📜
๓. การกกปฺป
ฉฏฺกณฺฑ
๒๗๑, ๘๘, ๓๐๘. ยสฺมา ¶ ทเปติ ภยมาทตฺเต วา ตทปาทานํ.
ยสฺมา วา อเปติ, ยสฺมา วา ภยํ ชายเต, ยสฺมา วา อาทตฺเต, ตํ การกํ อปาทานสฺํ โหติ.
ตํ ยถา? คามา อเปนฺติ มุนโย, นครา นิคฺคโต ราชา, โจรา ภยํ ชายเต, อาจริยุปชฺฌาเยหิ สิกฺขํ คณฺหาติ สิสฺโส.
อปาทานมิจฺจเนน กฺวตฺโถ? อปาทาเน ปฺจมี.
๒๗๒, ๓๐๙. ธาตุนา มานมุปสคฺคโยคาทฺวีสฺวปิ จ.
ธาตุนามานํ ปโยเค จ อุปสคฺคโยคาทีสฺวปิ จ ตํ การกํ อปาทานสฺํ โหติ.
ธาตูนํ ปโยเค ตาว ชิอิจฺเจตสฺส ธาตุสฺส ปราปุพฺพสฺส ปโยเค โย อสโห, โส อปาทานสฺโ โหติ.
ตํ ยถา? พุทฺธสฺมา ปราเชนฺติ อฺติตฺถิยา.
ภูอิจฺเจตสฺส ¶ ธาตุสฺส ปปุพฺพสฺส ปโยเค ยโต อจฺฉินฺนปฺปภโว, โส อปาทานสฺโ โหติ.
ตํ ยถา? หิมวตา ปภวนฺติ ปฺจ มหานทิโย, อนวตตฺตมฺหา ปภวนฺติ มหาสรา, อจิรวติยา ปภวนฺติ กุนฺนทิโย.
นามปฺปโยเคปิ ตํ การกํ อปาทานสฺํ โหติ.
ตํ ยถา? อุรสฺมา ชาโต ปุตฺโต, ภูมิโต นิคฺคโต รโส, อุภโต สุชาโต ปุตฺโต มาติโต จ ปิติโต จ.
อุปสคฺคโยเค ตํ การกํ อปาทานสฺํ โหติ.
ตํ ยถา? อปสาลาย อายนฺติ วาณิชา, อาพฺรหฺมโลกา สทฺโท อพฺภุคฺคจฺฉติ อุปริ ปพฺพตา เทโว วสฺสติ, พุทฺธสฺมา ปติ สาริปุตฺโต ธมฺมเทสนาย ภิกฺขู อาลปติ เตมาสํ, ฆตมสฺส เตลสฺมา ปติ ททาติ, อุปฺปลมสฺส ปทุมสฺมา ปติ ททาติ, กนกมสฺส หิรฺสฺมา ปติ ททาติ.
อาทิคฺคหเณน การกมชฺเฌปิ ปฺจมีวิภตฺติ โหติ. อิโต ปกฺขสฺมา วิชฺฌติ มิคํ ลุทฺทโก, โกสา วิชฺฌติ กฺุชรํ, มาสสฺมา ภฺุชติ โภชนํ.
อปิคฺคหเณน นิปาตปโยเคปิ ปฺจมีวิภตฺติ โหติ ทุติยา จ ตติยา จ. รหิตา มาตุชา ปฺุํ กตฺวา ¶ ทานํ เทติ, รหิตา มาตุชํ, รหิตา มาตุเชน วา. ริเต สทฺธมฺมา กุโต สุขํ ลภติ, ริเต สทฺธมฺมํ, ริเต สทฺธมฺเมน วา. เต ภิกฺขู นานา กุลา ปพฺพชิตา, วินา สทฺธมฺมา นตฺถฺโ โกจิ นาโถ โลเก วิชฺชติ, วินา สทฺธมฺมํ, วินา สทฺธมฺเมน วา. วินา พุทฺธสฺมา, วินา พุทฺธํ, วินา พุทฺเธน วา.
จคฺคหเณน อฺตฺถาปิ ปฺจมีวิภตฺติ โหติ. ยโตหํ ภคินิ อริยาย ชาติยา ชาโต. ยโต สรามิ อตฺตานํ, ยโต ปตฺโตสฺมิ วิฺุตํ, ยตฺวาธิกรณเมนํ จกฺขุนฺทฺริยํ อสํวุตํ วิหรนฺตํ อภิชฺฌาโทมนสฺสา ปาปกา อกุสลา ธมฺมา อนฺวาสเวยฺยุํ.
รกฺขณตฺถานํ ธาตูนํ ปโยเค ยํ อิจฺฉิตํ, ตํ การกํ อปาทานสฺํ โหติ.
กาเก รกฺขนฺติ ตณฺฑุลา, ยวา ปฏิเสเธนฺติ คาโว.
เยน วา อทสฺสนมิจฺฉิตํ, ตํ การกํ อปาทานสฺํ โหติ.
อุปชฺฌายา อนฺตรธายติ สิสฺโส, มาตรา จ ปิตรา จ อนฺตรธายติ ปุตฺโต.
วาติ ¶ กิมตฺถํ? สตฺตมีวิภตฺยตฺตํ. เชตวเน อนฺตรธายติ ภควา.
