📜
๗. กิพฺพิธานกปฺป
ปมกณฺฑ
(ก)
พุทฺธํ ¶ าณสมุทฺทํ, สพฺพฺุํ โลกเหตุ’ขีณมตึ;
วนฺทิตฺวา ปุพฺพมหํ, วกฺขามิ สสาธนํ หิ กิตกปฺปํ.
(ข)
สาธนมูลํ หิ ปโยคํ,
อาหุ ปโยคมูลมตฺถฺจ;
อตฺเถสุ วิสารทมตโย,
สาสนสฺสุธรา ชินสฺส มตา.
(ค)
อนฺโธ เทสกวิกโล,
ฆตมธุเตลานิ ภาชเนน วินา;
นฏฺโ นฏฺานิ ยถา,
ปโยควิกโล ตถา อตฺโถ.
(ฆ)
ตสฺมา สํรกฺขณตฺถํ, มุนิวจนตฺถสฺส ทุลฺลภสฺสาหํ;
วกฺขามิ สิสฺสกหิตํ, กิตกปฺปํ สาธเนน ยุตํ.
๕๒๔, ๕๖๑. ธาตุยา กมฺมาทิมฺหิ โณ.
ธาตุยา กมฺมาทิมฺหิ ณปจฺจโย โหติ.
กมฺมํ กโรตีติ กมฺมกาโร, เอวํ กุมฺภกาโร, มาลากาโร, กฏฺกาโร, รถกาโร, รชตกาโร ¶ , สุวณฺณกาโร, ปตฺตคฺคาโห, ตนฺตวาโย, ธฺมาโย, ธมฺมกาโม, ธมฺมจาโร.
สฺายมภิเธยฺยายํ ธาตุยา กมฺมาทิมฺหิ อการปจฺจโย โหติ, นามมฺหิ จ นุการาคโม โหติ.
อรึ ทเมตีติ อรินฺทโม, ราชา. เวสฺสํ ตรตีติ เวสฺสนฺตโร, ราชา. ตณฺหํ กโรตีติ ตณฺหงฺกโร, ภควา. เมธํ กโรตีติ เมธงฺกโร, ภควา. สรณํ กโรตีติ สรณงฺกโร, ภควา. ทีปํ กโรตีติ ทีปงฺกโร, ภควา.
ปุรสทฺเท อาทิมฺหิ ททอิจฺเจตาย ธาตุยา อการปจฺจโย โหติ, ปุรสทฺทสฺส อการสฺส จ อึ โหติ.
ปุเร ทานํ อทาสีติ ปุรินฺทโท เทวราชา.
๕๒๗, ๕๖๘. สพฺพโต ณฺวุ ตฺวาวี วา.
สพฺพโต ธาตุโต กมฺมาทิมฺหิ วา อกมฺมาทิมฺหิ วา อการ ณฺวุ ตุ อาวีอิจฺเจเต ปจฺจยา โหนฺติ.
ตํ ¶ กโรตีติ ตกฺกโร, หิตํ กโรตีติ หิตกโร, วิเนติ เอตฺถ, เอเตนาติ วา วินโย นิสฺสาย นํ วสตีติ นิสฺสโย.
ณฺวุมฺหิ – รถํ กโรตีติ รถการโก, อนฺนํ, ททาตีติ อนฺนทายโก, วิเนติ สตฺเตติ วินายโก, กโรตีติ การโก, ททาตีติ ทายโก, เนตีติ นายโก.
ตุมฺหิ – ตํ กโรตีติ ตกฺกตฺตา, ตสฺส กตฺตาติ วา ตกฺกตฺตา. โภชนํ ททาตีติ โภชนทาตา, โภชนสฺส ทาตาติ วา โภชนทาตา. กโรตีติ กตฺตา. สรตีติ สริตา.
อาวีมฺหิ – ภยํ ปสฺสตีติ ภยทสฺสาวี อิจฺเจวมาทิ.
วิส รุช ปทอิจฺเจวมาทีหิ ธาตูหิ ณ ปจฺจโย โหติ.
ปวิสตีติ ปเวโส, รุชตีติ โรโค, อุปฺปชฺชตีติ อุปฺปาโท, ผุสตีติ ผสฺโส, อุจตีติ โอโก, ภวตีติ ภาโว, อยตีติ อาโย, สมฺมา พุชฺฌตีติ สมฺโพโธ, วิหรตีติ วิหาโร.
๕๒๙, ๕๘๐. ภาเว ¶ จ.
ภาวตฺถาภิเธยฺเย สพฺพธาตูหิ ณปจฺจโย โหติ.
ปจฺจเต, ปจนํ วา ปาโต, จชเต, จชนํ วา จาโค, เอวํ ยาโค, โยโค, ภาโค, ปริทาโห.
สพฺพธาตูหิ กฺวิปจฺจโย โหติ.
สมฺภวตีติ สมฺภู, วิเสเสน ภวตีติ วิภู, ภุเชน คจฺฉตีติ ภุชโค, สํ อตฺตานํ ขนติ, สํ สฏฺุ ขนตีติ วา สงฺโข.
ธรอิจฺเจวมาทีหิ ธาตูหิ รมฺมปจฺจโย โหติ.
ธรติ เตนาติ ธมฺโม, กรียเต ตนฺติ กมฺมํ.
๕๓๒, ๕๙๐. ตสฺสีลาทีสุ ณีตฺวาวี จ.
สพฺเพหิ ธาตูหิ ตสฺสีลาทีสฺวตฺเถสุ ณี ตุ อาวี อิจฺเจเต ปจฺจยา โหนฺติ.
