📜
๒. ภูกณฺฑ
๒. ปุรวคฺค
ปุรํ นคร มิตฺถี วา, านียํ ปุฏเภทนํ;
ถิยํ ตุ ราชธานี [ราชานี (ฏี.)] จ, ขนฺธาวาโร ภเว ถ จ.
สาขานคร มฺตฺร, ยํ ตํ มูลปุรา ปุรํ;
พาราณสี จ สาวตฺถิ, เวสาลี มิถิลา, ฬวี.
โกสมฺพุ, ชฺเชนิโย ตกฺก, สิลา จมฺปา จ สาคลํ;
สุสุมารคิรํ [สํสุมาร (ฏีกา)] ราช, คหํ กปิลวตฺถุ จ.
สาเกต, มินฺทปตฺถฺโจ, กฺกฏฺา ปาฏลิปุตฺตกํ;
เชตุตฺตรฺจ สงฺกสฺสํ, กุสินาราทโย ปุรี.
รจฺฉา จ วิสิขา วุตฺตา, รถิกา วีถิ จาปฺยถ;
พฺยูโห รจฺฉา อนิพฺพิทฺธา, นิพฺพิทฺธา ตุ ปถทฺธิ จ.
จตุกฺกํ จจฺจเร มคฺค, สนฺธิ สิงฺฆาฏกํ ภเว;
ปากาโร วรโณ จาถ, อุทาโป [อุทฺทาป, อุทฺทาป] อุปการิกา.
กุฏฺฏํ ตุ ภิตฺติ นารี ถ, โคปุรํ ทฺวารโกฏฺโก;
เอสิกา อินฺทขีโล จ, อฏฺโฏ ตฺวฏฺฏาลโก ภเว.
โตรณํ ตุ พหิทฺวารํ, ปริขาตุ จ ทีฆิกา;
มนฺทิรํ สทนา, คารํ, นิกาโย นิลยา, ลโย.
อาวาโส ภวนํ เวสฺมํ, นิเกตนํ นิเวสนํ;
ฆรํ คหฺจา, วสโถ, สรณฺจ ปติสฺสโย.
โอกํ สาลา ขโย วาโส, ถิยํ กุฏิ วสตฺย’ปิ;
เคหฺจา, นิตฺถิ สทุมํ, เจติยา, ยตนานิ ตุ.
ปาสาโท ¶ เจว ยูโป ถ, มุณฺฑจฺฉโท จ หมฺมิยํ;
ยูโปตุ คชกุมฺภมฺหิ, หตฺถินโข ปติฏฺิโต.
สุปณฺณวงฺกจฺฉทน, มฑฺฒโยโค สิยา ถ จ;
เอกกูฏยุโต มาโฬ,
ปาสาโท จตุรสฺสโก.
สภายฺจ สภา จาถ, มณฺฑปํ วา ชนาลโย;
อโถ อาสนสาลายํ, ปฏิกฺกมน มีริตํ.
ชินสฺส วาสภวน, มิตฺถี คนฺธกุฏิ ปฺยถ;
ถิยํ รสวตี ปาก, ฏฺานฺเจว มหานสํ.
อาเวสนํ สิปฺปสาลา, โสณฺฑา ตุ ปานมนฺทิรํ;
วจฺจฏฺานํ วจฺจกุฏิ, มุนีนํ าน มสฺสโม.
ปณฺยวิกฺกยสาลา กุ, อาปโณ ปณฺยวีถิกา;
อุโทสิโต ภณฺฑสาลา, จงฺกมนํ ตุ จงฺกโม.
ชนฺตาฆรํ ตฺวคฺคิสาลา, ปปา ปานียสาลิกา;
คพฺโภ โอวรโก วาสา, คารํ ตุ สยนิคฺคหํ.
อิตฺถาคารํ ตุ โอโรโธ, สุทฺธนฺโต’ นฺเตปุรมฺปิ จ;
อสพฺพวิสยฏฺานํ, รฺํ กจฺฉนฺตรํ มตํ.
โสปาโน วา’โรหณฺจ,
นิสฺเสณี สา, ธิโรหิณี;
วาตปานํ ควกฺโข จ, ชาลฺจ สีหปฺชรํ.
อาโลกสนฺธิ วุตฺโต ถ, ลงฺคี’ตฺถี ปลิโฆ ภเว;
กปิสีโส, คฺคลตฺถมฺโภ, นิพฺพํ ตุ ฉทฺทโกฏิยํ.
ฉทนํ ปฏลํ ฉทฺท, มชิรํ จจฺจโร, งฺคณํ;
ปฆาโน ปฆนา, ลินฺโท, ปมุขํ ทฺวารพนฺธนํ.
ปิฏฺสงฺฆาฏกํ ทฺวาร, พาหา กูฏํ ตุ กณฺณิกา;
ทฺวารฺจ ปฏิหาโร ถ, อุมฺมาโร เทหนี, ตฺถิยํ.
เอฬโก อินฺทขีโล ถ, ถมฺโภ ถูโณ ปุมิตฺถิยํ;
ปาฏิกา, ฑฺเฒนฺทุปาสาเณ, คิฺชกา ตุ จ อิฏฺกา.
วลภิจฺฉาทิทารุมฺหิ, วงฺเก โคปานสี, ตฺถิยํ;
กโปตปาลิกายํ ตุ, วิฏงฺโก นิตฺถิยํ ภเว.
กฺุจิกาวิวรํ ¶ ตาฬ, จฺฉิคฺคโล ปฺยถ กฺุจิกา;
ตาโฬ’วาปุรณํ จาถ, เวทิกา เวทิ กถฺยเต.
สงฺฆาโต ปกฺขปาโส จ, มนฺทิรงฺคา ตุลา อปิ;
ถิยํ สมฺมุชฺชนี เจว, สมฺมชฺชนี จ โสธนี.
สงฺกฏีรํ ตุ สงฺการ, ฏฺานํ สงฺการกูฏกํ;
อโถ กจวโร, กฺลาโป, สงฺกาโร จ กสมฺพุปิ.
ฆราทิภูมิ ตํ วตฺถุ, คาโม สํวสโถ ถ โส;
ปากโฏ นิคโม โภค, มจฺจาทิภฺโย ธิ ตูทิโต [‘อธิภู’ติ อีริโต กถิโต (ฏี.)].
