📜
๑๑. วาจฺจาภิเธยฺยลิงฺคาทิปริทีปนนามิกปทมาลา
วาจฺจาภิเธยฺยลิงฺคาทิ-วเสนปิ อิโต ปรํ;
ภาสิสฺสํ ปทมาลาโย, ภาสิตสฺสานุรูปโต.
ตตฺถ วาจฺจลิงฺคานีติ อปฺปธานลิงฺคานิ, คุณนามสงฺขาตานิ วา ลิงฺคานิ. อภิเธยฺยลิงฺคานีติ ปธานลิงฺคานิ, คุณีปทสงฺขาตานิ วา ลิงฺคานิ. ยสฺมา ปน เตสุ วาจฺจลิงฺคานิ นาม อภิเธยฺยลิงฺคานุวตฺตกานิ ภวนฺติ, ตสฺมา สพฺพานิ ภูธาตุมยานิ จ วาจฺจลิงฺคานิ อภิเธยฺยลิงฺคานุรูปโต โยเชตพฺพานิ. เตสํ ภูธาตุมยานิ วาจฺจลิงฺคานิ สรูปโต นามิกปทมาลาย อโยชิตานิปิ ตตฺถ ตตฺถ นยโต โยชิตานิ ¶ , ตสฺมา น ทานิ ทสฺเสสฺสาม. อภูธาตุมยานิปิ กิฺจาปิ นยโต โยชิตานิ, ตถาปิ โสตารานํ ปโยเคสุ โกสลฺลชนนตฺถํ กถยาม, นามิกปทมาลฺจ เนสํ ทสฺเสสฺสาม กิฺจิ ปโยคํ วทนฺตา.
ทีโฆ รสฺโส นีโล ปีโต,
สุกฺโก กณฺโห เสฏฺโ ปาโป;
สทฺโธ สุทฺโธ อุจฺโจ นีโจ,
กโตตีโต อิจฺจาทีนิ.
ทีฆา ชาครโต รตฺติ, ทีฆํ สนฺตสฺส โยชนํ;
ทีโฆ พาลาน สํสาโร, สทฺธมฺมํ อวิชานตํ.
ทีโฆ, ทีฆา. ทีฆํ, ทีเฆ. ทีเฆน, ทีเฆหิ, ทีเฆภิ. ทีฆสฺส, ทีฆานํ. ทีฆา, ทีฆสฺมา, ทีฆมฺหา, ทีเฆหิ, ทีเฆภิ. ทีฆสฺส, ทีฆานํ. ทีเฆ, ทีฆสฺมึ, ทีฆมฺหิ, ทีเฆสุ. โภ ทีฆ, ภวนฺโต ทีฆา. ‘‘ทีฆาติ มํ ปกฺโกเสยฺยาถา’’ติ อิทเมตฺถ นิทสฺสนํ.
ทีฆา, ทีฆา, ทีฆาโย. ทีฆํ, ทีฆา, ทีฆาโย. ทีฆาย. เสสํ กฺานเยน เยฺยํ.
ทีฆํ, ทีฆานิ, ทีฆา. ทีฆํ, ทีฆานิ, ทีเฆ. ทีเฆน. เสสํ จิตฺตนเยน เยฺยํ. รสฺสาทีนิ จ เอวเมว วิตฺถาเรตพฺพานิ. อยํ วาจฺจลิงฺคานํ นามิกปทมาลา, ‘‘คุณนามานํ นามิกปทมาลา’’ติ วตฺตุํ วฏฺฏติ.
อภิเธยฺยกลิงฺเคสุ, สวิเสสานิ ยานิ หิ;
เตสํ ทานิ ยถาปาฬึ, ปทมาลํ กเถสฺสหํ.
กตมานิ ตานิ ปทานิ, ยานิ สวิเสสานิ?
ภวาภวาทิกํ ลงฺกา-ทีโป อิจฺจาทิกานิ จ;
โพธิ สนฺธีติ จาทีนิ, สวิเสสานิ โหนฺติ ตุ.
เอเตสุ ¶ หิ –
ภวาภวปทํ เทก-วโจ พหุวโจ กฺวจิ;
สมาเส อสมาเสปิ, สมฺภโว ตสฺส อิจฺฉิโต.
วิคฺคหฺจ ปทตฺถฺจ, วตฺวา ปทสฺสิมสฺส เม;
วุจฺจมานมวิกฺขิตฺตา, ปทมาลํ นิโพธถ.
ภโว จ อภโว จ ภวาภวํ. อถ วา ภโว จ อภโว จ ภวาภวานิ, อยํ วิคฺคโห. ตตฺร ภโวติ ขุทฺทโก ภโว. อภโวติ มหนฺโต ภโว. วุทฺธตฺถวาจโก เหตฺถ อกาโร. เอตฺถ จ สุคติทุคฺคติวเสน หีนปณีตวเสน จ ขุทฺทกมหนฺตตา เวทิตพฺพา. อถ วา ภโวติ วุทฺธิ. อภโวติ อวุทฺธิ. อยํ ปทตฺโถ. อยํ ปน นามิกปทมาลา –
ภวาภวํ, ภวาภวํ, ภวาภเวน, ภวาภวสฺส, ภวาภวา, ภวาภวสฺมา, ภวาภวมฺหา, ภวาภวสฺส, ภวาภเว, ภวาภวสฺมึ, ภวาภวมฺหิ, โภ ภวาภว. อิติ ภวาภวปทํ เอกวจนกํ ภวติ. ทิสฺสติ จ ตสฺเสกวจนตา ปาฬิยํ อฏฺกถายฺจ –
‘‘อตีตกปฺเป จริตํ, ปยิตฺวา ภวาภเว;
อิมสฺมึ กปฺเป จริตํ, ปวกฺขิสฺสํ สุโณหิ เม’’
อิติ วา,
‘‘เอวํ พหุวิธํ ทุกฺขํ, สมฺปตฺติฺจ พหูวิธํ;
ภวาภเว อนุภวิตฺวา, ปตฺโต สมฺโพธิมุตฺตมํ’’
อิติ วา เอวํ ปาฬิยํ ภวาภว ปทสฺส เอกวจนตา ทิฏฺา.
อฏฺกถายมฺปิ ¶ –
‘‘อสมฺพุธํ พุทฺธนิเสวิตํ ยํ,
ภวาภวํ คจฺฉติ ชีวโลโก;
นโม อวิชฺชาทิกิเลสชาล-
วิทฺธํสิโน ธมฺมวรสฺส ตสฺสา’’ติ
เอวํ ตสฺเสกวจนตา ทิฏฺา.
ภวาภวานิ, ภวาภวา, ภวาภวานิ, ภวาภเว, ภวาภเวหิ, ภวาภเวภิ, ภวาภวานํ, ภวาภเวหิ, ภวาภเวภิ, ภวาภวานํ, ภวาภเวสุ, ภวนฺโต ภวาภวานิ. อิติ ภวาภวปทํ พหุวจนกมฺปิ ภวติ. ทิสฺสติ จ ตสฺส พหุวจนกตา ปาฬิยํ ‘‘โธนสฺส หิ นตฺถิ กุหิฺจิ โลเก. ปกปฺปิกา ทิฏฺิ ภวาภเวสู’’ติ. อุภยมฺปิ นยํ โวมิสฺเสตฺวา นามิกปทมาลา โยเชตพฺพา. กถํ? ‘‘ภวาภวํ, ภวาภวานิ. ภวาภวํ, ภวาภวานิ. ภวาภเวน, ภวาภเวหิ, ภวาภเวภิ’’อิจฺเจวมาทินา จิตฺตนเยน โยเชตพฺพา.
นปุํสเกกวจน-พหุวจนกา อิมา;
ปทมาลา สมาสตฺเต, กตาติ ปริทีปเย.
สมาสกปทฺเจว, อสมาสกเมว จ;
ภวาภวปทํ ทฺเวธา, อิติ วิทฺวา วิภาวเย.
นปุํสกํ สมาสตฺเต, ปุลฺลิงฺคมิตรตฺตเน;
นปุํสกํ ตุ ปาเยน, เอกวจนกํ วเท.
‘‘ภโว จ อภโว จา’’ติ, สมาสตฺถํ วเท พุโธ;
‘‘ภวโต ภว’’มิจฺจตฺถํ, อสมาสสฺส ภาสเย.
ปุลฺลิงฺคตฺตมฺหิ โส เยฺโย, นิสฺสกฺกอุปโยคโต;
เอวํ วิเสสโต ชฺา, ภวาภวปทํ วิทู.
ยถา ¶ เจตฺถ ภวาภวปทสฺส นามิกปทมาลา โยชิตา, เอวํ ‘‘กมฺมากมฺมํ ผลาผล’’นฺติอาทีนมฺปิ นามิกปทมาลา โยเชตพฺพา. อตฺโถปิ เนสํ ยถารหํ วตฺตพฺโพ. เยภุยฺเยเนตานิ เอกวจนกานิ ภวนฺติ. เอวํ ตาว ภวาภวปทาทีนํ วิเสสวนฺตตา ทฏฺพฺพา.
ลงฺกาทีโป, ลงฺกาทีปํ, ลงฺกาทีเปน, ลงฺกาทีปสฺส, ลงฺกาทีปา, ลงฺกาทีปสฺมา, ลงฺกาทีปมฺหา, ลงฺกาทีปสฺส, ลงฺกาทีเป, ลงฺกาทีปสฺมึ, ลงฺกาทีปมฺหิ, โภ ลงฺกาทีป. อยํ สมาสตฺเต นามิกปทมาลา. อสมาสตฺเตปิ ปน โยเชตพฺพา.