ปิยํ ปสํสิตุํ สีลํ ยสฺส รฺโ, โส โหติ ราชา ปิยปสํสี, พฺรหฺมํ จริตุํ สีลํ ยสฺส ปุคฺคลสฺส โส ¶ โหติ ปุคฺคโล พฺรหฺมจารี, ปสยฺห ปวตฺติตุํ สีลํ ยสฺส รฺโ, โส โหติ ราชา ปสยฺหปวตฺถา, ภยํ ปสฺสิตุํ สีลํ ยสฺส สมณสฺส, โส โหติ สมโณ ภยทสฺสาวี อิจฺเจวมาทิ.
๕๓๓, ๕๙๑. สทฺท กุ ธ จล มณฺฑตฺถรุธาทีหิยุ.
สทฺท กุธ จล มณฺฑตฺเถหิ จ รุจาทีหิ จ ธาตูหิ ยุปจฺจโย โหติ ตสฺสีลาทีสฺวตฺเถสุ.
โฆสนสีโล โฆสโน, ภาสนสีโล ภาสโน. เอวํ วิคฺคโห กาตพฺโพ. โกธโน, โทสโน, จลโน, กมฺปโน, ผนฺทโน, มณฺฑโน, วิภูสโน, โรจโน, โชตโน, วฑฺฒโน.
คมุอิจฺเจตมฺหา ธาตุมฺหา ปารสทฺทาทิมฺหา รูปจฺจโย โหติ ตสฺสีลาทีสฺวตฺเถสุ.
ภวสฺส ปารํ ภวปารํ, ภวปารํ คนฺตุํ สีลํ ยสฺส ปุริสสฺส, โส โหติ ปุริโส ภวปารคู.
ตสฺสีลาทีสฺวีติ กิมตฺถํ? ปารงฺคโต.
ปาราทิคมิมฺหาติ กิมตฺถํ? อนุคามี.
๕๓๕, ๕๙๓. ภิกฺขาทิโต ¶ จ.
ภิกฺขอิจฺเจวมาทีหิ ธาตูหิ รูปจฺจโย โหติ ตสฺสีลาทีสฺวตฺเถสุ.
ภิกฺขนสีโล ยาจนสีโล ภิกฺขุ, วิชานนสีโล วิฺู.
หนตฺยาทีนํ ธาตูนํ อนฺเต ณุกปจฺจโย โหติ ตสฺสีลาทีสฺวตฺเถสุ.
อาหนนสีโล อาฆาตุโก, กรณสีโล การุโก.
๕๓๗, ๕๖๖. นุ นิคฺคหิตํ ปทนฺเต.
ปทนฺเต นุการาคโม นิคฺคหิตมาปชฺชเต.
อรึ ทเมตีติ อรินฺทโม, ราชา. เวสฺสํ ตรตีติ เวสฺสนฺตโร, ราชา. ปภํ กโรตีติ ปภงฺกโร, ภควา.
๕๓๘, ๕๙๕. สํหนาฺาย วา โร โฆ.
สํปุพฺพาย หนอิจฺเจตาย ธาตุยา, อฺาย วา ธาตุยา รปจฺจโย, หนสฺส จ โฆ โหติ.
สมคฺคํ ¶ กมฺมํ สมุปคจฺฉตีติ สงฺโฆ, สมนฺตโต นครสฺส มาหิเร ขฺตีติ ปริขา, อนฺตํ กโรตีติ อนฺตโก.
สํอิติ กิมตฺถํ? อุปหนนํ อุปฆาโต.
รมฺหิ ปจฺจเย ปเร สพฺโพ ธาตฺวนฺโต รการาทิ โลโป โหติ.
อนฺตโก, ปารคู, สตฺถา, ทิฏฺโ อิจฺเจวมาทิ.
๕๔๐, ๕๔๕. ภาวกมฺเมสุ ตพฺพานียา.
ภาวกมฺมอิจฺเจเตสฺวตฺเถสุ ตพฺพ อนียอิจฺเจเต ปจฺจยา โหนฺติ สพฺพธาตูหิ.
ภวิตพฺพํ, ภวนียํ, อาสิตพฺพํ, อาสนียํ, ปชฺชิตพฺพํ, ปชฺชนียํ, กตฺตพฺพํ, กรณียํ, คนฺตพฺพํ, คมนียํ.
ภาวกมฺเมสุ สพฺพธาตูหิ ณฺยปจฺจโย โหติ.
กตฺตพฺพํ การิยํ, เชตพฺพํ เชยฺยํ, เนตพฺพํ เนยฺยํ, อิจฺเจวมาทิ.
จคฺคหเณน ¶ เตยฺยปจฺจโย โหติ. าตพฺพํ าเตยฺยํ, ทฏฺเยฺยํ, ปตฺเตยฺยํ อิจฺเจวมาทิ.
กรอิจฺเจตมฺหา ธาตุมฺหา ริจฺจปจฺจโย โหติ ภาวกมฺเมสุ.
กตฺตพฺพํ กิจฺจํ.
ภูอิจฺเจตาย ธาตุยา ณฺยปจฺจยสฺส อูกาเรน สห อพฺพาเทโส โหติ ภาวกมฺเมสุ.
ภวิตพฺโพ ภพฺโพ, ภวิตพฺพํ ภพฺพํ.
๕๔๔, ๕๕๖. วท มท คมุ ยุช ครหาการาทีหิ ชฺช มฺม คฺค ยฺเหยฺยา คาโร วา.
วท มท คมุ ยุช ครหาการนฺตอิจฺเจวมาทีหิ ธาตูหิ ณฺยปจฺจยสฺส ยถาสงฺขฺยํ ชฺช มฺม คฺค ยฺห เอยฺยาเทสา โหนฺติ วา ธาตฺวนฺเตน สห, ครสฺสํ จ คาโร โหติ ภาวกมฺเมสุ.
