📜
๑. สคฺคกณฺฑ
พุทฺโธ ทสพโล สตฺถา, สพฺพฺู ทฺวิปทุตฺตโม;
มุนินฺโท ภควา นาโถ, จกฺขุม’งฺคีรโส มุนิ.
โลกนาโถ’ นธิวโร, มเหสิ จ วินายโก;
สมนฺตจกฺขุ สุคโต, ภูริปฺโ จ มารชิ.
นรสีโห นรวโร, ธมฺมราชา มหามุนิ;
เทวเทโว โลกครุ, ธมฺมสฺสามี ตถาคโต.
สยมฺภู สมฺมาสมฺพุทฺโธ, วรปฺโ จ นายโก;
ชิโน, สกฺโก ตุ สิทฺธตฺโถ, สุทฺโธทนิ จ โคตโม.
สกฺยสีโห ตถา สกฺย, มุนิ จาทิจฺจพนฺธุ จ;
โมกฺโข นิโรโธ นิพฺพานํ, ทีโป ตณฺหกฺขโย ปรํ;
ตาณํ เลณ มรูปฺจ, สนฺตํ สจฺจ มนาลยํ.
อสงฺขตํ สิว มมตํ สุทุทฺทสํ,
ปรายณํ สรณ มนีติกํ ตถา;
อนาสวํ ธุว มนิทสฺสนา’ กตา,
ปโลกิตํ นิปุณ มนนฺต มกฺขรํ.
ทุกฺขกฺขโย ¶ พฺยาพชฺฌฺจ [พฺยาปชฺชํ (ฏีกา)], วิวฏฺฏํ เขม เกวลํ;
อปวคฺโค วิราโค จ, ปณีต มจฺจุตํ ปทํ.
โยคกฺเขโม ปาร มปิ, มุตฺติ สนฺติ วิสุทฺธิโย;
วิมุตฺย’ สงฺขตธาตุ, สุทฺธิ นิพฺพุติโย สิยุํ.
ขีณาสโว ตฺว’เสกฺโข จ, วีตราโค ตถา’ รหา;
เทวโลโก ทิโว สคฺโค [นาโก (สี.)],
ติทิโว ติทสาลโย.
ติทสา ตฺว’มรา เทวา, วิพุธา จ สุธาสิโน;
สุรา มรู ทิโวกา จา, มตปา สคฺควาสิโน.
นิชฺชรา’ นิมิสา ทิพฺพา, อปุเม เทวตานิ จ [เทวตา เอว เทวตานิ, สกตฺเถ นิปจฺจโย (ฏีกา)];
สิทฺโธ ภูโต จ คนฺธพฺโพ, คุยฺหโก ยกฺข รกฺขสา;
กุมฺภณฺโฑ จ ปิสาจา’ที, นิทฺทิฏฺา เทวโยนิโย.
ปุพฺพเทวา สุรริปู, อสุรา ทานวา ปุเม;
ตพฺพิเสสา ปหาราโท, สมฺพโร พลิอาทโย.
ปิตามโห ปิตา พฺรหฺมา, โลเกโส กมลาสโน;
ตถา หิรฺคพฺโภ จ, สุรเชฏฺโ ปชาปติ.
วาสุเทโว หริ [หรี (ฏีกา)] กณฺโห, เกสโว จกฺกปาณฺย’ถ;
มหิสฺสโร สิโว สูลี, อิสฺสโร ปสุปตฺย’ปิ.
หโร วุตฺโต กุมาโร ตุ, ขนฺโธ สตฺติธโร ภเว;
สกฺโก ปุรินฺทโท เทว, ราชา วชิรปาณิ จ;
สุชมฺปติ สหสฺสกฺโข, มหินฺโท วชิราวุโธ.
วาสโว จ ทสสต, นยโน ติทิวาธิภู;
สุรนาโถ จ วชิร, หตฺโถ จ ภูตปตฺย’ปิ.
มฆวา โกสิโย อินฺโท, วตฺรภู ปากสาสโน;
วิโฑโช ถ สุชา ตสฺส [สุชาตา’สฺส (ฏีกา)], ภริยา ถ ปุรํ ภเว.
มสกฺกสารา ¶ [มสกฺกสาโร (สี.)] วสฺโสก, สารา เจวา’ มราวตี;
เวชยนฺโต ตุ ปาสาโท,
สุธมฺมา ตุ สภา มตา.
เวชยนฺโต รโถ ตสฺส,
วุตฺโต มาตลิ สารถิ;
เอราวโณ คโช ปณฺฑุ, กมฺพโล ตุ สิลาสนํ.
สุวีโรจฺจาทโย ปุตฺตา, นนฺทา โปกฺขรณี ภเว;
นนฺทนํ มิสฺสกํ จิตฺต, ลตา ผารุสกํ วนา.