ลงฺกา ทีโป, ลงฺกํ ทีปํ, ลงฺกาย ทีเปน, ลงฺกาย ทีปสฺส, ลงฺกาย ทีปา, ลงฺกาย ทีปสฺมา, ลงฺกาย ทีปมฺหา, ลงฺกาย ทีปสฺส, ลงฺกาย ทีเป, ลงฺกาย ทีปสฺมึ, ลงฺกาย ทีปมฺหิ, โภติ ลงฺเก ทีป. อยํ พฺยาเส นามิกปทมาลา. อยํ นโย ‘‘ชมฺพุทีโป’’ติ เอตฺถ น ลพฺภติ เกวเลน ชมฺพูสทฺเทน ชมฺพุทีปสฺส อกถนโต, ยถา เกวเลน ลงฺกาสทฺเทน ลงฺกาทีโป กถิยติ. อยํ ปน พฺยาเส ปทมาลานโย วิเสสโต กพฺพรจนายํ กวีนํ อุปการาย สํวตฺตติ สาสนสฺสาปิ. ตถา หิ พฺยาสวเสน โปราณกวิรจนา ทิสฺสติ –
‘‘วนฺทามิ เสลมฺหิ สมนฺตกูเฏ,
ลงฺกาย ทีปสฺส สิขายมาเน;
อาวาสภูเต สุมนามรสฺส,
พุทฺธสฺส ตํ ปาทวฬฺชมคฺค’’นฺติ.
สาสเนปิ พฺยาสวเสน ‘‘ทิพฺโพ รโถ ปาตุรหุ, เวเทหสฺส ยสสฺสิโน’’ติอาทิกา ปาฬิ ทิสฺสติ.
ยถา ¶ ปน ‘‘ชมฺพุทีโป’’ติ เอตฺถ อยํ นโย น ลพฺภติ, ตถา ‘‘นาคทีโป’’ติอาทีสุปิ เกวเลน ชมฺพูสทฺเทน ชมฺพุทีปสฺส อกถนมิว เกวเลน นาคสทฺทาทินา นาคทีปาทีนํ อกถนโตติ. นนุ จ โภ ‘‘พุทฺธสฺส ชมฺพุนทรํสิโน ตํ, ทาํ มยํ ชมฺพุนรา นมามา’’ติ โปราณกวิรจนายํ ชมฺพูสทฺเทน ชมฺพุทีโป วุตฺโต ‘‘ชมฺพุทีปนรา’’ติ อตฺถสมฺภวโตติ? สจฺจํ ‘‘ชมฺพุทีปนรา’’ติ อตฺโถ สมฺภวติ, เกวเลน ปน ชมฺพูสทฺเทน ชมฺพุทีปตฺถํ น วทติ, กินฺตุ ‘‘ชมฺพุทีปนรา’’ติ วตฺตพฺเพ คาถาวิสยตฺตา อธิกกฺขรโทสํ ปริวชฺชนฺเตน ทีปสทฺทโลปํ กตฺวา ‘‘ชมฺพุนรา’’ติ วุตฺตํ, เอวํ อุตฺตรปทโลปวเสน วุตฺโต ชมฺพุสทฺโท นรสทฺทํ ปฏิจฺจ สมาสพเลน ‘‘ชมฺพุทีปนรา’’ติ อตฺถปฺปกาสเน สมตฺโถ โหติ, น เกวโล พฺยาสกาเล, ตถา หิ ‘‘ชมฺพู’’ติ วุตฺเต ชมฺพุทีโป น ายติ, อถ โข ชมฺพุรุกฺโขเยว ายติ.
กึ ปน โภ ‘‘กาโก ทาโส, กากํ ทาสํ, กาเกน ทาเสนา’’ติ อยํ นโย ลพฺภติ, น ลพฺภตีติ? ลพฺภติ, กากสทฺเทน กากนามกสฺส ทาสสฺส กถนํ โหติ. ยทิ เอวํ ‘‘ชมฺพุทีโป’’ติ เอตฺถาปิ ‘‘ชมฺพุนามโก ทีโป’’ติ อตฺถํ คเหตฺวา ‘‘ชมฺพู ทีโป, ชมฺพุํ ทีปํ, ชมฺพุยา ทีเปนา’’ติ อยํ นโย ลพฺภตีติ? น ลพฺภติ ชมฺพูสทฺทสฺส ปณฺณตฺติวเสน ทีเป อปฺปวตฺตนโต. ชมฺพูสทฺโท หิ รุกฺเขเยว ปณฺณตฺติวเสน ปวตฺตติ, น ทีเป. ยถา ปน จิตฺตโวหาโร จิตฺตนามเก คหปติมฺหิปิ มเนปิ ปวตฺตติ ‘‘จิตฺโต คหปติ. จิตฺตํ มโน มานส’’นฺติอาทีสุ. ยถา จ กุสโวหาโร กุสนามเก รฺเปิ กุสติเณปิ ปวตฺตติ –
‘‘ปภาวติฺจ ¶ อาทาย, มณึ เวโรจนํ กุโส;
กุสาวตึ กุสราชา, อคมาสิ มหพฺพโล;
กุโส ยถา ทุคฺคหิโต, หตฺถเมวานุกนฺตตี’’ติ
อาทีสุ, ตถา กากสทฺโทปิ วายเส, เอวํนามเก ทาเสปิ ปวตฺตติ ‘‘กาโก รวติ, กาโก นาม ทาโส สฏฺิโยชนานิ คจฺฉตี’’ติอาทีสุ. ชมฺพูสทฺโท ปน คหปติมนาทีสุ จิตฺต กุส กากสทฺทา วิย ปณฺณตฺติวเสน ทีปสฺมึ น ปวตฺตติ, ตสฺมา ยถาวุตฺโตเยว นโย มนสิกรณีโย.
ยถา ปเนตฺถ ‘‘ลงฺกาทีโป’’ติ สทฺทสฺส นามิกปทมาลา สมาสวเสน พฺยาสวเสน จ โยชิตา, เอวํ ‘‘ปุพฺพวิเทหทีโป, อปรโคยานทีโป, อุตฺตรกุรุทีโป, อสฺสยุชนกฺขตฺตํ, จิตฺรมาโส, เวสฺสนฺตรราชา, เสตวตฺถํ, ทิพฺพรโถ’’ติอาทีนมฺปิ นามิกปทมาลา สมาสวเสน พฺยาสวเสน จ โยเชตพฺพา. ปุพฺพวิเทหาทิสทฺเทหิ ปุพฺพวิเทหทีปาทีนํ กถนฺจ เวทิตพฺพํ. ‘‘ทิพฺพรโถ’’ติอาทีนํ สมาสคตปทานํ ปโยชเน สติ พฺยาสวเสน วิสุํ กตฺตพฺพตา จ เวทิตพฺพา. ตถา หิ พฺยาสวเสน ‘‘ทิพฺโพ รโถ’’ติอาทินา ทฺวินฺนํ ทฺวินฺนํ ปทานํ สมานาธิกรณวเสน ปจฺเจกวิภตฺติยุตฺตภาเว สติ คาถาสุ วุตฺติปาลนสุขุจฺจารณคุโณ ภวติ. โส จ สาสนานุกูโล หิ อยํ นโย ปิโต. ตถา หิ ปาวจเน ‘‘ทิพฺโพ รโถ ปาตุรหุ, เวเทหสฺส ยสสฺสิโน’’ติอาทิกา ปาฬิโย พหู ทิสฺสนฺติ, เอวํ ลงฺกาทีปาทิสทฺทานํ วิเสสวนฺตตา ภวติ.
อิทานิ โพธิสนฺธิอาทีนํ วิเสสวนฺตตา วุจฺจติ –
โพธิ สนฺธิ วิภตฺตา’ยุ, ธาตุเยว ปชาปติ;
ทามา ทามํ ตถา สทฺธา, สทฺธํ ตฏํ ตฏี ตโฏ.
พฺยฺชนํ ¶ พฺยฺชโน อตฺโถ, อตฺถมกฺขรมกฺขโร;
อชฺชวํ อชฺชโว เจว, ตถา มทฺทวคารวา.
วโจ วจีติ จาทีนิ, สมรูปา สรูปโต;
ทฺวิตฺติลิงฺคานิ สมฺโภนฺติ, ยถาสมฺภวมุทฺทิเส.
เอเตสุ หิ โพธิสทฺทสฺส ตาว ‘‘โพธิ ราชกุมาโร’’ติ จ, ‘‘อริยสาวโก ‘โพธี’ติ วุจฺจติ, ตสฺส โพธิสฺส องฺโคติ โพชฺฌงฺโค’’ติ จ เอวํ ปุคฺคลวจนสฺส ‘‘โพธิ, โพธี, โพธโย. โพธึ, โพธี, โพธโย. โพธินา’’ติ ปุลฺลิงฺเค อคฺคินเยน นามิกปทมาลา ภวติ.
รุกฺขมคฺคนิพฺพานสพฺพฺุตฺาณวจนสฺส ปน ‘‘โพธิ, โพธี, โพธิโย. โพธึ, โพธี, โพธิโย. โพธิยา’’ติ อิตฺถิลิงฺเค รตฺตินเยน นามิกปทมาลา ภวติ.
