📜
๖. อาขฺยาตกปฺป
ปมกณฺฑ
(ก)
อาขฺยาตสาครมถชฺชตนีตรงฺคํ ¶ ,
ธาตุชฺชลํ วิกรณาคมกาลมีนํ;
โลปานุพนฺธริยมตฺถวิภาคตีรํ,
ธีรา ตรนฺติ กวิโน ปุถุพุทฺธินาวา.
(ข)
วิจิตฺตสงฺขารปริกฺขิตํ อิมํ,
อาขฺยาตสทฺทํ วิปุลํ อเสสโต;
ปณมฺย สมฺพุทฺธมนนฺตโคจรํ,
สุโคจรํ ยํ วทโต สุณาถ เม.
(ค)
อธิกาเร มงฺคเล เจว, นิปฺผนฺเน จาวธารเณ;
อนนฺตเร จ ปาทาเน, อถสทฺโท ปวตฺตติ.
๔๑๖, ๔๒๙. อถ ปุพฺพานิ วิภตฺตีนํ ฉ ปรสฺสปทานิ.
อถ สพฺพาสํ วิภตฺตีนํ ยานิ ยานิ ปุพฺพกานิ ฉ ปทานิ, ตานิ ตานิ ปรสฺสปทสฺานิ โหนฺติ.
ตํ ยถา? ติ อนฺติ, สิ ถ, มิ ม.
ปรสฺสปทมิจฺจเนน กฺวตฺโถ? กตฺตริ ปรสฺสปทํ.
๔๐๗, ๔๓๙. ปราณฺยตฺตโนปทานิ ¶ .
สพฺพาสํ วิภตฺตีนํ ยานิ ยานิ ปรานิ ฉ ปทานิ. ตานิ ตานิ อตฺตโนปทสฺานิ โหนฺติ.
ตํ ยถา? เต อนฺเต, เส วฺเห, เอ มฺเห.
อตฺตโนปทมิจฺจเนน กฺวตฺโถ? อตฺตโนปทานิ ภาเว จ กมฺมนิ.
๔๐๘, ๔๓๑. ทฺเว ทฺเว ปม มชฺฌิมุตฺตมปุริสา.
ตาสํ สพฺพาสํ วิภตฺตีนํ ปรสฺสปทานํ, อตฺตโนปทานฺจ ทฺเว ทฺเว ปทานิ ปมมชฺฌิมุตฺตมปุริสสฺานิ โหนฺติ.
ตํ ยถา? ติ อนฺติ อิติ ปมปุริสา, สิ ถ อิติ มชฺฌิมปุริสา, มิ ม อิติ อุตฺตมปุริสา. อตฺตโนปทานมฺปิ เต อนฺเต อิติ ปมปุริสา, เส วฺเห อิติ มชฺฌิมปุริสา, เอ มฺเห อิติ อุตฺตมปุริสา. เอวํ สพฺพตฺถ.
ปมมชฺฌิมุตฺตมปุริสมิจฺจเนน กฺวตฺโถ? นามมฺหิ ปยุชฺชมาเนปิ ตุลฺยาธิกรเณ ปโม, ตุมฺเห มชฺฌิโม, อมฺเห อุตฺตโม.
๔๐๙, ๔๔๑. สพฺเพสเมกาภิธาเน ปโร ปุริโส.
สพฺเพสํ ติณฺณํ ปมมชฺฌิมุตฺตม ปุริสานํ เอกาภิธาเน ปโร ปุริโส คเหตพฺโพ.
โส ¶ จ ปติ, ตฺวฺจ ปสิ, ตุมฺเห ปถ. โส จ ปจติ, ตฺวฺจ ปจสิ. ตุมฺเห ปจถ. เอวํ เสสาสุ วิภตฺตีสุ ปโร ปุริโส โยเชตพฺโพ.
๔๑๐, ๔๓๒. นามมฺหิ ปยุชฺชมาเนปิ ตุลฺยาธิกรเณ ปโม.
นามมฺหิ ปยุชฺชมาเนปิ อปฺปยุชฺชมาเนปิ ตุลฺยาธิกรเณ ปมปุริโส โหติ.
โส คจฺฉติ, เต คจฺฉนฺติ.
อปฺปยุชฺชมาเนปิ – คจฺฉติ, คจฺฉนฺติ.
ตุลฺยาธิกรเณติ กิมตฺถํ? เตน หฺเส ตฺวํ เทวทตฺเตน.
ตุมฺเห ปยุชฺชมาเนปิ อปฺปยุชฺชมาเนปิ ตุลฺยาธิกรเณ มชฺฌิมปุริโส โหติ.
ตฺวํ ยาสิ, ตุมฺเห ยาถ.
อปฺปยุชฺชมาเนปิ – ยาสิ, ยาถ.
ตุลฺยาธิกรเณติ กิมตฺถํ? ตยา ปจฺจเต โอทโน.
๔๑๒, ๔๓๗. อมฺเห ¶ อุตฺตโม.
อมฺเห ปยุชฺชมาเนปิ อปฺปยุชฺชมาเนปิ ตุลฺยาธิกรเณ อุตฺตมปุริโส โหติ.
อหํ ยชามิ, มยํ ยชาม.
อปฺปยุชฺชมาเนปิ – ยชามิ, ยชาม.
ตุลฺยาธิกรเณติ กิมตฺถํ? มยา อิชฺชเต พุทฺโธ.
‘‘กาเล’’ อิจฺเจตํ อธิการตฺถํ เวทิตพฺพํ.
๔๑๔, ๔๒๘. วตฺตมานา ปจฺจุปฺปนฺเน.
ปจฺจุปฺปนฺเน กาเล วตฺตมานาวิภตฺติ โหติ.
ปาฏลิปุตฺตํ คจฺฉติ, สาวตฺถึ ปวิสติ.
๔๑๕, ๔๕๑. อาณตฺยา สิฏฺเ’นุตฺตกาเล ปฺจมี.
อาณตฺยตฺเถ จ อาสีสตฺเถ จ อนุตฺตกาเล ปฺจมี วิภตฺติ โหติ.
กโรตุ กุสลํ, สุขํ เต โหตุ.
๔๑๖, ๔๕๔. อนุมติปริกปฺปตฺเถสุ สตฺตมี.
อนุมตฺยตฺเถ จ ปริกปฺปตฺเถ จ อนุตฺตกาเล สตฺตมี วิภตฺติ โหติ.
