, สกฺกจฺจํ ตมุปฏฺหิ;
สงฺฆานามาสิ ราชสฺส, ภริยา ตสฺส ราชินี.
กีฬนตฺถํ สมุทฺทสฺส, คเต ราชินิ ปฏฺฏนํ;
อุทโย อาทิปาโทโส, โอหีโน นคเร ตทา.
นาลนามํ คเหตฺวาน, ธีตรํ มาณิลานิยา;
รกฺขิตํ ราชรกฺขาย, ปุฬตฺถินครํ อคา.
ราชา ตสฺมึ อกุชฺฌิตฺวา, สนฺธึ กตฺวา อกุปฺปิยํ;
มหาทีปาทํ เปเสตฺวา, โตสตฺวา ตํ อิธานยิ.
เอวํ สมคฺคา เต อาสุํ, ตโต ปฏฺาย ขตฺติยา;
รกฺขนฺตา สาสนํ โลกํ, วสึสุ สุสมาหิตา.
ตโต เกนจิ กาเลน, ปณฺฑุราชา มหาพโล;
ชมฺพุทีปา อิธา’คมฺม, ทีป คณฺหิตุมารภิ.
ราชา ¶ สุตฺวา มหาเสนํ, เปสุยิตฺถ ตทนฺติกํ;
อมจฺจานํ วิวาเทน, ถทฺโธตาโร นาราธิโป.
ปณฺฑุราชา วินาเสนฺโต, สพฺพํ ตํ เทสมุตฺตรํ;
ขนฺธาวารํ นิเวเสสิ, มหาตาลิตคามเก.
วสนฺตา ทมิฬา เอตฺถ, พหโว เย ตหึ ตหึ;
สพฺเพ ตํ ปกฺขิยาเหสุํ, ตโต โส พลวา อหุ.
ตตฺถ คนฺตา มหาเสนา, รฺโ ยุชฺฌิตุมารภิ;
หตฺถิกฺขนฺธคโต ปณฺฑุ-ราชาปิ สมุปาวิสิ.
อหุ ทมิฬเสนาสา, ปสฺสนฺติ สามิโน มุขํ;
สมฺปตฺตพลหุสฺสาหา, ตทตฺเถ จตฺตชีวิตา.
ทีปเสนา ตุ สามิน-มภาเวน นิรุสฺสุกฺกา;
ยุชฺฌนฺติ ปริภินฺทิตฺวา, ปลายิตฺถ ตโต ตโต.
โอตริตฺถมหาเสนา, ปณฺฑุราชาสฺส ตงฺขเณ;
มารเสนาว คจฺฉนฺติ, วิจุณฺเณนฺติ มหาชนํ.
ราชา เสนาย ภินฺนตฺตํ, สุกฺกา สพฺพํ สมาทิย;
หตฺถสารํ ปุรํ หิตฺวา, มลยาภิมุโข คโต.
ตโต หตฺถึ สมารุยฺห, ยุวราชา มหินฺทโก;
ยุชฺฌนฺโต สกเสนาย, ปลาตตฺตํ สเมกฺขิย.
เอเกนเม น สกฺกา เว, สพฺเพ เอเตหิ มาริตุํ;
เอเตสํ น จ นีจานํ, หตฺเถสุ มรณํ สุขํ.
ตสฺมา วรํ เม มรณํ, มยา เอเวติ จินฺติย;
หตฺถิกฺขนฺธคโตเยว, ฉินฺทิ โส สีสมตฺตโน.
ตํ ทิสฺวา พหโว สีเส, ตตฺถ ฉินฺทึสุ เสวกา;
ตํ ทิสฺวา ทมิฬี เสนา, หฏฺตุฏฺา ปโมทิสา.
เอตํ สพฺพํ สเมกฺขิตฺวา, อาทาปาโท สกสฺสโป;
ตุรงฺควรมารุยฺห, สุสนฺนทฺโธ มหายุโธ.
วิหารมุปสงฺกมฺม, อภยํ เอกโกว โส;
ตาทิสมฺปิ มหาเสนํ, โอคาเหตฺวา วิทารยิ.
สุปณฺโณ วิย คณฺหนฺโต, ภูชเคน สลิลาล เย;
โส ตํ สพฺพํ นิวตฺเตสิ, อตฺตานฺจ สุโคปยิ.