เกจิ ปน ‘‘รุกฺขวจโน โพธิสทฺโท ปุลฺลิงฺโค’’ติ วทนฺติ, ตํ อาคเมน วิรุทฺธํ วิย ทิสฺสนโต วิจาเรตพฺพํ. น หิ อาคเม รุกฺขวจนสฺส โพธิสทฺทสฺส ปุลฺลิงฺคภาโว ทิสฺสติ, ปุคฺคลวจนสฺส ปน ทิสฺสติ. ยทิ จ ‘‘สาโล ธโว ขทีโร’’ติอาทีนํ วิย รุกฺขวจนสฺส โพธิสทฺทสฺส ปุลฺลิงฺคตฺตํ สิยา, ชมฺพู สิมฺพลี ปาฏลีสทฺทาทีนํ รุกฺขวาจกตฺตา ปุลฺลิงฺคตฺตํ สิยา, น เตสํ อิมสฺส จ รุกฺขวาจกตฺเตปิ ปุลฺลิงฺคภาโว อุปลพฺภติ. ยทิ หิ รุกฺขวจโน โพธิสทฺโท ปุลฺลิงฺโค, เอวํ สนฺเต นิพฺพานวจโน สพฺพฺุตฺาณวจโน จ โพธิสทฺโท นปุํสกลิงฺโค สิยา ‘‘นิพฺพาน’’นฺติอาทินา นปุํสกลิงฺควเสน นิทฺทิฏฺสฺส นิพฺพานาทิโน อตฺถสฺส กถนโต.
เย เอวํ วทนฺติ ‘‘รุกฺขวจโน โพธิสทฺโท ปุลฺลิงฺโค’’ติ, เต ‘‘โพธิ วุจฺจติ จตูสุ มคฺเคสุ าณํ, ตํ เอตฺถ ภควา ปตฺโตติ ¶ รุกฺโขปิ โพธิจฺเจว วุจฺจตี’’ติ วุตฺตมตฺถํ เจตสิ สนฺนิธาย ‘‘พุชฺฌติ เอตฺถาติ โพธี’’ติ นิพฺพจนวเสน ‘‘กึ รุกฺขวจโน โพธิสทฺโท ปุลฺลิงฺโค น ภวิสฺสตี’’ติ มฺมานา วทนฺติ มฺเ. เนวํ ทฏฺพฺพํ, เอวฺจ ปน ทฏฺพฺพํ, ‘‘โพธิ วุจฺจติ จตูสุ มคฺเคสุ าณํ, ตํ เอตฺถ ภควา ปตฺโตติ รุกฺโขปิ โพธิจฺเจว วุจฺจตี’’ติ วทนฺเตหิ ครูหิ าณวจนํ อิตฺถิ ลิงฺคภูตํ โพธีติ าณสฺส นามํ ปณฺณตฺติอนฺตรปริกปฺปเนนตฺถํ ปริกปฺเปนฺเตน พุชฺฌนฏฺานภูเต รุกฺเข อาโรเปตฺวา รุกฺโข ‘‘โพธี’’ติ วุตฺโต, ตสฺมา อีทิเสสุ าเนสุ นิพฺพจเน อาทโร น กาตพฺโพ. น หิ ‘‘พุชฺฌติ เอตฺถาติ โพธี’’ติ นิพฺพจนกรณํ รุกฺขวจนสฺส โพธิสทฺทสฺส ปุลฺลิงฺคตฺตํ กาตุํ สกฺโกติ สงฺเกตสิทฺธตฺตา โวหารสฺส, ตสฺมา รุกฺขํ สยํ อโพธิมฺปิ สมานํ โพธิยา ปฏิลาภฏฺานตฺตา สงฺเกตสิทฺเธน ‘‘โพธี’’ติ อิตฺถิลิงฺคโวหาเรน โวหรนฺติ สาสนิกา, โพธิยา วา การณตฺตา ผลโวหาเรน. เอตมตฺถํเยว หิ สนฺธาย ‘‘โพธิ วุจฺจติ จตูสุ มคฺเคสุ าณํ, ตํ เอตฺถ ภควา ปตฺโตติ รุกฺโขปิ โพธิจฺเจว วุจฺจตี’’ติ วุตฺตนฺติ ทฏฺพฺพํ, เอวํ ‘‘โพธี’’ติ อิตฺถิลิงฺควเสน รุกฺขนามํ ปวตฺตตีติ. เตนาห อายสฺมา สาริปุตฺโต ธมฺมเสนาปติ อนุธมฺมจกฺกวตฺตี โวหารกุสโล อิตฺถิลิงฺคโวหาเรน ‘‘พุทฺธานํ ภควนฺตานํ โพธิยา มูเล สห สพฺพฺุตฺาณปฺปฏิลาภา สจฺฉิกา ปฺตฺติ ยทิทํ พุทฺโธ’’ติ. อปิจ ตตฺถ ตตฺถ ‘‘โพธิยา สาขา’’ติ จ, ‘‘เกนฏฺเน มหาโพธิ, กสฺส สมฺพนฺธินี จ สา’’ติ จ,
‘‘หตฺถโต มุตฺตมตฺตา สา, อสีติรตนํ นภํ;
อุคฺคนฺตฺวาน ตทา มฺุจิ, ฉพฺพณฺณา รสฺมิโย สุภา’’ติ จ
เอวมาทโย ¶ รุกฺขวาจกสฺส โพธิสทฺทสฺส อิตฺถิลิงฺคภาเว ปโยคา ทิสฺสนฺติ.
อถ วา รุกฺขวาจโก โพธิสทฺโท ทฺวิลิงฺโค ปุมิตฺถิลิงฺควเสน. ตถา หิ สมนฺตปาสาทิกายํ วินยสํวณฺณนายํ มหาเวยฺยากรณสฺส ปาฬินยวิทุโน พุทฺธโฆสาจริยสฺส เอวํ สทฺทรจนา ทิสฺสติ ‘‘สกฺขิสฺสสิ ตฺวํ ตาต ปาฏลิปุตฺตํ คนฺตฺวา มหาโพธินา สทฺธึ อยฺยํ สงฺฆมิตฺตตฺเถรึ อาเนตุ’’นฺติ จ, ‘‘สาปิ โข มหาโพธิสมารูฬฺหา นาวา ปสฺสโต มหาราชสฺส มหาสมุทฺทตลํ ปกฺขนฺทา’’ติ จ ตสฺส รุกฺขวาจกสฺส โพธิสทฺทสฺส ‘‘พุชฺฌติ เอตฺถาติ โพธี’’ติ นิพฺพจนวเสน ‘‘โพธิ, โพธี, โพธโย. โพธึ, โพธี, โพธโย. โพธินา’’ติอาทินา ปทมาลา เวทิตพฺพา. รุกฺขวาจกสฺเสว ปน ตสฺส าเณ ปวตฺติตฺถิลิงฺคโวหาเรน สงฺเกตสิทฺเธน รูฬฺหตฺถทีปเกน ‘‘โพธิ, โพธี, โพธิโย. โพธึ, โพธี, โพธิโย. โพธิยา’’ติอาทินา ปทมาลา เวทิตพฺพา. อิจฺเจวํ –
ปุคฺคลวาจโก โพธิ-สทฺโท ปุลฺลิงฺคิโก ภเว;
าณาทิวาจโก อิตฺถิ-ลิงฺโคเยว สิยา สทา.
โพธิปาทปวจโน, ปุมิตฺถิลิงฺคิโก ภเว;
เอวํ สนฺเตปิ เอตสฺส, อิตฺถิลิงฺคตฺตเมว ตุ;
อิจฺฉิตพฺพตรํ ยสฺมา, ธมฺมเสนาปตีริตํ.
สนฺธิสทฺทาทีนมฺปิ นยานุสาเรน นามิกปทมาลา โยเชตพฺพา. สนฺธิสทฺโท หิ สรสนฺธิอาทิวาจโก ปุลฺลิงฺโค, ปฏิสนฺธิยาทิวาจโก อิตฺถิลิงฺโค ‘‘สนฺธิโน. สนฺธิยา’’ติอาทิทสฺสนโต. วิภตฺติสทฺโท วิภชนวาจโก อิตฺถิลิงฺโค ¶ , สฺยาทิวาจโก ปุลฺลิงฺโค เจว อิตฺถิลิงฺโค จ ‘‘วิภตฺติสฺส. วิภตฺติยา’’ติอาทิทสฺสนโต.
อายุสทฺโท ปน ชีวิตินฺทฺริยวาจโกเยว หุตฺวา ปุนฺนปุํสกลิงฺโค, ‘‘ปุนรายุ จ เม ลทฺโธ, เอวํ ชานาหิ มาริสา’’ติ ‘‘เอตฺตกํเยว เต อายุ, จวนกาโล ภวิสฺสตี’’ติ จ ทสฺสนโต.
ธาตุสทฺโท สภาวาทิวาจโก อิตฺถิลิงฺโค, กรปจาทิวาจโก ปุมิตฺถิลิงฺโค ‘‘จกฺขุธาตุยา. กโรติสฺส ธาตุสฺส. ธาตุโย ธาตุยา’’ติ ทสฺสนโต.
ปชาปติสทฺโท เทววิเสสวาจโก ปุลฺลิงฺโค, กลตฺตชินมาตุจฺฉาวาจโก อิตฺถิลิงฺโค ‘‘ปชาปติสฺส เทวราชสฺส ธชคฺคํ อุลฺโลเกยฺยาถ’’, ‘‘อตฺตโน ปชาปติยา สทฺธึ มหาปชาปติยา’’ติ จ ทสฺสนโต.