อสนิ ทฺวีสุ กุลิสํ, วชิรํ ปุนฺนปุํสเก;
อจฺฉราโยตฺถิยํ วุตฺตา, รมฺภา อลมฺพุสาทโย;
เทวิตฺถิโย ถ คนฺธพฺพา, ปฺจสิโขติ อาทโย.
วิมาโน นิตฺถิยํ พฺยมฺหํ, ปียูสํ ตฺวมตํ สุธา;
สิเนรุ เมรุ ติทิวา, ธาโร เนรุ สุเมรุ จ.
ยุคนฺธโร อีสธโร, กรวีโก สุทสฺสโน;
เนมินฺธโร วินตโก, อสฺสกณฺโณ กุลาจลา.
มนฺทากินี ตถา’กาส, คงฺคา สุรนที ปฺยถ;
โกวิฬาโร ตถา ปาริ, จฺฉตฺตโก ปาริชาตโก;
กปฺปรุกฺโข ตุ สนฺตานา, ทโย เทวทฺทุมา สิยุํ.
ปาจี ปตีฌุ’ ทีจิ’ตฺถี, ปุพฺพ ปจฺฉิม อุตฺตรา;
ทิสาถ ทกฺขิณา’ ปาจี, วิทิสา’นุทิสา ภเว.
เอราวโต [เอราวโณ (สี.), อมรโกเส ปน เอราวโต เอว อตฺถิ] ปุณฺฑรีโก, วามโน กุมุโท’ ฺชโน;
ปุปฺผทนฺโต สพฺพภุมฺโม, สุปฺปตีโก ทิสาคชา.
ธตรฏฺโ จ คนฺธพฺพา, ธิโป, กุมฺภณฺฑสามิ ตุ;
วิรุฬฺหโก, วิรูปกฺโข, ตุ นาคาธิปตีริโต.
ยกฺขาธิโป เวสฺสวโณ, กุเวโร นรวาหโน;
อฬกา[อลกา (อมรโกส)]ฬกมนฺทาสฺส, ปุรี, ปหรณํ คทา;
จตุทฺทิสาน มธิปา, ปุพฺพาทีนํ กมา อิเม.
ชาตเวโท ¶ สิขี โชติ, ปาวโก ทหโน’ นโล;
หุตาวโห’ จฺจิมา ธูม, เกตฺว’คฺคิ คินิ ภานุมา.
เตโช ธูมสิโข วายุ, สโข จ กณฺหวตฺตนี;
เวสฺสานโร หุตาโส ถ, สิขาชาล’จฺจิ จาปุเม.
วิปฺผุลิงฺคํ ผุลิงฺคฺจ, ภสฺมา [‘ภสฺมา’ ติปทํ ราชาทิคเณ ปริยาปนฺนํ (รูปสิทฺธิ-อุณาทิ), ภสฺมํ (สี.)] ตุ เสฏฺิ ฉาริกา;
กุกฺกุโฬ ตุ’ณฺหภสฺมสฺมิ, มงฺคาโร’ลาต มุมฺมุกํ [ติกํ ทิตฺตกฏฺาทินฺธเน (ฏีกา)];
สมิธา อิธุมํ เจ’โธ, อุปาทานํ ตถินฺธนํ.
อโถ’ภาโส ปกาโส จา,
'โลโก’ชฺโชตา’ตปา สมา;
มาลุโต ปวโน วายุ, วาโต’นิล สมีรณา;
คนฺธวาโห ตถา วาโย, สมีโร จ สทาคติ.
วายุเภทา อิเม ฉุ’ทฺธ, งฺคโม จาโธคโม ตถา;
กุจฺฉิฏฺโ จ โกฏฺาสโย, อสฺสาสงฺคานุสาริโน.
อโถ อปานํ ปสฺสาโส,
อสฺสาโส อาน มุจฺจเต.
เวโค ชโว รโย ขิปฺปํ, ตุ สีฆํ ตุริตํ ลหุ;
อาสุ ตุณฺณ มรํ จาวิ, ลมฺพิตํ ตุวฏํปิ จ.
สตตํ นิจฺจ มวิรตา, นารต สนฺตต มนวรตฺจ ธุวํ;
ภุส มติสโย จ ทฬฺหํ, ติพฺเพ’กนฺตา’ติมตฺต, พาฬฺหานิ;
ขิปฺปาที ปณฺฑเก ทพฺเพ, ทพฺพคา เตสุ เย ติสุ.
อวิคฺคโห ตุ กาโม จ, มโนภู มทโน ภเว;
อนฺตโก วสวตฺตี จ, ปาปิมา จ ปชาปติ.
ปมตฺตพนฺธุ กณฺโห จ, มาโร นมุจิ, ตสฺส ตุ;
ตณฺหา’รตี รคา ธีตู, หตฺถี ตุ คิริเมขโล.
ยมราชา จ เวสายี, ยโม’สฺส นยนาวุธํ;
เวปจิตฺติ ปุโลโม จ, กิมฺปุริโส ตุ กินฺนโร.