อสฺโส ¶ เอโกว ทิสฺสิตฺถ, ตุรงฺคาวลิสนฺนิโภ;
อตฺตโน โส ชนํ กฺจิ, อปสฺสนฺโต’นุคามินํ.
กึ เม เอเกน เวรินํ, ปูริเตน มโนรถํ;
กาลนฺตเรหํ ชีวนฺโต, ปูเรสฺสํ เม มโนรถํ.
ตสฺมา คนฺตุํว ยุตฺตนฺติ, นิมฺโผเฏตฺวา มหาพลํ;
นิพฺภโยว มหาโยโธ, โกณฺฑิวาตมุปาคมิ.
ปณฺฑุราชา มหาเสนา, อคฺคเหสิ ตโต ปุรํ;
สีสํ ตํ ยุวราชสฺส, ปณฺฑุราชสฺส ทสฺสยุํ.
โส ตํ ทิสฺวา จ ฌาเปตฺวา, ราชูนํ ปณฺฑุเทสินํ;
สพฺพมาฬาหเน กิจฺจํ, ตสฺส กาตุํ นิโยชยิ.
สพฺพํ สารํ หราเปสิ, ภณฺฑาคารมฺหิ ราชิโน;
อคฺคณฺหิตฺถ คเหตพฺพํ, วิหาเร นคเรปิ จ.
ปาสาเท รตเน สพฺเพ, โสวณฺณํสตฺถุพิมฺพกํ;
สิลามย มุนินฺทสฺส, จกฺขุภูก มณิทฺวยํ.
ตถา โสวณฺณปฏฺเฏ จ, ถูปารามมฺหิ เจติเย;
สุวณฺณ ปฏิมาโย จ, วิหาเรสุ ตหึ ตหึ.
สพฺพํ คเหตฺวา นิสฺสารํ, ลงฺกาทีป มกาสิ โส;
ฉฑฺฑยิตฺถ ปุรํ รมฺม, ยกฺขภกฺขิต รูปกํ.
ราชา’ปิ รกฺขํ ทตฺวาน, มหามคฺเค ตหึ ตหึ;
คงฺคาทฺวย มุเข วาสํ, กปฺเปสิ ปริสงฺกิโต.
ปณฺฑุราชา ตโต สทฺธึ, กาตุํ สีหฬสามินา;
อมจฺเจ ตตฺถ เปเสสิ, ทิสฺวา เต สีหลาธิโป.
สุณิตฺวา สาสนํ เตสํ, สพฺพํ ตํ สมฺปฏิจฺฉิย;
ทูตานํ การยิตฺวาน, ยถากาเมน สงฺคหํ.
หตฺถิทฺวยํ สทตฺวาน, สพฺพมาภรณมฺปิ จ;
ตสฺส เปเสสิ ทูเตโส, อตฺตโนปิ หิตาวเห.
ปณฺฑุราชา สิตํ สพฺพํ, ทิสฺวา สนฺตุฏฺมานโส;
นิยฺยาเตตฺวาน ทูตานํ, ตทเหว มหาปุรํ.
นิกฺขมิตฺวา ปุรา คนฺตฺวา, น จิเรเนว ปฏฺฏนํ;
ตตฺถ อารุยฺห นาวํ โส, สก เทส มุปาคมิ.
ตโต ¶ อาคมฺม นครํ, สีลาเมโฆ มหีปติ;
ยถาาเน เปตฺวาน, ทีปํ วสิ สมาหิโต.
ภาตรํ ทุติยํ กตฺวา, อุทยํ นาม ขตฺติยํ;
มหาทีปาทํ ตสฺสา’ทา, โสคตฺถํ ทกฺขิณํ ทิสํ.
โสปิ โข น จิเรเนว, กตฺวา ปฺุํ ยถารหํ;
โรเคเนเกน สมฺผุฏฺโ, ปวิฏฺโ มจฺจุโน มุขํ.
กสฺสโป อาทิปาโทปิ, ปุลตฺถินคเร วสํ;
โยเชตฺวา ปณฺฑุราเชน, อโหสิ กิร มาริโต.
ตทา กสฺสปนามสฺส, ปุตฺตา อาสุํ มหารหา;
อาทิปาทสฺส จตฺตาโร, ธฺลกฺขณ สฺุตา.