ทามา ทามํ สทฺทา มาลตีทามาทิเภทภินฺนสฺส เอกสฺส วตฺถุสฺส ยถากฺกมํ อิตฺถินปุํสกลิงฺคา. ตถา หิ ‘‘มาลตีทามา โลลาฬิงฺคลีลา. มาลตีทามํ. สิงฺฆิตํ ทามํ ภมเรหิ. รตนทามา. รตนทาม’’นฺติ จ ทฺวิลิงฺคภาเว โลกิกปฺปโยคา ทิสฺสนฺติ สาสนานุกูลา.
สทฺธํ สทฺธาสทฺทา ปน ภินฺนวตฺถูนํ วาจกา อิตฺถินปุํสกลิงฺคา, สทฺธาสทฺโท ปสาทลกฺขณวาจโก อิตฺถิลิงฺโค, สทฺธํสทฺโท มตกภตฺตวาจโก นปุํสกลิงฺโค ‘‘สทฺธา สทฺทหนา. มยมสฺสุโภ โคตมพฺราหฺมณา นาม ทานานิ เทม สทฺธานิ กโรมา’’ติ ทสฺสนโต. อิมสฺมึ ปน าเน ‘‘สทฺโธ ปุริโส ¶ , สทฺธา อิตฺถี, สทฺธํ กุล’’นฺติ อิมานิ วาจฺจลิงฺคตฺตา สงฺคหํ น คจฺฉนฺตีติ ทฏฺพฺพานิ.
ตฏํ ตฏี ตโฏติเม สทฺทา ตีรสงฺขาเต เอกสฺมึเยวตฺเถ ถีปุนฺนปุํสกลิงฺคา.
พฺยฺชนสทฺโท อุปเสจนลิงฺควากฺยาเวณิกสรีราวยววาจโก นปุํสกลิงฺโค, อกฺขรวาจโก ปุนฺนปุํสกลิงฺโค. ตตฺรุปเสจเน ‘‘สูปํ วา พฺยฺชนํ วา’’ติ นปุํสกนิทฺเทโส ทิสฺสติ. ตถา ลิงฺเค ‘‘อิตฺถิพฺยฺชนํ ปุริสพฺยฺชน’’นฺติ นปุํสกนิทฺเทโส. วากฺเย ‘‘ปทพฺยฺชนานิ สาธุกํ อุคฺคเหตฺวา’’ติ นปุํสกลิงฺคนิทฺเทโส. อาเวณิเก ‘‘อสีติ อนุพฺยฺชนานี’’ติ นปุํสกนิทฺเทโส. สรีราวยเว ‘‘กิเลสานํ อนุ อนุ พฺยฺชนโต ปากฏภาวกรณโต อนุพฺยฺชน’’นฺติ เอวํ นปุํสกนิทฺเทโส. เอตฺถ หิ อนุพฺยฺชนํ นาม หตฺถปาทสิตหสิตกถิตวิโลกิตาทิเภโท อากาโร. โส เอว ‘‘สรีราวยโว’’ติ วุจฺจตีติ. อกฺขเร ‘‘พฺยฺชโน. พฺยฺชน’’นฺติ จ ปุนฺนปุํสกนิทฺเทโส.
อตฺถสทฺโท นิพฺพานวจโน นปุํสกลิงฺโค, อภิเธยฺยธนการณปโยชนนิวตฺยาภิสนฺธานาทิวจโน ปน ปุลฺลิงฺโค. ตถา หิ กถาวตฺถุมฺหิ ‘‘อตฺถตฺถมฺหี’’ติ อิมิสฺสา ปาฬิยา อตฺถสํวณฺณนายํ ‘‘อตฺถํ วุจฺจติ นิพฺพาน’’นฺติ นปุํสกลิงฺคนิทฺเทเสน อตฺถสทฺโท วุตฺโต. อิติ อตฺถสทฺโท ทฺวิลิงฺโค.
อกฺขรสทฺโท จ ‘‘โย ปุพฺโพ อกฺขโร อกฺขรานี’’ติ จ ทสฺสนโต. อปิจ อกฺขรสทฺโท นิพฺพานวจโน นามปณฺณตฺติวจโน จ สพฺพทานปุํสกลิงฺโค ภวติ ‘‘ปทมจฺจุตมกฺขรํ, มหาชนสมฺมโตติ ¶ โข วาเสฏฺ ‘มหาสมฺมโต’ตฺเวว ปมํ อกฺขรํ นิพฺพตฺต’’นฺติ เอวมาทีสุ. ‘‘อกฺขราย เทเสติ, อกฺขรกฺขราย อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺสา’’ติ เอตฺถ ปน ปุลฺลิงฺโคติปิ นปุํสกลิงฺโคติปิ วตฺตพฺโพ, อิตฺถิลิงฺโคติ ปน น วตฺตพฺโพ. อยฺหิ ‘‘อสกฺกตา จสฺม ธนฺจยาย. วิรมถายสฺมนฺโต มมวจนายา’’ติอาทีสุ ‘‘ธนฺจยาย, วจนายา’’ติ สทฺทา วิย วิภตฺติวิปลฺลาเสน วุตฺโต, น ลิงฺควิปลฺลาสวเสนาติ.
อชฺชว มทฺทว คารวสทฺทา ปน ปุนฺนปุํสกลิงฺคา. ‘‘อชฺชโว จ มทฺทโว จ. อชฺชวมทฺทวํ. คารโว จ นิวาโต จ. สห อาวชฺชิเต ถูเป, คารวํ โหติ เม ตทา’’ติ จ อาทิทสฺสนโต.
วโจวจีสทฺทา ปน ฆโฏฆฏีสทฺทา วิย ปุมิตฺถิลิงฺคา, ตตฺถ วจีสทฺทสฺส ‘‘วจี, วจี, วจิโย. วจึ, วจี, วจิโย. วจิยา’’ติ นามิกปทมาลา โยเชตพฺพา. เกจิ ‘‘ทุจฺจริตปโยควิฺตฺติสทฺทาทีสุ ปเรสุ วจสทฺทสฺสนฺโต อีกาโร โหติ, เตน ‘‘วจีทุจฺจริต’’นฺติอาทีนิ รูปานิ ทิสฺสนฺตี’’ติ วทนฺติ, ตํ น คเหตพฺพํ วจสทฺทโต วิสุํ วจีสทฺทสฺส ทสฺสนโต. อตฺริมานิ ปาฬิโต จ อฏฺกถาโต จ นิทสฺสนปทานิ. ‘‘วจี วจีสงฺขาโร, วจีสงฺขาโร วจี, วจิฺจ วจีสงฺขาเร จ เปตฺวา อวเสสา น เจว วจี, น จ วจีสงฺขาโร. คทิโต วจีภิ สติมาภินนฺเท’’ติ อิมานิ ปาฬิโต นิทสฺสนปทานิ. ‘‘โจปนสงฺขาตา วจี เอว วิฺตฺติ วจีวิฺตฺติ, วจิยา เภโท วจีเภโท’’ติ อิมานิ อฏฺกถาโต นิทสฺสนปทานิ. อิมินา นเยน อฺเสมฺปิ สรูปาสรูปปทานํ ¶ ยถารหํ ทฺวิติลิงฺคตา ววตฺถเปตพฺพา. เอวํ อภิเธยฺยกลิงฺเคสุ สวิเสสานิ อภิเธยฺยลิงฺคานิ เวทิตพฺพานิ.
อิทานิ กตฺถจิ วาจฺจลิงฺคภูตานํ อภิเธยฺยลิงฺคานฺจ ตทฺธิภนฺตลิงฺคานฺจ ธมฺมาทิวเสน นามิกปทมาลา วุจฺจเต. ตถา หิ –
ธมฺมโภ ปุคฺคลา เจว, ธมฺมปุคฺคลโตปิ จ;
เอกนฺตธมฺมโต เจว, ตเถเวกนฺตปุคฺคลา.
ปทมาลา สิยุํ ตาสุ, ปจฺจตฺตาทิวเสน ตุ;
ปทํ สมํ วิสมฺจ, ชฺา สพฺพสมมฺปิ จ.
กถํ? ‘‘มิจฺฉาทิฏฺิ, มิจฺฉาสงฺกปฺโป, มิจฺฉาวาจา, มิจฺฉาวาโจ, มิจฺฉาทิฏฺิโก, มิจฺฉาสงฺกปฺปี’’ อิจฺเจเตสํ นามิกปทมาลา เอวํ เวทิตพฺพา.
