📜
๑. ปโม สฺาทิกณฺโฑ
สิทฺธมิทฺธคุณํ สาธุ, นมสฺสิตฺวา ตถาคตํ;
สธมฺมสงฺฆํ ภาสิสฺสํ, มาคธํ สทฺทลกฺขณํ.
๑. ออาทโย ¶ ติตาลีส วณฺณา.
อการาทโย นิคฺคหีตนฺตา เตจตฺตาลีส-กฺขรา วณฺณา นาม โหนฺติ. อ อา อิ อี อุ อู เอ เอ โอ โอ, ก ข ค ฆ ง จ ฉ ช ฌ ฺ, ฏ ฑ ฒ ณ, ต ถ ท ธ น, ป ผ พ ภ ม, ย ร ล ว ส ห ฬ อํ. เตน กฺวตฺโถ? ‘‘เอ โอ น มวณฺเณ’’ ๑. ๓๗. ติตาลีสาภิ วจนํ กตฺถจิ วณฺณโลปํ าเปติ. เตน ‘ปฏิสงฺขา โยนิโส’ติอาทิ สิทฺธํ.
ตตฺถาทิมฺหิ ทส วณฺณา สรา นาม โหนฺติ. เตน กฺวตฺโถ? ‘‘สโร โลโป สเร’’ ๑, ๒๖ อิจฺจาทิ.
๓. ทฺเวทฺเว สวณฺณา. เตสุ ทฺเวทฺเว สรา สวณฺณา นาม โหนฺติ. เตน กฺวตฺโถ? ‘‘วณฺณปเรน สวณฺโณปิ’’ ๑, ๒๔.
เตสุ ¶ ทฺวีสุ โย โย ปุพฺโพ, โส โส รสฺสสฺโ โหติ. เตสุ เอ.โอ.สํโยคโต ปุพฺพาว ทิสฺสนฺติ. เตน กฺวตฺโถ? ‘‘รสฺโส วา’’ ๒,๖๒ อิจฺจาทิ.
เต สฺเวว ทฺวีสุโย โย ปโร, โส โส ทีฆสฺโ โหติ. เตน กฺวตฺโถ? ‘‘โย โล ปนิสุ ทีโฆ’’ ๒,๘๘ อิจฺจาทิ.
กการาทโย วณฺณา นิคฺคหีตปริยนฺตา พฺยฺชนสฺาโหนฺติ. เตน กฺวตฺโถ? ‘‘พฺยฺชเน ทีฆรสฺสา’’ ๑,๓๓ อิจฺจาทิ.
กาทโย ปฺจ ปฺจกา วคฺค, นาม โหนฺติ. เตน กฺวตฺโถ? ‘‘วคฺเค วคฺคนฺโต’’ ๑,๔๑ อิจฺจาทิ.
ยฺวายํ วณฺโณ พินฺทุมตฺโต, โส นิคฺคหีตสฺโ โหติ. เตน กฺวตฺโถ? ‘‘นิคฺคหีตํ’’ ๑,๓๘ อิจาทิ. ครุสฺากรณํ อนฺวตฺถสฺตฺถํ.
๙. อิยุวณฺณา ¶ ฌลา นามสฺสนฺเต.
นามํ ปาฏิปทิกํ, ตสฺสอนฺเต วตฺตมานา อิวณฺณุวณฺณา ฌลสฺา โหนฺติ ยถากฺกมํ. เตน กฺวตฺโถ? ‘‘ฌลา วา’’ ๒,๑๑๑ อิจฺจาทิ.
อิตฺถิยํ วตฺตมานสฺส นามสฺส-นฺเต วตฺตมานา อิวณฺณุวณฺณา ปสฺา โหนฺติ. เตน กฺวตฺโถ? เย ปสฺสิวณฺณสฺส’’ ๒,๑๑๖ อิจฺจาทิ.
อิตฺถิยํ วตฺตมานสฺส นามสฺส-นฺเต วตฺถมาโน อากาโร ฆสฺโ โหติ. เตน กฺวตฺโถ? ‘‘ฆพฺรหฺมาทิเต’’ ๒,๖๐ อิจฺจาทิ.
อาลปเน สิ คสฺโ โหติ.
เตน กฺวตฺโถ? ‘‘เควา’’ ๒,๖๕ อิจฺจาทิ.