อนฺตลิกฺขํ ข’มาทิจฺจ, ปโถ’พฺภํ คคน’มฺพรํ;
เวหาโส จานิลปโถ, อากาโส นิตฺถิยํ นภํ.
เทโว ¶ เวหายโส ตารา,
ปโถ สุรปโถ อฆํ.
เมโฆ วลาหโก เทโว, ปชฺชุนฺโน’มฺพุธโร ฆโน;
ธาราธโร จ ชีมูโต, วาริวาโห ตถา’มฺพุโท.
อพฺภํ ตีสฺวถ วสฺสฺจ, วสฺสนํ วุฏฺิ นาริยํ;
สเตรตา’กฺขณา วิชฺชุ, วิชฺชุตา จาจิรปฺปภา.
เมฆนาเท ตุ ธนิตํ, คชฺชิตํ รสิตาทิ จ;
อินฺทาวุธํ อินฺทธนุ, วาตกฺขิตฺตมฺพุ สีกโร.
อาสาโร ธารา สมฺปาโต,
กรกา ตุ ฆโนปลํ;
ทุทฺทินํ เมฆจฺฉนฺนาเห, ปิธานํ ตฺวปธารณํ.
ติโรธาน’นฺตรธานา, ปิธาน ฉาทนานิ จ;
อินฺทุ จนฺโท จ นกฺขตฺต, ราชา โสโม นิสากโร.
โอสธีโส หิมรํสิ, สสงฺโก จนฺทิมา สสี;
สีตรํสิ นิสานาโถ, อุฬุราชา จ มา ปุเม.
กลา โสฬสโม ภาโค, พิมฺพํ ตุ มณฺฑลํ ภเว;
อฑฺโฒ ตฺวทฺโธ อุปฑฺโฒ จ, วา ขณฺฑํ สกลํ ปุเม.
อทฺธํ วุตฺตํ สเม ภาเค, ปสาโท ตุ ปสนฺนตา;
โกมุที จนฺทิกา ชุณฺหา, กนฺติ โสภา ชุติ จฺฉวิ.
กลงฺโก ลฺฉนํ ลกฺขํ, องฺโก’ภิฺาณ ลกฺขณํ;
จิหนํ จาปิ โสภา ตุ, ปรมา สุสมา ถ จ.
สีตํ คุเณ, คุณิลิงฺคา, สีต สิสิร สีตลา;
หิมํ ตุหิน มุสฺสาโว, นีหาโร มหิกา ปฺยถ.
นกฺขตฺตํ โชติ ภํ ตารา, อปุเม ตารโก’ฬุ จ;
อสฺสยุโช ภรณิตฺถี, สกตฺติกา โรหิณี ปิจ;
มิคสิร [มคสิร (สี.)] มทฺทา จ ปุนพฺพสุ, ผุสฺโส [ปุสฺโส (ฏี.)] จาสิเลส’ปิ.
มาฆา [มฆ (สี.)] จ ผคฺคุนี ทฺเว จ, หตฺถา จิตฺตา จ สฺวาติปิ;
วิสาขา’ นุราธา เชฏฺา, มูลา’ สาฬฺหา ทุเว ตถา.
สวโณ ¶ จ ธนิฏฺา จ, สตภิสโช ปุพฺพุ’ตฺตรภทฺทปทา;
เรวตฺยปีติ กมโต, สตฺตาธิกวีสนกฺขตฺตา.
โสพฺภานุ กถิโต ราหุ, สูราที ตุ นวคฺคหา;
ราสิ เมสาทิโก ภทฺท, ปทา โปฏฺปทา สมา.
อาทิจฺโจ สูริโย สูโร, สตรํสิ ทิวากโร;
เวโรจโน ทินกโร, อุณฺหรํสิ ปภงฺกโร.
อํสุมาลี ทินปติ, ตปโน รวิ ภานุมา;
รํสิมา ภากโร ภานุ, อกฺโก สหสฺสรํสิ จ.
รํสิ อาภา ปภา ทิตฺติ, รุจิ ภา ชุติ ทีธิติ;
มรีจิ ทฺวีสุ ภานฺวํ’สุ, มยูโข กิรโณ กโร.
ปริธิ ปริเวโส ถ, มรีจิ มิคตณฺหิกา;
สูรสฺโสทยโต ปุพฺพุ’, ฏฺิตรํสิ สิยา’ รุโณ.
กาโล’ทฺธา สมโย เวลา,
ตพฺพิเสสา ขณาทโย;
ขโณ ทสจฺฉรากาโล,
ขณา ทส ลโย ภเว.
ลยา ทส ขณลโย,
มุหุตฺโต เต สิยา ทส;
ทส ขณมุหุตฺโต เต, ทิวโส ตุ อหํ ทินํ.
ปภาตฺจ วิภาตฺจ, ปจฺจูโส กลฺล มปฺยถ;
อภิโทโส ปโทโส ถ,
สาโย สฺฌา ทินจฺจโย.