‘‘มิจฺฉาทิฏฺิ, มิจฺฉาทิฏฺี, มิจฺฉาทิฏฺิโย. มิจฺฉาทิฏฺึ, มิจฺฉาทิฏฺี, มิจฺฉาทิฏฺิโย. มิจฺฉาทิฏฺิยา’’ติ เอวํ ธมฺมโต, ‘‘มิจฺฉาทิฏฺิ, มิจฺฉาทิฏฺี, มิจฺฉาทิฏฺิโน. มิจฺฉาทิฏฺึ, มิจฺฉาทิฏฺี, มิจฺฉาทิฏฺิโน. มิจฺฉาทิฏฺินา’’ติ เอวํ ปุคฺคลโต, ‘‘มิจฺฉาสงฺกปฺโป, มิจฺฉาสงฺกปฺปา. มิจฺฉาสงฺกปฺป’’นฺติ เอวํ ธมฺมปุคฺคลโต, ‘‘มิจฺฉาวาจา, มิจฺฉาวาจา, มิจฺฉาวาจาโย. มิจฺฉาวาจํ, มิจฺฉาวาจา มิจฺฉาวาจาโย. มิจฺฉาวาจาย’’ เอวํ เอกนฺตธมฺมโต, ‘‘มิจฺฉาวาโจ, มิจฺฉาวาจา. มิจฺฉาวาจํ, มิจฺฉาวาเจ. มิจฺฉาวาเจน’’ เอวํ เอกนฺตปุคฺคลโต, ‘‘มิจฺฉาทิฏฺิโก. มิจฺฉาทิฏฺิกา. มิจฺฉาทิฏฺิก’’นฺติ เอวมฺปิ เอกนฺตปุคฺคลโต, ‘‘มิจฺฉาสงฺกปฺปี, มิจฺฉาสงฺกปฺปิโน. มิจฺฉาสงฺกปฺปิ’’นฺติ เอวมฺปิ เอกนฺตปุคฺคลโต นามิกปทมาลา ภวติ. ปจฺจตฺโตปโยควจนาทิวเสน ปน ปทํ สทิสํ วิสทิสํ สพฺพถา สทิสมฺปิ จ ภวติ. เอส นโย สมฺมาทิฏฺิสมฺมาสงฺกปฺปาทีสุปิ.
อตฺริเม ¶ อาหจฺจภาสิตา ปโยคา – อวิชฺชาคตสฺส ภิกฺขเว อวิทฺทสุโน มิจฺฉาทิฏฺิ ปโหติ. มิจฺฉาทิฏฺิสฺส มิจฺฉาสงฺกปฺโป ปโหติ. มิจฺฉาสงฺกปฺปสฺส มิจฺฉาวาจา ปโหติ. มิจฺฉาวาจสฺส มิจฺฉากมฺมนฺโต ปโหติ. มิจฺฉากมฺมนฺตสฺส มิจฺฉาอาชีโว ปโหติ. มิจฺฉาอาชีวสฺส มิจฺฉาวายาโม ปโหติ. มิจฺฉาวายามสฺส มิจฺฉาสติ ปโหติ. มิจฺฉาสติสฺส มิจฺฉาสมาธิ ปโหตีติ. วิชฺชาคตสฺส ภิกฺขเว วิทฺทสุโน สมฺมาทิฏฺิ ปโหติ. สมฺมาทิฏฺิสฺส สมฺมาสงฺกปฺโป ปโหตีติ วิตฺถาโร, เอวํ กตฺถจิ วาจฺจลิงฺคภูตานํ อภิเธยฺยลิงฺคานฺจ ตทฺธิตนฺตลิงฺคานฺจ นามิกปทมาลา สปฺปโยคา กถิตา.
อิทานิ เนวาภิเธยฺยลิงฺคสฺส ภวิตพฺพสทฺทสฺส จ อภิเธยฺยลิงฺคานํ โสตฺถิ สุวตฺถิ สทฺทานฺจ วาจฺจลิงฺคาภิเธยฺยลิงฺคสฺส อพฺภุตสทฺทสฺส จ วาจฺจลิงฺคสฺส อภูตสทฺทสฺสจาติ อิเมสํ กิฺจิ วิเสสํ กถยาม, นามิกปทมาลฺจ ยถารหํ โยเชสฺสาม. เอเตสุ หิ ภวิตพฺพสทฺโท เอกนฺตภาววาจโก นปุํสกลิงฺโค เอกวจนนฺโตเยว โหติ. ตติยนฺตปเทหิ เอวํสทฺท นสทฺทาทีหิ จ โยเชตพฺโพ จ โหติ. นาสฺส นามิกปทมาลา ลพฺภติ, อตฺริเม จ ปโยคา ‘‘สทฺธมฺมครุเกน ภวิตพฺพํ, โน อามิสครุเกน, อิมินา โจเรน ภวิตพฺพํ, อิเมหิ โจเรหิ ภวิตพฺพํ, อิมาย โจริยา ภวิตพฺพํ, อิมาหิ โจรีหิ ภวิตพฺพํ, อเนน จิตฺเตน ภวิตพฺพํ, อิเมหิ จิตฺเตหิ ภวิตพฺพํ, เอวํ ภวิตพฺพํ, อฺถา ภวิตพฺพ’’นฺติ. อตฺริทํ วุจฺจติ –
ภวิตพฺพปทํ นิจฺจํ, สพฺพฺุวรสาสเน;
ปเมกวโจ ภาว-วาจกฺจ นปุํสกํ.
ตติยนฺตปเทเหวํ-สทฺทาทีหิ ¶ จ ธีมตา;
โยเชตพฺพํว สมฺโภติ, อิติ วิทฺวา วิภาวเย.
อยํ ‘‘ภวิตพฺพ’’นฺติ ปทสฺส วิเสโส.
โสตฺถิ ภทฺทนฺเต โหตุ รฺโ, โสตฺถึ คจฺฉติ นฺหาปิโต. โสตฺถินามฺหิ สมุฏฺิโต. สุวตฺถิ, สุวตฺถึ, สุวตฺถินา, อยํ ธสาตฺถิสทฺทาทีนํ วิเสโส.
อยํ ปน ‘‘อพฺภุตํ อภูต’’นฺติ ทฺวินฺนํ วิเสโส. ภูสทฺทสฺส พฺภู, สํโยคปเร ปฏิเสธตฺถวติ ออิตินิปาเต อุปปเท สติ เอกนฺเตน รสฺสตฺตมุปยาติ. กฺวตฺเถ? ‘‘อภูตปุพฺพํ ภูต’’นฺติอาทีสฺวตฺเถสุ. ตถาวิเธ อสฺโคปเร รสฺสตฺตํ น อุปยาติ. กฺวตฺเถ? ‘‘อสจฺจ’’นฺติอาทีสฺวตฺเถสุ. ตถา หิ ‘‘อพฺภุต’’นฺติ ปทสฺส ‘‘อภูตปุพฺพํ ภูต’’นฺติปิ อตฺโถ ภวติ, ‘‘อพฺภุตกรณ’’นฺติปิ อตฺโถ ภวติ. ‘‘อภูต’’นฺติ ปทสฺส ปน ‘‘อสจฺจ’’นฺติปิ อตฺโถ ภวติ, ‘‘อชาต’’นฺติปิ อตฺโถ ภวติ. ตตฺร ‘‘อจฺฉริยํ วต โภ อพฺภุตํ วต โภ. อจฺเฉรํ วต โลกสฺมึ, อพฺภุตํ โลมหํสนํ’’ อิจฺเจวมาทโย ‘‘อภูตปุพฺพํ ภูต’’นฺติ อตฺเถ ปโยคา.
‘‘ตฺวํ มํ นาเคน อาลมฺป,
อหํ มณฺฑูกฉาปิยา;
โหตุ โน อพฺภุตํ ตตฺถ,
อาสหสฺเสหิ ปฺจหี’’ติ
อิจฺเจวมาทโย อพฺภุตกรณตฺเถ ปโยคา. เอวํ รสฺสวเสน, ทีฆวเสน ปน นิสฺสํโยเค ‘‘อภูตํ อตจฺฉํ. อตถํ’’อิจฺเจวมาทโย ¶ อสจฺจตฺเถ ปโยคา, ‘‘อภูตํ อชาตํ อสฺชาต’’นฺติ อิจฺเจวมาทโย อชาตตฺเถ ปโยคา. ภวนฺติ จตฺร –
‘‘อภูตปุพฺพํ ภูต’’นฺติ, อตฺถสฺมึ อพฺภุตนฺติทํ;
ปทํ วิฺูหิ วิฺเยฺยํ, รสฺสภาเวน สณฺิตํ.
อพฺภุตกรณตฺเถปิ, อพฺภุตนฺติ ปทํ ตถา;
สณฺิตํ รสฺสภาเวน, อิติ วิทฺวา วิภาวเย.
อภูตมิติ ทีฆตฺต-วเสน กถิตํ ปน;
ปทํ สมธิคนฺตพฺพ-มสจฺจาชาตวาจกํ.
อพฺภุตํ, อพฺภุตานิ. จิตฺตนเยน, อพฺภุโต, อพฺภุตา. อพฺภุตํ, ปุริสนเยน, อพฺภุตา, อพฺภุตา, อพฺภุตาโย. อพฺภุตํ. กฺานเยน เยฺยํ. เอวํ ภูตสทฺทสฺสปิ นามิกปทมาลา ติธา คเหตพฺพา. อตฺร ‘‘อพฺภุต’’มิติ ปทํ วาจฺจลิงฺคมฺปิ ภวติ อภิเธยฺยลิงฺคมฺปิ. ‘‘อภูต’’มิติ ปทํ ปน วาจฺจลิงฺคํ อภิเธยฺยลิงฺคมฺปิ วา สจฺจสทฺโท วิย กตฺถจิ. อิติสฺส ยถารหํ อยมฺปิ สปฺปโยคา นามิกปทมาลา กถิตา.
อิทานิ อาคมิกานํ โกสลฺลชนนตฺถํ ปทสโมธานวเสน นามิกปทมาลา วุจฺจเต – พุทฺโธ ภควา, พุทฺธา ภควนฺโต. พุทฺธํ ภควนฺตํ, พุทฺเธ ภควนฺเต. พุทฺเธน ภควตา, เสสํ วิตฺถาเรตพฺพํ. อยํ ปทมาลา เอกวจนพหุวจนวเสน เยฺยา.