๒๗๕, ๓๑๒. ทูรนฺติ กทฺธ กาล นิมฺมาน ตฺวาโลป ทิสาโยควิภตฺตารปฺปโยค สุทฺธปฺปโมจน เหตุ วิวิตฺตปฺปมาณ ปุพฺพโยคพนฺธน คุณวจน ปฺห กถน โถกากตฺตูสุ จ.
ทูรตฺเถ, อนฺติกตฺเถ, อทฺธนิมฺมาเน, กาลนิมฺมาเน, ตฺวาโลเป, ทิสาโยเค, วิภตฺเต, อารปฺปโยเค, สุทฺเธ, ปโมจเน, เหตฺวตฺเถ, วิวิตฺตตฺเถ, ปมาเณ, ปุพฺพโยเค, พนฺธนตฺเถ, คุณวจเน, ปฺเห, กถเน, โถเก, อกตฺตริ จ อิจฺเจเตสฺวตฺเถสุ, ปโยเคสุ จ, ตํ การกํ อปาทานสฺํ โหติ.
ทูรตฺเถตาว – กีว ทูโร อิโต นฬการคาโม, ทูรโต วา คมฺม, อารกา เต โมฆปุริสา อิมสฺมา ธมฺมวินยา. ทุติยา จ ตติยา จ, ทูรํ คามํ อาวโต, ทูเรน คาเมน วา อาคโต. อารกา อิมํ ธมฺมวินยํ, อเนน ธมฺมวินเยน วา อิจฺเจวมาทิ.
อนฺติกตฺเถ – อนฺติกํ คามา, อาสนฺนํ คามา, สมีปํ คามา, สมีปํ สทฺธมฺมา. ทุติยา จ ตติยา จ, อนฺติกํ คามํ, อนฺติกํ คาเมน วา. อาสนฺนํ คามํ, อาสนฺนํ คาเมน วา. สมีปํ คามํ. สมีปํ คาเมน วา. สมีปํ สทฺธมฺมํ, สมีปํ สทฺธมฺเมน วา อิจฺเจวมาทิ.
อทฺธนิมฺมาเน ¶ – อิโต มถุราย จตูสุ โยชเนสุ สงฺกสฺสํ นาม นครํ อตฺถิ, ตตฺถ พหู ชนา วสนฺติ อิจฺเจวมาทิ.
กาลนิมฺมาเน – อิโต ภิกฺขเว เอกนวุติกปฺเป วิปสฺสี นาม ภควา โลเก อุทปาทิ, อิโต ติณฺณํ มาสานํ อจฺจเยน ปรินิพฺพายิสฺสติ อิจฺเจวมาทิ.
ตฺวาโลเป กมฺมาธิกรเณสุ – ปาสาทา สงฺกเมยฺย, ปาสาทํ อภิรุหิตฺวา วา. ปพฺพตา สงฺกเมยฺย, ปพฺพตํ อภิรุหิตฺวา วา. หตฺถิกฺขนฺธา สงฺกเมยฺย, หตฺถิกฺขนฺธํ อภิรุหิตฺวา วา. อาสนา วุฏฺเหยฺย. อาสเน นิสีทิตฺวา วา อิจฺเจวมาทิ.
ทิสาโยเค – อวิจิโต ยาว อุปริภวคฺคมนฺตเร พหู สตฺตนิกายา วสนฺติ, ยโต เขมํ ตโต ภยํ, ปุรตฺถิมโต, ทกฺขิณโต, ปจฺฉิมโต, อุตฺตรโต อคฺคี ปชฺชลนฺติ, ยโต อสฺโสสุํ ภควนฺตํ, อุทฺธํ ปาทตลา อโธ เกสมตฺถกา อิจฺเจวมาทิ.
วิภตฺเต – ยโต ปณีตตโร วา วิสิฏฺตโร วา นตฺถิ. ฉฏฺี จ, ฉนฺนวุตีนํ ปาสณฺฑานํ, ธมฺมานํ ปวรํ ยทิทํ สุคตวินโย อิจฺเจวมาทิ.
อารปฺปโยเค – ¶ คามธมฺมา วสลธมฺมา อสทฺธมฺมา อารติ วิรติ ปฏิวิรติ, ปาณาติปาตา เวรมณี อิจฺเจวมาทิ.
สุทฺเธ – โลภนิเยหิ ธมฺเมหิ สุทฺโธ อสํสฏฺโ, มาติโต จ ปิติโต จ สุทฺโธ อสํสฏฺโ อนุปกุทฺโธ อครหิโต อิจฺเจวมาทิ.
ปโมจเน – ปริมุตฺโต ทุกฺขสฺมาติ วทามิ, มุตฺโตสฺมิ มารพนฺธนา, น เต มุจฺจนฺติ มจฺจุนา อิจฺเจวมาทิ.
เหตฺวตฺเถ – กสฺมา เหตุนา, เกน เหตุนา, กิสฺส เหตุนา, กสฺมา นุ ตุมฺหํ ทหรา น มียเร, กสฺมา อิเธว มรณํ ภวิสฺสติ อิจฺเจวมาทิ.
วิวิตฺตตฺเถ – วิวิตฺโต ปาปกา ธมฺมา, วิวิจฺเจว กาเมหิ วิวิจฺจ อกุสเลหิ ธมฺเมหิ อิจฺเจวมาทิ.