ตฺวํ ¶ คจฺเฉยฺยาสิ, กิมหํ กเรยฺยามิ.
๔๑๗, ๔๖๐. อปจฺจกฺเข ปโรกฺขาตีเต.
อปจฺจกฺเข อตีเต กาเล ปโรกฺขาวิภตฺติ โหติ.
สุปิเน กิลมาห, เอวํ กิล โปราณาหุ.
๔๑๘, ๔๕๖. หิยฺโยปภุติ ปจฺจกฺเข หิยฺยตฺตนี.
หิยฺโยปภุติ อตีเต กาเล ปจฺจกฺเข วา อปจฺจกฺเข วา หิยฺยตฺตนี วิภตฺติ โหติ.
โส อคมา มคฺคํ, เต อคมู มคฺคํ.
อชฺชปฺปภุติ อตีเต กาเล ปจฺจกฺเข วา อปจฺจกฺเข วา สมีเป อชฺชตนีวิภตฺติ โหติ.
โส มคฺคํ อคมี, เต มคฺคํ อคมุํ.
หิยฺยตฺตนีอชฺชตนีอิจฺเจตา วิภตฺติโย ยทา มาโยคา, ตทา สพฺพกาเล จ โหนฺติ.
มา คมา, มา วจา, มา คมี, มา วจี.
จคฺคหเณน ¶ ปฺจมีวิภตฺติปิ โหติ. มา คจฺฉาหิ.
อนาคเต กาเล ภวิสฺสนฺตี วิภตฺติ โหติ.
โส คจฺฉิสฺสติ, กริสฺสติ. เต คจฺฉิสฺสนฺติ, กริสฺสนฺติ.
๔๒๒, ๔๗๕. กฺริยาติปนฺเน’ตีเต กาลาติปตฺติ.
กฺริยาติปนฺนมตฺเต อตีเต กาเล กาลาติปตฺติ วิภตฺติ โหติ.
โส เจ ตํ ยานํ อลภิสฺสา, อคจฺฉิสฺสา. เต เจ ตํ ยานํ อลภิสฺสํสุ, อคจฺฉิสฺสํสุ.
๔๒๓, ๔๒๖. วตฺตมานา ติ อนฺติ, สิ ถ, มิ ม, เต อนฺเต, เส วฺเห, เอ มฺเห.
วตฺตมานา อิจฺเจสา สฺา โหติ ติ อนฺติ, สิ ถ, มิ ม, เต อนฺเต, เส วฺเห, เอ มฺเห อิจฺเจเตสํ ทฺวาทสนฺนํ ปทานํ.
วตฺตมานา อิจฺจเนน กฺวตฺโถ? วตฺตมานา ปจฺจุปฺปนฺเน.
๔๒๔, ๔๕๐. ปฺจมี ตุ อนฺตุ, หิถ, มิม, ตํ อนฺตํ, สฺสุ วฺโห, เอ อามเส.
ปฺจมีอิจฺเจสา ¶ สฺา โหติ ตุ อนฺตุ, หิ ถ, มิม, ตํ อนฺตํ, สฺสุ วฺโห, เอ อามเส อิจฺเจเตสํ ทฺวาทสนฺนํ ปทานํ.
ปฺจมีอิจฺจเนน กฺวตฺโถ? อาณตฺยาสิฏฺเ, นุตฺตกาเล ปฺจมี.
๔๒๕, ๔๕๓. สตฺตมี เอยฺย เอยฺยุํ, เอยฺยา สิ เอยฺยา ถ, เอยฺยามิ เอยฺยาม, เอถ เอรํ, เอโถ เอยฺยาวฺโห, เอยฺยํ เอยฺยามฺเห.
สตฺตมี อิจฺเจสา สฺา โหติ เอยฺย เอยฺยุํ, เอยฺยาสิ เอยฺยาถ, เอยฺยามิ เอยฺยาม, เอถ เอรํ, เอโถ, เอยฺยาวฺโห, เอยฺยํ เอยฺยามฺเห อิจฺเจเตสํ ทฺวาทสนฺนํ ปทานํ.
สตฺตมี อิจฺจเนน กฺวตฺโถ? อนุมติปริกปฺปตฺเถสุ สตฺตมี.
๔๒๖, ๔๕๙. ปโรกฺขา ออุ เอตฺถ, อํมฺห, ตฺถเร, ตฺโถ วฺโห, อึ มฺเห.
ปโรกฺขา อิจฺเจสา สฺา โหติ อ อุ, เอตฺถ, อํ มฺห, ตฺถ เร ตฺโถ วฺโห, อึ มฺเห อิจฺเจเตสํ ทฺวาทสนฺนํ ปทานํ.
ปโรกฺขา อิจฺจเนน กฺวตฺโถ? อปจฺจกฺเข ปโรกฺขาตีเต.
๔๒๗, ๔๕๕. หิยฺยตฺตนี ¶ อาอู, โอตฺถ, อํมฺหา, ตฺถตฺถุํ, เส วฺหํ, อึ มฺหเส.
หิยฺยตฺตนี อิจฺเจสา สฺา โหติ อา อู, โอ ตฺถ, อํ มฺหา, ตฺถ ตฺถุํ, เส วฺหํ, อึ มฺหเส อิจฺเจเตสํ ทฺวาทสนฺนํ ปทานํ.
หิยฺยตฺตนี อิจฺจเนน กฺวตฺโถ? หิยฺโยปภุติ ปจฺจกฺเข หิยฺยตฺตนี.
๔๒๘, ๔๖๘. อชฺชตนี อี อุํ, โอ ตฺถ, อึ มฺหา, อา อู, เส วฺหํ, อํ มฺเห.
อชฺชตนี อิจฺเจสา สฺา โหติ อี อุํ, โอ ตฺถ, อึมฺหา, อา อู, เสวฺหํ, อํ มฺเห อิจฺเจเตสํ ทฺวาทสนฺนํ ปทานํ.
อชฺชตนี อิจฺจเนน กฺวตฺโถ? สมีเปชฺชตนี.
๔๒๙, ๔๗๒. ภวิสฺสนฺตี สฺสติ สฺสนฺติ, สฺสสิ สฺสถ, สฺสามิ สฺสาม, สฺสเต สฺสนฺเต, สฺสเส สฺสวฺเห, สฺสํ สฺสามฺเห.