นิสา จ รชนี รตฺติ, ติยามา สํวรี ภเว;
ชุณฺหา ตุ จนฺทิกายุตฺตา, ตมุสฺสนฺนา ติมิสิกา.
นิสีโถ มชฺฌิมา รตฺติ, อฑฺฒรตฺโต มหานิสา;
อนฺธกาโร ตโม นิตฺถี, ติมิสํ ติมิรํ มตํ.
จตุรงฺคตมํ เอวํ, กาฬปกฺขจตุทฺทสี;
วนสณฺโฑ ฆโน เมฆ, ปฏลํ จา’ฑฺฒรตฺติ จ.
อนฺธตมํ ¶ ฆนตเม, ปหาโร ยาม, สฺิโต;
ปาฏิปโท ตุ ทุติยา, ตติยาที ติถี[ติถิ], ตายติ ปาเลตีติ ติถิ, ตา+อิติ (ณฺวาทิ) ทฺวิสุ.
ปนฺนรสี ปฺจทสี, ปุณฺณมาสี ตุ ปุณฺณมา;
อมาวสี ปฺยมาวาสี, ถิยํ ปนฺนรสี’ ปรา.
ฆฏิกา สฏฺฺย’ โหรตฺโต, ปกฺโข เต ทส ปฺจ จ;
เต ตุ ปุพฺพาปรา สุกฺก,
กาฬา, มาโส ตุ เต ทุเว.
จิตฺโต เวสาข, เชฏฺโ จา, สาฬฺโห ทฺวีสุ จ สาวโณ;
โปฏฺปาท’สฺสยุชา จ, มาสา ทฺวาทส กตฺติโก.
มาคสิโร ตถา ผุสฺโส, กเมน มาฆ ผคฺคุณา;
กตฺติก’สฺสยุชา มาสา, ปจฺฉิม ปุพฺพกตฺติกา.
สาวโณ นิกฺขมนีโย,
จิตฺตมาโส ตุ รมฺมโก.
จตุโร จตุโร มาสา, กตฺติกกาฬปกฺขโต;
กมา เหมนฺต คิมฺหาน, วสฺสานา อุตุโย ทฺวิสุ.
เหมนฺโต สิสิร มุตู,
ฉ วา วสนฺโต จ คิมฺห วสฺสานา;
สรโทติ กมา มาสา, ทฺเว ทฺเว วุตฺตานุสาเรน.
อุณฺโห นิทาโฆ คิมฺโหถ,
วสฺโส วสฺสาน ปาวุสา;
อุตูหิ ตีหิ วสฺสานา, ทิเกหิ ทกฺขิณายนํ.
อุตฺตรายน มฺเหิ, ตีหิ วสฺสายนทฺวยํ;
วสฺส สํวจฺฉรา นิตฺถี, สรโท หายโน สมา.
กปฺปกฺขโย ตุ สํวฏฺโฏ, ยุคนฺต ปลยา อปิ;
อลกฺขี กาลกณฺณิตฺถี, อถ ลกฺขี สิริ’ตฺถิยํ.
ทนุ ทานวมาตา ถ, เทวมาตา ปนา’ทิติ;
ปาปฺจ กิพฺพิสํ เวรา, ฆํ ทุจฺจริต ทุกฺกฏํ;
อปฺุา’กุสลํ กณฺหํ, กลุสํ ทุริตา’คุ จ.
กุสลํ ¶ สุกตํ สุกฺกํ, ปฺุํ ธมฺม มนิตฺถิยํ;
สุจริต มโถ ทิฏฺ, ธมฺมิกํ อิหโลกิกํ.
สนฺทิฏฺิก มโถ ปาร, โลกิกํ สมฺปรายิกํ;
ตกฺกาลํ ตุ ตทาตฺวํ โจ,
ตฺตรกาโล ตุ อายติ.
หาโส’ ตฺตมนตา ปีติ, วิตฺติ ตุฏฺิ จ นาริยํ;
อานนฺโท ปมุทา’โมโท, สนฺโตโส นนฺทิ สมฺมโท.
ปาโมชฺชฺจ ปโมโท ถ, สุขํ สาตฺจ ผาสฺว’ถ;
ภทฺทํ เสยฺโย สุภํ เขมํ, กลฺยาณํ มงฺคลํ สิวํ.
ทุกฺขฺจ กสิรํ กิจฺฉํ, นีโฆ จ พฺยสนํ อฆํ;
ทพฺเพ ตุ ปาปปฺุานิ, ตีสฺวากิจฺฉํ สุขาทิ จ.
ภาคฺยํ นิยติ ภาโค จ, ภาคเธยฺยํ วิธี’ริโต;
อโถ อุปฺปตฺติ นิพฺพตฺติ, ชาติ ชนน มุพฺภโว.
นิมิตฺตํ การณํ านํ, ปทํ พีชํ นิพนฺธนํ;
นิทานํ ปภโว เหตุ, สมฺภโว เสตุ ปจฺจโย.