ปมาเณ – ทีฆโส นววิทตฺถิโย สุคตวิทตฺถิยา ปมาณิกา กาเรตพฺพา, มชฺฌิมสฺส ปุริสสฺส อฑฺฒ เตฬสหตฺถา อิจฺเจวมาทิ.
ปุพฺพโยเค – ปุพฺเพว สมฺโมธา อิจฺเจวมาทิ.
พนฺธนตฺเถ – สตสฺมา พนฺโธ นโร. ตติยา จ, สเตน พนฺโธ นโร รฺา อิณตฺเถน อิจฺเจวมาทิ.
คุณวจเน ¶ – ปฺุาย สุคตึ ยนฺติ, จาคาย วิปุลํ ธนํ, ปฺาย วิมุตฺติมโน, อิสฺสริยาย ชนํ รกฺขติ ราชา อิจฺเจวมาทิ.
ปฺเห ตฺวาโลเป กมฺมาธิกรเณสุ – อภิธมฺมา ปุจฺฉนฺติ, อภิธมฺมํ สุตฺวา, อภิธมฺเม ตฺวา วา. วินยา ปุจฺฉนฺติ, วินยํ สุตฺวา, วินเย ตฺวา วา. ทุติยา จ ตติยา จ, อภิธมฺมํ, อภิธมฺเมน วา. วินยํ, วินเยน วา. เอว สุตฺตา, เคยฺยา, คาถาย, เวยฺยากรณา, อุทานา, อิติวุตฺตกา, ชาตกา, อพฺภุตธมฺมา, เวทลฺลา อิจฺเจวมาทิ.
กถเน ตฺวาโลเป กมฺมาธิกรเณสุ – อภิธมฺมา กถยนฺติ, อภิธมฺมํ สุตฺวา, อภิธมฺเม ตฺวา วา. วินยา กถยนฺติ, วินยํ สุตฺวา, วินเย ตฺวา วา. ทุติยา จ ตติยา จ, อภิธมฺมํ, อภิธมฺเมน วา. วินยํ วินเยน วา. เอวํ สุตฺตา, เคยฺยา, คาถาย, เวยฺยากรณา, อุทานา, อิติวุตฺตกา, ชาตกา, อพฺภุตธมฺมา, เวทลฺลา อิจฺเจวมาทิ.
โถเก – โถกา มุจฺจนฺติ. อปฺปมตฺตกา มุจฺจนฺติ, กิจฺฉา มุจฺจนฺติ. ตติยา จ. โถเกน, อปฺปมตฺตเกน, กิจฺเฉน วา อิจฺเจวมาทิ.
อกตฺตริจ – กมฺมสฺส กตตฺตา อุปจิตตฺตา อุสฺสนฺนตฺตา วิปุลตฺตา จกฺขุวิฺาณํ อุปฺปนฺนํ โหติ อิจฺเจวมาทิ.
จคฺคหเณน ¶ เสเสสุปิ เย มยา โนปทิฏฺา อปาทานปโยคิกา, เต ปโยควิจกฺขเณหิ ยถาโยคํ โยเชตพฺพา.
๒๗๖, ๓๐๒. ยสฺส ทาตุกาโม โรจเต ธารยเต วา ตํ สมฺปทานํ.
ยสฺส วา ทาตุกาโม ยสฺส วาโรจเต, ยสฺส วา ธารยเต, ตํ การกํ สมฺปทานสฺํ โหติ.
สมณสฺส จีวรํ ททาติ, สมณสฺส โรจเต สจฺจํ, เทวทตฺตสฺส สุวณฺณจฺฉตฺตํ ธารยเต ยฺทตฺโต.
สมฺปทานมิจฺจเนน กฺวตฺโถ? สมฺปทาเน จตุตฺถี.
วาติ วิกปฺปนตฺถํ, ธาตุนามานํ ปโยเค วา อุปสคฺคปฺปโยเค วา นิปาตปฺปโยเค วา สติ อตฺถวิกปฺปนตฺถํ วาติ ปทํ ปยุชฺชติ.
๒๗๗, ๓๐๓. สิลาฆ หนุ า สป ธาร ปิห กุธ ทุหิสฺโสสูย ราธิกฺข ปจฺจาสุณ อนุปติคิณ ปุพฺพกตฺตาโรจนตฺถ ตทตฺถ ตุมตฺถาลมตฺถ มฺานาทรปฺปาณินิ, คตฺยตฺถกมฺมนิ, อาสีสตฺถ สมฺมุติ ภิยฺย สตฺตมฺยตฺเถสุ จ.
สิลาฆ หนุ า สป ธาร ปิห กุธ ทุห อิสฺสอิจฺเจเตสํ ธาตูนํ ปโยเค, อุสูยตฺถานฺจ ปโยเค, ราธิกฺขปฺปโยเค, ปจฺจาสุณอนุปติคิณานํ ปุพฺพกตฺตริ, อาโรจนตฺเถ ¶ , ตทตฺเถ, ตุมตฺเถ, อลมตฺเถ, มฺติปฺปโยเค อนาทเร อปฺปาณินิ, คตฺยตฺถานํ ธาตูนํ กมฺมนิ, อาสีสตฺเถ จ สมฺมุติ ภิยฺย สตฺตมฺยตฺเถสุ จ, ตํ การกํ สมฺปทานสฺํ โหติ.