(สฺา)
ยํ วิเสสนํ, ตทนฺตสฺส วิธิ าตพฺโพ ‘‘อโต โยนํ ฏาเฏ’’ ๒,๔๑ นรานเร.
สตฺตมีนิทฺเทเส ¶ ปุพฺพสฺเสว การิยํ าตพฺพํ ‘‘สโร โลโป สเร’’ ๑,๒๖ เวฬคฺคํ. ‘ตมห’นฺตีธ กสฺมา น โหติ?, สเรโตปสิเลสิกาธาโร ตตฺเถตาว วุจฺจเต ‘ปุพฺพสฺเสว โหติ น ปรสฺสา’ติ.
ปฺจมีนิทฺเทเส ปรสฺส การิยํ าตพฺพํ ‘‘อโตโยนํ ฏาเฏ’’ ๒,๔๑ นรานเร. อิธ น โหตํ ‘ชนฺตุโห อนตฺตา’. อิธ กสฺมา น โหติ? โอสขฺโย, อนนฺตเร กตตฺถตาย น พฺยวหิตสฺส การิยํ.
ปรสฺส สฺสิสฺสมานํ การิยมาทิวณฺณสฺส าตพฺพํ ‘‘ร สงฺขฺยาโต วา’’ ๓,๑๐๓ เตรส.
ฉฏฺีนิทฺทิฏฺสฺส ยํ การิยํ, ตทนฺตสฺส วณฺณสฺส วิฺเยฺยํ ‘‘ราชสฺสิ นามฺหิ’’ ๒,๒๓ ราชินา.
งกาโร อนุพนฺโธ ยสฺส, โส อนฺตสฺส โหติ ‘‘โคสฺสา วง’’ ๑,๓๒ ควาสฺสํ.
๑๙. ฏานุพนฺธาเนกวณฺณา สพฺพสฺส.
ฏกาโร-นุพนฺโธ ¶ ยสฺส, โส-เนกกฺขโร จาเทโส สพฺพสฺส โหติ ‘‘อิมสฺสานิตฺถิยํ เฏ’’ ๒,๑๒๘ เอสุ, ‘‘นามฺห-นิมิ’’ ๒,๑๒๖ อเนน.
ฉฏฺีนิทฺทิฏฺสฺส านุพนฺธกานุพนฺธา อาทฺยนฺตา โหนฺติ ‘‘พฺรูโต ติสฺสี’’ ๖,๓๖ พฺรวีติ, ‘‘ภูสฺส วุก’’ ๖,๑๗ พภูว.
มกาโร-นุพนฺโธ ยสฺส, โส สรา นมนฺตา สรา ปโร โหติ ‘‘มฺจ รุธาทีนํ’’ ๕-๑๙ รุนฺธติ.
ทฺวินฺนํ สาวกาสานเมกตฺถปฺปสงฺเค ปโร โหติ. ยถา ทฺวินฺนํ ติณฺณํ วาปุริสานํ สหปฺปตฺติยํ ปโร, โส จ (คจฺฉติ) ตฺวํ จ (คจฺฉสิ, ตุมฺเห) คจฺฉถ. โส จ (คจฺฉติ,) ตฺวํ จ (คจฺฉสิ,) อหํ จ (คจฺฉามิ, มยํ) คจฺฉาม.
โย นวยวภูโตสงฺเกโต, โส-นุพนฺโธติ าตพฺโพ, ‘‘ลุปิตาทีนมาสิมฺหิ’’ ๒-๕๗ กตฺตา.
สงฺเกตคฺคหณํ กึ? ปกติยาทิสมุทายสฺสานุพนฺธตา มา โหตูติ, อนวยโวหิ สมุทาโย… สมุทายรูปตฺตาเยว.
อนวยวคฺคหณํ กึ? ‘‘อเตน’’ ๒-๑๐๘ ชเนน. อิมินาว โลปสฺสาวคตตฺตา นานุพนฺธโลปาย วจนมารทฺธํ.
วณฺณสทฺโท ¶ ปโร ยสฺมา เตน สวณฺโณปิ คยฺหติ สํจ รูปํ ‘‘ยุวณฺณานเมโอ ลุตฺตา’’ ๑-๒๙ วาเกริตํ, สโมนา.
๒๕. นฺตุ วนฺตุมนฺตฺวาวนฺตุตวนฺตุสมฺพนฺธี.