สีมา จ มริยาทา ถ,
โฆโส โคปาลคามโกติ.
ปุรวคฺโค นิฏฺิโต.
๓. นรวคฺค
มนุสฺโส มานุโส มจฺโจ, มานโว มนุโช นโร;
โปโส ปุมา จ ปุริโส,
โปริโส ปฺยถ ปณฺฑิโต.
พุโธ วิทฺวา วิภาวี จ, สนฺโต สปฺปฺ โกวิทา;
ธีมา สุธี กวิ พฺยตฺโต, วิจกฺขโณ วิสารโท.
เมธาวี มติมา ปฺโ, วิฺู จ วิทูโร วิทู;
ธีโร วิปสฺสี โทสฺู, พุทฺโธ จ ทพฺพ วิทฺทสุ.
อิตฺถี สีมนฺตินี นารี, ถี วธู วนิตา, งฺคนา;
ปมทา สุนฺทรี กนฺตา, รมณี ทยิตา, พลา.
มาตุคาโม จ มหิลา, ลลนา ภีรุ กามินี;
กุมาริกา ตุ กฺา ถ, ยุวตี ตรุณี ภเว.
มเหสี สาภิเสกาฺา,
โภคินี ราชนาริโย;
ธวตฺถินี ตุ สงฺเกตํ, ยาติ ยา สา, ภิสาริกา.
คณิกา ¶ เวสิยา วณฺณ, ทาสี นครโสภินี;
รูปูปชีวินี เวสี, กุลฏา ตุ จ พนฺธกี.
วราโรโห, ตฺตมา มตฺต, กาสินี วรวณฺณินี;
ปติพฺพตา ตฺวปิ สตี, กุลิตฺถี กุลปาลิกา.
วิธวา ปติสฺุา ถ, ปติมฺพรา สยมฺพรา;
วิชาตา ตุ ปสูตา จ, ชาตาปจฺจา ปสูติกา.
ทูตี สฺจาริกา ทาสี, ตุ เจฏี กุฏธาริกา;
วารุณี, กฺขณิกา ตุลฺยา, ขตฺติยานี ตุ ขตฺติยา.
ทาโร ชายา กลตฺตฺจ, ฆรณี ภริยา ปิยา,
ปชาปตี จ ทุติยา, สา ปาทปริจาริกา.
สขี ตฺวา’ลี วยสฺสา ถ, ชารี เจวา’ติจารินี;
ปุเม ตู’ตุ รโช ปุปฺผํ, อุตุนี ตุ รชสฺสลา.
ปุปฺผวตี ครุคพฺภา, ปนฺนสตฺตา จ คพฺภินี;
คพฺภาสโย ชลาพุปิ, กลลํ ปุนฺนปุํสเก.
ธโวตุ สามิโก ภตฺตา, กนฺโต ปติ วโร ปิโย;
อโถ ปปติ ชาโร ถา,
ปจฺจํ ปุตฺโต’ตฺรโช สุโต.
ตนุโช ตนโย สูนุ, ปุตฺตาที ธีตริ’ตฺถิยํ;
นาริยํ ทุหิตา ธีตา,
สชาโต ตฺโว’รโส สุโต.
ชายาปตี ชนิปตี, ชยมฺปตี ตุ ทมฺปตี [ทมฺปตีติ ปทํ ปุลฺลิงฺค พหุวจนนฺตํ อิการนฺตํ, ตุทมฺปติ (ฏี.)];
อถ วสฺสวโร วุตฺโต, ปณฺฑโก จ นปุํสกํ.
พนฺธโว พนฺธุ สชโน, สโคตฺโต าติ าตโก;
สาโลหิโต สปิณฺโฑ จ,
ตาโต ตุ ชนโก ปิตา.
อมฺม, มฺพา ชนนี มาตา, ชเนตฺติ ชนิกา ภเว;
อุปมาตา ตุ ธาติ’ตฺถี,
สาโล ชายาย ภาติโก.
นนนฺทา ¶ สามิภคินี, มาตามหี ตุ อยฺยิกา;
มาตุโล มาตุภาตา,สฺส, มาตุลานี ปชาปติ.
ชายาปตีนํ ชนนี, สสฺสุ วุตฺตาถ ตปฺปิตา;
สสุโร ภาคิเนยฺโยตุ, ปุตฺโต ภคินิยา ภเว.
นตฺตา วุตฺโต ปปุตฺโต ถ, สามิภาตา ตุ เทวโร;
ธีตุปติ ตุ ชามาตา,
อยฺยโก ตุ ปิตามโห.
มาตุจฺฉา มาตุภคินี, ปิตุจฺฉา ภคินี ปิตุ;
ปปิตามโห ปยฺยโก,
สุณฺหา ตุ สุณิสา หุสา.
โสทริโย สคพฺโภ จ, โสทโร สหโช ปฺยถ;
มาตาปิตู เต ปิตโร, ปุตฺตา ตุ ปุตฺตธีตโร.
สสุรา สสฺสุสสุรา, ภาตุภคินี ภาตโร;
พาลตฺตํ พาลตา พาลฺยํ, โยพฺพฺํตุ จ โยพฺพนํ.
สุกฺกา ตุ ปลิตํ เกสา, ทโย ถ ชรตา ชรา;
ปุถุโก ปิลฺลโก ฉาโป, กุมาโร พาล โปตกา.
อถุ’ ตฺตานสยุ’ตฺตาน, เสยฺยกา ถนโปปิ จ;
ตรุโณ จ วยฏฺโ จ, ทหโร จ ยุวา สุสุ;
มาณโวทารโกจาถ, สุกุมาโร สุเขธิโต.
มหลฺลโก จ วุทฺโธ จ, เถโร ชิณฺโณ จ ชิณฺณโก;
อคฺคโช ปุพฺพโช เชฏฺโ, กนิโย กนิฏฺโ นุโช.
วลิตฺตโจ ตุ วลิโน; ตีสุ’ตฺตานสยาทโย;
สีโส’ตฺตมงฺคานิ สิโร, มุทฺธา จ มตฺถโก ภเว;
เกโส ตุ กุนฺตโล วาโล, ตฺตมงฺครุห มุทฺธชา.