สิลาฆปฺปโยเค ตาว – พุทฺธสฺส สิลาฆเต, ธมฺมสฺส สิลาฆเต, สงฺฆสฺส สิลาฆเต, สกํอุปชฺฌายสฺส สิลาฆเต, ตว สิลาฆเต มม สิลาฆเต อิจฺเจวมาทิ.
หนุปฺปโยเค – หนุเต ตุยฺหเมว, หนุเต มยฺหเมว อิจฺเจวมาทิ.
าปโยเค – อุปติฏฺเยฺย สกฺยปุตฺตานํ วฑฺฒกี, ภิกฺขุสฺส ภฺุชนฺตสฺส ปานีเยน วา วิธูปเนน วา อุปติฏฺเยฺย ภิกฺขุนี อิจฺเจวมาทิ.
สปปฺปโยเค – ตุยฺหํ สปเต, มยฺหํ สปเต อิจฺเจวมาทิ.
ธารปฺปโยเค – สุวณฺณํ เต ธารยเต อิจฺเจวมาทิ.
ปิหปฺปโยเค – พุทฺธสฺส อฺติตฺถิยา ปิหยนฺติ, เทวา ทสฺสนกามา เต, ยโต อิจฺฉามิ ภทฺทนฺตสฺส, สมิทฺธานํ ปิหยนฺติ ทลิทฺทา อิจฺเจวมาทิ.
กุธทุหอิสฺสอุสูยปฺปโยเค – โกธยติ เทว ทตฺตสฺส, ตสฺส กุชฺฌ มหาวีร, มา รฏฺํ วินสฺส อิทํ. ทุหยติ ¶ ทิสานํ เมโฆ, ติตฺถิยา สมณานํ อิสฺสยนฺติ คุณคิทฺเธน, ติตฺถิยา สมณานํ อิสฺสยนฺติ ลาภคิทฺเธน, ทุชฺชนา คุณวนฺตานํ อุสูยนฺติ คุณคิทฺเธน, กา อุสูยา วิชานตํ อิจฺเจวมาทิ.
ราธ อิกฺข อิจฺเจเตสํ ธาตูนํ ปโยเค ยสฺส อกถิตสฺส ปุจฺฉนํ กมฺมวิกฺขฺยาปนตฺถฺจ, ตํ การกํ สมฺปทานสฺํ โหติ, ทุติยา จ.
อาราโธหํ รฺโ, อาราโธหํ ราชานํ, กฺยาหํ อยฺยานํ อปรชฺฌามิ, กฺยาหํ อยฺเย อปรชฺฌามิ, จกฺขุํ ชนสฺส ทสฺสนาย ตํ วิย มฺเ, อายสฺมโต อุปาลิตฺเถรสฺส อุปสมฺปทาเปกฺโข อุปติสฺโส, อายสฺมนฺตํ วา อิจฺเจวมาทิ.
ปจฺจาสุณ อนุปติคิณานํ ปุพฺพกตฺตริ สุโณติสฺส ปจฺจาโยเค ยสฺส กมฺมุโน ปุพฺพสฺส โย กตฺตา, โส สมฺปทานสฺโ โหติ.
ตํ ยถา? ภควา ภิกฺขู เอตทโวจ.
ภิกฺขูติ อกถีต กมฺมํ, เอตนฺติ กถิตกมฺมํ. ยสฺส กมฺมุโน ปุพฺพสฺส โย กตฺตา, โส‘ภควา’ติ ‘‘โย กโรติ ส กตฺตา’’ติ สุตฺตวจเนน กตฺตุสฺโ. เอวํ ยสฺส ¶ กมฺมุโน ปุพฺพสฺส โย กตฺตา, โส สมฺปทานสฺโ โหติ.
ตํ ยถา? เต ภิกฺขู ภควโต ปจฺจสฺโสสุํ, อาสุณนฺติ พุทฺธสฺส ภิกฺขู.
คิณสฺส อนุปติโยเค ยสฺส กมฺมุโน ปุพฺพสฺส โย กตฺตา, โส สมฺปทานสฺโ โหติ.
ตํ ยถา? ภิกฺขุ ชนํ ธมฺมํ สาเวติ, ตสฺส ภิกฺขุโน ชโน อนุคิณาติ, ตสฺส ภิกฺขุโน ชโน ปติคิณาติ.
โย วเทติ ส‘กตฺตา’ติ,
วุตฺตํ ‘กมฺม’นฺติ วุจฺจติ;
โย ปฏิคฺคาหโก ตสฺส,
‘สมฺปทานํ’ วิชานิยา.
อิจฺเจวมาทิ.
อาโรจนตฺเถ – อาโรจยามิ โว ภิกฺขเว, อามนฺตยามิ โว ภิกฺขเว, ปฏิเวทยามิ โว ภิกฺขเว, อาโรจยามิ เต มหาราช, อามนฺตยามิ เต มหาราช, ปฏิเวทยามิ เต มหาราช อิจฺเจวมาทิ.
ตทตฺเถ – อูนสฺส ปาริปูริยา ตํ จีวรํ นิกฺขิปิตพฺพํ. พุทฺธสฺส อตฺถาย, ธมฺมสฺส อตฺถาย, สงฺฆสฺส อตฺถาย, ชีวิตํ ปริจฺจชามิ อิจฺเจวมาทิ.