ภวิสฺสนฺตี อิจฺเจสา สฺา โหติ สฺสติ สฺสนฺติ, สฺสสิ สฺสถ, สฺสามิ สฺสาม, สฺสเต สฺสนฺเต, สฺสเส สฺสวฺเห, สฺสํ สฺสามฺเห อิจฺเจเตสํ ทฺวาทสนฺนํ ปทานํ.
ภวิสฺสนฺตี อิจฺจเนน กฺวตฺโถ? อนาคเต ภวิสฺสนฺตี.
๔๓๐, ๓๗๓. กาลาติปตฺติ ¶ สฺสา สฺสํสุ, สฺเส สฺสถ, สฺสํ สฺสามฺหา, สฺสถ สิสฺสุ, สฺสเส สฺสวฺเห, สฺสึ สฺสามฺหเส.
กาลาติปตฺติ อิจฺเจสา สฺา โหติ สฺสา สฺสํสุ, สฺเส สฺสถ, สฺสํ สฺสามฺหา, สฺสถ สฺสิสุ, สฺสเส สฺสวฺเห, สฺสึ สฺสามฺหเส อิจฺเจเตสํ ทฺวาทสนฺนํ ปทานํ.
กาลาติปตฺติ อิจฺจเนน กฺวตฺโถ? กฺริยาติปนฺเน’ ตีเต กาลาติปตฺติ.
๔๓๑, ๔๕๘. หิยฺยตฺตนี สตฺตมี ปฺจมี วตฺตมานา สพฺพธาตุกํ.
หิยฺยตฺตนาทโย จตสฺโส วิภตฺติโย สพฺพธาตุก สฺา โหนฺติ.
อคมา, คจฺเฉยฺย, คจฺฉตุ, คจฺฉติ.
สพฺพธาตุก อิจฺจเนน กฺวตฺโถ? อิการาคโม อสพฺพธาตุกมฺหิ.
อิติ อาขฺยาตกปฺเป ปโม กณฺโฑ.
ทุติยกณฺฑ
๔๓๒, ๓๖๒. ธาตุลิงฺเคหิ ¶ ปรา ปจฺจยา.
ธาตุลิงฺคอิจฺเจเตหิ ปรา ปจฺจยา โหนฺติ.
กโรติ, คจฺฉติ. โย โกจิ กโรติ, ตํ อฺโ ‘‘กโรหิ กโรหิ’’ อิจฺเจวํ พฺรวีติ, อถ วา กโรนฺตํ ปโยชยติ = กาเรติ. สงฺโฆ ปพฺพตมิว อตฺตานมาจรติ = ปพฺพตายติ. ตฬากํ สมุทฺทมิว อตฺตานมาจรติ = สมุทฺทายติ, สทฺโท จิจฺจิฏมิว อตฺตานมาจรติ = จิจฺจิฏายติ, วสิฏฺสฺส อปจฺจํ วาสิฏฺโ. เอวมฺเปิ โยเชตพฺพา.
๔๓๓, ๕๒๘. ติช คุป กิต มาเน หิ ข ฉ สา วา.
ติช คุป กิต มานุ อิจฺเจเตหิ ธาตูหิ ข ฉ ส อิจฺเจเต ปจฺจยา โหนฺติ วา.
ติติกฺขติ, ชิคุจฺฉติ, ติกิจฺฉติ, วีมํสติ.
วาติ กิมตฺถํ? เตชติ, โคปติ, มาเนติ.
๔๓๔, ๕๓๔. ภุช ฆส หร สุ ปาทีหิ ตุมิจฺฉตฺเถสุ.
ภุช ¶ ฆส หร สุ ปาอิจฺเจวมาทีหิ ธาตูหิ ตุมิจฺฉตฺเถสุ ข ฉ สอิจฺเจเต ปจฺจยา โหนฺติ วา.
โภตฺตุมิจฺฉติ=พุภุกฺขติ, ฆสิตุมิจฺฉติ=ชิฆจฺฉติ, หริตุมิจฺฉติ=ชิคีสติ, โสตุมิจฺฉติ=สุสฺสุสติ, ปาตุมิจฺฉติ=ปิวาสติ.
วาติ กิมตฺถํ? โภตฺตุมิจฺฉติ.
ตุมิจฺฉตฺเถสูติ กิมตฺถํ? ภฺุชติ.
๔๓๕, ๕๓๖. อาย นามโต กตฺตูปมานาทาจาเร.
นามโต กตฺตูปมานา อาจารตฺเถ อายปจฺจโย โหติ.
สงฺโฆ ปพฺพตมิว อตฺตานมาจรติ = ปพฺพตายติ, ตฬากํ สมุทฺทมิว อตฺตานมาจรติ = สมุทฺทายติ, สทฺโท จิจฺจิฏมิว อตฺตานมาจรติ = จิจฺจิฏายติ. เอวมฺเปิ โยเชตพฺพา.
นามโต อุปมานา อาจารตฺเถ จ อียปจฺจโย โหติ.
อฉตฺตํ ¶ ฉตฺตมิว อาจรติ =ฉตฺตียติ, อปุตฺตํ ปุตฺตมิว อาจรติ=ปุตฺตียติ.
อุปมานาติ กิมตฺถํ? ธมฺมํ อาจรติ.
อาจาเรติ กิมตฺถํ? อฉตฺตํ ฉตฺตมิว รกฺขติ. เอวมฺเปิ โยเชตพฺพา.
๔๓๗, ๕๓๘. นามมฺหา’ตฺติจฺฉตฺเถ.
นามมฺหา อตฺตโน อิจฺฉตฺเถ อียปจฺจโย โหติ.
อตฺตโน ปตฺตมิจฺฉติ = ปตฺตียติ. เอวํ วตฺถียติ, ปริกฺขารียติ, จีวรียติ, ธนียติ, ฆฏียติ.
อตฺติจฺฉตฺเถติ กิมตฺถํ? อฺสฺส ปตฺตมิจฺฉติ. เอวมฺเปิ โยเชตพฺพา.
๔๓๘, ๕๔๐. ธาตูหิ เณ ณย ณาเป ณาปยา การิตานิ เหตฺวตฺเถ.
สพฺเพหิ ธาตูหิ เณณย ณาเป ณาปยอิจฺเจเต ปจฺจยา โหนฺติ การิตสฺา จ เหตฺวตฺเถ.