ธมฺมิลฺโล สํยตา เกสา,
กากปกฺโข สิขณฺฑโก;
ปาโส หตฺโถ เกสจเย;
ตาปสานํ ตหึ ชฏา.
ถิยํ เวณี ปเวณี จ;
อโถ จูฬา สิขา สิยา;
สีมนฺโต ตุ มโต นาริ, เกสมชฺฌมฺหิ ปทฺธติ.
โลมํ ¶ ตนุรุหํ โรมํ, ปมฺหํ ปขุม มกฺขิคํ;
มสฺสุ วุตฺตํ ปุมมุเข, ภู ตฺวิตฺถี ภมุโก ภมุ.
พปฺโป [ขปฺโป (ฏี.)] เนตฺตชล’สฺสูนิ, เนตฺตตารา กนีนิกา;
วทนํ ตุ มุขํ ตุณฺฑํ, วตฺตํ ลปน มานนํ.
ทฺวิโช ลปนโช ทนฺโต, ทสโน รทโน รโท;
ทาา ตุทนฺตเภทสฺมึ, อปางฺโค ตฺวกฺขิโกฏิสุ.
ทนฺตาวรณ โมฏฺโ จา, ปฺย’ธโร ทสนจฺฉโท;
คณฺโฑ กโปโล หนฺวิตฺถี [คณฺฑตฺถี (ฏี.) หนฺวตฺถี=หนุ+อิตฺถี; หน+อุ (ณฺวาทิ)],
จุพุกํ ตฺว’ ธรา อโธ.
คโล จ กณฺโ คีวา จ, กนฺธรา จ สิโรธรา;
กมฺพุคีวา ตุ ยา คีวา, สุวณฺณาลิงฺคสนฺนิภา;
องฺกิตา ตีหิ เลขาหิ, กมฺพุคีวา ถวา มตา.
อํโส นิตฺถี ภุชสิโร, ขนฺโธ ตสฺสนฺธิ ชตฺตุ ตํ;
พาหุมูลํ ตุ กจฺโฉ, โธ, ตฺว’สฺส ปสฺส มนิตฺถิยํ.
พาหุ ภุชาทฺวีสุ พาหา, หตฺโถ ตุ กร ปาณโย;
มณิพนฺโธ ปโกฏฺนฺโต, กปฺปโร ตุ กโปณฺย’ถ.
มณิพนฺธ กนิฏฺานํ, ปาณิสฺส กรโภ,นฺตรํ;
กรสาขา, งฺคุลี ตา ตุ, ปฺจ, งฺคุฏฺโ จ ตชฺชนี;
มชฺฌิมา นามิกา จาปิ, กนิฏฺา’ติ กมา สิยุํ.
ปเทโส ตาลโคกณฺณา, วิทตฺถิ,ตฺถี กมา ตเต;
ตชฺชนฺยาทิยุเต’งฺคุฏฺเ, ปสโต ปาณิ กฺุจิโต.
รตนํ กุกฺกุ หตฺโถ ถ, ปุเม กรปุโฏ,ฺชลิ;
กรโช ตุ นโข นิตฺถี, ขฏโก มุฏฺิ จ ทฺวีสุ.
พฺยาโม สหกรา พาหุ, ทฺเว ปสฺสทฺวยวิตฺถตา;
อุทฺธนฺตต ภุชโปส, ปฺปมาเณ โปริสํ ติสุ.
อุโร จ หทยํ จาถ, ถโน กุจ ปโยธรา;
จูจุกํ ตุ ถนคฺคสฺมึ, ปิฏฺํ ตุ ปิฏฺิ นาริยํ.
มชฺโฌ’นิตฺถี ¶ วิลคฺโค จ, มชฺฌิมํ กุจฺฉิ [จตุกฺกํ อุทเร; ๙๔๔-คาถาปิ ปสฺสิตพฺพา] ตุ ทฺวิสุ;
คหณีตฺถฺยุทรํ คพฺโภ, โกฏฺโนฺโต กุจฺฉิสมฺภเว.
ชฆนํ ตุ นิตมฺโพ จ, โสณี จ กฏิ นาริยํ;
องฺคชาตํ รหสฺสงฺคํ, วตฺถคุยฺหฺจ เมหนํ.
นิมิตฺตฺจ วรงฺคฺจ, พีชฺจ ผลเมว จ;
ลิงฺคํ อณฺฑํ ตุ โกโส จ,
โยนิ ตฺวิตฺถีปุเมภคํ.
อสุจิ สมฺภโว สุกฺกํ, ปายุ ตุ ปุริเส คุทํ;
วา ปุเม คูถ กรีส, วจฺจานิ จ มลํ ฉกํ.
อุจฺจาโร มีฬฺห มุกฺกาโร, ปสฺสาโว มุตฺต มุจฺจเต;
ปูติมุตฺตฺจ โคมุตฺเต, สฺสาทีนํ ฉกณํ มเล.
ทฺวีสฺวโธ นาภิยา วตฺถิ, อุจฺฉงฺค’งฺกา ตุ’โภ ปุเม;
อูรุ สตฺถิ ปุเม อูรุ, ปพฺพํ ตุ ชาณุ ชณฺณุ จ.
โคปฺผโก ปาทคณฺิปิ, ปุเม ตุ ปณฺหิ ปาสณิ;
ปาทคฺคํ ปปโท ปาโท, ตุ ปโท จรณฺจ วา.
องฺคํตฺว’วยโว วุตฺโต, ผาสุลิกา ตุ ผาสุกา;
ปณฺฑเก อฏฺิ ธาตฺวิตฺถี, คลนฺตฏฺิ ตุ อกฺขโก.
กปฺปโร ตุ กปาลํ วา, กณฺฑรา ตุ มหาสิรา;
ปุเม นฺหารุ จิตฺถี สิรา, ธมนี ถ รสคฺคสา.
รสหรณฺย’โถ มํส, มามิสํ ปิสิตํ ภเว;
ติลิงฺคิกํ ตุ วลฺลูร, มุตฺตตฺตํ อถ โลหิตํ.
รุธิรํ โสณิตํ รตฺตํ, ลาลา เขโฬ เอลา ภเว;
ปุริเส มายุ ปิตฺตฺจ, เสมฺโห นิตฺถี สิเลสุโม.
