📜
เอกูนสฏฺิม ปริจฺเฉท
จตุราชจริย นิทฺเทโส
ตทารฺโ ¶ นุชามิตฺตา, ตสฺส ปุตฺตา ตโย’ปิ จ;
มหามจฺจา จยตโย, ตถา ยตนวาสิโน.
ตพฺเพเต อาทิปาทสฺส, โรหเณ วสโต สโต;
อนาโรจาปยิตฺวาน, ภูปาลมตสาสนํ.
สมฺภูยมนฺตยิตฺวาน, สมานจฺฉนฺทตํ คตา;
อทํสุ ยุวราชสฺส, ลงฺการชฺชาภิเสจนํ.
โอปรชฺเช นิเวเสสุํ, มานภรณนามกํ;
กุมารํ ปุพฺพจาริตฺต-มคฺคํ ลงฺฆิตฺถ เต’ขิลา.
ตโย’ถ ภาตโร สพฺเพ, เต มาณภรณาทโย;
ชยพาหุมหีปาล-สหิตา สหสา ตทา.
มุตฺตามณิปฺปภูติกํ, รตนํ สารสมฺมตํ;
สพฺพํ หตฺถคตํ กตฺวา, วาหนฺจ คชาทิกํ.
สกลํ พลมาทาย, ปุลตฺถินครา ตทา;
ขิปฺปํ ตํ วิกฺกมภุชํ, คณฺหิสามา’ติ นิกฺขมุํ.
สุตฺวา ปวตฺตึ สกลํ, อิมํ วิกฺกมพาหุโส;
ตา ตสฺสนฺติมสกฺการํ, วิธาตุํ หนฺทโน ลภึ.
อิทานิ ขิปฺปํ คนฺตฺวาน, ปุลตฺถินครํ ตหึ,
ตา ตสฺสาฬาหนฏฺาน ทสฺสเน เนว โส อหํ.
โสกภารํ วิโนเทสฺสํ, มม เจโต คตํ อิติ;
กตทฬฺห ววตฺถาโน, วินิคฺคมฺม ตโต ปุรา.
ปุลตฺถิปุรมาคจฺฉํ, อาทิปาโท’ติ สาสโส;
สตฺตฏฺสตสงฺเขน, พเลน ปริวาริโต.
อนฺตราลปเถเยว, คุตฺตหาลกมณฺฑเล;
คาเม ปน สมุกฺกวฺเห, ทิสฺวา เสนงฺคมาคตํ.
มหนฺตํ ¶ ยุทฺธสนฺนทฺธํ, เอกวีโร ภยาติโก;
ยุชฺฌิตฺวา เต ปลาเปสิ, ขเณเนว ทิโสทิสํ.
ตโย เต ภาตโร ตตฺถ, สมฺปตฺตาว ชยา ตโต;
อภิมานุทฺธตา ขิปฺปํ, อนฺนยฺห พลวาหนํ.
อาทิปาทกชมฺพูติ, วิสฺสุตมฺหิ ปเทสเก;
สงฺคาเมสุํ ปราเชสิ, ภิยฺโย ยุชฺฌิตฺถ โส ตโย.
ตติยํ กฏคามสฺมึ, กาฬวาปฺยํ จตุตฺถกํ;
ปฺจมํ อุทฺธฏทฺวาเร, ฉฏฺํโส ปงฺกเวลเก.
เตหิ ยุทฺธํ กริตฺวาน, คหีตวิชโย สทา;
ปุลตฺถิปุรมาคฺจิ, สหามจฺจ ปริชฺชโน.
สจินฺติตกฺกเมเนว, ปสฺสิตฺวาฬาหนํ ปิตุ;
วิทูริตมหาเสโก, ลทฺธสฺสาโส ปุเรวสํ.
ทุกฺเข สหาย ภูตาน-มตฺตโน โส ยถารหํ;
อมจฺจานมทา สพฺพ-โภเค านนฺตเร หิ โส.
ภฏานฺจาปิ สพฺเพสํ, สหายาตานมตฺตโน;
อนุรูปมทา วุตฺตึ, สรํ ทุกฺขสหายตํ.
มาณาภรณภูโปปิ, สทฺธึ เสเสหิ ภาตูหิ;
กริตฺวา โรหณํ ปสฺสํ, โรหณฺจ สหตฺถคํ.
ตโต กิตฺติสิรีเมเฆ, สทฺวาทสสหสฺสกํ;
รฏฺํ ทตฺวาน วสิตุํ, ตหึเยว สมาทิสิ.
อาณตฺโต ภาตรากิตฺติ-สิรีเมโฆ ชนาธิโป;
คนฺตฺวา วสิ ปุเรตตฺถ, มหานาคหุลวฺหเย.
สิรีวลฺลภนามสฺส, กุมารสฺสาปิ จาทิสิ;
เทสมฏฺสหสฺสวฺหํ, ทตฺวาน วสิตุํ ตหึ.
ตเถว โสปิ คนฺตฺวาน, อุทฺธนทฺวารนามกํ;
คามํ กตฺวา ราชทานึ, วสนฺโต อนุสาสิตํ.