เทวา ตาวตึสา. เทเว ตาวตึเส. เทเวหิ ตาวตึเสหิ. เสสํ วิตฺถาเรตพฺพํ. พหุวจนวเสน เยฺยา ปทมาลา.
โส ¶ ภควา ชานํ ปสฺสํ อรหํ สมฺมาสมฺพุทฺโธ, ตํ ภควนฺตํ ชานนฺตํ ปสฺสนฺตํ อรหนฺตํ สมฺมาสมฺพุทฺธํ, เตน ภควตา ชานตา ปสฺสตา อรหตา สมฺมาสมฺพุทฺเธน, ตสฺส ภควโต ชานโต ปสฺสโต อรหโต สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส. เสสํ วิตฺถาเรตพฺพํ. เอกวจนวเสน เยฺยา ปทมาลา.
ราชา สุทฺโธทโน, ราชานํ สุทฺโธทนํ, รฺา สุทฺโธทเนน. เสสํ วิตฺถาเรตพฺพํ.
ราชา ปสฺเสนที โกสโล, ราชานํ ปสฺเสนทึ โกสลํ, รฺา ปสฺเสนทินา โกสเลน. เสสํ วิตฺถาเรตพฺพํ.
ราชา มาคโธ เสนิโย พิมฺพิสาโร, ราชานํ มาคธํ เสนิยํ พิมฺพิสารํ, รฺา มาคเธน เสนิเยน พิมฺพิสาเรน. เสสํ วิตฺถาเรตพฺพํ.
ราชา มาคโธ อชาตสตฺตุ เวเทหิปุตฺโต, ราชานํ มาคธํ อชาตสตฺตุํ เวเทหิปุตฺตํ, รฺา มาคเธน อชาตสตฺตุนา เวเทหิปุตฺเตน. เสสํ วิตฺถาเรตพฺพํ.
มหาปชาปตี โคตมี, มหาปชาปตึ โคตมึ, มหาปชาปติยา โคตมิยาติ ปฺจกฺขตฺตุํ วตฺตพฺพํ. มหาปชาปติยํ โคตมิยํ, โภติ มหาปชาปติ โคตมิ.
มกฺขลิ โคสาโล. มกฺขลึ โคสาลํ. มกฺขลินา โคสาเลน. เสสํ วิตฺถาเรตพฺพํ.
สาริปุตฺตโมคฺคลฺลานํ สาวกยุคํ. สาริปุตฺตโมคฺคลฺลานํ สาวกยุคํ, สาริปุตฺตโมคฺคลฺลาเนน สาวกยุเคน, สาริปุตฺตโมคฺคลฺลานสฺส ¶ สาวกยุคสฺส. เสสํ วิตฺถาเรตพฺพํ. สพฺพาเปตา ปทมาลา เอกวจนวเสน เยฺยา. สาริปุตฺตโมคฺคลฺลานา อคฺคสาวกา, สาริปุตฺตโมคฺคลฺลาเน อคฺคสาวเก, สาริปุตฺตโมคฺคลฺลาเนหิ อคฺคสาวเกหิ. เสสํ วิตฺถาเรตพฺพํ. พหุวจนวเสน เยฺยา. อิโต อฺเสุปิ เอเสว นโย.
โส ทาโร, สา ทารา. สํ ทารํ, เส ทาเร. เสน ทาเรน. เสสํ วิตฺถาเรตพฺพํ. สา นารี, สา นาริโย. สํ นารึ, สา นาริโย. สาย นาริยา. เสสํ วิตฺถาเรตพฺพํ. สํ กมฺมํ, สานิ กมฺมานิ. เสน กมฺเมน. สํ ผลํ, สานิ ผลานิ. เสน ผเลน. เสสํ วิตฺถาเรตพฺพํ.
ปมํ ฌานํ, ปมํ ฌานํ, ปเมน ฌาเนน, ปมสฺส ฌานสฺส. เสสํ วิตฺถาเรตพฺพํ.
จตุตฺถี ทิสา, จตุตฺถึ ทิสํ, จตุตฺถิยา ทิสาย.
ธมฺมี กถา, ธมฺมึ กถํ, ธมฺมิยา กถาย, ธมฺมิยํ กถายํ. เอวํ อนุปุพฺพี กถา, เอวรูปี กถา. อิมินา นเยน อฺเสุปิ าเนสุ ปทสโมธานวเสน ลิงฺคโต จ อนฺตโต จ วจนโต จ อเปกฺขิตพฺพํ. ปทโต จ นานปฺปการา นามิกปทมาลา โยเชตพฺพา.
อิทานิ เอกปฺปการานํ สทฺทานํ ลิงฺคอนฺตวเสน นานตฺตํ เวทิตพฺพํ. กถํ? ยาทิโส, ยาทิสี, ยาทิสํ. ตาทิโส, ตาทิสี, ตาทิสํ. เอตาทิโส, เอตาทิสี, เอตาทิสํ. กีทิโส, กีทิสี, กีทิสํ. อีทิโส, อีทิสี, อีทิสํ. เอทิโส ¶ , เอทิสี, เอทิสํ. สทิโส, สทิสี, สทิสํ. กทาจิ ปน ‘‘ยาทิสา ตาทิสา’’ติ เอวมาทีนิ อิตฺถิลิงฺครูปานิปิ ภวนฺติ. นามิกปทมาลา เนสํ ปุริส อิตฺถี จิตฺตนเยน โยเชตพฺพา.
อิทานิ สมาสตทฺธิตปทภูตานํ อมมสทฺทาทีนํ นามิกปทมาลา วุจฺจเต – อมโม, อมมา, อมมํ, อมเม. อมเมน. เสสํ วิตฺถาเรตพฺพํ.
มยฺหโก, มยฺหกา. มยฺหกํ, มยฺหเก. มยฺหเกน. เสสํ วิตฺถาเรตพฺพํ.
อามา, อามา, อามาโย. อามํ, อามา, อามาโย. เสสํ วิตฺถาเรตพฺพํ.
ตตฺร อมโมติ นตฺถิ ตณฺหามมตฺตํ ทิฏฺิมมตฺตฺจ เอตสฺสาติ อมโม, โก โส, อรหาเยวาติ วตฺตุํ วฏฺฏติ. อปิจ เยสตณฺหาปิ สทิฏฺีปิ ‘‘มม อิท’’นฺติ มมตฺตํ น กโรนฺติ, เตปิ อมมาเยว. เอตฺถ จ ‘‘มนุสฺสา ตตฺถ ชายนฺติ, อมมา อปริคฺคหา’’ติ อิทํ สาสนโต นิทสฺสนํ. ‘‘อมโม นิรหงฺกาโร’’ติ อิทํ ปน โลกโต นิทสฺสนํ. อิตฺถิลิงฺเค วตฺตพฺเพ ‘‘อมมา, อมมา, อมมาโย’’ติ ปทมาลา. นปุํสเก วตฺตพฺเพ ‘‘อมมํ, อมมานี’’ติ ปทมาลา. ตตฺร มยฺหโกติ ‘‘อิทมฺปิ มยฺหํ อิทมฺปิ มยฺห’’นฺติ วิปฺปลปตีติ มยฺหโก, เอโก ปกฺขิวิเสโส. วุตฺตฺเหตํ ชาตเก –
‘‘สกุโณ มยฺหโก นาม, คิริสานุทรีจโร;
ปกฺกํ ปิปฺผลิมารุยฺห, ‘มยฺหํ มยฺห’นฺติ กนฺทตี’’ติ.
อิตฺถิลิงฺเค วตฺตพฺเพ ‘‘มยฺหกี, มยฺหกี, มยฺหกิโย’’ติ ปทมาลา. ตตฺร อามาติ ‘‘อาม อหํ ตุมฺหากํ ทาสี’’ติ เอวํ ทาสิภาวํ ปฏิชานาตีติ อามา. เคหทาสี. วุตฺตฺเหตํ ชาตเกสุ ¶ ‘‘ยตฺถ ทาโส อามชาโต, ิโต ถุลฺลานิ คจฺฉตี’’ติ จ, ‘‘อามาย ทาสาปิ ภวนฺติ โลเก’’ติ จ, ตสฺมา อิมาเนเวตฺถ นิทสฺสนปทานิ.
อิทานิ กติ กติปย กติมีสทฺทานํ วิเสโส วุจฺจเต ยถารหํ นามิกปทมาลา จ. ตตฺร กติมีสทฺทสฺส นามิกปทมาลา น ลพฺภติ ‘‘อชฺช ภนฺเต กติมี’’ติ เอวํ ปุจฺฉาวเสน อาคตมตฺตโต. กติ กติปยสทฺทานํ ปน ลพฺภเตว, สา จ พหุวจนิกา. วิสุทฺธิมคฺคฏีกายํ ปน กติปยสทฺโท เอกวจนิโก วุตฺโต. กติ ปุริสา ติฏฺนฺติ, กติ ปุริเส ปสฺสติ. กติ อิตฺถิโย, กติ กุลานิ. กติ โลกสฺมึ ฉิทฺทานิ ยตฺถ จิตฺตํ น ติฏฺติ. กติ กุสลา. กติ ธาตุโย. กติ อายตนานิ. กติหิ ขนฺเธหิ กติหายตเนหิ กติหิ ธาตูหิ สงฺคหิตํ. กติภิ รชมาเนติ, กติภิ ปริสุชฺฌติ. กติปยา ปุริสา, กติปยา อิตฺถิโย, กติปยานิ จิตฺตานิ. อิมา ปน นามิกปทมาลา.
กติ. กติหิ, กติภิ. กตินํ. กติสุ.