วสา วิลีนสฺเนโห ถ, เมโท เจว วปา ภเว;
อากปฺโป เวโส เนปจฺฉํ, มณฺฑนํ ตุ ปสาธนํ.
วิภูสนํ จาภรณํ, อลงฺกาโร ปิลนฺธนํ;
กิรีฏ มกุฏา’นิตฺถี, จูฬามณิ สิโรมณิ.
สิโรเวน ¶ มุณฺหีสํ, กุณฺฑลํ กณฺณเวนํ;
กณฺณิกา กณฺณปูโร จ, สิยา กณฺณวิภูสนํ.
กณฺภูสา ตุ คีเวยฺยํ, หาโร มุตฺตาวลิ’ตฺถิยํ;
นิยุโร วลโย นิตฺถี, กฏกํ ปริหารกํ.
กงฺกณํ กรภูสา ถ, กิงฺกิณี [กึกณี กึ กณิกา (ก.)] ขุทฺทฆณฺฏิกา;
องฺคุลียก มงฺคุลฺยา, ภรณํ, สากฺขรํ ตุ ตํ.
มุทฺทิกา’งฺคุลิมุทฺทา ถ, รสนา เมขลา ภเว;
เกยูร มงฺคทฺเจว, พาหุมูลวิภูสนํ.
ปาทงฺคทํ ตุ มฺชีโร, ปาทกฏก นูปุรา;
อลงฺการปฺปเภทา ตุ, มุขผุลฺลํ ตโถ’ณฺณตํ;
อุคฺคตฺถนํ คิงฺคมก, มิจฺเจวมาทโย สิยุํ.
เจล มจฺฉาทนํ วตฺถํ, วาโส วสน มํสุกํ;
อมฺพรฺจ ปโฏ นิตฺถี, ทุสฺสํ โจโล จ สาฏโก.
โขมํ ทุกูลํ โกเสยฺยํ, ปตฺตุณฺณํ กมฺพโล จ วา;
สาณํ โกฏมฺพุรํ ภงฺค, นฺตฺยาทิ วตฺถนฺตรํ มตํ.
นิวาสน นฺตรียานฺย, นฺตรมนฺตรวาสโก;
ปาวาโร ตุ’ตฺตราสงฺโค, อุปสํพฺยาน มุตฺตรํ.
อุตฺตรีย มโถ วตฺถ, มหตนฺติ มตํ นวํ;
นนฺตกํ กปฺปโฏ ชิณฺณ, วสนํ ตุ ปฏจฺจรํ.
กฺจุโก วารวาณํ วา, ถ วตฺถาวยเว ทสา;
นาลิปฏฺโฏติ กถิโต, อุตฺตมงฺคมฺหิ กฺจุโก.
อายาโม ทีฆตา โรโห,
ปริณาโห วิสาลตา.
อรหทฺธโช จ กาสาย, กาสาวานิ จ จีวรํ;
มณฺฑลํ ตุ ตทงฺคานิ, วิวฏฺฏ กุสิอาทโย.
ผล,ตฺตจ, กิมิ, โรมา, นฺเยตา วตฺถสฺส โยนิโย;
ผาลํ กปฺปาสิกํ ตีสุ, โขมาที ตุ ตจพฺภวา.
โกเสยฺยํ ¶ กิมิชํ, โรม, มยํ ตุ กมฺพลํ ภเว;
สมานตฺถา ชวนิกา, สา ติโรกรณี ปฺยถ.
ปุนฺนปุํสก มุลฺโลจํ, วิตานํ ทฺวย มีริตํ;
นหานฺจ สินาเน โถ, พฺพฏฺฏนุ’มฺมชฺชนํ สมํ.
วิเสสโก ตุ ติลโก, ตฺยูโภ นิตฺถี จ จิตฺตกํ;
จนฺทโน นิตฺถิยํ คนฺธ, สาโร มลยโช ปฺยถ.
โคสีสํ เตลปณฺณิกํ, ปุเม วา หริจนฺทนํ;
ติลปณฺณี ตุ ปตฺตงฺค, รฺชนํ รตฺตจนฺทนํ.
กาฬานุสารี กาฬิยํ, โลหํ ตฺวา’ครุ จา’คฬุ;
กาฬาครุตุ กาเฬ’สฺมึ, ตุรุกฺโขตุ จ ปิณฺฑโก.
กตฺถูริกา มิคมโท, กุฏฺํ ตุ อชปาลกํ;
ลวงฺคํ เทวกุสุมํ, กสฺมีรชํ ตุ กุงฺกุมํ.
ยกฺขธูโป สชฺชุลโส, ตกฺโกลํ ตุ จ โกลกํ;
โกสผล มโถ ชาติ, โกสํ ชาติผลํ ภเว.
ฆนสาโร สิตพฺโภ จ, กปฺปูรํ ปุนฺนปุํสเก;
อลตฺตโก ยาวโก จ, ลาขา ชตุ นปุํสเก.
สิริวาโส ตุ สรล, ทฺทโว’ ฺชนํ ตุ กชฺชลํ;
วาสจุณฺณํ วาสโยโค, วณฺณกํ ตุ วิเลปนํ.
คนฺธมาลฺยาทิสงฺขาโร, โย ตํ วาสน มุจฺจเต;
มาลา มาลฺยํ ปุปฺผทาเม [ปุปฺผํ ทามํ (ก.)], ภาวิตํ วาสิตํ ติสุ.
อุตฺตํโส เสขรา’ เวฬา, มุทฺธมาลฺเย วฏํสโก;
เสยฺยา จ สยนํ เสนํ, ปลฺลงฺโก ตุ จ มฺจโก.
มฺจาธาโร ปฏิปาโท, มฺจงฺเค ตฺวฏนี ตฺถิยํ,
กุฬีรปาโท อาหจฺจ, ปาโท เจว มสารโก;
จตฺตาโร พุนฺทิกาพทฺโธ, ติเม มฺจนฺตรา สิยุํ.
พิพฺโพหนํ โจ’ ปธานํ, ปีิกา ปี มาสนํ;
โกจฺฉํ ตุ ภทฺทปีเ ถา, สนฺที ปีนฺตเร มตา.