การณํ ยํ สมาสนฺนํ, ปทฏฺานนฺติ ตํ มตํ;
ชีโว ตุ ปุริโส’ตฺตา ถ, ปธานํ ปกติตฺถิยํ.
ปาโณ สรีรี ภูตํ วา, สตฺโต เทหี จ ปุคฺคโล;
ชีโว ปาณี ปชา ชนฺตุ,
ชโน โลโก ตถาคโต.
รูปํ สทฺโท คนฺธ รสา, ผสฺโส ธมฺโม จ โคจรา;
อาลมฺพา วิสยา เต ฉา, รมฺมณา ลมฺพณานิ จ.
สุกฺโก โคโร สิโต’ทาตา,
ธวโล เสต, ปณฺฑรา;
โสโณ ตุ โลหิโต รตฺโต,
ตมฺพ มฺชิฏฺ โรหิตา.
นีโล กณฺหา’สิตา กาโฬ,
เมจโก สาม สามลา;
สิตปีเตตุ ปณฺฑุ’ตฺโต, อีสํปณฺฑุตุ ธูสโร.
อรุโณ ¶ กิฺจิรตฺโต ถ,
ปาฏโล เสตโลหิโต;
อโถ ปีโต หลิทฺยาโภ,
ปลาโส หริโต หริ.
กฬาโร กปิโล นีล, ปีเต ถ โรจนปฺปเภ;
ปิงฺโค ปิสงฺโค ปฺยถวา, กฬาราที ตุ ปิงฺคเล.
กมฺมาโส สพโล จิตฺโต,
สาโว ตุ กณฺหปีตเก;
วาจฺจลิงฺคา คุณินฺเยเต, คุเณ สุกฺกาทโย ปุเม.
นจฺจํ นฏฺฏฺจ นฏนํ, นตฺตนํ ลาสนํ ภเว;
นจฺจํ ตุ วาทิตํ คีต, มิติ นาฏุมิทํ ตยํ.
นจฺจฏฺานํ สิยา รงฺโค, ภินโย สูจฺยสูจนํ;
องฺคหาโร’งฺควิกฺเขโป, นฏฺฏโก นฏโก นโฏ.
สิงฺคาโร กรุโณ วีร, พฺภุต หสฺส ภยานกา;
สนฺโต พีภจฺฉ รุทฺทานิ, นว นาฏฺยรสา อิเม.
โปสสฺส นาริยํ โปเส, อิตฺถิยา สงฺคมํ ปติ;
ยา ปิหา เอส สิงฺคาโร, รติกีฬาทิการโณ.
อุตฺตม ปฺปกติปฺปาโย, อิตฺถิปุริสเหตุโก;
โส สมฺโภโค วิโยโคติ,
สิงฺคาโร ทุวิโธ มโต.
ภาสิตํ ¶ ลปิตํ ภาสา, โวหาโร วจนํ วโจ;
อุตฺติ วาจา คิรา วาณี, ภารตี กถิตา [กถา (กตฺถจิ)] วจี.
เอกาขฺยาโต ปทจโย, สิยา วากฺยํสการโก;
อาเมฑิตนฺติ วิฺเยฺยํ, ทฺวตฺติกฺขตฺตุ มุทีรณํ.
ภเย โกเธ ปสํสายํ, ตุริเต โกตูหเล’จฺฉเร;
หาเส โสเก ปสาเท จ, กเร อาเมฑิตํ พุโธ.
อิรุ นารี ยชุ สาม, มิติ เวทา ตโย สิยุํ;
เอเต เอว ตยี นารี, เวโท มนฺโต สุติตฺถิยํ.
อฏฺโก วามโก วาม, เทโว จงฺคีรโส ภคุ;
ยมทคฺคิ จ วาสิฏฺโ, ภารทฺวาโช จ กสฺสโป;
เวสฺสามิตฺโตติ มนฺตานํ, กตฺตาโร อิสโย อิเม.
กปฺโป พฺยากรณํ โชติ, สตฺถํ สิกฺขา นิรุตฺติ จ;
ฉนฺโทวิจิติ เจตานิ, เวทงฺคานิ วทนฺติ ฉ.
อิติหาโส ปุราวุตฺต, ปฺปพนฺโธ ภารตาทิโก;
นามปฺปกาสกํ สตฺถํ, รุกฺขาทีนํ นิฆณฺฑุ โส.
วิตณฺฑสตฺถํ วิฺเยฺยํ, ยํ ตํ โลกายตํ อิติ;
เกฏุภํ ตุ กฺริยากปฺป, วิกปฺโป กวินํ หิโต.
อาขฺยายิโกปลทฺธตฺถา, ปพนฺธกปฺปนา กถา;
ทณฺฑนีตฺย’ตฺถสตฺถสฺมึ, วุตฺตนฺโต ตุ ปวตฺติ จ.