วตฺตพฺพํ วชฺชํ, มทนียํ มชฺชํ, คมนียํ คมฺมํ, โยชนียํ โยคฺคํ, ครหิตพฺพํ คารยฺหํ, ทาตพฺพํ เทยฺยํ, ปาตพฺพํ เปยฺยํ, หาตพฺพํ ¶ เหยฺยํ, มาตพฺพํ เมยฺยํ, าตพฺพํ เยฺยํ, อิจฺเจวมาทิ.
เย ปจฺจยา ตพฺพาทโย ริจฺจนฺตา, เต กิจฺจสฺาติ เวทิตพฺพา.
กิจฺจสฺาย กึปโยชนํ? ภาวกมฺเมสุ กิจฺจตฺตขตฺถา.
อฺเ ปจฺจยา กิต เอว สฺา โหนฺติ.
กิต สฺาย กึปโยชนํ? กตฺตริ กิต.
นนฺทาทีหิ ธาตูหิ ยุปจฺจโย โหติ ภาวกมฺเมสุ.
นนฺทียเต นนฺทนํ, นินฺทิตพฺพํ วา นนฺทนํ, คหณียํ คหณํ, จริตพฺพํ จรณํ, เอวํ สพฺพตฺถ โยเชตพฺพา.
กตฺตุกรณปเทสอิจฺเจเตสฺวตฺเถสุ จ ยุปจฺจโย โหติ.
กตฺตริ ¶ ตาว – รชํ หรตีติ รโชหรณํ โตยํ.
กรเณ ตาว – กโรติ เตนาติ กรณํ.
ปเทเส ตาว – ติฏฺนฺติ ตสฺมินฺติ านํ. เอวํ สพฺพตฺถ โยเชตพฺพา.
รการหการาทฺยนฺเตหิ ธาตูหิ อนาเทสสฺส นสฺส โณ โหติ.
กโรติ เตนาติ กรณํ, ปูเรติ เตนาติ ปูรณํ. คหณียํ เตนาติ คหณํ. เอวมฺเปิ โยเชตพฺพา.
อิติ กิพฺพิธานกปฺเป ปโม กณฺโฑ.
ทุติยกณฺฑ
ณาทโย ปจฺจยา ยุปจฺจยนฺตา เตกาลิกาติ เวทิตพฺพา.
กุมฺภํ กโรติ อกาสิ กริสฺสตีติ กุมฺภกาโร, กโรติ อกาสิ กริสฺสติ เตนาติ กรณํ. เอวมฺเปิ โยเชตพฺพา.
๕๕๑, ๕๙๘. สฺายํ ¶ ทา ธาโต อิ.
สฺายมภิเธยฺยายํ ทา ธาโต อิปจฺจโย โหติ.
ปมํ อาทียตีติ อาทิ, อุทกํ ทธาตีติ อุทมิ, มโหทกานิ ทธาตีติ มโหทธิ, วาลานิ ทธาติ ตสฺมินฺติ วาลธิ, สมฺมา ธียตีติ สนฺธิ.
สฺายมภิเธยฺยายํ สพฺพธาตูหิ ติปจฺจโย โหติ, กิต จ อาสิฏฺเ.
ชิโน ชนํ พุชฺฌตูติ ชินพุทฺธิ, ธนํ อสฺส ภวตูติ ธนภูติ, ภวตูติ ภูโต, ภวตูติ ภาโว, ธมฺโม ชนํ ททาตูติ ธมฺมทินฺโน, วฑฺฒตูติ วฑฺฒมาโน. เอวมฺเปิ โยเชตพฺพา.
อิตฺถิยมภิเธยฺยายํ สพฺพธาตูหิ อการ ติ ยุ อิจฺเจเต ปจฺจยา โหนฺติ วา.
ชีรตีตี ชรา, มฺตีติ มติ, เจตยตีติ เจตนา, เวทยตีติ เวทนา. เอวมฺเปิ โยเชตพฺพา.
๕๕๔, ๖๐๑. กรโต ¶ ริริย.
กรโต อิตฺถิยมนิตฺถิยํ วา อภิเขยฺยายํ ริรียปจฺจโย โหติ วา.
กตฺตพฺพา กิริยา, กรณียํ กิริยํ.
อตีเต กาเล สพฺพธาตูหิ ตตวนฺตุตาวีอิจฺเจเต ปจฺจยา โหนฺติ.
หุโต, หุตวา, หุตาวี. วุสิโต, วุสิตวา, วุสิตาวี. ภุตฺโต, ภุตฺตวา, ภุตฺตาวี.
ภาวกมฺเมสุ อตีเต กาเล ตปจฺจโย โหติ สพฺพธาตูหิ.
ภาเว ตาว – ตสฺส คีตํ, นจฺจํ, นฏฺฏํ, หสิตํ.
กมฺมนิ ตาว – เตน ภาสิตํ, เทสิตํ.
๕๕๗, ๖๐๖. พุธคมาทิตฺเถ กตฺตริ.
พุธคมุอิจฺเจวมาทีหิ ธาตูหิ ตทตฺเถ คมฺยมาเน ตปจฺจโย โหติ กตฺตริ สพฺพกาเล.
สพฺเพ ¶ สงฺขตาสงฺขเต ธมฺเม พุชฺฌติ อพุชฺฌิ พุชฺฌิสฺสตีติ พุทฺโธ, สรณงฺคโต, สมถงฺคโต, อมถงฺคโต, ชานาติ อชานิ ชานิสฺสตีติ าโต, อิจฺเจวมาทิ.
ชิอิจฺเจตาย ธาตุยา อินปจฺจโย โหติ สพฺพกาเล กตฺตริ.
ปาปเก อกุสเล ธมฺเม ชินาติ อชินิ ชินิสฺสตีติ ชิโน.
สุปอิจฺเจตาย ธาตุยา อินปจฺจโย โหติ กตฺตริ, ภาเว จ.
สุปตีติ สุปินํ, สุปียเต สุปินํ.