วนฺตฺวาทิสมฺพนฺธีเยวนฺตุ คยฺหติ, ‘‘นฺตนฺตูนํ นฺโต โยมฺหิ ปเม’’ ๒-๒๑๕ คุณวนฺโต.
วนฺตฺวาทิสมฺพนฺธีติ กึ? ชนฺตู ตนฺตู.
(ปริภาสาโย.)
สเร สโร โลปนีโย โหติ. ตตฺริ-เม, สทฺธิ-นฺทฺริยํ, โนเห-ตํ, ภิกฺขุโน-วาโท, สเมตา-ยสฺมา, อภิภา-ยตนํ, ปุตฺตาม-ตฺถิ, อสนฺเต-ตฺถ.
สรมฺหา ปโร สโร กฺวจิ โลปนีโย โหติ. โส-ปิ, สาว, ยโต-ทกํ, ตโต-ว. กฺวจีติกึ? สทฺธิ-นฺทฺริยํ, อยมธิกาโร อาปริจฺเฉทาวสานา, เตน นาติปฺปสงฺโค.
ปุพฺพปรสรา ทฺเวปิ วา กฺวจิ น ลุปฺยนฺเต, ลตา อิว, ลเต-ว, ลตา-ว.
ลุตฺตา ¶ สรา ปเรสํ อิวณฺณุวณฺณานํ เอโอ โหนฺติ วา ยถากฺกมํ.
ตสฺเส-ทํ, วาเต-ริตํ, โน-เปติ, วาโม-รู, อเต-วฺเหิ, โว-ทกํ. กถํ ‘‘ปจฺโจรสฺมิ’’นฺติ? โยควิภาคา. วาตฺเวว? ตสฺสิทํ.
ลุตฺเตติ กึ? ลตา อิว.
สเร ปเร อิวณฺณุวณฺณานํ ยการวการา โหนฺติ วา ยถากฺกมํ. พฺยากโต, อิจฺจสฺส, อชฺฌิณมุตฺโต, สฺวาคตํ, สฺวาปนลานิลํ, วาตฺเวว? อิติ-สฺส. กฺวจิตฺเวว? ยานี-ธ, สู-ปฏฺิตํ.
เอโอนํยวาโยนฺติ วา สเร ยถากฺกมํ. ตฺยชฺช เต-ชฺช, สฺวาหํ โส-หํ. กฺวจิตฺเวว? ปุตฺตาม-ตฺถิ, อสนฺเต-ตฺถ.
สเร โคสฺส อวง โหติ. ควา-สฺสํ. ‘ยถรีว, ตถริเว’ติ นิปาตาว, ‘ภุสามิเว’ติ อิวสทฺโท เอวตฺโถ.
รสฺสทีฆานํ ¶ กฺวจิ ทีฆรสฺสา โหนฺติ พฺยฺชเน. ตตฺรา-ยํ, มุนีจเร, สมฺมเทว, มาลภารี.
สรมฺหา ปรสฺส พฺยฺชนสฺส กฺวจิ ทฺเว รูปานิ โหนฺติ. ปคฺคโห. สรมฺหาติ กึ? ตํ ขณํ.
๓๕. จตุตฺถทุติเยสฺเวสํ ตติยปมา.
จตุตฺถทุติเยสุ ปเรสฺเวสํ จตุตฺถทุติยานํ ตพฺพคฺเค ตติย ปมา โหนฺติ. ปจฺจาสตฺถฺยา, นิคฺโฆโส, อกฺขนฺติ, โพชฺฌงฺคา, เสตจฺฉตฺตํ, ทฑฺโฒ, นิฏฺานํ, มหทฺธโน, ยสตฺเถโร, อปฺผุฏํ, อพฺภุคฺคโต. เอสฺวีติ กึ? เถโร. เอสนฺติ กึ? ปตฺโถ.
เอวสทฺเท ปเร อิติสฺส โว โหติ วา. อิตฺเวว, อิจฺเจว. เอเวติ กึ? อิจฺจาห.
เอโอนํ วณฺเณ กฺวจิ อ โหติ วา. ทิสฺวา ยาจก มาคเต, อกรมฺหส เต, เอส อตฺโถ, เอส ธมฺโม, อคฺคมกฺขายติ, สฺวาตนํ ¶ , หิยฺยตฺตนํ, กรสฺสุ. วาตฺเวว? ยาจเก อาคเต เอโส ธมฺโม. วณฺเณติ กึ? โส.