มหนฺโต ¶ โกชโว ทีฆ,
โลมโก โคนโก มโต;
อุณฺณามยํ ตฺวตฺถรณํ, จิตฺตกํ วานจิตฺตกํ.
ฆนปุปฺผํ ปฏลิกา, เสตํ ตุ ปฏิกา ปฺยถ;
ทฺวิทเสกทสานฺยุ’ ทฺท,โลมิ เอกนฺตโลมิโน.
ตเทว โสฬสิตฺถีนํ, นจฺจโยคฺคฺหิ กุตฺตกํ;
สีหพฺยคฺฆาทิรูเปหิ, จิตฺตํ วิกติกา ภเว.
กฏฺฏิสฺสํ โกเสยฺยํ รตน, ปริสิพฺพิต มตฺถรณํ กมา;
โกสิยกฏฺฏิสฺสมยํ, โกสิยสุตฺเตน ปกตฺจ.
ทีโป ปทีโป ปชฺโชโต, ปุเม ตฺวาทาส ทปฺปณา;
เคณฺฑุโก กณฺฑุโก ตาล, วณฺฏํ ตุ พีชนีตฺถิยํ.
จงฺโกฏโก กรณฺโฑ จ, สมุคฺโค สมฺปุโฏ ภเว;
คามธมฺโม อสทฺธมฺโม, พฺยวาโย เมถุนํ รติ.
วิวาโห ปยมา ปาณิ, คฺคโห ปริณโย ปฺยถ;
ติวคฺโค ธมฺม, กาม,ตฺถา, จตุวคฺโค สโมกฺขกา.
ขุชฺโช จ คณฺฑุโล รสฺส, วามนา ตุ ลกุณฺฑโก;
ปงฺคุโล ปีสปฺปี จ, ปงฺคุ ฉินฺนิริยาปโถ.
ปกฺโข ขฺโช ตุ โขณฺโฑ ถ,
มูโค สฺุวโจ ภเว;
กุณี หตฺถาทิวงฺโก จ, วลิโร ตุ จ เกกโร.
นิกฺเกสสีโส ขลฺลาโฏ,
มุณฺโฑ ตุ ภณฺฑุ มุณฺฑิโก;
กาโณ อกฺขีน เมเกน,
สฺุโ อนฺโธ ทฺวเยน ถ.
พธิโร สุติหีโน ถ, คิลาโน พฺยาธิตา’ตุรา;
อุมฺมาทวติ อุมฺมตฺโต, ขุชฺชาที วาจฺจลิงฺคิกา.
อาตงฺโก อามโย พฺยาธิ, คโท โรโค รุชาปิ จ;
เคลฺากลฺล มาพาโธ,
โสโส ตุ จ ขโย สิยา.
ปีนโส [ปีนาโสติปิ ปาโ] ¶ นาสิกาโรโค,
ฆาเน สิงฺฆานิกา สฺสโว;
เยฺยํ ตฺว’รุ วโณ นิตฺถี, โผโฏ ตุ ปิฬกา ภเว.
ปุพฺโพ ปูโย ถ รตฺตาติ, สาโร ปกฺขนฺทิกา ปฺยถ;
อปมาโร อปสฺมาโร, ปาทโผโฏ วิปาทิกา.
วุฑฺฒิโรโค ตุ วาตณฺฑํ, สีปทํ ภารปาทตา;
กณฺฑู กณฺฑูติ กณฺฑูยา, ขชฺชุ กณฺฑูวนํ ปฺยถ.
ปามํ วิตจฺฉิกา กจฺฉุ, โสโถ ตุ สยถู’ทิโต;
ทุนฺนามกฺจ อริสํ, ฉทฺทิกา วมถู’ทิโต.
ทวถุ ปริตาโป ถ, ติลโก ติลกาฬโก;
วิสูจิกา อิติ มหา, วิเรโก ถ ภคนฺทโล [ภคนฺทโร (ก.)].
เมโห ชโร กาส สาสา, กุฏฺํ สูลามยนฺตรา;
วุตฺโต เวชฺโช ภิสกฺโก จ, โรคหารี ติกิจฺฉโก.
สลฺลเวชฺโช สลฺลกตฺโต, ติกิจฺฉา ตุ ปติกฺริยา;
เภสชฺช มคโท เจว, เภสชํ โม’สธํ ปฺยถ.
กุสลา นามยา โรคฺยํ,
อถ กลฺโล นิรามโยติ,
นรวคฺโค นิฏฺิโต.
๔. จตุพฺพณฺณวคฺค
ขตฺติยวคฺค
กุลํ วํโส จ สนฺตานา, ภิชนา โคตฺต มนฺวโย;
ถิยํ สนฺตตฺย โถ วณฺณา, จตฺตาโร ขตฺติยาทโย.
กุลีโน สชฺชโน สาธุ,
สภฺโย จายฺโย มหากุโล;
ราชา ภูปติ ภูปาโล, ปตฺถิโว จ นราธิโป.
ภูนาโถ ¶ ชคติปาโล, ทิสมฺปติ ชนาธิโป;
รฏฺาธิโป นรเทโว, ภูมิโป ภูภุโช ปฺยถ.
ราชฺโ ขตฺติโย ขตฺตํ, มุทฺธาภิสิตฺต พาหุชา;
สพฺพภุมฺโม จกฺกวตฺตี, ภูโปฺโ มณฺฑลิสฺสโร.
ปุเม ลิจฺฉวิ วชฺชี จ, สกฺโย ตุ สากิโย ถ จ;
ภทฺทกจฺจานา [ภทฺทา กจฺจานา (ฏี.)] ราหุล, มาตา พิมฺพา ยโสธรา.
โกฏีนํ เหฏฺิมนฺเตน, สตํ เยสํ นิธานคํ;
กหาปณานํ ทิวส, วฬฺโช วีสตมฺพณํ.
เต ขตฺติยมหาสาลา, สีติ โกฏิธนานิ ตุ;
นิธานคานิ ทิวส, วฬฺโช จ ทสมฺพณํ.
เยสํ ทฺวิชมหาสาลา, ตทุปฑฺเฒ นิธานเค;
วฬฺเช จ คหปติ, มหาสาลา ธเน สิยุํ.
มหามตฺโต ปธานฺจ, มติสชีโว มนฺตินี;
สชีโว สจิวา, มจฺโจ, เสนานี ตุ จมูปติ.