อีสํทุสุสทฺทาทีหิ สพฺพธาตูหิ ขปจฺจโย โหติ.
อีสสฺสโย, ทุสฺสโย, สุสฺสโย ภวตา, อีสกฺกรํ, ทุกฺกรํ, สุกรํ, ภวตา.
๕๖๑, ๖๓๖. อิจฺฉตฺเถสุ ¶ สมานกตฺตุเกสุ ตเว ตุํ วา.
อิจฺฉตฺเถสุ สมานกตฺตุเกสุ สพฺพธาตูหิตเวตุํอิจฺเจเต ปจฺจยา โหนฺติ สพฺพกาเล กตฺตริ.
ปฺุานิ กาตเว, สทฺธมฺมํ โสตุ มิจฺฉติ.
อรหสกฺกาทีสุ จ อตฺเถสุ สพฺพธาตูหิ ตุํปจฺจโย โหติ.
โก ตํ นินฺทิตุมรหติ, สกฺกา เชตุํ ธเนน วา. เอวมฺเปิ โยเชตพฺพา.
๕๖๓, ๖๓๙. ปตฺตวจเน อลมตฺเถสุ จ.
ปตฺตวจเน อลมตฺเถสุ สพฺพธาตูหิ ตุํปจฺจโย โหติ.
อลเมว ทานานิ ทาตุํ, อลเมว ปฺุานิ กาตุํ.
๕๖๔, ๖๔๐. ปุพฺพกาเล’ กกตฺตุกานํ ตุน ตฺวาน ตฺวาวา.
ปุพฺพกาเล เอกกตฺตุกานํ ธาตูนํ ตุนตฺวาน ตฺวาอิจฺเจเต ปจฺจยา โหนฺติ วา.
กาตุน ¶ กมฺมํ คจฺฉติ, อกาตุน ปฺุํ กิลิสฺสติ, สตฺตา สุตฺวาน ธมฺมํ โมทนฺติ, ริปุํ ชิตฺวาน วสติ, ธมฺมํ สุตฺวาน’สฺส เอตทโหสิ, อิโต สุตฺวาน อมุตฺร กถยนฺติ, สุตฺวา ชานิสฺสาม. เอวํ สพฺพตฺถ โยเชตพฺพา.
วตฺตมาเน กาเล สพฺพธาตูหิ มานอนฺตอิจฺเจเต ปจฺจยา โหนฺติ.
สรมาโน โรทติ. คจฺฉนฺโต คณฺหาติ.
สาสอิจฺเจวมาทีหิ ธาตูหิ รตฺถุปจฺจโย โหติ.
สาสตีติ สตฺถา, สาสติ หึสตีติ วา สตฺถา.
ปาอิจฺเจตาย ธาตุยา ริตุปจฺจโย โหติ.
ปาติ ปุตฺตนฺติ ปิตา.
๕๖๘, ๕๗๖. มานาทีหิ ¶ ราตุ.
มานอิจฺเจวมาทีหิ ธาตูหิ ราตุปจฺจโย โหติ, ริตุ ปจฺจโย จ.
ธมฺเมน ปุตฺตํ มาเนตีติ มาตา, ปุพฺเพ ภาสตีติ ภาตา, มาตาปิตูหิ ธารียตีติ ธีตา.
อาอิจฺจาทิมฺหา คมิโต ตุกปจฺจโย โหติ.
อาคจฺฉตีติ อาคนฺตุโก, ภิกฺขุ.
คมุอิจฺเจตมฺหา ธาตุมฺหา อิกปจฺจโย โหติ ภพฺเพ. คมิสฺสติ คนฺตุํ ภพฺโพติ คมิโก, ภิกฺขุ.
อิติ กิพฺพิธานกปฺเป ทุติโย กณฺโฑ.
ตติยกณฺฑ
๕๗๑, ๖๒๔. ปจฺจยาทนิฏฺา นิปาตนา สิชฺฌนฺติ,
สงฺขฺยานามสมาสตทฺธิตาขฺยาตกิตกปฺปมฺหิ สปฺปจฺจยา เย สทฺทา อนิฏฺงฺคตา, เต สาธเนน นิรกฺขิตฺวา สเกหิ สเกหิ นาเมหิ นิปาตนา สิชฺฌนฺติ.
สงฺขฺยายํ ¶ ตาว – เอกสฺส เอตา โหติ, ทสสฺส จ ทการสฺส รการาเทโส โหติ. เอโก จ ทส จ เอการส.
ทฺวิสฺส พา โหติ, ทสสฺส จ ทการสฺส รการาเทโส โหติ, ทฺเว จ ทส จ พารส.
ทฺวิสฺส พา โหติ, ทสสฺส จ วีสํ โหติ. ทฺเว จ วีสฺจ พาวีสํ.
ฉสฺส โส โหติ, ทสสฺส จ ทการสฺส โฬ โหติ, ฉ จ ทส จ โสฬส.
ฉอายตนมฺหิ ฉสฺส สโฬ โหติ, สฬายตนํ. เอวํ เสสา สงฺขฺยา กาตพฺพา.
นามิเก ตาว-อิม สมาน อปรอิจฺเจเตหิ ชฺชชฺชุ ปจฺจยา โหนฺติ, อิม สมานสทฺทานฺจ อการสการาเทสา โหนฺติ. อิมสฺมึ กาเล อชฺช, อชฺชุ, สมาเน กาเล สชฺช, สชฺชุ, อปรสฺมึ กาเล อปรชฺช, อปรชฺชุ.
สมาเส ตาว – ภูมิคโต, อปายคโต, อิสฺสรกตํ. สลฺลวิทฺโธ, กถินทุสฺสํ, โจรภยํ, ธฺราสิ, สํสารทุกฺขํ, ปุพฺพาปรํ.