ตุมตฺเถ ¶ -โลกานุกมฺปาย อตฺถาย หิตาย สุขาย เทวมนุสฺสานํ พุทฺโธ โลเก อุปฺปชฺชติ. ภิกฺขูนํ ผาสุวิหาราย วินโย ปฺตฺโต อิจฺเจวมาทิ.
อลมตฺถปฺปโยเค-อลมิติ อรหติ ปฏิกฺขิตฺเตสุ. อลํ เม พุทฺโธ, อลํ เม รชฺชํ, อลํ ภิกฺขุ ปตฺตสฺส, อลํ มลฺโล มลฺลสฺส, อรหติ มลฺโล มลฺลสฺส. ปฏิกฺขิตฺเต อลํ เต รูปํ กรณียํ, อลํ เม หิรฺสุวณฺเณน อิจฺเจวมาทิ.
มฺติปฺปโยเค อนาทเร อปฺปาณินิ-กฏฺสฺส ตุวํ มฺเ, กลิงฺครสฺส ตุวํ มฺเ.
อนาทเรติ กิมตฺถํ? สุวณฺณํ วิย ตํ มฺเ.
อปฺปาณินีติ กิมตฺถํ? คทฺรภํ ตุวํ มฺเ อิจฺเจวมาทิ.
คตฺยตฺถกมฺมนิ-คามสฺส ปาเทน คโต, นครสฺส ปาเทน คโต, อปฺโป สคฺคาย คจฺฉติ, สคฺคสฺส คมเนน วา, มูลาย ปฏิกสฺเสยฺย สงฺโฆ. ทุติยา จ, คามํ ปาเทน คโต, นครํ ปาเทน คโต, อปฺโป สคฺคํ คจฺฉติ, สคฺคํ คมเนน วา, มูลํ ปฏิกสฺเสยฺย สงฺโฆ อิจฺเจวมาทิ.
อาสีสตฺเถ-อายสฺมโต ทีฆายุโก โหตุ, ภทฺทํ ภวโต โหตุ, กุสลํ ภวโต โหตุ, อนามยํ ¶ ภวโต โหตุ, สุขํ ภวโต โหตุ, สฺวาคตํ ภวโต โหตุ, อตฺโถ ภวโต โหตุ, หิตํ ภวโต โหตุ อิจฺเจวมาทิ.
สมฺมุติปฺปโยเค– อฺตฺร สงฺฆสมฺมุติยา ภิกฺขุสฺส วิปฺปวตฺถุํ น วฏฺฏติ, สาธุ สมฺมุติ เม ตสฺส ภควโต ทสฺสนาย อิจฺเจวมาทิ.
ภิยฺยปฺปโยเค – ภิยฺโยโส มตฺตายํ อิจฺเจวมาทิ.
สตฺตมฺยตฺเถ – ตุยฺหฺจสฺส อาวิ กโรมิ, ตสฺส เม สกฺโก ปาตุรโหสิ อิจฺเจวมาทิ.
อตฺถคฺคหเณน พหูสุ อกฺขรปฺปโยเคสุ ทิสฺสติ.
ตํ ยถา? อุปมํ มต กริสฺสามิ, ธมฺมํ โว เทเสสฺสามิ.
สารตฺเถ จ – เทเสตุ ภนฺเต ภควา ธมฺมํ ภิกฺขูนํ. ตสฺส ผาสุ วิหาราย โหติ, เอตสฺส ปหิเณยฺย, ยถา โน ภควา พฺยากเรยฺย, ตถาปิ เตสํ พฺยากริสฺสาม ¶ , กปฺปติ สมณานํ อาโยโค, อมฺหากํ มณินา อตฺโถ, กิมตฺโถ เม พุทฺเธน, เสยฺโย เม อตฺโถ, พหูปการา ภนฺเต มหาปชา ปติโคตมี ภควโต, พหูปการา ภิกฺขเว มาตาปิตโร ปุตฺตานํ อิจฺเจวมาทิ.
เสเสสุ อกฺขรปฺปโยเคสุปิ อฺเปิ ปโยคา ปโยควิจกฺขเณหิ โยเชตพฺพา.
จคฺคหณํ วิกปฺปนตฺถวาคฺคหณานุกฑฺฒนตฺถํ. เย เกจิ สทฺทา สมฺปทานปฺปโยคิกา มยา โนปทิฏฺา, เตสํ คหณตฺถํ อิธ วิกปฺปียติ วาสทฺโท.
ตํ ยถา? ภิกฺขุสงฺฆสฺส ปภู อยํ ภควา, เทสสฺส ปภู อยํ ราชา. เขตฺตสฺส ปภู อยํ คหปติ, อรฺสฺส ปภู อยํ ลุทฺทโก อิจฺเจวมาทิ. กฺวจิ ทุติยา ตติยา ปฺจมี ฉฏฺี สตฺตมฺยตฺเถสุ จ.
โย อาธาโร, ตํ โอกาสสฺํ โหติ. สฺวาธาโร จตุพฺพิโธ พฺยาปิโก, โอปสิเลสิโก, เวสยิโก สามีปิโก จาติ.
ตตฺถ ¶ พฺยาปิโก ตาว–ชเลสุ ขีรํ ติฏฺติ, ติเลสุ เตลํ, อุจฺฉูสุ รโส.
โอปสิเลสิโก–ปริยงฺเก ราชา เสติ, อาสเน อุปวิฏฺโ สงฺโฆ.