สฺา, ขฺยา, วฺหา สมฺา จา, ภิธานํ นาม มวฺหโย;
นามเธยฺยา’ ธิวจนํ, ปฏิวากฺยํ ตุ อุตฺตรํ.
ปฺโห ตีสฺว นุโยโค จ, ปุจฺฉา ปฺยถ นิทสฺสนํ;
อุโปคฺฆาโต จ ทิฏฺนฺโต, ตโถ’ทาหรณํ ภเว.
สมา สงฺเขป สํหารา, สมาโส สงฺคโห ปฺยถ;
สตํ ธารยสี ตฺยาทฺย, พฺภกฺขานํ ตุจฺฉภาสนํ.
โวหาโร ตุ วิวาโท ถ, สปนํ สปโถปิ จ;
ยโส สิโลโก กิตฺติตฺถี,
โฆสนา ตุ’จฺจสทฺทนํ.
ปฏิโฆโส ปฏิรโว, โถ’ ปฺาโส วจีมุขํ;
กตฺถนา จ สิลาฆา จ, วณฺณนา จ นุติ ตฺถุติ.
โถมนฺจ [โถมนํ วา (กตฺถจิ โถมนํ โถมนา ทฺวิลิงฺเค)] ปสํสาถ, เกกา นาโท สิขณฺฑินํ;
คชานํ โกฺจนาโท ถ,
มตา เหสา หยทฺธนิ.
ปริยาโย เววจนํ, สากจฺฉา ตุ จ สํกถา;
อุปวาโท จุ’ปกฺโกสา, วณฺณวาทา’นุวาโท จ;
ชนวาทา’ปวาทาปิ, ปริวาโท จ ตุลฺยตฺถา.
เขโป ¶ นินฺทา ตถา กุจฺฉา, ชิคุจฺฉา ครหา ภเว;
นินฺทาปุพฺโพ อุปารมฺโภ, ปริภาสน มุจฺจเต.
อฏฺานริยโวหาร, วเสน ยา ปวตฺติตา;
อภิวากฺยํ สิยา วาจา, สา วีติกฺกมทีปนี.
มุหุํภาสา นุลาโปถ, ปลาโป นตฺถิกา คิรา;
อาโทภาสน มาลาโป,
วิลาโป ตุ ปริทฺทโว.
วิปฺปลาโป วิโรโธตฺติ, สนฺเทโสตฺติ ตุ วาจิกํ;
สมฺภาสนํ ตุ สลฺลาโป, วิโรธรหิตํ มิถุ.
ผรุสํ นิฏฺุรํ วากฺยํ, มนฺุํ หทยงฺคมํ;
สํกุลํ ตุ กิลิฏฺฺจ, ปุพฺพาปรวิโรธินี.
สมุทายตฺถรหิตํ, อพทฺธมิติ [อพนฺธ (ก.)] กิตฺติตํ;
วิตถํ ตุ มุสา จาถ [อาหตํ ตุ มุสาตฺถกํ (กตฺถจิ, อมรโกเส)], ผรุสาที ติลิงฺคิกา.
สมฺมา พฺยยฺจา วิตถํ, สจฺจํ ตจฺฉํ ยถาตถํ;
ตพฺพนฺตา ตีสฺว ลีกํ ตฺว, สจฺจํ มิจฺฉา มุสา พฺยยํ.
รโว นินาโท นินโท จ สทฺโท,
นิคฺโฆส นาท ทฺธนโย จ ราโว;
อาราว สํราว วิราว โฆสา,
รวา สุติตฺถี สร นิสฺสนา จ.
วิสฺสฏฺ มฺชุ วิฺเยฺยา, สวนียา วิสาริโน;
พินฺทุ คมฺภีร นินฺนาที, ตฺเยว มฏฺงฺคิโก สโร.
ติรจฺฉานคตานฺหิ, รุตํ วสฺสิต มุจฺจเต;
โกลาหโล กลหโล,
คีตํ คานฺจ คีติกา.
สรา สตฺต ตโย คามา, เจกวีสติ มุจฺฉนา;
ตานา [านานิ (พหูสุ)] เจกูนปฺาส, อิจฺเจตํ สรมณฺฑลํ.
อุสโภ เธวโต เจว, ฉชฺช คนฺธาร มชฺฌิมา;
ปฺจโม จ นิสาโทติ, สตฺเต’เต คทิตา สรา.
นทนฺติ ¶ อุสภํ คาโว, ตุรคา เธวตํ ตถา;
ฉชฺชํ มยูรา คนฺธาร, มชา โกฺจา จ มชฺฌิมํ.
ปฺจมํ ปรปุฏฺาที, นิสาทมฺปิ จ วารณา;
ฉชฺโช จ มชฺฌิโม คามา,
ตโย สาธารโณติ จ.
สเรสุ เตสุ ปจฺเจเก, ติสฺโส ติสฺโส หิ มุจฺฉนา;
สิยุํ ตเถว ตานานิ [านานิ (พหูสุ)], สตฺต สตฺเตว ลพฺภเร.