ตทฺธิเต ¶ ตาว – วาสิฏฺโ, ภารทฺวาโช, ภคฺคโว, ปณฺฑโว, กาเลยฺโย.
อาขฺยาเต ตาว – ‘‘อส ภาเว’’ติ ธาตุโต วตฺตมาเนสุ เอกวจนพหุวจเนสุ เอกวจนสฺส ติสฺส สฺโส โหติ อนฺเตน สห, พหุวจนสฺส อนฺติสฺส สฺสุ โหติ อนฺเตน สห. เอวมสฺส วจนีโย, เอวมสฺสุ วจนียา.
อาณตฺติยํ หิสฺส สฺสุ โหติ วา, คจฺฉสฺสุ, คจฺฉาหิ.
กิตเก ตาว – วท หนอิจฺเจวมาทีหิ ธาตูหิ กปจฺจโย โหติ, วทสฺส จ วาโท โหติ, หนสฺส จ ฆาโต โหติ. วาทโก, ฆาตโก.
นฏธาตุโต ตปฺจยสฺส จฺจ ฏฺฏาเทสา โหนฺติ อนฺเตน สห. นจฺจํ, นฏฺฏํ. อิจฺเจวมาทโย นิปาตนา สิชฺฌนฺติ.
๕๗๒, ๖๒๕. สาส ทิสโต ตสฺส ริฏฺโ จ.
สาส ทิสอิจฺเจวมาทีหิ ธาตูหิ ตปจฺจยสฺส ริฏฺาเทโส โหติ าเน.
อนุสิฏฺโ โส มยา, ทิฏฺํ เม รูปํ.
จคฺคหเณน ¶ กิจฺจตการสฺส จ ตุํ ปจฺจยสฺส จ รฏฺรฏฺุํอาเทสา โหนฺติ. ทสฺสนียํ ทฏฺพฺพํ. ทฏฺุํ วิหารํ คจฺฉนฺติ สมณานํ.
๕๗๓, ๖๒๖. สาทิสนฺต ปุจฺฉ ภนฺช หนฺสาทีหิฏฺโ.
สการนฺต ปุจฺฉ ภนฺช หนฺส อิจฺเจวมาทีหิ ธาตูหิ ตปจฺจยสฺส สหาทิพฺยฺชเนน ฏฺาเทโส โหติ าเน.
ตุฏฺโ, อหินา ทฏฺโ นโร, มยา ปุฏฺโ, ภฏฺโ, ปภฏฺโ, หฏฺโ, ปหฏฺโ, ยิฏฺโ. เอวมฺเปิ ธาตโว สพฺพตฺถ โยเชตพฺพา.
วสอิจฺเจตมฺหา ธาตุมฺหา ตการปจฺจยสฺส สหาทิพฺยฺชเนน อุฏฺาเทโส โหติ าเน.
วสฺสํวุฏฺโ.
วสสฺเสว ธาตุสฺส ตปจฺจเย ปเร วการสฺส อุการาเทโส โหติ วา.
วุสิตํ พฺรหฺมจริยํ, อุฏฺโ. วุโ วา.
๕๗๖, ๖๐๗. ธ ¶ ฒ ภ เย หิ ธ ฒา จ.
ธ ฒ ภ หอิจฺเจวมนฺเตหิ ธาตูหิ ตการปจฺจยสฺส ยถากฺกมํ ธ ฒาเทสา โหนฺติ.
ยถา? พุทฺโธ ภควา, วฑฺโฒ ภิกฺขุ, ลทฺธํ เม ปตฺถจีวรํ, อคฺคินา ทฑฺฒํ วนํ.
ภนฺชโต ธาตุมฺหา ตการปจฺจยสฺส คฺโค อาเทโส โหติ สหาทิพฺยฺชเนน.
ภคฺโค.
๕๗๘, ๕๖๐. ภุชาทีนมนฺโต โน ทฺวิ จ.
ภุชอิจฺเจวมาทีนํ ธาตูนํ อนฺโต โน โหติ, ตปจฺจยสฺส จ ทฺวิตาโว โหติ.
ภุตฺโต, ภุตฺตาวี, จตฺโต, สตฺโต, รตฺโต, ยุตฺโต, วิวิตฺโต.
วจอิจฺเจตสฺส ¶ ธาตฺวสฺส วการสฺส อุการาเทโส โหติ อนฺโต จกาโร โน โหติ, ตปจฺจยสฺส จ ทฺเวภาโว โหติ วา.
วุตฺตํ ภควตา, อุตฺตํ วา.
คุปอิจฺเจวมาทีนํ ธาตูนํ อนฺโต จ พฺยฺชโน โน โหติ, ตปจฺจยสฺส จ ทฺเวภาโว โหติ.
สุคุตฺโต, จตฺโต, ลิตฺโต, สนฺตตฺโต, อุตฺโต, วิวิตฺโต, สิตฺโต. เอวมฺเปิ โยเชตพฺพา.
ตรอิจฺเจวมาทีหิ ธาตูหิ ตปจฺจยสฺส อิณฺณาเทโส โหติ, อนฺโต จ พฺยฺชโน โน โหติ.
ตรตีติ ติณฺโณ, อุตฺตรตีติ อุตฺติณฺโณ, สํปูรตีติ สมฺปุณฺโณ, ตุรตีติ ตุณฺโณ, ปริชีรตีติ ปริชิณฺโณ, อากิรตีติ อากิณฺโณ.
๕๘๒, ๖๓๑. ภิทาทิโต ¶ อินฺน อนฺน อีณาวา.
ภิทิอิจฺเจวมาทีหิ ธาตูหิ ตปจฺจยสฺส อินฺน อนฺน อีณาเทสา โหนฺติ วา, อนฺโต จ พฺยฺชโน โน โหติ.