นฺยาสาทีนํ วิวาทานํ, อกฺขทสฺโส ปทฏฺริ;
โทวาริโก ปตีหาโร, ทฺวารฏฺโ ทฺวารปาลโก.
อนีกฏฺโติ ราชูนํ, องฺครกฺขคโณ มโต;
กฺจุกี โสวิทลฺโล จ, อนุชีวี ตุ เสวโก.
อชฺฌกฺโข ธิกโต เจว,
เหรฺิโก ตุ นิกฺขิโก;
สเทสานนฺตโร สตฺตุ, มิตฺโตราชา ตโต ปรํ.
อมิตฺโต ริปุ เวรี จ, สปตฺตา ราติ สตฺว’ริ; (สตฺตุ+อริ)
ปจฺจตฺถิโก ปริปนฺถี, ปฏิปกฺขา หิตาปโร.
ปจฺจามิตฺโต วิปกฺโข จ, ปจฺจนีก วิโรธิโน;
วิทฺเทสี จ ทิโส ทิฏฺโ,ถา นุโรโธ นุวตฺตนํ.
มิตฺโต นิตฺถี วยสฺโส จ, สหาโย [สุหชฺโช (ฏี.)] สุหโท สขา;
สมฺภตฺโต ทฬฺหมิตฺโต ถ, สนฺทิฏฺโ ทิฏฺมตฺตโก.
จโร จ คุฬฺหปุริโส, ปถาวี ปถิโก’ทฺธคู;
ทูโต ตุ สนฺเทสหโร, คณโก ตุ มุหุตฺติโก.
เลขโก ¶ ลิปิกาโร จ, วณฺโณ ตุ อกฺขโร ปฺยถ;
เภโท ทณฺโฑ สาม ทานา, นฺยุปายา จตุโร อิเม.
อุปชาโปตุ เภโท จ, ทณฺโฑ ตุ สาหสํ ทโม;
สามฺย’ มจฺโจ สขา โกโส, ทุคฺคฺจ วิชิตํ พลํ;
รชฺชงฺคานีติ สตฺเตเต, สิยุํ ปกติโย ปิจ.
ปภาวุ’สฺสาห, มนฺตานํ, วสา ติสฺโส หิ สตฺติโย;
ปภาโว ทณฺฑโช เตโช,
ปตาโป ตุ จ โกสโช.
มนฺโต จ มนฺตนํ โส ตุ, จตุกฺกณฺโณ ทฺวิโคจโร;
ติโคจโร ตุ ฉกฺกณฺโณ, รหสฺสํ คุยฺห มุจฺจเต.
ตีสุ วิวิตฺต วิชน, ฉนฺนา, รโห รโห พฺยยํ;
วิสฺสาโส ตุ จ วิสฺสมฺโภ,
ยุตฺตํ ตฺโว’ปายิกํ ติสุ.
โอวาโท จานุสิฏฺิตฺถี, ปุมวชฺเช นุสาสนํ;
อาณา จ สาสนํ เยฺยํ, อุทฺทานํ ตุ จ พนฺธนํ.
อาคุ วุตฺต [มนฺตุ (ก.)] มปราโธ, กโร ตุ พลิ มุจฺจเต;
ปุณฺณปตฺโต ตุฏฺิทาโย, อุปทา ตุ จ ปาภตํ.
ตโถ’ปายน มุกฺโกโจ, ปณฺณากาโร ปเหณกํ;
สุงฺกํ ตฺวนิตฺถี คุมฺพาทิ, เทยฺเย ถา’โย ธนาคโม.
อาตปตฺตํ ตถา ฉตฺตํ, รฺํ ตุ เหมมาสนํ;
สีหาสนํ อโถ วาฬ, พีชนีตฺถี จ จามรํ.
ขคฺโค จ ฉตฺต มุณฺหีสํ, ปาทุกา วาลพีชนี;
อิเม กกุธภณฺฑานิ, ภวนฺติ ปฺจ ราชุนํ.
ภทฺทกุมฺโภ ปุณฺณกุมฺโภ, ภิงฺกาโร ชลทายโก;
หตฺถิ,สฺส,รถ,ปตฺตี ตุ, เสนา หิ จตุรงฺคินี.
กฺุชโร วารโณ หตฺถี, มาตงฺโค ทฺวิรโท คโช;
นาโค ทฺวิโป อิโภ ทนฺตี,
ยูถเชฏฺโ ตุ ยูถโป.
กาฬาวก ¶ คงฺเคยฺยา, ปณฺฑร ตมฺพา จ ปิงฺคโล คนฺโธ;
มงฺคล เหโม’โปสถ,
ฉทฺทนฺตา คชกุลานิ เอตานิ.
กลโภ เจว ภิงฺโกถ, ปภินฺโน มตฺต คชฺชิตา;
หตฺถิฆฏา ตุ คชตา, หตฺถีนี ตุ กเรณุกา.
กุมฺโภ หตฺถิสิโรปิณฺฑา, กณฺณมูลํ ตุ จูลิกา;
อาสนํ ขนฺธเทสมฺหิ, ปุจฺฉมูลํ ตุ เมจโก.
อาลาน มาฬฺหโก ถมฺโภ, นิตฺถีตุ นิคโฬ’นฺทุโก;
สงฺขลํ ตีสฺวโถ คณฺโฑ,
กโฏ ทานํ ตุ โส มโท.
โสณฺโฑ ตุ ทฺวีสุ หตฺโถ ถ,
กรคฺคํ โปกฺขรํ ภเว;
มชฺฌมฺหิ พนฺธนํ กจฺฉา, กปฺปโน ตุ กุถาทโย.
โอปวยฺโห ราชวยฺโห, สชฺชิโต ตุ จ กปฺปิโต;
โตมโร นิตฺถิยํ ปาเท, สิยา วิชฺฌนกณฺฏโก.
ตุตฺตํ ตุ กณฺณมูลมฺหิ, มตฺถกมฺหิ ตุ องฺกุโส;
หตฺถาโรโห หตฺถิเมณฺโฑ,
หตฺถิโป หตฺถิโคปโก.