โย เสนํ สพฺพปโม, เสโน นาม กุมารโก;
สูโร วีโร มหุสฺสาโห, ราชภารกฺขโม สโม.
ราชา มหาทีปาทตฺตํ, ตสฺส ทตฺวา ยถาวิธึ;
โภคตฺถํ ทกฺขิณํ เทสํ, สวาหน มุปาทิสิ.
โรหณาธิปติสฺสา’สุํ, ปุตฺตา กิตฺตคฺคโพธิโต;
จตฺตาโร ธีตโร ติสฺโส, ทสฺสเนยฺยา มโนรมา.
ตทา เชฏฺสุตํ ตสฺส, มหินฺทํ นาม ขตฺติยํ;
ปิตุจฺฉา มารยิตฺวาน, เทสํ คณฺหิ สสาธนํ.
ภาตโร เต ตโย ตสฺมึ,
สํรุฏฺา ภาตุ ฆาตเน;
อาทาย ภคีนี ติสฺโส,
รฺโ สนฺติกมาคมุํ.
ราชาปิ ทิสฺวา เตตีว, มมายนฺโต ทยาลุโก;
สพฺเพ เทวกุมาเรว, สุขํ วฑฺเฒสิ เปมวา.
ตโต กสฺสปนามํ โส, เตสํ เชฏฺํ นริสฺสโร;
เทสํ ตํ คณฺห ยาหีติ, ทตฺวา พลมเปสยิ.
โส’ปิ คนฺตฺวาน ตํ หนฺตฺวา, โรหณํ กสิณมฺปิ ตํ;
กตฺวา หตฺถคตํ ตตฺถ, วสิตฺถ นิรุปทฺทโว.
อถ โส ภาตโร ทฺเว’ปิ, เสนฺจ อุทยํ ตถา;
ปกฺโกสิตฺวาน, ภาเชตฺวา, เทสํ เตหิ สหาวสิ.
ราชา ¶ ตา สาธุ วฑฺเฒตฺวา, วยปตฺตาสุ ตีสุ โส;
ราชกฺาสุ ธฺาสุ, เทวจฺฉรสู รูปิสุ.
เปตฺวา ราชินิ าเน, อุปราชสฺส ทาปยิ;
สงฺฆนามํ มหาโภคํ, ทตฺวา รชฺชสริกฺขกํ.
กณิฏฺโ อุปราชสฺส, มหินฺโท นาม ภาตุโก;
อตฺถิ สพฺพคุโณเปโต, สพฺพสตฺถวิสารโท.
ตสฺสา’ทาสิ ทุเว ราชา, ราชกฺา มโนหรา;
ติสฺสวฺหกิตฺต นามฺจ, ทตฺวา โภคํ ยถารุจึ.
เอวํ กโรนฺโต าตีนํ, สํคหํ โส ยถารหํ;
อาราเธนฺโต จ ทานาทิ-สงฺคเหหิ มหาชนํ.
ราชา ทสยิ ราชูนํ, ธมฺเมหิ สมุปาคโต;
สมาจรนฺโต ปฺุานิ, ปริภฺุชิตฺถ เมทินึ.
ปํสุกูลิก ภิกฺขูนํ, กตฺวา’ริฏฺมฺหิ ปพฺพเต;
มหาโภคํ อทารามํ, นิมฺมิตํ วิย อิทฺธิยา.
ปริหารฺจ ตสฺสทา, ราชารหมเสสโต;
อารามิเก จ พหโว, ทาเส กมฺมกเรปิ จ.
ปาสาทํ โสว กาเรสิ, วิหาเร เชตนามเก;
อเนกภูมึ ภูมินฺโท, พุทฺธภูมิคตาสโย.
วฑฺเฒตฺวา ตตฺถ กาเรตฺวา, สพฺพ โสวณฺณยํ ชินํ;
สณฺเปตฺวา มหาโภคํ, วสาเปสิ จ ภิกฺขโว.
มหาทิ ปริเวณมฺหิ, กาเรสิ สุมโนหรํ;
ปาสาท มคฺคิสนฺทํฑฺฒํ, ตสฺมึเยว วิหารเก.