ภินฺทิตพฺโพติ ภินฺโน, ฉินฺทียตีติ ฉินฺโน, อุจฺฉินฺทียิตฺถาติ อุจฺฉินฺโน, ทียตีติ ทินฺโน, นิสีทตีติ นิสินฺโน, สุฏฺุ ฉาทียตีติ สุฉนฺโน, ขิทตีติ ขินฺโน, โรทตีติ รุนฺโน, ขีณา ชาติ.
วาติ กิมตฺถํ? ภิชฺชตีติ ภิตฺติ.
๕๘๓, ๖๑๗. สุส ปจ สกโต กฺข กฺกา จ.
สุส ปจ สกอิจฺเจวมาทีหิ ธาตูหิ ตปจฺจยสฺส กฺขกฺกาเทสา โหนฺติ, อนฺโต จ พฺยฺชโน โน โหติ.
สุสฺสตีติ สุกฺขํ, กฏฺํ, ปจฺจตีติ ปกฺกํ, ผลํ. สกติ สมตฺเถติ, ปูเชตีติ วา สกฺโก, สุชมฺปติ.
ปกฺกมอิจฺเจวมาทีหิ ธาตูหิ ตปจฺจยสฺส นฺโตอาเทโส โหติ, อนฺโต จ โน โหติ.
ปกฺกมตีติ ¶ ปกฺกนฺโต, วิพฺภมตีติ วิพฺภนฺโต, สงฺกนฺโต, ขนฺโต, สนฺโต, ทนฺโต, วนฺโต.
จคฺคหณํ กิมตฺถํ? เตเหว ธาตูหิ ตปจฺจยสฺสนฺติ โหติ. อนฺโต จ โน โหติ. กนฺติ, ขนฺติ. เอวํ สพฺพตฺถ.
ชนอิจฺเจวมาทีนํ ธาตูนํ อนฺตสฺส พฺยฺชนสฺส อาตฺตํ โหติ ตปจฺจเย ปเร, ติมฺหิ จ.
อชนีติ ชาโต, ชนนํ ชาติ.
ติมฺหีติ กิมตฺถํ? อฺสฺมิมฺปิ ปจฺจเย ปเร อาการนิวตฺตนตฺถํ. ชนิตฺวา, ชนิตา, ชนิตุํ, ชนิตพฺพํ อิจฺเจวมาทิ.
๕๘๖, ๖๐๐. คม ขน หน รมาทีนมนฺโต.
คม ขน หน รมุอิจฺเจวมาทีนํ ธาตูนํ อนฺโต พฺยฺชโน โน โหติ วา ตปจฺจเย ปเร ติมฺหิ จ.
สุนฺทรํ นิพฺพานํ คจฺฉตีติ สุคโต. สุนฺทรํ นิพฺพานํ คจฺฉตีติ สุคติ, ขตํ, ขติ. อุปหตํ, อุปหติ. รโต, รติ, มโต, มติ.
วาติ ¶ กิมตฺถํ? รมโต, รมติ.
รกาโร จ ธาตูนมนฺตภูโต โน โหติ ตปจฺจเย, ปเร ติมฺหิ จ.
ปกาเรน กรียตีติ ปกโต, ปมํ กรียตีติ ปกติ, วิสรียตีติ วิสโต, วิสติ.
า ปาอิจฺเจเตสํ ธาตูนํ อนฺตสฺส อาการสฺส อิการ อีการาเทสา โหนฺติ ยถาสงฺขฺยํ ตปจฺจเย ปเร, ติมฺหิ จ.
ยตฺร ิโต, ิติ, ปีโต, ปีติ.
๕๘๙, ๖๒๑. หนฺเตหิ โห หสฺส โฬ วา อทหนหานํ.
หการนฺเตหิ ธาตูหิ ตปจฺจยสฺส หการาเทโส โหติ, หการสฺส ธาตฺวนฺตสฺส โฬ โหติ วา อทหนหานํ.
อารุหิตฺถาติ อารุฬฺโห. คาฬฺโห, พาฬฺโห. มูโฬ.
อทหนหานมิติ ¶ กิมตฺถํ? ทยฺหตีติ ทฑฺโฒ, สํสุฏฺุ นยฺหตีติ สนฺนทฺโธ.
อิติ กิพฺพิธานกปฺเป ตติโย กณฺโฑ.
จตุตฺถกณฺฑ
๕๙๐, ๕๗๙. ณมฺหิรนฺชสฺส โช ภาวกรเณสุ.
ณมฺหิ ปจฺจเย ปเร รนฺชอิจฺเจตสฺส ธาตุสฺส อนฺตภูตสฺส นฺชการสฺส โชอาเทโส โหติ ภาวกรเณสุ.
รฺชนํ ราโค, รนฺชนฺติ เอเตนาติ ราโค.
ภาวกรเณสูติ กิมตฺถํ? รนฺชตีติ รงฺโค.
หนอิจฺเจตสฺส ธาตุสฺส สพฺพสฺส ฆาตาเทโส โหติ ณมฺหิ ปจฺจเย ปเร.
อุปหนตีติ อุปฆาโต, คาโว หนตีติ โคฆาตโก.
๕๙๒, ๕๐๓. วโธ ¶ วา สพฺพตฺถ.
หนอิจฺเจตสฺส ธาตุสฺส วธาเทโส โหติ วา สพฺพตฺถ าเนสุ.
หนตีติ วโธ, วธโก, อวธิ, อหนิ วา.
อาการนฺตานํ ธาตูนํ อนฺตสฺส อาการสฺส อายาเทโส โหติ ณมฺหิ ปจฺจเย ปเร.
ททาตีติ ทายโก, ทานํ ทาตุํ สีลํ ยสฺสาติ ทานทายี, มชฺชํ ทาตุํ สีลํ ยสฺสาติ มชฺชทายี, นครํ ยาตุํ สีลํ ยสฺสาติ นครยายี.