เวสยิโก–ภูมีสุ มนุสฺสา จรนฺติ, อนฺตลิกฺเข วายู วายนฺติ. อากาเส สกุณา ปกฺขนฺทนฺติ.
สามีปิโก–วเน หตฺถิโน จรนฺติ, คงฺคายํ โฆโส ติฏฺติ, วเช คาโว ทุหนฺติ, สาวตฺถิยํ วิหรติ เชตวเน.
โอกาสมิจฺจเนน กฺวตฺโถ? โอกาเส สตฺตมี.
๒๗๙, ๒๙๒. เยน วา กยิรเต ตํ กรณํ.
เยน วา กยิรเต, เยน วา ปสฺสติ, เยน วา สุณาติ, ตํ การกํ กรณสฺํ โหติ.
ทตฺเตน วิหึ ลุนาติ, วาสิยา กฏฺํ ตจฺฉติ, ผรสุนา รุกฺขํ ฉินฺทติ, กุทาเลน ปถวึ ขณติ, สตฺเถน กมฺมํ กโรติ. จกฺขุนา รูปํ ปสฺสติ.
กรณมิจฺจเนน กฺวตฺโถ? กรเณ ตติยา.
๒๘๐, ๒๘๕. ยํ ¶ กโรติ ตํ กมฺมํ.
ยํ วา กโรติ, ยํ วา ปสฺสติ, ยํ วา สุณาติ, ตํ การกํ กมฺมสฺํ โหติ.
ฉตฺตํ กโรติ, รถํ กโรติ, รูปํ ปสฺสติ, สทฺทํ สุณาติ, กณฺฏกํ มทฺทติ, วิสํ คิลติ.
กมฺมมิจฺจเนน กฺวตฺโถ? กมฺมตฺเถ ทุติยา.
โย กโรติ, โส กตฺตุสฺโ โหติ.
อหินา ทฏฺโ นโร, ครุเฬน หโต นาโค. พุทฺเธน ชิโต มาโร, อุปคุตฺเตน มาโร พนฺโธ.
กตฺตุอิจฺจเนน กฺวตฺโถ? กตฺตริ จ.
โย กตฺตารํ กาเรติ, โส เหตุสฺโ โหติ, กตฺตา จ.
โส ปุริโส ตํ ปุริสํ กมฺมํ กาเรติ โส ปุริโส เตน ปุริเสน กมฺมํ กาเรติ, โส ปุริโส ตสฺส ปุริสสฺส กมฺมํ กาเรติ. เอวํ หาเรติ ปาเติ ปาเจติ, ธาเรติ.
เหตุอิจฺจเนน กฺวตฺโถ? ธาตูหิ เณ ณย ณาเป ณาปยา การิตานิ เหตฺวตฺเถ.
๒๘๓, ๓๑๖. ยสฺส ¶ วา ปริคฺคโห ตํ สามี.
ยสฺส วา ปริคฺคโห, ตํ สามีสฺํ โหติ.
ตสฺส ภิกฺขุโน ปฏิวีโส, ตสฺส ภิกฺขุโน ปตฺโต, ตสฺส ภิกฺขุโน จีวรํ, อตฺตโน มุขํ.
สามีอิจฺจเนน กฺวตฺโถ? สามิสฺมึ ฉฏฺี.
ลิงฺคตฺถาภิธานมตฺเต ปมาวิภตฺติ โหติ.
ปุริโส, ปุริสา, เอโก, ทฺเว, จ, วา, เห, อเห, เร, อเร.
อาลปนตฺถา ธิเก ลิงฺคตฺถาภิธานมตฺเต จ ปมาวิภตฺติ โหติ.
โภ ปุริส, ภวนฺโต ปุริสา, โภ ราช, ภวนฺโต ราชาโน, เห สเข, เห สขิโน.
กรณการเก ตติยาวิภตฺติ โหติ.
อคฺคินา กุฏึ ฌาเปติ, มนสา เจ ปทุฏฺเน, มนสา เจ ปสนฺเนน, กาเยน กมฺมํ กโรติ.
๒๘๗, ๒๙๙. สหาทิโยเค ¶ จ.
สหาทิโยคตฺเถ จ ตติยาวิภตฺติ โหติ.
สหาปิ คคฺเคน สงฺโฆ อุโปสถํ กเรยฺย, วินาปิ คคฺเคน, มหตา ภิกฺขุสงฺเฆน สทฺธึ, สหสฺเสน สมํ มิตา.
กตฺตริ จ ตติยาวิภตฺติ โหติ.
รฺา หโต โปโส, ยกฺเขน ทินฺโน วโร, อหินา ทฏฺโ นโร.
เหตฺวตฺเถ จ ตติยาวิภตฺติ โหติ.
อนฺเนน วสติ, ธมฺเมน วสติ, วิชฺชาย วสติ, สกฺกาเรน วสติ.
สตฺตมฺยตฺเถ จ ตติยาวิภตฺติ โหติ.
เตน ¶ กาเลน, เตน สมเยน. (เยน กาเลน, เยน สมเยน,) เตน โข ปน สมเยน.
เยน พฺยาธิมตา องฺเคน องฺคิโน วิกาโร ลกฺขียเต. ตตฺถ ตติยาวิภตฺติ โหติ.
อกฺขินา กาโณ, หตฺเถน กุณี, กาณํ ปสฺสติ เนตฺเตน, ปาเทน ขฺโช, ปิฏฺิยา ขุชฺโช.