โย โกจิ กโรติ, ตํ อฺโ ‘‘กโรหิ กโรหิ’’ อิจฺเจวํ พฺรวีติ, อถ วา กโรนฺตํ ปโยชยติ ¶ = กาเรติ, การยติ, การาเปติ, การา ปยติ. เย เกจิ กโรนฺติ, เต อฺเ ‘‘กโรถ กโรถ’’ อิจฺเจวํ พฺรุวนฺติ = กาเรนฺติ, การยนฺติ, การาเปนฺติ, การาปยนฺติ. โย โกจิ ปจติ, ตํ อฺโ ‘‘ปจาหิ ปจาหิ’’อิจฺเจวํ พฺรวีติ, อถ วา ปจนฺตํ ปโยชยติ = ปาเจติ, ปาจยติ, ปาจาเปติ, ปาจาปยติ. เย เกจิ ปจนฺติ, เต อฺเ ‘‘ปจถ ปจถ’’ อิจฺเจวํ พฺรุวนฺติ = ปาเจนฺติ, ปาจยนฺติ, ปาจาเปนฺติ. ปาจาปยนฺติ. เอวํ ภเณติ, ภณยติ, ภณาเปติ, ภณาปยติ. ภเณนฺติ, ภณยนฺติ, ภณาเปนฺติ, ภณาปยนฺติ. ตถริว อฺเปิ โยเชตพฺพา.
เหตฺวตฺเถติ กิมตฺถํ? กโรติ, ปจติ.
อตฺถคฺคหเณน อลปจฺจโย โหติ, โชตลติ.
๔๓๙, ๕๓๙. ธาตุรูเป นามสฺมา ณโย จ.
ตสฺมา นามสฺมา ณยปจฺจโย โหติ การิตสฺโ จ ธาตุรูเป สติ.
หตฺถินา อติกฺกมติ มคฺคํ = อติหตฺถยติ, วีณาย อุปคายติ คีตํ = อุปวีณยติ, ทฬฺหํ กโรติ วีริยํ ¶ = ทฬฺหยติ, วิสุทฺธา โหติ รตฺติ = วิสุทฺธยติ.
จคฺคหเณน อาร อาลอิจฺเจเต ปจฺจยา โหนฺติ. สนฺตํ กโรติ = สนฺตารติ, อุปกฺกมํ กโรติ = อุปกฺกมาลติ.
สพฺเพหิ ธาตูหิ ภาวกมฺเมสุ ยปจฺจโย โหติ.
ียเต, พุชฺฌเต, ปจฺจเต, ลพฺภเต, กรียเต, ยุชฺชเต, อุจฺจเต.
ภาวกมฺเมสูติ กิมตฺถํ? กโรติ, ปจติ, ปติ.
๔๔๑, ๔๔๗. ตสฺส จวคฺคยการวการตฺตํ สธาตฺวนฺตสฺส.
ตสฺส ยปจฺจยสฺส จวคฺคยการวการตฺตํ โหติ ธาตูนํ อนฺเตน สห ยถาสมฺภวํ.
วุจฺจเต, วุจฺจนฺเต, อุจฺจเต, อุจฺจนฺเต, ปจฺจเต, ปจฺจนฺเต. มชฺชเต, มชฺชนฺเต, ยุชฺชเต, ยุชฺชนฺเต. พุชฺฌเต, พุชฺฌนฺเต, กุชฺฌเต, กุชฺฌนฺเต, อุชฺฌเต, อุชฺฌนฺเต. หฺเต, หฺนฺเต. กยฺยเต, กยฺยนฺเต. ทิพฺพเต, ทิพฺพนฺเต.
๔๔๒, ๔๔๘. อิวณฺณาคโม ¶ วา.
สพฺเพหิ ธาตูหิ ยมฺหิ ปจฺจเย, ปเร อิวณฺณาคโม โหติ วา.
กรียเต, กรียติ, คจฺฉียเต, คจฺฉียติ.
วาติ กิมตฺถํ? กยฺยเต.
สพฺเพหิ ธาตูหิ ยปจฺจโย ปุพฺพรูปมาปชฺชเต วา.
วุฑฺฒเต, ผลฺลเต, ทมฺมเต, สกฺกเต, ลพฺภเต, ทิสฺสเต.
ยถา เหฏฺา ภาวกมฺเมสุ ยปจฺจยสฺส อาเทโส โหติ ตถา กตฺตริปิ ยปจฺจยสฺส อาเทโส กาตพฺโพ.
พุชฺฌติ, วิชฺฌติ, มฺติ, สิพฺพติ.
ภูอิจฺเจวมาทิโต ธาตุคณโต อปจฺจโย โหติ กตฺตริ.
ภวติ ¶ , ปติ, ปจติ, ชยติ.
๔๔๖, ๕๐๙. รุธาทิโต นิคฺคหิตปุพฺพฺจ.
รุธอิจฺเจวมาทิโต ธาตุคณโต อปจฺจโย โหติ กตฺตริ, ปุพฺเพ นิคฺคหิตาคโม โหติ.
รุนฺธติ, ฉินฺทติ, ภินฺทติ.
จคฺคหเณน อิ อี เอ โออิจฺเจเต ปจฺจยา โหนฺติ นิคฺคหิตปุพฺพฺจ.
รุนฺธิติ, รุนฺธีติ, รุนฺเธติ, รุนฺโธติ, สุมฺโภติ, ปริสุมฺโภติ.
ทิวุอิจฺเจวมาทิโต ธาตุคณโต ยปจฺจโย โหติ กตฺตริ.
ทิพฺพติ, ถิพฺพติ, ยุชฺฌติ, วิชฺฌติ, พุชฺฌติ.
๔๔๘, ๕๑๒. สฺวาทิโต ณุ ณา อุณา จ.
สุอิจฺเจวมาทิโต ธาตุคณโต ณุ ณา อุ ณาอิจฺเจเต ปจฺจยา โหนฺติ กตฺตริ.
อภิสุโณติ ¶ , อภิสุณาติ, สํวุโณติ, สํวุณาติ, อาวุโณติ, อาวุณาติ, ปาปุโณติ, ปาปุณาติ.
กีอิจฺเจวมาทิโต ธาตุคณโต นาปจฺจโย โหติ กตฺตริ.
กิณาติ, ชินาติ, ธุนาติ, มุนาติ, ลุนาติ, ปุนาติ.
คหอิจฺเจวมาทิโต ธาตุคณโต ปฺปณฺหาอิจฺเจเต ปจฺจยา โหนฺติ กตฺตริ.