กตฺวา วีรงฺกุรารามํ, วิหาเร อภยุตฺตเร;
มหาสงฺฆิก ภิกฺขูนํ, เถริยานฺจ ทาปยิ.
ปุพฺพารามฺจ กาเรสิ, สมฺปนฺน จตุปจฺจยํ;
สทฺธึ โส สงฺฆนามาย, เทวิยาปิ จ อตฺตโน.
มหาวิหาเรตาเยว, สทฺธึ กาเรสิ ภูมิโป;
อาวาสํ สงฺฆเสนวฺหํ, มหาโภคํ มหามติ.
กาเรตฺวา สพฺพโสวณฺณํ, เกสธาตุ กรณฺฑกํ;
มหาปูชํ ปวตฺเตสิ, รชฺชํ วิสฺสชฺชิ อุตฺตโม.
เจติยสฺส ¶ คีริสฺสาทา, กาณวาปึ พหุทยํ;
ภิกฺขูนํ ทิปวาสีนํ, ทาเปสิ จ ติจีวรํ.
ปุลตฺถิ นคเร กาสิ, วาปิโย ถุสวาปิยา;
เสนคฺคโพธิมาวาสํ, คามารามิก สฺุตํ.
ตสฺมึเยว จ กาเรสิ, มหาปาฬึ สุโภชนํ;
มหาปาฬิฺจ สพฺเพสํ, มหาเนตฺตมฺปิ ปพฺพเต.
เวชฺชสาลมฺปิ กาเรสิ, นครสฺส จ ปจฺฉิเม;
อนาถานํ ปวตฺเตสิ, ยาคุทานํ สขชฺชกํ.
ปํสุกูลิก ภิกฺขูนํ, ปจฺเจกฺจ มหานสํ;
กตฺวา ทาเปสิ สกฺกจฺจํ, นิจฺจํ โภชนมุตฺตโม.
หุตฺวา มหาทิปาโท’ยํ, กปฺปูร ปริเวณเก;
อุตฺตราฬฺเห จ กาเรสิ, ปริจฺเฉเท สนามเก.
ตุลาภารฺจ ปาทาสี, ติกฺขตฺตุํ โส มหาธเน;
ปฺุมฺมฺปิ โส’กาสิ, ราชา นานปฺปการกํ.
สงฺฆนามาปิ สา เทวี, อุตฺตรมฺหิ วิหารเก;
กตฺวา มหินฺทเสนวฺหา-วาสํ วาเสสิ ภิกฺขโว.
อารทฺโธ ทปฺปุลวฺหสฺส, กาเล ราชสฺส ธีมโภ;
มหาเทเวน โส อาสิ, รมฺโม ทปฺปุล ปพฺพโต.
ทารุกสฺสปนาเมน, ตถา กสฺสปราชิกํ;
อุโภปิ เต วิปฺปกเต, ราชา โส วสมาปยิ.
ภทฺโท เสนาปติ ตสฺส, ภทฺทเสนาปติ’วฺหยํ;
ปริเวณมฺปิ กาเรสิ, ทาสโภคสมายุตํ.
อุตฺตโร จ อมจฺโจ’กา, วิหาเร อภยุตฺตเร;
วาสมุตฺตรเสนวฺหํ, รมฺม มุตฺตรปจฺจยํ.
วชิโร นาม ตตฺเถวา-วาสํ วชิรเสนกํ;
กาสิ รกฺขสนาโมจา-วาสํ รกฺขสนามกํ.
ตโต วีสติ วสฺเสสุ, ปุลตฺถิ นคเร วสํ;
ปณฺฑุราชกตํ การํ, สรนฺโต สรทสฺสโน.
ททนฺโต วิย เสนสฺส, สูรสฺสาวสรฺจโส;
ปหาย ทีปํ ทีโป’ว, มหาวาต หโต คโต.
โภโค ¶ อนิจฺจา สห ชีวิเตน;
ปเคว เต พนฺธุชนา สหายา;
นราธีปํ ปสฺสถ เอกเมว;
สมาคตํ มจฺจุมุขํ สุโฆรํ.
สุชนปฺปสาทสํเวคตฺถาย กเต มหาวํเส
เอก ราชโก นาม
อฏฺจตฺตาลีสติโม ปริจฺเฉโท.