วิเสสนตฺเถ จ ตติยาวิภตฺติ โหติ.
โคตฺเตน โคตโม นาโถ, สุวณฺเณน อภิรูโป, ตปสา อุตฺตโม.
สมฺปทานการเก จตุตฺถีวิภตฺติ โหติ.
พุทฺธสฺส วา ธมฺมสฺส วา สงฺฆสฺส วา ทานํ เทติ, ทาตา โหติ สมณสฺส วา พฺราหฺมณสฺส วา.
นโมโยคาทีสฺวปิ จ จตุตฺถีวิภตฺติ โหติ.
นโม ¶ เต พุทฺธ วีรตฺถุ, โสตฺถิ ปชานํ, นโม กโรหิ นาคสฺส, สฺวาคตํ เต มหาราช.
อปาทานการเก ปฺจมีวิภตฺติ โหติ.
ปาปา จิตฺตํ นิวารเย, อพฺภา มุตฺโตว จนฺทิมา, ภยา มุจฺจติ โส นโร.
การณตฺเถ จ ปฺจมีวิภตฺติ โหติ.
อนนุโพธา อปฺปฏิเวธา จตุนฺนํ อริยสจฺจานํ ยถาภูตํ อทสฺสนา.
กมฺมตฺเถ ทุติยาวิภตฺติ โหติ.
คาวํ หนติ, วีหโย ลุนาติ, สตฺถํ กโรติ, ฆฏํ กโรติ, รถํ กโรติ, ธมฺมํ สุณาติ, พุทฺธํ ปูเชติ, วาจํ ภาสตี, ตณฺฑุลํ วจติ, โจรํ ฆาเตติ.
๒๙๘, ๒๘๗. กาลทฺธานมจฺจนฺตสํโยเค.
กาลทฺธานํ อจฺจนฺตสํโยเค ทุติยาวิภตฺติ โหติ.
มาสํ ¶ มํโสทนํ ภฺุชติ, สรทํ รมณียา นที, มาสํ สชฺฌายติ, โยชนํ วนราชิ, โยชนํ ทีโฆ ปพฺพโต, โกสํ สชฺฌายติ.
อจฺจนฺตสํโยเคติ กิมตฺถํ? สํวจฺฉเร โภชนํ ภฺุชติ.
กมฺมปฺปวจนียยุตฺเต ทุติยาวิภตฺติ โหติ.
ตํ โข ปน ภวนฺตํ โคตมํ เอวํ กลฺยาโณ กิตฺติสทฺโท อพฺภุคฺคโต, ปพฺพชิตมนุปพฺพชึสุ.
๓๐๐, ๒๘๖. คติ พุทฺธิ ภุช ป หร กร สยาทีนํ การิเต วา.
คติ พุทฺธิ ภุช ป หร กร สยาทีนํ ปโยเค การิเต ทุติยาวิภตฺติ โหติ วา.
ปุริโส ปุริสํ (คามํ) คามยติ, ปุริโส ปุริเสน วา, ปุริโส ปุริสสฺส วา. เอวํ โพธยติ, โภชยติ, ปายติ, หารยติ, การยติ, สยาปยติ. เอวํ สพฺพตฺถ การิเต.
สามิสฺมึ ฉฏฺีวิภตฺติ โหติ.
ตสฺส ¶ ภิกฺขุโน ปฏิวีโส, ตสฺส ภิกฺขุโน ปตฺโต, ตสฺส ภิกฺขุโน จีวรํ, อตฺตโน มุขํ.
โอกาสการเก สตฺตมีวิภตฺติ โหติ.
คมฺภีเร โอทกนฺติเก, ปาปสฺมึ รมติ มโน, ภควติ พฺรหฺมจริยํ วุสฺสติ กุลปุตฺโต.
๓๐๓, ๓๒๑. สามิสฺสราธิปติ ทายาท สกฺขีปติภู ปสุตกุสเลหิ จ.
สามี อิสฺสร อธิปติ ทายาท สกฺขีปติภู ปสุตกุสล อิจฺเจเตหิ ปโยเค ฉฏฺีวิภตฺติ โหติ, สตฺตมี จ.
โคณานํ สามี, โคเณสุ สามี, โคณานํ อิสฺสโร, โคเณสุ อิสฺสโร. โคณานํ อธิปติ, โคเณสุ อธิปติ. โคณานํ ทายาโท, โคเณสุ ทายาโท. โคณานํ สกฺขี, โคเณสุ สกฺขี, โคณานํ ปติภู, โคเณสุ ปติภู. โคณานํ ปสุโต, โคเณสุ ปสุโต. โคณานํ กุสโล, โคเณสุ กุสโล.
นิทฺธารณตฺเถ จ ฉฏฺีวิภตฺติ โหติ, สตฺตมี จ.
กณฺหา ¶ คาวีนํ สมฺปนฺนขีรตมา, กณฺหา คาวีสุ สมฺปนฺนขีรตมา. สามา นารีนํ ทสฺสนียตมา, สามา นารีสุ ทสฺสนียตมา. มนุสฺสานํ ขตฺติโย สูรตโม, มนุสฺเสสุ ขตฺติโย สูรตโม. ปถิกานํ ธาวนฺโต สีฆตโม, ปถิเกสุ ธาวนฺโต สีฆตโม.