เฆปฺปติ, คณฺหาติ.
ตนุอิจฺเจวมาทิโต ธาตุคณโต โอ ยิรอิจฺเจเต ปจฺจยา โหนฺติ กตฺตริ.
ตโนติ ¶ , ตโนหิ, กโรติ, กโรหิ, กยิ รติ, กยิราหิ.
จุรอิจฺเจวมาทิโต ธาตุคณโต เณ ณยอิจฺเจเต ปจฺจยา โหนฺติ กตฺตริ, การิตสฺา จ.
โจเรติ, โจรยติ, จินฺเตติ, จินฺตยติ, มนฺเตติ, มนฺตยติ.
๔๕๓, ๔๔๔. อตฺตโนปทานิ ภาเว จ กมฺมนิ.
ภาเว จ กมฺมนิ จ อตฺตโนปทานิ โหนฺติ.
อุจฺจเต, อุจฺจนฺเต, มชฺชเต, มชฺชนฺเต, ยุชฺชเต, ยุชฺชนฺเต, กุชฺฌเต, กุชฺฌนฺเต, ลพฺภเต, ลพฺภนฺเต, กยฺยเต, กยฺยนฺเต.
กตฺตริ จ อตฺตโนปทานิ โหนฺติ.
มฺเต, โรจเต, โสจเต, พุชฺฌเต, ชายเต.
๔๕๕, ๕๓๐. ธาตุปฺปจฺจเยหิ วิภตฺติโย.
ธาตุนิทฺทิฏฺเหิ ปจฺจเยหิ ขาทิการิตนฺเตหิ วิภตฺติโย โหนฺติ.
ติติกฺขติ ¶ , ชิคุจฺฉติ, วีมํสติ, สมุทฺทายติ, ปุตฺตียติ, กาเรติ, ปาเจติ.
กตฺตริ ปรสฺสปทํ โหติ.
กโรติ, ปจติ, ปติ, คจฺฉติ.
ภูอิจฺเจวมาทโย เย สทฺทคณา, เต ธาตุสฺา โหนฺติ.
ภวติ, ภวนฺติ, จรติ, จรนฺติ, ปจติ, ปจนฺติ, จินฺตยติ, จินฺตยนฺติ, โหติ, โหนฺติ, คจฺฉติ, คจฺฉนฺติ.
อิติ อาขฺยาตกปฺเป ทุติโย กณฺโฑ.
ตติยกณฺฑ
๔๕๘, ๔๖๑. กฺวจาทิวณฺณานเมกสฺสรานํ ทฺเวภาโว.
อาทิภูตานํ วณฺณานํ เอกสฺสรานํ กฺวจิ ทฺเวภาโว โหติ.
ติติกฺขติ ¶ , ชิคุจฺฉติ, ติกิจฺฉติ, วีมํสติ, พุภุกฺขติ, ปิวาสติ, ททฺทลฺลติ, ททาติ, ชหาติ, จงฺกมติ.
กฺวจีติ กิมตฺถํ? กมฺปติ, จลติ.
ทฺเวภูตสฺส ธาตุสฺส โย ปุพฺโพ, โส อพฺภาสสฺโ โหติ.
ทธาติ, ททาติ, พภูว.
อพฺภาเส วตฺตมานสฺส สรสฺส รสฺโส โหติ. ทธาติ, ชหาติ.
๔๖๑, ๔๖๔. ทุติยจตุตฺถานํ ปมตติยา.
อพฺภาสคตานํ ทุติยจตุตฺถานํ ปมตติยา โหนฺติ.
จิจฺเฉท, พุภุกฺขติ, พภูว, ทธาติ.
อพฺภาเส วตฺตมานสฺส กวคฺคสฺส จ วคฺโค โหติ.
จิกิจฺฉติ ¶ , ชิคุจฺฉติ, ชิฆจฺฉติ, ชิคีสติ, ชงฺคมติ, จงฺกมติ.
๔๖๓, ๕๓๒. มานกิตานํ วตตฺตํ วา.
มานกิตอิจฺเจเตสํ ธาตูนํ อพฺภาสคตานํ วการ ตการตฺตํ โหติ วา ยถาสงฺขฺยํ.
วีมํสติ, ติกิจฺฉติ.
วาติ กิมตฺถํ? จิกิจฺฉติ.
อพฺภาเส วตฺตมานสฺส หการสฺส โช โหติ.
ชหาติ, ชุหฺวติ, ชุโหติ, ชหาร.
๔๖๕, ๔๖๓. อนฺตสฺสิวณฺณากาโร วา.
อพฺภาสสฺส อนฺตสฺส อิวณฺโณ โหติ, อกาโร วา.
ชิคุจฺฉติ, ปิวาสติ, วีมํสติ, ชิฆจฺฉติ, พภูว, ทธาติ.
วาติ กิมตฺถํ? พุภุกฺขติ.
๔๖๖, ๔๘๙. นิคฺคหิตฺจ ¶ .
อพฺภาสสฺส อนฺเต นิคฺคหิตาคโม โหติ วา.
จงฺกมติ, จฺจลติ, ชงฺคมติ.
วาติ กิมตฺถํ? ปิวาสติ, ททฺทลฺลติ.
๔๖๗, ๕๓๓. ตโต ปามานานํ วา มํ เสสุ.
ตโต อพฺภาสโต ปามานอิจฺเจเตสํ ธาตูนํ วามํอิจฺเจเต อาเทสา โหนฺติ ยถาสงฺขฺยํ สปจฺจเย ปเร.
ปิวาสติ, วีมํสติ.
าอิจฺเจตสฺส ธาตุสฺส ติฏฺาเทโส โหติ วา.
ติฏฺติ, ติฏฺตุ, ติฏฺเยฺย, ติฏฺเยฺยุํ.
วาติ กิมตฺถํ? าติ.
ปาอิจฺเจตสฺส ธาตุสฺส ปิวาเทโส โหติ วา.
ปิวติ, ปิวตุ, ปิเวยฺย, ปิเวยฺยุํ.
วาติ กิมตฺถํ? ปาติ.
๔๗๐, ๕๑๔. าสฺส ¶ ชา ชํ นา.
าอิจฺเจตสฺส ธาตุสฺส ชา ชํ นาอาเทสา โหนฺติ วา.
ชานาติ, ชาเนยฺย, ชานิยา, ชฺา, นายติ.