๕๙๔, ๕๘๒. ปุร สมุป ปรีหิ กโรติสฺส ข ขรา วา ตปฺปจฺจเยสุจ.
ปุร สํ อุป ปริอิจฺเจเตหิ กโรติสฺส ธาตุสฺส ข ขราเทสา โหนฺติ วา ตปจฺจเย ปเร, ณมฺหิ จ.
ปุเร กรียตีติ ปุรกฺขโต, สมฺมา กรียตีติ สงฺขโต, อุปคนฺตฺวา กรียตีติ อุปกฺขโต, ปริสมนฺตโต กโรตีติ ปริกฺขาโร, สํกรียตีติ สงฺขาโร.
วาติ กิมตฺถํ? อุปคนฺตฺวา กโรตีติ อุปกาโร.
๕๙๕, ๖๓๗. ตเว ¶ ตุนาทีสุ กา.
ตเว ตุนอิจฺเจวมาทีสุ ปจฺจเยสุ กโรติสฺส ธาตุสฺส กาอาเทโส โหติ วา.
กาตเว, กาตุํ, กตฺตุํ วา, กาตุน, กตฺตุน วา.
๕๙๖, ๕๕๑. คม ขน หนาทีนํ ตุํ ตพฺพาทีสุ น.
คม ขน หนอิจฺเจวมาทีนํ ธาตูนํ อนฺตสฺส นกาโร โหติ วา ตุํ ตพฺพาทีสุ ปจฺจเยสุ.
คนฺตุํ, คมิตุํ, คนฺตพฺพํ, คมิตพฺพํ. ขนฺตุํ. ขนิตุํ, ขนฺตพฺพํ, ขนิตพฺพํ. หนฺตุํ, หนิตุํ, หนฺตพฺพํ. หนิตพฺพํ. มนฺตุํ, มนิตุํ, มนฺตพฺพํ, มนิตพฺพํ.
อาทิคฺคหณํ กิมตฺถํ? ตุนคฺคหณตฺถํ. คนฺตุน, ขนฺตุน, หนฺตุน, มนฺตุน.
๕๙๗, ๖๔๑. สพฺเพหิ ตุนาทีนํ โย.
สพฺเพหิ ธาตูหิ ตุนาทีนํ ปจฺจยานํ ยการาเทโส โหติ วา.
อภิวนฺทิย, อภิวนฺทิตฺวา, โอหาย, โอหิตฺวา, อุปนีย, อุปเนตฺวา, ปสฺสิย, ปสฺสิตฺวา, อุทฺทิสฺส, อุทฺทิสิตฺวา, อาทาย, อาทิยิตฺวา.
๕๙๘, ๖๔๓. จนนฺเตหิ ¶ รจฺจํ.
จการนการนฺเตหิ ธาตูหิ ตุนาทีนํ ปจฺจยานํ รจฺจาเทโส โหติ วา.
วิวิจฺจ, อาหจฺจ, อุหจฺจ.
วาติ กิมตฺถํ? หนฺตฺวา.
๕๙๙, ๖๔๔. ทิสา สฺวาน สฺวานฺตโลโป จ.
ทิสอิจฺเจตาย ธาตุยา ตุนาทีนํ ปจฺจยานํ สฺวานสฺวาเทสา โหนฺติ, อนฺตโลโป จ.
ทิสฺวาน, ทิสฺวา.
๖๐๐, ๖๔๕. ม ห ท เภหิ มฺม ยฺห ชฺช พฺภ ทฺธา จ.
ม ห ท ภ อิจฺเจวมนฺเตหิ ธาตูหิ ตุนาทีนํ ปจฺจยานํ มฺม ยฺห ชฺช พฺภ ทฺธา อาเทสา โหนฺติ วา อนฺตโลโป จ.
อาคมฺม, อาคมิตฺวา, โอกฺกมฺม. โอกฺกมิตฺวา, ปคฺคยฺห, ปคฺคณฺหิตฺวา, อุปฺปชฺช, อุปฺปชฺชิตฺวา, อารพฺภ, อารภิตฺวา, อารทฺธ, อารภิตฺวา.
๖๐๑, ๓๓๔. ตทฺธิตสมาสกิตกา ¶ นามํ วา’ ตเว ตุนาทีสุ จ.
ตทฺธิตสมาสกิตกอิจฺเจวมนฺตา สทฺทานามํว ทฏฺพฺพา ตเว ตุน ตฺวาน ตฺวาทิปจฺจยนฺเต วชฺเชตฺวา.
วาสิฏฺโ, ปตฺตธมฺโม, กุมฺภกาโร อิจฺเจวมาทิ.
ทุมฺหิ อกฺขเร โย ปุพฺโพ อกฺขโร, โส ครุโกว ทฏฺพฺโพ.
ภิตฺวา, ฉิตฺวา, ทตฺวา, หุตฺวา.
ทีโฆ จ สโร ครุโกว ทฏฺพฺโพ.
อาหาโร, นที, วธู, เต ธมฺมา, โอปนยิโก.
อกฺขรตฺเถหิ อกฺขราภิเธยฺเยหิ การปจฺจโย โหติ ปโยเค สติ.
อ เอว อกาโร, อา เอว อากาโร, ย เอว ยกาโร.
๖๐๕, ๖๔๗. ยถาคมมิกาโร ¶ .
ยถาคมํ สพฺพธาตูหิ สพฺพปจฺจเยสุ อิการาคโม โหติ.
การิยํ, ภวิตพฺพํ, ชนิตพฺพํ, วิทิตพฺพํ, กริตฺวา, อิจฺฉิตํ.
ทการธการนฺตาย ธาตุยา ยถาคมํ ยการาคโม โหติ กฺวจิ ตุนาทีสุ ปจฺจเยสุ.