อนาทเร ฉฏฺีวิภตฺติ โหติ, สตฺตมี จ.
รุทโต ทารกสฺส ปพฺพชิ, รุทนฺตสฺมึ ทารเก ปพฺพชิ.
๓๐๖, ๒๘๙. กฺวจิ ทุติยา ฉฏฺีนมตฺเถ.
ฉฏฺีนมตฺเถ กฺวจิ ทุติยาวิภตฺติ โหติ.
อปิสฺสุ มํ อคฺคิเวสฺสน ติสฺโส อุปมา ปฏิภํสุ.
ตติยาสตฺตมีนํ อตฺเถ จ กฺวจิ ทุติยาวิภตฺติ โหติ.
สเจ มํ สมโณ โคตโม อาลปิสฺสติ, ตฺวฺจ มํ นาภิภาสสิ. เอวํ ตติยตฺเถ.
ปุพฺพณฺหสมยํ นิวาเสตฺวา, เอกํ สมยํ ภควา. เอวํ สตฺตมฺยตฺเถ.
๓๐๘, ๓๑๗. ฉฏฺี ¶ จ.
ตติยาสตฺตมีนํ อตฺเถ จ กฺวจิ ฉฏฺีวิภตฺติ โหติ.
กโต เม กลฺยาโณ, กตํ เม ปาปํ. เอวํ ตติยตฺเถ.
กุสลา นจฺจคีตสฺส สิกฺขิตา จาตุริตฺถิโย, กุสโล ตฺวํ รถสฺส องฺคปจฺจงฺคานํ. เอวํ สตฺตมฺยตฺเถ.
กฺวจีติ กิมตฺถํ? โย โว อานนฺท มยา ธมฺโม จ วินโย จ เทสิโต ปฺตฺโต, อานนฺโท อตฺเถสุ วิจกฺขโณ.
ทุติยาปฺจมีนฺจ อตฺเถ กฺวจิ ฉฏฺีวิภตฺติ โหติ.
ตสฺส ภวนฺติ วตฺตาโร, สหสา กมฺมสฺส กตฺตาโร, เอวํ ทุติยตฺเถ.
อสฺสวนตา ธมฺมสฺส ปริหายนฺติ, กินฺนุ โข อหํ ตสฺส สุขสฺส ภายามิ, สพฺเพ ตสนฺติ ทณฺฑสฺส, สพฺเพ ภายนฺติ มจฺจุโน, ภีโต จตุนฺนํ อาสีวิสานํ โฆรวิสานํ, ภายามิ โฆรวิสสฺส นาคสฺส. เอวํ ปฺจมฺยตฺเถ.
๓๑๐, ๓๒๔. กมฺม ¶ กรณ นิมิตฺตตฺเถสุ สตฺตมี.
กมฺมกรณนิมิตฺตตฺเถสุ สตฺตมีวิภตฺติ โหติ.
สุนฺทราวุโส อิเม อาชีวกา ภิกฺขูสุ อภิวาเทนฺติ. เอวํ กมฺมตฺเถ.
หตฺเถสุ ปิณฺฑาย จรนฺติ, ปตฺเตสุ ปิณฺฑาย จรนฺติ, ปเถสุ คจฺฉนฺติ. เอวํ กรณตฺเถ.
ทีปิ จมฺเมสุ หฺเต, กฺุชโร ทนฺเตสุ หฺเต, เอวํ นิมิตฺตตฺเถ.
สมฺปทาเน จ สตฺตมีวิภตฺติ โหติ.
สงฺเฆ ทินฺนํ มหปฺผล, สงฺเฆ โคตมี เทหิ, สงฺเฆ เต ทินฺเน อหฺเจว ปูชิโต ภวิสฺสามิ.
ปฺจมฺยตฺเถ จ สตฺตมีวิภตฺติ โหติ.
กทลีสุ คเช รกฺขนฺติ.
กาลภาเวสุ จ กตฺตริ ปยุชฺชมาเน สตฺตมีวิภตฺติ โหติ.
ปุพฺพณฺหสมเย ¶ คโต, สายนฺหสมเย อาคโต. ภิกฺขูสุ โภชียมาเนสุ คโต, ภุตฺเตสุ อาคโต. โคสุทุยฺหมาเนสุ คโต, ทุทฺธาสุ อาคโต.
อุปอธิอิจฺเจเตสํ ปโยเค อธิกอิสฺสรวจเน สตฺตมีวิภตฺติ โหติ.
อุป ขาริยํ โทโณ, อุป นิกฺเข กหาปณํ. อธิ พฺรหฺมทตฺเต ปฺจาลา, อธิ นจฺเจสุ โคตมี, อธิ เทเวสุ พุทฺโธ.
๓๑๕, ๓๒๙. มณฺฑิตุ’สฺสุกฺเกสุ ตติยา.
มณฺฑิตอุสฺสุกฺกอิจฺเจเตสฺวตฺเถสุ ตติยาวิภตฺติ โหติ, สตฺตมี จ.
าเณน ปสีทิโต, าณสฺมึ วา ปสีทิโต, าเณน อุสฺสุกฺโก, าณสฺมึ วา อุสฺสุกฺโก ตถาคโต วา ตถาคตโคตฺโต วา.
อิติ นามกปฺเป การกกปฺโป ฉฏฺโ กณฺโฑ.
การกกปฺโป นิฏฺิโต.