๔๗๑, ๔๘๓. ทิสสฺส ปสฺส ทิสฺส ทกฺขา วา.
ทิสอิจฺเจตสฺส ธาตุสฺส ปสฺส ทิสฺส ทกฺขอิจฺเจเต อาเทสา โหนฺติ วา.
ปสฺสติ, ทิสฺสติ, ทกฺขติ, อทกฺข.
วาติ กิมตฺถํ? อทฺทส.
๔๗๒, ๕๓๑. พฺยฺชนนฺตสฺส โจ ฉปจฺจเยสุ จ.
พฺยฺชนนฺตสฺส ธาตุสฺส โจ โหติ ฉปจฺจเยสุ ปเรสุ.
ชิคุจฺฉติ, ติกิจฺฉติ, ชิฆจฺฉติ.
พฺยฺชนนฺตสฺส ธาตุสฺส โก โหติ ขปจฺจเย ปเร.
ติติกฺขติ ¶ , พุภุกฺขติ.
หรอิจฺเจตสฺส ธาตุสฺส สพฺพสฺเสว คีอาเทโส โหติ สปจฺจเย ปเร.
ชิคีสติ.
๔๗๕, ๕๖๕. พฺรูภูนมาหภูวา ปโรกฺขายํ.
พฺรูภูอิจฺเจเตสํ ธาตูนํ อาหภูวอิจฺเจเต อาเทสา โหนฺติ ยถาสงฺขฺยํ ปโรกฺขายํ วิภตฺติยํ.
อาห, อาหุ, พภูว, พภูวุ.
ปโรกฺขายมิติ กิมตฺถํ? อพฺรจุํ.
๔๗๖, ๔๔๒. คมิสฺสนฺโต จฺโฉ วา สพฺพาสุ.
คมุอิจฺเจตสฺส ธาตุสฺส อนฺโต มกาโร จฺโฉ โหติ วา สพฺพาสุ ปจฺจยวิภตฺตีสุ.
คจฺฉมาโน, คจฺฉนฺโต. คจฺฉติ, คเมติ. คจฺฉตุ, คเมตุ. คจฺเฉยฺย. คเมยฺย. อคจฺฉา, อคมา. อคจฺฉี, อคมี. คจฺฉิสฺสติ, คมิสฺสติ. อคจฺฉิสฺสา, อคมิสฺสา.
คมิสฺเสติ ¶ กิมตฺถํ? อิจฺฉติ.
๔๗๗, ๔๗๙. วจสฺสชฺชตนิมฺหิ มกาโร โอ.
วจอิจฺเจตสฺส ธาตุสฺส อกาโร โอตฺตมาปชฺชเต อชฺชตนิมฺหิ วิภตฺติมฺหิ.
อโวจ. อโวจุํ.
อชฺชตนิมฺหีติ กิมตฺถํ? อวจ, อวจู.
๔๗๘, ๔๓๘. อกาโร ทีฆํ หิ มิ เมสุ.
อกาโร ทีฆมาปชฺชเต หิมิมอิจฺเจเตสุ วิภตฺตีสุ.
คจฺฉาหิ, คจฺฉามิ, คจฺฉาม, คจฺฉามฺเห.
มิการคฺคหเณน หิวิภตฺติมฺหิ อกาโร กฺวจิ น ทีฆมาปชฺชเต. คจฺฉหิ.
หิวิภตฺติ โลปมาปชฺชเต วา.
คจฺฉ, คจฺฉาหิ, คม, คมาหิ, คมย, คมยาหิ.
หีติ กิมตฺถํ? คจฺฉติ, คมยติ.
๔๘๐, ๔๙๐. โหติสฺสเรโหเห ภวิสฺสนฺติมฺหิสฺสสฺส จ.
หูอิจฺเจตสฺส ¶ ธาตุสฺส สโร เอ ห โอห เอตฺตมาปชฺช เต ภวิสฺสนฺติมฺหิ, สฺสสฺส จ โลโป โหติ วา.
เหหิติ, เหหินฺติ, โหหิติ, โหหินฺติ, เหติ, เหนฺติ, เหหิสฺสติ, เหหิสฺสนฺติ, โหหิสฺสติ, โหหิสฺสนฺติ, เหสฺสติ, เหสฺสนฺติ.
หูติ กิมตฺถํ? ภวิสฺสติ, ภวิสฺสนฺติ.
ภวิสฺสนฺติมฺหีติ กิมตฺถํ? โหติ.
๔๘๑, ๕๒๔. กรสฺส สปจฺจยสฺส กาโห.
กรอิจฺเจตสฺส ธาตุสฺส สปจฺจยสฺส กาหาเทโส โหติ วา ภวิสฺสนฺติมฺหิ วิภตฺติมฺหิ, สสฺส จ นิจฺจํ โลโป โหติ.
กาหติ, กาหิติ, กาหสิ, กาหิสิ, กาหามิ, กาหาม.
วาติ กิมตฺถํ? กริสฺสติ, กริสฺสนฺติ.
สปจฺจยคฺคหเณน อฺเหิปิ ภวิสฺสนฺติยา วิภตฺติยา ขามิ ขาม ฉามิ ฉามอิจฺจาทโย อาเทสา โหนฺติ. วกฺขามิ, วกฺขาม, วจฺฉามิ, วจฺฉาม.
อิติ อาขฺยาตกปฺเป ตติโย กณฺโฑ.
จตุตฺถกณฺฑ
๔๘๒, ๕๐๘. ทาทนฺตสฺสํ ¶ มิ เมสุ.
ทาอิจฺเจตสฺส ธาตุสฺส อนฺตสฺส อํ โหติ มิมอิจฺเจเตสุ.
ทมฺมิ, ทมฺม.
๔๘๓, ๕๒๗. อสํโยคนฺตสฺส วุทฺธิ การิเต.
อสํโยคนฺตสฺส ธาตุสฺส การิเต วุทฺธิ โหติ.
กาเรติ, กาเรนฺติ, การยติ, การยนฺติ, การาเปติ, การาเปนฺติ, การาปยติ, การาปยนฺติ.
อสํโยคนฺตสฺเสติ กิมตฺถํ? จินฺตยติ, มนฺตยติ.
ฆฏาทีนํ ธาตูนํ อสํโยคนฺตานํ วุทฺธิ โหติ วา การิเต.