สยฺจ สหเสนาย, คนฺตฺวา ทกฺขิณปสฺสกํ;
วีรพาหูติ ปฺาโต, ปุงฺขคามํ สมาวสิ.
มาตา จ ติณฺณํ ภาตูนํ, ชยพาหุ จ ภูมิโป;
นิวสึสุ ตทา กิตฺติ-สิริเมฆสฺส สนฺติเก.
ตโต ¶ สํวจฺฉเร’ตีเต, เต มาณภรณาทโย;
เตนตฺตนิ กตํ ยุทฺเธ, สพฺพํ วิกฺกมพาหุนา.
ทุราโรหํ มหนฺตํ ตํ, ปราชยตราภวํ;
อนุสฺสรนฺตพหุโส, อภิมานสมุนฺนตา.
มุทฺธาภิสิตฺตราชูน-เมกากีราชรฏฺกํ;
วินายมภิเสเกน, กถํ นามานุโภสฺสติ.
อิติ อิสฺสา ปรตฺตฺจ, ยาตา สงฺคยฺหสาวเก;
ภิยฺโย สมฺภูยสงฺคาม-กรณตฺถาย นิกฺขมุํ.
สุตฺวา ตมตฺถํ ทูเตหิ, โส วิกฺกมภุโชปิ จ;
อคา เตสํว วิสยํ, มหาเสนาปุรกฺขโต.
เทเส ทกฺขิณเก โพธิ-เสนปพฺพตคามเก;
ยุชฺฌิตฺวา เต ปราเชสิ, ตโย วิกฺกมพาหุโส.
ริปโว ทานิ เม สพฺเพ, อุมฺมูเลสฺสามหํ อิติ;
ปลายนฺเต นุพนฺธิตฺถ, ปทานุปทิกํ’ว เต.
เต จ ทุคฺคํ ปลายึสุ, ปฺจโยชนรฏฺเก;
ขิปฺปํ ปาเวกฺขิ กลฺยาณึ, โส’ปิ เต คหณตฺถิโก.
วีโร อริยเทสิโย, วีรเทโวติ ปากโฏ;
ปฬนฺทีปิสฺสโร เอโก, ภูสํ สหสิโก ตทา.
สทฺธึ สูเรหิ โยเธหิ, มหาติตฺถมฺหิ โอตริ;
กาตุํ หตฺถคหํ สกฺกา, ลํกาทีปนฺติ จินฺติย.
โส วิกฺกมภุโช สุตฺวา, ปวตฺตึ ภูภุโช ตทา;
ยาวตา นาตฺร ลํกายํ, ลทฺโธคาโห ภวิสฺสติ.
ตาว อุมฺมูลนีโยติ, กลฺยาณิมฺหา วินิคฺคโต;
มหาติตฺถมฺหิ มนฺนาร-นามกํ คามกํ คโต.
กตฺวาน วีรเทโว’ปิ, สงฺคามํ เตน ราชินา;
อนีกงฺคาทโย ราช-ปุตฺเต ทฺเว ภาตโรปิ จ.
เสนาธินายกฺเจว, กิตฺตินามปฺปกาสิตํ;
ฆาเตตฺวา สหสา วีร-สมฺมเต จ พหูชเน.
คาเหตฺวา ชีวคฺคาหํโส, รกฺขกฺจ จมูปตึ;
สพลํ ตํ ปราเชตฺวา, อนุพนฺธิ ปทาปทํ.
ปลายมาโน ¶ โส ภีโต, อาคนฺตฺวาน นิชํ ปุรํ;
หตฺถสารํ สมาทาย, โกฏฺสารํ คโต ลหุํ.
ปจฺฉโต ปจฺฉโต วีร-เทโว ตมนุพนฺธิย;
อาคนฺตฺวาน ปุเรวาสํ, กติปาหํ วิธายโส.
คณฺหิตุํ วิกฺกมภุชํ, ตตฺเถว ตุริตํ อคา;
เปสยิตฺวา สกํ โสปิ, มหนฺตํ สกลํ พลํ.
ยุชฺฌาเปตฺวาน ฆาเตตฺวา, คาเม อนฺตรวิฏฺิเก;
มหากทฺทมทุคฺคมฺหิ, วีรเทวํ มหพฺพโล.
อภิเสกํ วินาเยว, ปุลตฺถิ นคเร วสํ;
อกาสิ ราชรฏฺสฺส, ปสาสนวิธึ วิภู.
อปนียรเณ ฉนฺทํ, ภาตโรปิ ตโย ตโต;
อาวสึสุ ยถาปุพฺพํ, คนฺตฺวา รฏฺํ สกํ สกํ.
จตุโรปิ มหีปาลา, ยตมานา จิรํ ตหึ;
เอกจฺฉตฺตงฺกิตํ กาตุํ, เนว สกฺขึสุ สพฺพโส.
อนิสมฺมการิภาเวน, กุลีเน ปริหาปยุํ;
เปสฺุจ มหนฺตตฺเต, หีเน สาภิมเต ชเน.