นิคฺคหีตมาคโม โหติ วา กฺวจิ. จกฺขุํ อุทปาทิ จกฺขุอุทปาทิ, ปุริมํ ชาตึ ปุริมชาตึ, กตฺตพฺพํ กุสลํ พหุํ. อวํสิโรติอาทีสุ นิจฺจํ… ววตฺถิตวิภาสตฺตา วาธิการสฺส, สามตฺติเยนาคโมว, ส จ รสฺส สรสฺเสว โหติ… ตสฺส รสฺสานุคตตฺตา.
นิคฺคหีตสฺส โลโป โหติ วา กฺวจิ. กฺยาหํ กิมหํสารตฺโต สํรตฺโต. สลฺเล โข-คนฺตุกาโม คนฺตุมโนติ, อาทีสุ นิจฺจํ.
นิคฺคหีตมฺหา ปรสฺส สรสฺส โลโป โหติ วา กฺวจิ. ตฺวํ-สิ ตฺวมสิ.
นิคฺคหีตสฺส โข วคฺเค วคฺคนฺโต วา โหติ ปจฺจาสตฺตฺยา. ตงฺกโรติ ตํ กโรติ, ตฺจรติ ตํ จรติ, ตณฺานํ ตํ านํ, ตนฺธนํ ตํ ธนํ, ตมฺปาติ ตํ ปาติ. นิจฺจํ ปทมชฺเฌ คนฺตฺวา, กฺวจฺาตฺรปิ สนฺติฏฺติ.
ย ¶ เอว หิ สทฺเทสุ นิคฺคหีตสฺส วา โ โหติ. ยฺเทว, ตฺเว, ตฺหิ, วาตฺเวว? ยํ ยเทว.
สํสทฺทสฺส ยํ นิคฺคหีตํ ตสฺส วา โ โหติ ยกาเร. สฺโม สํยโม.
นิคฺคหีตสฺส มยทา โหนฺติ วา สเร กฺวจิ. ตมหํ, ตยิทํ, ตทลํ. วา ตฺเวว? ตํ อหํ.
เอเต มยทา จ อาคมา โหนฺติ สเร วา กฺวจิ. ติวงฺคิกํ, อิโต นายติ, จินิตฺวา, ตสฺมาติห, นิโรชํ, ปุถเคว, อิธมาหุ, ยถยิทํ, อตฺตทตฺถํ. วา ตฺเวว? อตฺตตฺถํ. ‘อติปฺปโค โข ตาวา’ติ-ปมนฺโต ปคสทฺโทว.
ฉสทฺทา ปรสฺส สรสฺส ฬกาโร อาคโม โหติ วา. ฉฬงฺคํ, ฉฬายตนํ. วาตฺเวว? ฉอภิฺา.
ตทมินาทีนิ ¶ สาธูนิ ภวนฺติ. ตํ อิมินา ตทมินา, สกึ อาคามี สกทาคามี, เอกํ อิธ อหํ เอกมิทาหํ, สํวิธาย อวหาโร สํวิทาวหาโร, วาริโน วาหโก วลาหโก, ชีวนสฺส มูโต ชีมูโต, ฉวสฺส สยนํ สุสานํ, อุทฺธํ ขมสฺส อุทุกฺขลํ, ปิสิตาโส ปิสาโจ, มหิยํ รวตีติ มยูโร, เอวมฺเปิ ปโยคโต-นุคนฺตพฺพา, ปเรสํ ปิโสทราทิมิเวทํ ทฏฺพฺพํ.
ตวคฺควรณานํ กฺวจิ จวคฺคพยา โหนฺติ ยถากฺกมํ ยกาเร. อปุจฺจณฺฑตาย, ตจฺฉํ, ยชฺเชวํ, อชฺฌตฺตํ, ถฺํ, ทิพฺพํ, ปยฺโยสนา, โปกฺขรฺโ. กฺวจิตฺเวว? รตฺตฺยา
วคฺคลเสหิ ปรสฺส ยการสฺส กฺวจิ เต วคฺคลสา โหนฺติ.