คามณีโย ตุ มาตงฺค, หยาทฺยาจริโย ภเว;
หโย ตุรงฺโค ตุรโค,
วาโห อสฺโส จ สินฺธโว.
เภโท อสฺสตโร ตสฺสา,
ชานิโย ตุ กุลีนโก;
สุขวาหี วินีโต ถ,
กิโสโร หยโปตโก.
โฆฏโก ตุ ขฬุงฺโก ถ, ชวโน จ ชวาธิโก;
มุขาธานํ ขลีโน วา, กสา ตฺว สฺสาภิตาฬินี.
กุสา ตุ นาสรชฺชุมฺหิ, วฬวา’สฺสา ขุโร สผํ;
ปุจฺฉ มนิตฺถี นงฺคุฏฺํ, วาลหตฺโถ จ วาลธิ.
สนฺทโน ¶ จ รโถ ผุสฺส, รโถ ตุ นรณาย โส;
จมฺมาวุโต จ เวยคฺโฆ,
เทปฺโป พฺยคฺฆสฺส ทีปิโน.
สิวิกา ยาปฺยยานฺจา, นิตฺถี ตุ สกโฏ ปฺย’นํ [(สกโฏ ปิ+อนํ)];
จกฺกํ รถงฺค มาขฺยาตํ, ตสฺสนฺโต เนมิ นาริยํ.
ตมฺมชฺเฌ ปิณฺฑิกา นาภิ, กุพฺพโร ตุ ยุคนฺธโร;
อกฺขคฺคกีเล อาณีตฺถี, วรุโถ รถคุตฺย’ถ.
ธุโร มุเข รถสฺสงฺคา, ตฺว กฺโข ปกฺขรอาทโย;
ยานฺจ วาหนํ โยคฺคํ, สพฺพหตฺถฺยาทิวาหเน.
รถจารี ตุ สูโต จ, ปาชิตา เจว สารถี;
รถาโรโห จ รถิโก,
รถี โยโธ ตุ โย ภโฏ.
ปทาติ ปตฺตี ตุ ปุเม, ปทโค ปทิโก มโต;
สนฺนาโห กงฺกโฏ วมฺมํ, กวโจ วา อุรจฺฉโท.
ชาลิกา ถ จ สนฺนทฺโธ, สชฺโช จ วมฺมิโก ภเว;
อามุกฺโก ปฏิมุกฺโก ถ, ปุเรจารี ปุเรจโร.
ปุพฺพงฺคโม ปุเรคามี, มนฺทคามี ตุ มนฺถโร;
ชวโน ตุริโต เวคี, เชตพฺพํ เชยฺย มุจฺจเต.
สูร วีรา ตุ วิกฺกนฺโต, สหาโย นุจโร สมา;
สนฺนทฺธปฺปภุตี ตีสุ, ปาเถยฺยํ ตุ จ สมฺพลํ.
วาหินี ธชินี เสนา, จมู จกฺกํ พลํ ตถา;
อนีโก วา ถ วินฺยาโส,
พฺยูโห เสนาย กถฺยเต.
หตฺถี ทฺวาทสโปโส,ติ,
ปุริโส ตุรโค, รโถ;
จตุโปโสติ เอเตน, ลกฺขเณนา ธมนฺตโต.
หตฺถานีกํ หยานีกํ, รถานีกํ ตโย ตโย;
คชาทโย สสตฺถา ตุ, ปตฺตานีกํ จตุชฺชนา.
สฏฺิวํสกลาเปสุ, ¶ ปจฺเจกํ สฏฺิทณฺฑิสุ;
ธูลีกเตสุ เสนาย, ยนฺติยา กฺโขภนี[อกฺโขภิณี (ก.)] ตฺถิยํ.
สมฺปตฺติ สมฺปทา ลกฺขี, สิรี วิปตฺติ อาปทา;
อถา วุธฺจ [อายุธนฺติปิ ปาโ] เหติ’ตฺถี, สตฺถํ ปหรณํ ภเว.
มุตฺตามุตฺต มมุตฺตฺจ, ปาณิโต มุตฺตเมว จ;
ยนฺตมุตฺตนฺติ สกลํ, อายุธํ ตํ จตุพฺพิธํ.
มุตฺตามุตฺตฺจ ยฏฺฺยาทิ, อมุตฺตํ ฉุริกาทิกํ;
ปาณิมุตฺตํ ตุ สตฺยาทิ, ยนฺตมุตฺตํ สราทิกํ.
อิสฺสาโส ธนุ โกทณฺฑํ, จาโป นิตฺถี สราสนํ;
อโถ คุโณ ชิยา ชฺยา ถ,
สโร ปตฺติ จ สายโก.
วาโณ กณฺฑ มุสุ ทฺวีสุ, ขุรปฺโป [อุรปฺโป (ก.)] เตชนา’สนํ;
ตูณีตฺถิยํ กลาโป จ, ตูโณ ตูณีร วาณธิ.
ปกฺโข ตุ วาโช ทิทฺโธ ตุ, วิสปฺปิโต สโร ภเว;
ลกฺขํ เวชฺฌํ สรพฺยฺจ, สราภฺยาโส ตุ’ปาสนํ.
มณฺฑลคฺโค ตุ เนตฺตึโส, อสิ ขคฺโค จ สายโก;
โกสิตฺถี ตพฺพิธาเน โถ, ถรุ ขคฺคาทิมุฏฺิยํ.
เขฏกํ ผลกํ จมฺมํ, อิลฺลี ตุ กรปาลิกา;
ฉุริกา สตฺย’สิปุตฺตี, ลคุโฬ ตุ จ มุคฺคโร.
สลฺโล นิตฺถิ สงฺกุ ปุเม, วาสี ตุ ตจฺฉนีตฺถิยํ;
กุารี [กุธารี (ฏี.)] ตฺถีผรสุโส, ฏงฺโก ปาสาณทารโณ.
กณโย ภินฺทิวาโฬ จ, จกฺกํ กุนฺโต คทา ตถา;
สตฺยา’ที สตฺถเภทา ถ,
โกโณ’สฺโส โกฏิ นาริยํ.
นิยฺยานํ คมนํ ยาตฺรา, ปฏฺานฺจ คโม คติ;
จุณฺโณ ปํสุ รโช เจว, ธูลี’ตฺถี เรณุ จ ทฺวิสุ.