วฑฺฒิตํเนกธา สมฺมา, รฺา วิชยพาหุนา;
สาสนฺจ ตถาโลกํ, หาปยึสุ สุพุทฺธิโน.
กุลีนานํ มนุสฺสาน-มภาเวปิ จ ตาทิเส;
โทเส วิตฺตํ ตทายตฺตํ, ปสยฺหาวหรึสุ จ.
ปีเฬตุํ สกลํ โลก-มุทฺธรนฺตาธิกํ พลึ;
อุจฺฉูว อุจฺฉุยนฺเตเต, ขีณโก สาธเนสิโน.
อุทฺธริตฺวาน พุทฺธาทิ-สนฺตเก โภคคามเก;
โส วิกฺกมภุโช ราชา, เสวเกสุ สมปฺปยี.
ปุลตฺถินคเร เนก-วิหาเร ธาตุมณฺฑิเต;
โสว เทสนฺตรียานํ, ภฏานํ วสิตุํ อทา.
สทฺเธหิ ปตฺตธาตุสฺส, ทาาธาตุวรสฺส จ;
ปูชนตฺถาย ทินฺนานิ, มณิมุตฺตาทิกานิ จ.
จนฺทนาครุกปฺปุรํ, สุวณฺณาทิมยา พหู;
ปฏิมาโย จ อจฺฉิชฺช, ยถากามํ วยํ นยี.
สาสนสฺส ¶ จ โลกสฺส, กฺริยมานมุปทฺทวํ;
ปสฺสนฺตา พหุโส ตสฺมึ, ตทา นิพฺพนฺนมานสา.
อฏฺมูลวิหาเรสุ, ยตโย ครุสมฺมตา;
ปํสุกูลิกภิกฺขู จ, โกฏฺาสทฺวยนิสฺสิตา.
เอวํ ติตฺถิยตุลฺยานํ, สาสโนปทฺทวํ พหุํ;
กโรนฺตานํ สกา สมฺภา-ปยาตํ ปวรํ อิติ.
ทาาธาตุวรํ ปตฺต-ธาตุมาทาย โรหณํ;
คนฺตฺวา วาสมกปฺเปสุํ, ผาสุาเน ตหึ ตหึ.
ตเถว ผาสุาเนสุ, วิปฺปกิณฺณา ตหึ ตหึ;
เต กุลีนา นิลีนา’ว, หุตฺวา วาสมกปฺปยุํ.
ปกฺขทฺวยมหีปาล-คยฺหาสีมา สุาปิตา;
สามนฺตา อฺมฺเหิ, กโรนฺโต พหุโส รณํ.
สุสมิทฺเธสุ เนเกสุ, คาเมสุ นิคเมสุ จ;
อคฺคึ เทนฺตา ตฬาเก จ, ฉินฺทนฺตา ชลปูริเต.
นาเสนฺตา สพฺพถา สพฺพ-มาติกาวรณานิ จ;
ฉินฺทนฺตา นาฬิเกราทิ, โส ปกาเร จ ภูรุเห.
ยถา โปราณกคฺคาม-านนฺติปิ น ายเต;
วินาเสสุํ ตถา รฏฺํ, อฺมฺวิโรธิโน.
เต จ ภูมิ ปตีคาม-วิโลปํ ปตฺถโมสนํ;
กาเรนฺตา นิชจาเรหิ, อาจรุํ โลกุปทฺทวํ.
กุลีนานํ มนุสฺสานํ, ทาสกมฺมกราปิ จ;
สสามิโน’ติ วตฺตนฺตา, นิสฺสงฺกา วีตภีติกา.
หุตฺวา ยุธียา ราชูนํ, อพฺภนฺตรปวตฺติโน;
พลวนฺตตรา ชาตา, ลทฺธานนฺตรา ตทา.
ชนา สมนฺตกูฏาทิ-เนกทุคฺคนิวาสิโน;
อเทนฺตา ภูมิปาลานํ, ปุพฺพปฏฺปิตํ กรํ.
ราชาณมคเณนฺตา เต, คตา ทามริกตฺตนํ;
สกํ สกํ’ว วิสย-มาวสึสุ สมุทฺธตา.
อนตฺเถ นิจิตา นาม, ปริวตฺตนฺติ สพฺพตา;
อิติ วตฺตพฺพ ตํเยว, ยาตํ ลงฺกาตลํ ตทา.
เอวํ ¶ คามกโภชกา วิย ภุสํเตโช วิหีนา สทา;
อจฺจนฺตํ พฺยสนาติ สตฺตหทยา ราชาภิมานุชฺฌิตา.
นิจฺจํ อตฺตปรตฺถสิทฺธิวิธุราสงฺคา วิหีนาสยา;
สพฺเพ เต วิหรึสุ ภูมิปตโย จาริตฺตมคฺคาติคา.
สุชนปฺปสาทสํเวคตฺถาย กเต มหาวํเส
จตุราชจริยนิทฺเทโส นาม
เอกูนสฏฺิโม ปริจฺเฉโท.