กติปยา. กติปเยหิ, กติปเยภิ. กติปยานํ. กติปเยสุ. กติปยาโย. กติปยาหิ, กติปยาภิ. กติปยานํ. กติปยาสุ. กติปยานิ. กติปเย. กติปเยหิ, กติปเยภิ. กติปยานํ. กติปเยสูติ. สพฺพาเปตา สตฺตนฺนํ วิภตฺตีนํ วเสน เยฺยา, สมาสวิธิมฺหิปิ กติ ¶ กติปยสทฺทา พหุวจนวเสเนว โยเชตพฺพา. ‘‘กติสงฺคาติโค ภิกฺขุ, โอฆติณฺโณติ วุจฺจติ. กติปยชนกต’’นฺติอาทีสุ หิ ‘‘กติ กิตฺตกา สงฺคา กติสงฺคา’’ติอาทินา สพฺพทา พหุวจนสมาโส ทฏฺพฺโพ.
อิทานิ รูฬฺหีสทฺทานํ นามิกปทมาลา วุจฺจเต – อิธ รูฬฺหีสทฺทา นาม เยวาปนกสทฺทาทโย. เยวาปนโก, เยวาปนกา. เยวาปนกํ. เยวาปโน, เยวาปนา. เยวาปนํ. ยํวาปนกํ, ยํวาปนกานิ. เสสํ สพฺพตฺถ วิตฺถาเรตพฺพํ. ตตฺร เยวาปนโกติ ‘‘ผสฺโส โหติ เวทนา โหตี’’ติอาทินา วุตฺตา ผสฺสาทโย วิย สรูปโต อวตฺวา ‘‘เย วา ปน ตสฺมึ สมเย อฺเปิ อตฺถิ ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนา อรูปิโน ธมฺมา’’ติ เอวํ ‘‘เยวาปนา’’ติ ปเทน วุตฺโต เยวาปนโก, เอวํ ‘‘เยวาปโน’’ติ เอตฺถาปิ. ตถา ‘‘ยํ วา ปนฺมฺปิ อตฺถิ รูป’’นฺติ เอวํ ‘‘ยํวาปนา’’ติ ปเทน วุตฺตํ ยํวาปนกํ. เอส นโย ยถารหํ ยสฺสกํ ยตฺถกนฺติอาทีสุปิ เนตพฺโพ.
เอตฺถ สิยา – นนุ จ โภ ปนสทฺโท นิปาโต, นิปาตานฺจ อพฺยยภาโว สิทฺโธ ตีสุ ลิงฺเคสุ สพฺพวิภตฺติวจเนสุ จ วยาภาวโต, โส กสฺมา ‘‘เยวาปโน’’ติ โอการนฺโต ชาโตติ? สจฺจํ ปนสทฺโท นิปาโต, โส จ โข ‘‘เย วา ปน ตสฺมึ สมเย’’ติ วา, ‘‘ยํ วา ปนฺมฺปี’’ติ วา, ‘‘พฺราหฺมณา ปนา’’ติ วา เอวมาทีสุ นิปาโต, ‘‘เยวาปนโก’’ติ วา, ‘‘เยวาปโน’’ติ วา เอวมาทีสุ นิปาโต นาม น โหติ. อนุกรณมตฺตฺเหตํ, ตสฺมา อีทิเสสุ ปนสทฺทสหิตา ปโยคา รูฬฺหีสทฺทาติ คเหตพฺพา. ยชฺเชวํ กสฺมา นิพฺพจนมุทาหฏนฺติ? อตฺถสฺส ปากฏีกรณตฺถํ.
ตโยธมฺมชาตกํ ¶ . ตโยธมฺมชาตกํ. ตโยธมฺมชาตเกน. ตโยธมฺมชาตกสฺส. ตโยธมฺมชาตกา, ตโยธมฺมชาตกสฺมา. เสสํ วิตฺถาเรตพฺพํ.
ตโยสงฺขารา. ตโยสงฺขาเร. ตโยสงฺขาเรหิ, ตโยสงฺขาเรภิ. ตโยสงฺขารานํ. เสสํ วิตฺถาเรตพฺพํ.
จตฺตาริปุริสยุโค สงฺโฆ. จตฺตาริปุริสยุคํ สงฺฆํ. จตฺตาริปุริสยุเคน สงฺเฆน. จตฺตาริปุริสยุคสฺส สงฺฆสฺส. เสสํ วิตฺถาเรตพฺพํ.
สโตการี, สโตการี, สโตการิโน. สโตการึ, สโตการี, สโตการิโน. สโตการินา, สโตการีหิ, สโตการีภิ. สโตการิสฺส. เสสํ วิตฺถาเรตพฺพํ. เอตฺถ สโตการีติ สรตีติ สโต, สโต เอว หุตฺวา กรณสีโลติ สโตการี.
อปเรสมฺปิ รูฬฺหีสทฺทานํ นามิกปทมาลา วุจฺจเต สทฺธิมตฺถวิภาวนาย. องฺคา. องฺเค. องฺเคหิ, องฺเคภิ. องฺคานํ. องฺเคหิ, องฺเคภิ. องฺคานํ. องฺเคสุ. โภนฺโต องฺคา.
องฺคา ชนปโท. องฺเค ชนปทํ. องฺเคหิ, องฺเคภิ ชนปเทน. องฺคานํ ชนปทสฺส. องฺเคหิ, องฺเคภิ ชนปทสฺมา. องฺคานํ ชนปทสฺส. องฺเคสุ ชนปเท. โภนฺโต องฺคา ชนปท. เอวํ มคธโกสลาทีนมฺปิ โยเชตพฺพา.
อิตฺถิลิงฺเค กาสี, กาสิโย, กาสี, กาสิโย. กาสีหิ, กาสีภิ. กาสีนํ. กาสีหิ, กาสีภิ. กาสีนํ. กาสีสุ. โภติโย กาสิโย. อตฺรายมตฺถวิภาวนา – กาสี, กาสิโย ชนปโท. กาสี, กาสิโย ชนปทํ ¶ . กาสีหิ, กาสีภิ ชนปเทน. กาสีนํ ชนปทสฺส. กาสีหิ, กาสีภิ ชนปทสฺมา. กาสีนํ ชนปทสฺส. กาสีสุ ชนปเท. โภติโย กาสิโย ชนปท. เอวํ อวนฺตีเจตี วชฺชี อิจฺเจเตสมฺปิ ปทานํ โยเชตพฺพา. เตนาหุ อฏฺกถาจริยา ‘‘กุรูสุ ชนปเท’’ติ. เอวํ องฺคาทีนิ อตฺถสฺส เอกตฺเตปิ ชนปทนามตฺตา รูฬฺหีวเสน พหุวจนาเนว ภวนฺติ. ตถา หิ ตตฺถ ตตฺถ ‘‘องฺเคสุ วิหรติ. มคเธสุ จาริกํ จรมาโน’’ติอาทินา, ‘‘องฺคานํ มคธานํ กาสีนํ โกสลาน’’นฺติอาทินา จ พหุวจนปาฬิโย ทิสฺสนฺติ. เอวํ รูฬฺหีสทฺทานํ นามิกปทมาลา ภวนฺติ.
อิทานิ อปราปิ อิโต สวิเสสตรา สทฺทเภเท สมฺโมหวิทฺธํสนการิกา ปรมสุขุมาณาวหา นามิกปทมาลาโย กถยาม โสตูนํ อตฺถพฺยฺชนคฺคหเณ ปรมโกสลฺลสมฺปาทนตฺถํ. ตา จ โข ‘‘สมฺพุทฺโธ ปฏิชานาสิ. กสฺสโก ปฏิชานาสิ. อุปาสโก ปฏิชานาสิ. สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส เต ปฏิชานโต อิเม ธมฺมา อนภิสมฺพุทฺธา’’ติอาทโย ปาฬินเย นิสฺสาเยว. ตตฺถ สมฺพุทฺโธปฏิชานาสีติ ‘‘ตฺวํ ‘อหํ สมฺมาสมฺพุทฺโธ’ติ ปฏิชานาสี’’ติ อิติสทฺทโลปวเสน อตฺโถ คเหตพฺโพ. เอส นโย ‘‘กสฺสโก ปฏิชานาสี’’ติอาทีสุปิ. ‘‘สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส เต ปฏิชานโต’’ติ เอตฺถ ปน ‘‘อหํ สมฺมาสมฺพุทฺโธ’’ติ ปฏิชานนฺตสฺส ตวาติ เอวํ อิติสทฺทโลปโยชนาวเสน อฺโ สทฺทสนฺนิเวโส เตเนว อฺโ อตฺถปฏิเวโธ จ ภวติ. ‘‘ขีณาสวสฺส เต ปฏิชานโตติ’’อาทีสุปิ เอเสว นโย. อฏฺกถายํ ปน สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส เต ปฏิชานโตติ ‘‘อหํ สมฺมาสมฺพุทฺโธ, สพฺเพ ธมฺมา มยา อภิสมฺพุทฺธา’’ติ ¶ เอวํ ปฏิชานโต ตวาติ โย อตฺโถ วุตฺโต, โสปิ ยถาทสฺสิโต อตฺโถเยว. เอวํปการํ ตฺวา ปณฺฑิตชาติเยน กุลปุตฺเตน อมฺเหหิ วุจฺจมานา ‘‘อหํ สมฺมาสมฺพุทฺโธ’ติ ตฺวํ ปฏิชานาสี’’ติ เอตสฺมึ อตฺเถ สกฺริยาปทา อยํ ปทมาลา ววตฺถเปตพฺพา –
สมฺมาสมฺพุทฺโธ ตฺวํ ปฏิชานํ ติฏฺสิ. สมฺมาสมฺพุทฺธํ ตํ ปฏิชานนฺตํ ปสฺสติ. สมฺมาสมฺพุทฺเธน เต ปฏิชานตา ธมฺโม เทสิโต. สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส เต ปฏิชานโต ทียเต. สมฺมาสมฺพุทฺธสฺมา ตยา ปฏิชานตา อเปติ. สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส เต ปฏิชานโต ธมฺโม. สมฺมาสมฺพุทฺธสฺมึ ตยิ ปฏิชานนฺเต ปติฏฺิตนฺติ. ตถา ‘‘ขีณาสโว ตฺวํ ปฏิชานาสี’’ติอาทินาปิ วิตฺถาเรตพฺพํ.