ฆาเฏติ, ฆเฏติ, ฆาฏยติ, ฆฏยติ, ฆาฏาเปติ, ฆฏาเปติ, ฆาฏาปยติ, ฆฏาปยติ, คาเมติ, คเมติ, คามยติ, คมยติ, คามาเปติ, คมาเปติ. คามาปยติ, คมาปยติ.
ฆฏาทีนมิติ กิมตฺถํ? กาเรติ.
๔๘๕, ๔๓๔. อฺเสุ ¶ จ.
อฺเสุ จ ปจฺจเยสุ สพฺเพสํ ธาตูนํ อสํโยคนฺตานํ วุทฺธิ โหติ.
ชยติ, โหติ, ภวติ.
จคฺคหเณน ณุปจฺจยสฺสาปิ วุทฺธิ โหติ. อภิสุโณติ.
คุห ทุสอิจฺเจเตสํ ธาตูนํ สโร ทีฆมาปชฺชเต การิเต.
คูหยติ, ทูสยติ.
๔๘๗, ๔๗๘. วจ วส วหาทีนมุกาโร วสฺส เย.
วจ วส วหอิจฺเจวมาทีนํ ธาตูนํ วการสฺส อุกาโร โหติ ยปจฺจเย ปเร.
อุจฺจเต, วุจฺจติ, คุสฺสติ, วุยฺหติ.
หการสฺส วิปริยโย โหติ ยปจฺจเย ปเร, ยปจฺจยสฺส จ โล โหติ วา.
วุลฺหติ, วุยฺหติ.
๔๘๙, ๕๑๙. คหสฺส ¶ เฆ ปฺเป.
คหอิจฺเจตสฺส ธาตุสฺส สพฺพสฺส เฆกาโร โหติ ปฺปปจฺจเย ปเร.
เฆปฺปติ.
คหอิจฺเจตสฺส ธาตุสฺส หการสฺส โลโป โหติ ณฺหามฺหิ ปจฺจเย ปเร.
คณฺหาติ.
๔๙๑, ๕๒๓. กรสฺส กาสตฺตมชฺชตนิมฺหิ.
กรอิจฺเจตสฺส ธาตุสฺส สพฺพสฺส กาสตฺตํ โหติ วา อชฺชตนิมฺหิ วิภตฺติมฺหิ.
อกาสิ, อกาสุํ. อกริ, อกรุํ.
กาสตฺตมิติภาวนิทฺเทเสน อฺตฺถาปิ สาคโม โหติ. อโหสิ, อทาสิ.
๔๙๒, ๔๙๙. อสสฺมา มิมานํ มฺหิมฺหา’ นฺตโลโป จ.
อสอิจฺเจตาย ธาตุยา มิมอิจฺเจเตสํ วิภตฺตีนํ มฺหิมฺหาเทสา โหนฺติ วา, ธาตฺวนฺตสฺส โลโป จ.
อมฺหิ ¶ , อมฺห, อสฺมิ, อสฺม.
อสอิจฺเจตาย ธาตุยา ถสฺส วิภตฺติสฺส ตฺถตฺตํ โหติ, ธาตฺวนฺตสฺส โลโป จ.
อตฺถ.
อสอิจฺเจตาย ธาตุยา ติสฺส วิภตฺติสฺส ตฺถิตฺตํ โหติ, ธาตฺวนฺตสฺส โลโป จ.
อตฺถิ.
อสอิจฺเจตาย ธาตุยา ตุสฺส วิภตฺติสฺส ตฺถุตฺตํ โหติ, ธาตฺวนฺตสฺส โลโป จ.
อตฺถุ.
อสสฺเสว ธาตุสฺส สิมฺหิ วิภตฺติมฺหิ อนฺตสฺส โลโป จ โหติ.
โก นุ ตฺวมสิ มาริส.
๔๙๗, ๔๗๗. ลภสฺมา ¶ อี อึนํ ตฺถ ตฺถํ.
ลภอิจฺเจตาย ธาตุยา อี อึนํ วิภตฺตีนํ ตฺถ ตฺถํอาเทสา โหนฺติ, ธาตฺวนฺตสฺส โลโป จ.
อลตฺถ, อลตฺถํ.
กุสอิจฺเจตาย ธาตุยา อีวิภตฺติสฺส จฺฉิโหติ, ธาตฺวนฺตสฺส โลโป จ.
อกฺโกจฺฉิ.
ทาอิจฺเจตสฺส ธาตุสฺส สพฺพสฺส ทชฺชาเทโส โหติ วา.
ทชฺชามิ, ทชฺเชยฺย, ททามิ, ทเทยฺย.
วทอิจฺเจตสฺส ธาตุสฺส สพฺพสฺส วชฺชาเทโส โหติ วา.
วชฺชามิ, วชฺเชยฺย, วทามิ, วเทยฺย.
๕๐๑, ๔๔๓. คมิสฺส ¶ ฆมฺมํ.
คมุอิจฺเจตสฺส ธาตุสฺส สพฺพสฺส ฆมฺมาเทโส โหติ วา.
ฆมฺมตุ. ฆมฺมาหิ, ฆมฺมามิ.
วาติ กิมตฺถํ? คจฺฉตุ, คจฺฉาหิ, คจฺฉามิ.
๕๐๒, ๔๙๓. ยมฺหิ ทา ธา มา า หา ปา มหมถาทีนมี.
ยมฺหิ ปจฺจเย ปเร ทา ธา มา า หา ปา มห มถ อิจฺเจวมาทีนํ ธาตูนํ อนฺโต อีการมาปชฺชเต.
ทียติ, ธียติ, มียติ, ียติ, หียติ, ปียติ, มหียติ, มถียติ.
ยชอิจฺเจตสฺส ธาตุสฺส อาทิสฺส อิการาเทโส โหติ ยปจฺจเย ปเร.
อิชฺชเต มยา พุทฺโธ.
สพฺเพหิ ธาตูหิ อุํวิภตฺติสฺส อึสุอาเทโส โหติ.
อุปสงฺกมึสุ ¶ , นิสีทึสุ.
๕๐๕, ๔๘๒. ชร มรานํ ชีร ชิยฺย มิยฺยา วา.
ชร มร อิจฺเจเตสํ ธาตูนํ ชีร ชิยฺย มิยฺยาเทสา โหนฺติ วา.
ชีรติ, ชีรนฺติ, ชิยฺยติ, ชิยฺยนฺติ, มิยฺยติ, มิยฺยนฺติ, มรติ, มรนฺติ.