พุทฺโธ โลเก อุปฺปชฺชิตฺวา, ธมฺมํ พุชฺฌิตฺวา.
ทธนฺตโตติ กิมตฺถํ? ลภิตฺวา.
กฺวจีติ กิมตฺถํ? อุปฺปาเทตฺวา.
อิติ กิพฺพิธานกปฺเป จตุตฺโถ กณฺโฑ.
ปฺจมกณฺฑ
๖๐๗, ๕๗๘. นิคฺคหิต สํโยคาทิโน.
สํโยคาทิภูโต นกาโร นิคฺคหิตมาปชฺชเต.
รงฺโค, ภงฺโค, สงฺโค.
๖๐๘, ๖๒๓. สพฺพตฺถ ¶ เค คี.
เคอิจฺเจตสฺส ธาตุสฺส คีอาเทโส โหติ สพฺพตฺถ าเน.
คีตํ คายติ.
สทอิจฺเจตสฺส ธาตุสฺส สีทาเทโส โหติ สพฺพตฺถ าเน.
นิสินฺโน, นิสีทติ.
ยชอิจฺเจตสฺส ธาตุสฺส สรสฺส อิการาเทโส โหติ ฏฺเ ปเร.
ยิฏฺโ, ยิฏฺา.
ฏฺเติ กิมตฺถํ? ยชนํ.
๖๑๑, ๖๐๘. หจตุตฺถานมนฺตานํ โท เธ.
หจตุตฺถานํ ธาตฺวนฺตานํ โท อาเทโส โหติ เธ ปเร.
สนฺนทฺโธ, กุทฺโธ, ยุทฺโธ, สิทฺโธ, ลทฺโธ, อารทฺโธ.
๖๑๒, ๖๑๕. โฑ ¶ ฒกาเร.
หจตุตฺถานํ ธาตฺวนฺตานํ โฑ อาเทโส โหติ ฒกาเร ปเร.
ทยฺหตีติ ทฑฺโฒ, วฑฺฒตีติ วุฑฺโฒ.
ฒกาเรติ กิมตฺถํ? ทาโห.
คหอิจฺเจตสฺส ธาตุสฺส สพฺพสฺส ฆราเทโส โหติ วา ณปจฺจเย ปเร.
ฆรํ, ฆรานิ.
วาติ กิมตฺถํ? คาโห.
ทหอิจฺเจตสฺส ธาตุสฺส ทกาโร ฬตฺตมาปชฺชเต วา ณปจฺจเย ปเร.
ปริทหนํ ปริฬาโห.
วาติ กิมตฺถํ? ปริทาโห.
๖๑๕, ๕๘๖. ธาตฺวนฺตสฺส โลโป กฺวิมฺหิ.
ธาตฺวนฺตสฺส พฺยฺชนสฺส โลโป โหติ กฺวิมฺหิ ปจฺจเย ปเร.
ภุเชน ¶ คจฺฉตีติ, ภุชโค. อุเรน คจฺฉตีติ อุรโค, ตุรโค, สงฺโข.
วิทอิจฺเจตสฺส ธาตุสฺส อนฺเต อูการาคโม โหติ กฺวิมฺหิ ปจฺจเย ปเร.
โลกํ วิทติ ชานาตีติ โลกวิทู.
๖๑๗, ๖๓๓. น ม ก รานมนฺตานํ นิยุตฺตตมฺหิ.
นการ มการ กการ รการานํ ธาตฺวนฺตานํ โลโป น โหติ อิการยุตฺเต ตปจฺจเย ปเร.
หนิภุํ, คมิโต, รมิโต, สกิโต, สริโต, กริตฺวา.
อิยุตฺตตมฺหีติ กิมตฺถํ? คโต, สโต.
๖๑๘, ๕๗๑. น ก คตฺตํ จ ชาณฺวุมฺหิ.
จการ ชการา กการ คการตฺตํ นาปชฺชนฺเต ณฺวุมฺหิ ปจฺจเย ปเร.
ปจตีติ ปาจโก, ยชตีติ ยาชโก.
๖๑๙, ๕๗๓. กรสฺส ¶ จ ตตฺตํ ตุสฺมึ.
กรอิจฺเจตสฺส ธาตุสฺส อนฺตสฺส รการสฺส ตการตฺตํ โหติ ตุปจฺจเย ปเร.
กโรตีติ กตฺตา, กโรนฺตีติ กตฺตาโร.
กรอิจฺเจตสฺส ธาตุสฺส อนฺตสฺส รการสฺส ตการตฺตํ โหติ วา ตุํ ตุน ตพฺพอิจฺเจเตสุ ปจฺจเยสุ.
กตฺตุํ, กาตุํ, กตฺตุน. กาตุน, กตฺตพฺพํ, กาตพฺพํ.
๖๒๑, ๕๕๓. การิตํ วิย ณานุพนฺโธ.
ณการานุพนฺโธ ปจฺจโย การิตํ วิย ทฏฺพฺโพ วา.
ทาโห, เทโห, วาโห, พาโห, จาโค, วาโร, จาโร, ปริกฺขาโร, ทายโก, นายโก, ลาวโก, ภาวโก, การี, ฆาตี, ทายี.
วาติ กิมตฺถํ? อุปกฺขโร.
๖๒๒, ๕๗๐. อนกา ¶ ยุ ณฺวูนํ.
ยุณฺวุอิจฺเจเตสํ ปจฺจยานํ อน อกอิจฺเจเต อาเทสา โหนฺติ.
นนฺทนํ, การโก.
จ ชอิจฺเจเตสํ ธาตฺวนฺตานํ กการคการาเทสา โหนฺติ ณานุพนฺเธ ปจฺจเย ปเร.
ปาโก, โยโค.
อิติ กิพฺพิธานกปฺเป ปฺจโม กณฺโฑ.
กิตกปฺโป นิฏฺิโต.