อิทฺธิมา ภิกฺขุ เอโกปิ หุตฺวา พหุธา โหติ, พหุธาปิ หุตฺวา เอโก โหติ. อิทฺธิมนฺโต ภิกฺขู เอโกปิ หุตฺวา พหุธา โหนฺติ, พหุธาปิ หุตฺวา เอโก โหนฺตีติ อิมสฺมึ ปนตฺเถ อยมฺปิ สกฺริยาปทา ปทมาลา ววตฺถเปตพฺพา –
เอโกปิ หุตฺวา พหุธา โหนฺโต พหุธาปิ หุตฺวา เอโก โหนฺโต ภิกฺขุ ติฏฺติ, เอโกปิ หุตฺวา พหุธา โหนฺตา พหุธาปิ หุตฺวา เอโก โหนฺตา ภิกฺขู ติฏฺนฺติ. เอโกปิ หุตฺวา พหุธา โหนฺตํ พหุธาปิ หุตฺวา เอโก โหนฺตํ ภิกฺขุํ ปสฺสติ, เอโกปิ หุตฺวา พหุธา โหนฺเต พหุธาปิ หุตฺวา เอโก โหนฺเต ภิกฺขู ปสฺสติ. เอโกปิ หุตฺวา พหุธา โหนฺเตน พหุธาปิ หุตฺวา เอโก โหนฺเตน ภิกฺขุนา ธมฺโม เทสิโต, เอโกปิ หุตฺวา พหุธา โหนฺเตหิ พหุธาปิ หุตฺวา เอโก โหนฺเตหิ ภิกฺขูหิ ธมฺโม เทสิโต. เอโกปิ หุตฺวา พหุธา โหนฺตสฺส พหุธาปิ หุตฺวา เอโก โหนฺตสฺส ภิกฺขุโน ทียเต. เสสํ ¶ วิตฺถาเรตพฺพํ. โภ เอโกปิ หุตฺวา พหุธา โหนฺต พหุธาปิ หุตฺวา เอโก โหนฺต ภิกฺขุ ตฺวํ ธมฺมํ เทเสหิ, โภนฺโต เอโกปิ หุตฺวา พหุธา โหนฺตา พหุธาปิ หุตฺวา เอโก โหนฺตา ตุมฺเห ธมฺมํ เทเสถาติ. อิมสฺมึ าเน เกวฏฺฏสุตฺตํ สาธกํ. ‘‘อิธ เกวฏฺฏ ภิกฺขุ อเนกวิหิตํ อิทฺธิวิธํ ปจฺจนุโภติ. เอโกปิ หุตฺวา พหุธา โหติ, พหุธาปิ หุตฺวา เอโก โหติ, อาวิภาวํ…เป… ตเมนํ อฺตโร สทฺโธ ปสนฺโน ปสฺสติ ตํ ภิกฺขุํ อเนกวิหิตํ อิทฺธิวิธํ ปจฺจนุโภนฺตํ เอโกปิ หุตฺวา พหุธา โหนฺตํ พหุธาปิ หุตฺวา เอโก โหนฺต’’นฺติ อิทํ เกวฏฺฏสุตฺตํ.
เอโกเอกาย มาตุคาเมน สทฺธึ รโห นิสชฺชํ กปฺเปนฺโต ภิกฺขุ เอวํ วทติ, เอโกเอกาย มาตุคาเมน สทฺธึ รโห นิสชฺชํ กปฺเปนฺตา ภิกฺขู เอวํ วทนฺติ. เอโกเอกาย มาตุคาเมน สทฺธึ รโห นิสชฺชํ กปฺเปนฺตํ ภิกฺขุํ ปสฺสติ, เอโกเอกาย มาตุคาเมน สทฺธึ รโห นิสชฺชํ กปฺเปนฺเต ภิกฺขู ปสฺสติ. สพฺพํ วิตฺถาเรตพฺพํ. เอตฺถ ปน ‘‘น ตฺเวว เอโกเอกาย, มาตุคาเมน สลฺลเป’’ติอาทิกํ ปาฬิปทํ สาธกํ. เอตฺถ หิ เอโกเอกายาติ อิทํ อพฺยยปทสทิสํ รูฬฺหีปทนฺติ คเหตพฺพํ, อฺมฺนฺติ สทฺทสฺส วิย จ เอกปทตฺตูปคมนฺจสฺส เวทิตพฺพํ. ภิกฺขุ วินา ทุติเยน สยํ เอโก หุตฺวา เอกาย อิตฺถิยา สทฺธินฺติ อิมสฺมึ อตฺเถ ‘‘เอโกเอกายา’’ติ อิทํ ปทํ น รูฬฺหีปทนฺติ ทฏฺพฺพํ. เอวํ สนฺเตปิ น ‘‘เอโก’’ติ สทฺโท ‘‘ภิกฺขู’’ติ ปเทน สมานาธิกรโณ. ยทิ สมานาธิกรโณ สิยา, ‘‘นิสชฺชํ กปฺเปนฺต’’นฺติอาทิ น วตฺตพฺพํ สิยา. ‘‘เอกายา’’ติ สทฺโทปิ น อชฺฌาหริตพฺเพน ‘‘อิตฺถิยา’’ติ ปเทน สมานาธิกรโณ. ยทิ สมานาธิกรโณ สิยา, ‘‘มาตุคาเมนา’’ติ ¶ น วตฺตพฺพํ สิยา วิเสสาภาวโต ทฺวิรุตฺตภาวาปชฺชนโต จ. กิฺจ ภิยฺโย ‘‘มาตุคาเมนา’’ติ วุตฺตตฺตา ‘‘เอเกนา’’ติ วตฺตพฺพํ สิยา, เอกนฺตโต ปน ‘‘เอโกเอกายา’’ติ อิทํ ปทํ ปุมิตฺถิสงฺขาตํ อตฺถํ อเปกฺขติ, น สมานาธิกรณปทํ, ตสฺมา ‘‘ทฺเว ชานิปตโย อฺมฺํ สลฺลเปนฺตี’’ติอาทีสุ ‘‘อฺมฺ’’นฺติ ปทสฺส วิย จ ‘‘เอโกเอกายา’’ติ อิมสฺส เอกปทตฺตฺจ นิสชฺชํ กปฺเปนฺตสฺส ภิกฺขุโน วิเสสนตฺตฺจ เวทิตพฺพํ. อถ วา ยสฺสํ นิสชฺชกฺริยายํ ภิกฺขุปิ เอโกว โหติ, อิตฺถีปิ เอกาว. สา กฺริยา รูฬฺหีวเสน ‘‘เอโกเอกายา’’ติ วุจฺจติ, ตาทิสาย เอโกเอกาย นิสชฺชกฺริยาย ภิกฺขุ มาตุคาเมน สทฺธินฺติปิ อตฺโถ คเหตพฺโพ. อิมินา นเยน อฺเสมฺปิ รูฬฺหีสทฺทานํ นามิกปทมาลา ยถาปโยคํ เอกวจนพหุวจนวเสน โยเชตพฺพา. อิจฺเจวํ วาจฺจาภิเธยฺยลิงฺคาทีนํ นามิกปทมาลา นานปฺปการโต ปกาสิตา.
สุมธุรตรสทฺทนิตึ อิมํ,
ปฏุตรมติตํ สุสิเข วรํ;
วิทุวิมติตโมปหรึ รวึ,
มติกุมุทปโพธินิสาปตึ.
กตวิฺูชนสฺสาส-สาสนสฺสาภิวุทฺธิยา;
ธิยา นีติมิมํ สาธุ, สาธุกฺเว ลกฺขเย.
อิติ นวงฺเค สาฏฺกเถ ปิฏกตฺตเย พฺยปฺปถคตีสุ วิฺูนํ
โกสลฺลตฺถาย กเต สทฺทนีติปฺปกรเณ
วาจฺจาภิเธยฺยลิงฺคาทิปริทีปโน นามิกปทมาลาวิภาโค
เอกาทสโม ปริจฺเฉโท.
เอตฺตาวตา ¶ ภูธาตุมยานํ ปุลฺลิงฺคานํ อิตฺถิลิงฺคานํ นปุํสกลิงฺคานฺจ นามิกปทมาลา ยถารหํ ลิงฺคนฺตเรหิ สทฺทนฺตเรหิ อตฺถนฺตเรหิ จ สทฺธึ นานปฺปการโต ทสฺสิตา. สพฺพนามานิ หิ เปตฺวา นยโต อฺานิ กานิจิ นามานิ อคฺคหิตานิ นาม นตฺถิ.