ติสฺโส ทุเว จตสฺโส จ, จตสฺโส กมโต สเร;
ติสฺโส ทุเว จตสฺโสติ, ทฺวาวีสติ สุตี สิยุํ.
อุจฺจตเร รเว ตาโร, ถาพฺยตฺเต มธุเร กโล;
คมฺภีเร ตุ รเว มนฺโท, ตาราที ตีสฺวโถ กเล;
กากลี สุขุเม วุตฺโต,
กฺริยาทิสมตา ลโย.
วีณา จ วลฺลกี สตฺต, ตนฺตี สา ปริวาทินี;
โปกฺขโร โทณิ วีณาย,
อุปวีโณ ตุ เวโก.
อาตตฺเจว วิตต, มาตตวิตตํ ฆนํ;
สุสิรํ เจติ ตูริยํ, ปฺจงฺคิก มุทีริตํ.
อาตตํ นาม จมฺมาว, นทฺเธสุ เภริยาทิสุ;
ตเล’เกกยุตํ กุมฺภ, ถุณ ททฺทริกาทิกํ.
วิตตํ โจ’ภยตลํ, ตูริยํ มุรชาทิกํ;
อาตตวิตตํ สพฺพ, วินทฺธํ ปณวาทิกํ.
สุสิรํ วํสสงฺขาทิ, สมฺมตาลาทิกํ ฆนํ;
อาโตชฺชํ ตุ จ วาทิตฺตํ, วาทิตํ วชฺช มุจฺจเต.
เภรี (เภริ) ทุนฺทุภิ วุตฺโต ถ,
มุทิงฺโค มุรโชสฺส ตุ;
อาลิงฺค, งฺกฺโย, ทฺธกา เภทา,
ติณโว ตุ จ ฑิณฺฑิโม.
อาลมฺพโร ¶ ตุ ปณโว, โกโณ วีณาทิวาทนํ;
ททฺทรี ปฏโห เภริ, ปฺปเภทา มทฺทลาทโย.
ชนปฺปิเย วิมทฺทุฏฺเ, คนฺเธ ปริมโล ภเว;
โส ตฺวา โมโท ทูรคามี, วิสฺสนฺตา ตีสฺวิโต ปรํ.
อิฏฺคนฺโธ จ สุรภิ, สุคนฺโธ จ สุคนฺธิ จ;
ปูติคนฺธิ ตุ ทุคฺคนฺโธ, ถ วิสฺสํ อามคนฺธิ ยํ.
กุงฺกุมฺเจว ยวน, ปุปฺผฺจ ตครํ ตถา;
ตุรุกฺโขติ จตุชฺชาติ, คนฺธา เอเต ปกาสิตา.
กสาโว นิตฺถิยํ ติตฺโต, มธุโร ลวโณ อิเม;
อมฺพิโล กฏุโก เจติ, ฉ รสา ตพฺพตี ติสุ.
สิยา ผสฺโส จ โผฏฺพฺโพ,
วิสยี ตฺวกฺข มินฺทฺริยํ;
นยนํ ตฺวกฺขิ เนตฺตฺจ, โลจนํ จ’จฺฉิ จกฺขุ จ.
โสตํ สทฺทคฺคโห กณฺโณ, สวนํ สุติ นตฺถุ ตุ;
นาสา จ นาสิกา ฆานํ, ชิวฺหาตุ รสนา ภเว.
สรีรํ วปุ คตฺตฺจา, ตฺตภาโว โพนฺทิ วิคฺคโห;
เทหํ วา ปุริเส กาโย, ถิยํ ตนุ กเฬวรํ.
จิตฺตํ เจโต มโน นิตฺถี, วิฺาณํ หทยํ ตถา;
มานสํ ธี ตุ ปฺา จ, พุทฺธิ เมธา มติ มุติ.
ภูรี มนฺตา จ ปฺาณํ, าณํ วิชฺชา จ โยนิ จ;
ปฏิภาน มโมโห ถ, ปฺาเภทา วิปสฺสนา.
สมฺมาทิฏฺิ ปภุติกา, วีมํสา ตุ วิจารณา;
สมฺปชฺํ ตุ เนปกฺกํ, เวทยิตํ ตุ เวทนา.
ตกฺโก วิตกฺโก สงฺกปฺโป,
ปฺปโน’ หา’ ยุ ตุ ชีวิตํ;
เอกคฺคตา ตุ สมโถ, อวิกฺเขโป สมาธิ จ.
อุสฺสาหา’ ตปฺป ปคฺคาหา, วายาโม จ ปรกฺกโม;
ปธานํ วีริยํ เจหา, อุยฺยาโม จ ธิติ ตฺถิยํ.
จตฺตาริ วีริยงฺคานิ, ตจสฺส จ นหารุโน;
อวสิสฺสน มฏฺิสฺส, มํสโลหิตสุสฺสนํ.