สกฺกเต, ปจฺจเต, อฏฺฏเต, กุปฺปเต, ผลฺลเต, อสฺสเต. กฺวจิตฺเวว? กฺยาหํ.
หสฺส วิปลฺลาโส โหติ ยกาเร. คุยฺหํ.
หสฺส วิปลฺลาโส โหติ วา วกาเร. พวฺหาพาโธ พวฺหาพาโธ.
ตถนรานํ ¶ ฏณลา โหนฺติ วา. ทุกฺกฏํ, อฏฺกถา, คหณํ, ปลิโฆ, ปลายติ. วาตฺเวว? ทุกฺกตํ. กฺวจิตฺเวว? สุคโต.
สํโยคสฺส โย อาทีภูโต-วยโว ตสฺส วา กฺวจิ โลโป โหติ. ปุปฺผํ-สา ชายเต-คินิ.
วิจฺฉายมาภิกฺขฺเ จ ยํ วตฺตเต, ตสฺส ทฺเว รูปานิ โหนฺติ. กฺริยาย คุเณน ทพฺเพน วา ภินฺเน อตฺเถ พฺยาปิตุมิจฺฉา วิจฺฉา. รุกฺขํ รุกฺขํ สิฺจติ, คาโม คาโม รมณีโย, คาเม คาเม ปานียํ, เคเห เคเห อิสฺสโร, รสํ รสํ ภกฺขยติ, กิริยํ กิริยมารภเต.
อตฺถิเยวา-นุปุพฺพิเยปิ วิจฺฉา มูเล มูเล ถูลา, อคฺเค อคฺเค สุขุมา, ยทิ หิ เอตฺถ มูลคฺคเภโท น สิยา, อานุปุพฺพิยมฺปิ น ภเวยฺย. มาสกํ มาสกํ อิมมฺหา กหาปณา ภวนฺถานํ ทฺวินฺนํ เทหีติ มาสกํ มาสกมิจฺเจตสฺมา วิจฺฉาคมฺยเต, สทฺทนฺตรโต ปน อิมมฺหา กหาปณาติ อวธารณํ. ปุพฺพํ ปุพฺพํ ปุปฺผนฺติ, ปมํ ปมํ ปจฺจนฺตีตฺยตฺราปิ วิจฺฉาว. อิเม อุโภ อฑฺฒา กตรา กตรา เอสํ ทฺวินฺนมฑฺฒตา, สพฺเพ อิเม อฑฺฒา กตมา กตมา อิเมสํ อฑฺฒุตา อิหาปิ ¶ วิจฺฉาว. อาภิกฺขฺํ โปโนปฺุํ ปจติ ปจติ, ปปจติ ปปจติ, ลุนาหิ ลุนาหิตฺเววายํ ลุนาติ, ภุตฺวา ภุตฺวา คจฺฉติ, ปฏปฏา กโรติ, ปฏปฏายติ.
วิจฺฉายเมกสฺส ทฺวิตฺเต ปุพฺพสฺส สฺยาทิโลโป โหติ. เอเกกสฺส. กถํ มตฺถกมตฺถเกนาติ? ‘สฺยาทิโลโป ปุพฺพสฺสา’ติ โยควิภาคา, นาจาติปฺปสงฺโค โยควิภาคา อิฏฺปฺปสิทฺธีติ.
สพฺพาทีนํ วีติหาเร ทฺเว ภวนฺติ ปุพฺพสฺส สฺยาทิโลโป จ. อฺมฺสฺส โภชกา, อิตรีตรสฺส โภชกา.
ตุริเตนาปายเหตุปทสฺสนํ สมฺภโม, ตสฺมึสติ วตฺถุ ยาวนฺเตหิ สทฺเทหิ โส-ตฺโถ วิฺายเต, ตาวนฺโต สทฺทา ปยุชฺชนฺเต. สปฺโป สปฺโป สปฺโป, พุชฺฌสฺสุ พุชฺฌสฺสุ พุชฺฌสฺสุ, ภินฺโน ภิกฺขุสงฺโฆ ภินฺโน ภิกฺขุสงฺโฆ.
อยมธิกาโร อาสตฺถปริสมตฺติยา. เตน นาติปฺปสงฺโค อิฏฺปฺปสิทฺธิ จ.
อิติ โมคฺคลฺลาเน พฺยากรเณ วุตฺติยํ
ปโม กณฺโฑ.