๕๐๖, ๔๙๖. สพฺพตฺถา’ สสฺสาทิโลโป จ.
สพฺพตฺถ วิภตฺติปจฺจเยสุ อสอิจฺเจตสฺส ธาตุสฺส อาทิสฺส โลโป โหติ วา.
สิยา, สนฺติ, สนฺเต, สมาโน.
วาติ กิมตฺถํ? อสิ.
อสสฺเสว ธาตุสฺส ภูโหติ วา อสพฺพธาตุเก.
ภวิสฺสติ. ภวิสฺสนฺติ.
วาติ กิมตฺถํ? อาสุํ.
๕๐๘, ๕๑๕. เอยฺยสฺส ¶ าโต อิยา า.
เอยฺยสฺส วิภตฺติสฺส าอิจฺเจตาย ธาตุยา ปรสฺส อิยา าอาเทสา โหนฺติ วา.
ชานิยา, ชฺา.
วาติ กิมตฺถํ? ชาเนยฺย.
๕๐๙, ๕๑๖. นาสฺส โลโป ยการตฺตํ.
าอิจฺเจตาย ธาตุยา ปรสฺส นาปจฺจยสฺส โลโป โหติ วา, ยการตฺตฺจ.
ชฺา, นายติ.
วาติ กิมตฺถํ? ชานาติ.
อการปจฺจโย โลปมาปชฺชเต, เอตฺตฺจ โหติ วา.
วชฺเชมิ, วเทมิ, วชฺชามิ, วทามิ.
โอการปจฺจโย อุตฺตมาปชฺชเต วา.
กุรุเต, กโรติ.
โอกาโรติ ¶ กิมตฺถํ? โหติ.
กรอิจฺเจตสฺส ธาตุสฺส อกาโร อุตฺตมาปชฺชเต วา.
กุรุเต, ตโรติ, ตุพฺพนฺติ, กยิรติ.
กรสฺเสติ กิมตฺถํ? สรติ, มรติ.
โอการสฺส ธาตฺวนฺตสฺส สเร ปเร อวาเทโส โหติ.
จวติ. ภวติ.
โอติ กิมตฺถํ? ชยติ.
เอการสฺส ธาตฺวนฺตสฺส สเร ปเร อยาเทโส โหติ.
นยติ, ชยติ.
๕๑๕, ๕๔๑. เต ¶ อาวายา การิเต.
เต โอ เออิจฺเจเต อาว อายาเทเส ปาปุณนฺติ การิเต.
ลาเวติ, นาเยติ.
โยควิภาเคน อฺสฺมิมฺปิ เอการสฺส อายาเทโส โหติ. คายติ, คายนฺติ.
๕๑๖, ๔๖๖. อิการาคโม อสพฺพธาตุกมฺหิ.
สพฺพสฺมึ อสพฺพธาตุกมฺหิ อิการาคโม โหติ.
คมิสฺสติ, กริสฺสติ, ลภิสฺสติ, ปจิสฺสติ.
อสพฺพธาตุกมฺหีติ กิมตฺถํ? คจฺฉติ, กโรติ, ลภติ, ปจติ.
๕๑๗, ๔๘๘. กฺวจิ ธาตุวิภตฺติปจฺจยานํ ทีฆ วิปรีตาเทสโลปาคมา จ.
อิธ อาขฺยาเต อนิทฺทิฏฺเสุ สาธเนสุ กฺวจิ ธาตุวิภตฺติปจฺจยานํ ทีฆวิปรีตาเทสโลปาคมอิจฺเจตานิ การิยานิ ชินวจนานุรูปานิ กาตพฺพานิ.
ชายติ ¶ , กเรยฺย, ชานิยา, สิยา, กเร, คจฺเฉ, ชฺา, วกฺเขถ, ทกฺเขถ, ทิจฺฉติ, อคจฺฉิ, อคจฺฉุํ, อโหสิ, อเหสุํ อิจฺเจวมาทีนิ อฺานิปิ สาธนานิ โยเชตพฺพานิ.
๕๑๘, ๔๔๖. อตฺตโนปทานิ ปรสฺสปทตฺตํ.
อตฺตโนปทานิ กฺวจิ ปรสฺสปทตฺตมาปชฺชนฺเต.
วุจฺจติ, ลพฺภติ, ปจฺจติ.
กฺวจีติ กิมตฺถํ? กรียเต, ลพฺภเต, ปจฺจเต.
๕๑๙, ๔๕๗. อการาคโม หิยฺยตฺตนีอชฺชตนีกาลาติปตฺตีสุ.
กฺวจิ อการาคโม โหติ หิยฺยตฺตนี อชฺชตนีกาลาติปตฺติอิจฺเจตาสุ วิภตฺตีสุ.
อคมา, อคมี, อคมิสฺสา.
กฺวจีติ กิมตฺถํ? คมา, คมี, คมิสฺสา.
พฺรูอิจฺเจตาย ธาตุยา อีการาคโม โหติ ติมฺหิ วิภตฺติมฺหิ.
พฺรวีติ.
๕๒๑, ๔๒๕. ธาตุสฺสนฺโต ¶ โลโป’เนกสรสฺส.
ธาตุสฺส อนฺโต กฺวจิ โลโป โหติ อเนกสรสฺส.
คจฺฉติ, สรติ, มรติ.
อเนกสรสฺเสติ กิมตฺถํ? ปาติ, ยาติ, วาติ.
กฺวจีติ กิมตฺถํ? มหียติ, มถียติ.
๕๒๒, ๔๗๖. อิสุยมูนมนฺโต จฺโฉ วา.
อิสุ ยมุ อิจฺเจเตสํ ธาตูนํ อนฺโต จฺโฉ โหติ วา. อิจฺฉติ, นิยจฺฉติ.
วาติ กิมตฺถํ? เอสติ, นิยมติ.
การิตอิจฺเจเตสํ ปจฺจยานํ โณ โลปมาปชฺชเต.
กาเรติ, การยติ, การาเปติ, การาปยติ.
สาสนตฺถํ สมุทฺทิฏฺํ, มยาขฺยาตํ สมาสโต;
สกํ พุทฺธิวิเสเสน, จินฺตยนฺตุ วิจกฺขณา.
อิติ อาขฺยาตกปฺเป จตุตฺโถ กณฺโฑ.
อาขฺยาตกปฺโป นิฏฺิโต.