อุสฺโสฬฺหี ¶ ตฺว ธิมตฺเตหา, สติ ตฺว นุสฺสติ ตฺถิย;
ลชฺชา หิรี สมานา ถ, โอตฺตปฺปํ ปาปภีรุตา.
มชฺฌตฺตตา ตุ’เปกฺขา จ, อทุกฺขมสุขา สิยา;
จิตฺตาโภโค มนกฺกาโร,
อธิโมกฺโข ตุ นิจฺฉโย.
ทยา’ นุกมฺปา การฺุํ, กรุณา จ อนุทฺทยา;
ถิยํ เวรมณี เจว, วิรตฺยา’ รติ จาปฺยถ.
ติติกฺขา ขนฺติ ขมนํ, ขมา เมตฺตา ตุ เมตฺย’ถ;
ทสฺสนํ ทิฏฺิ ลทฺธิตฺถี, สิทฺธนฺโต สมโย ภเว.
ตณฺหา จ ตสิณา เอชา, ชาลินี จ วิสตฺติกา;
ฉนฺโท ชฏา นิกนฺตฺยา’สา, สิพฺพินี ภวเนตฺติ จ.
อภิชฺฌา วนโถ วานํ, โลโภ ราโค จ อาลโย;
ปิหา มโนรโถ อิจฺฉา, ภิลาโส กาม โทหฬา;
อากงฺขา รุจิ วุตฺตา สา, ตฺวธิกา ลาลสา ทฺวิสุ.
เวรํ วิโรโธ วิทฺเทโส, โทโส จ ปฏิฆฺจ วา;
โกธา’ ฆาตา โกป โรสา,
พฺยาปาโท’ นภิรทฺธิ จ.
พทฺธเวร มุปนาโห, สิยา โสโก ตุ โสจนํ;
โรทิตํ กนฺทิตํ รุณฺณํ, ปริเทโว ปริทฺทโว.
ภีติตฺถิ ภย มุตฺตาโส, เภรวํ ตุ มหพฺภยํ;
เภรวํ ภีสนํ ภีมํ, ทารุณฺจ ภยานกํ;
โฆรํ ปฏิภยํ เภสฺมํ, ภยงฺกร มิเม ตีสุ.
อิสฺสา อุสูยา มจฺเฉรํ, ตุ มจฺฉริย มจฺฉรํ;
โมโห’วิชฺชา ตถา’าณํ, มาโน วิธา จ อุนฺนติ.
อุทฺธจฺจ มุทฺธฏํ จาถ [อุทฺธวํอุทฺธํ ธาวติ จิตฺต เมเตนาติ อุทฺธวํ (ฏีกา)], ตาโป กุกฺกุจฺจเมว จ;
ปจฺฉาตาโป นุตาโป จ, วิปฺปฏิสาโร ปกาสิโต.
มโนวิเลข สนฺเทหา, สํสโย จ กถํกถา;
ทฺเวฬฺหกํ วิจิกิจฺฉา จ, กงฺขา สงฺกา วิมตฺยปิ.
คพฺโพ ¶ ภิมาโน’หํกาโร, จินฺตาตุ ฌาน มุจฺจเต;
นิจฺฉโย นิณฺณโย วุตฺโต, ปฏิฺา ตุ ปฏิสฺสโว.
อวมานํ ติรกฺกาโร, ปริภโว ปฺย’ นาทโร;
ปราภโว ปฺย’ วฺา ถ, อุมฺมาโท จิตฺตวิพฺภโม.
เปมํ สิเนโห สฺเนโห ถ, จิตฺตปีฬา วิสฺิตา;
ปมาโท สติโวสฺสคฺโค, โกตูหลํ กุตูหลํ.
วิลาโส ลลิตํ ลีลา, หาโว เหฬา จ วิพฺภโม;
อิจฺจาทิกา สิยุํ นาริ, สิงฺคารภาวชา กิริยา.
หสนํ หสิตํ หาโส, มนฺโท โส มิหิตํ สิตํ;
อฏฺฏหาโส มหาหาโส,
โรมฺโจ โลมหํสนํ.
ปริหาโส ทโว ขิฑฺฑา, เกฬิ กีฬา จ กีฬิตํ;
นิทฺทา ตุ สุปินํ โสปฺปํ, มิทฺธฺจ ปจลายิกา.
ถิยํ นิกติ กูฏฺจ, ทมฺโภ สาฺยฺจ เกตวํ;
สภาโว ตุ นิสฺสคฺโค จ, สรูปํ ปกติตฺถิยํ.
สีลฺจ ลกฺขณํ ภาโว,
อุสฺสโว ตุ ฉโณ มโห [มโต (ฏี.)].
ธาเรนฺโต ชนฺตุ สสฺเนห, มภิธานปฺปทีปิกํ;
ขุทฺทกาทฺยตฺถชาตานิ [ขุทฺทกานฺยตฺถชาตานิ (ก.)], สมฺปสฺสติ ยถาสุขํ.
สคฺคกณฺโฑ นิฏฺิโต.