มาคโธ ¶ มธุโก วุตฺโต, วนฺที ตุ ถุติปาโก;
เวตาฬิโก โพธกโร,
จกฺกิโก ตุ จ ฆณฺฏิโก.
เกตุ ธโช ปฏากา จ, กทลี เกตนํ ปฺยถ;
โย’หํกาโร’ฺมฺสฺส, สา’ หมหมิกา ภเว.
พลํ ถาโม สหํ สตฺติ, วิกฺกโม ตฺวติสูรตา;
รเณ ชิตสฺส ยํ ปานํ, ชยปานนฺติ ตํ มตํ.
สงฺคาโม สมฺปหาโร จา, นิตฺถิยํ สมรํ รณํ;
อาชิตฺถี อาหโว ยุทฺธ, มาโยธนฺจ สํยุคํ.
ภณฺฑนํ ตุ วิวาโท จ, วิคฺคโห กลห เมธคา;
มุจฺฉา โมโห ถ ปสยฺโห,
พลกฺกาโร หโ ภเว.
อุปฺปาโท[อุปฺปาโต (ก.)๑๐๒๗-คาถา ปสฺสิตพฺพา] ภูตวิกติ, ยา สุภาสุภสูจิกา;
อีติ ตฺวิตฺถี อชฺฺจ, อุปสคฺโค อุปทฺทโว.
นิพฺพุทฺธํ[นิยุทฺธํ (ก.)] มลฺลยุทฺธมฺหิ, ชโย ตุ วิชโย ภเว;
ปราชโย รเณ ภงฺโค, ปลายน มปกฺกโม.
มารณํ หนนํ ฆาโต, นาสนฺจ นิสูทนํ;
หึสนํ สรณํ หึสา, วโธ สสน ฆาตนํ.
มรณํ กาลกิริยา, ปลโย มจฺจุ อจฺจโย;
นิธโน นิตฺถิยํ นาโส, กาโล’นฺโต จวนํ ภเว.
ตีสุ เปโต ปเรโต จ,
มโต ถ จิตโก จิโต;
อาฬหนํ สุสานฺจา, นิตฺถิยํ กุณโป ฉโว.
กพนฺโธ นิตฺถิยํ เทโห, สิโรสฺุโ สหกฺริโย;
อถ สิวถิกา วุตฺตา, สุสานสฺมิฺหิ อามเก.
วนฺทีตฺถิยํ กรมโร, ปาโณ ตฺว’สุ ปกาสิโต;
การา ตุ พนฺธนาคารํ, การณา ตุ จ ยาตนา.
อิติ ขตฺติยวคฺโค.
พฺรหฺมพนฺธุ ¶ ทฺวิโช วิปฺโป, พฺรหฺมา โภวาที พฺราหฺมโณ;
โสตฺติโย ฉนฺทโส โส ถ,
สิสฺส’ นฺเตวาสิโน ปุเม.
พฺรหฺมจารี คหฏฺโ จ, วนปฺปตฺโถ จ ภิกฺขุติ;
ภวนฺติ จตฺตาโร เอเต, อสฺสมา ปุนฺนปุํสเก.
จรนฺตา สห สีลาที, สพฺรหฺมจาริโน มิถุ;
อุปชฺฌาโย อุปชฺฌา ถา, จริโย นิสฺสยทาทิโก [นิสฺสยทายโก (ฏี.)].
อุปนียา ถวา ปุพฺพํ, เวท มชฺฌาปเย ทฺวิโช;
โย สงฺคํ สรหสฺสฺจา, จริโย พฺราหฺมเณสุ โส.
ปารมฺปริย เมติหฺยํ, อุปเทโส ตเถ’ติหา;
ยาโค ตุ กตุ ยฺโ ถ, เวทีตฺถี ภู ปริกฺขตา.
อสฺสเมโธ จ ปุริส, เมโธ เจว นิรคฺคโฬ;
สมฺมาปาโส วาชเปยฺย, มิติ ยาคา มหา อิเม.
อิตฺวิโช [อิทิตฺวิโช (ฏี.)] ยาชโก จาถ,
สภฺโย สามาชิโก ปฺยถ;
ปริสา สภา สมชฺชา จ, ตถา สมิติ สํสโท.
จตสฺโส ปริสา ภิกฺขุ, ภิกฺขุนี จ อุปาสกา;
อุปาสิกาโยติ อิมา, ถวา ฏฺ ปริสา สิยุํ.
ตาวตึส,ทฺวิช,กฺขตฺต,มาร,คฺคหปติสฺส จ;
สมณานํ วสา จาตุ, มหาราชิก, พฺรหฺมุนํ.
คายตฺติปฺปมุขํ ฉนฺทํ, จตุวีส’กฺขรํ ตุ ยํ;
เวทาน มาทิภูตํ สา, สาวิตฺตี ติปทํ สิยา.
หพฺยปาเก จรุ มโต, สุชา ตุ โหมทพฺพิยํ;
ปรมนฺนํ ตุ ปายาโส, หพฺยํ ตุ หวิ กถฺยเต.
ยูโป ถูณายํ นิมฺมนฺตฺย, ทารุมฺหิ ตฺว’รณี ทฺวิสุ;
คาหปฺปจฺจา’หวนีโย, ทกฺขิณคฺคิ ตโย’ คฺคโย.
จาโค วิสฺสชฺชนํ ทานํ, โวสฺสคฺโค จาปเทสนํ;
วิสฺสาณนํ วิตรณํ, วิหายิตา ปวชฺชนํ.
ปฺจ ¶ มหาปริจฺจาโค, วุตฺโต เสฏฺ, ธนสฺส จ;
วเสน ปุตฺต ทารานํ, รชฺชสฺส’ งฺคาน เมว จ.
อนฺนํ ปานํ ฆรํ วตฺถํ, ยานํ มาลา วิเลปนํ;
คนฺโธ เสยฺยา ปทีเปยฺยํ, ทานวตฺถู สิยุํ ทส.
มตตฺถํ ตทเห ทานํ, ตีสฺเวต มุทฺธเทหิกํ;
ปิตุทานํ ตุ นิวาโป, สทฺธํ ตุ ตํว สาตฺถโต.
ปุเม อติถิ อาคนฺตุ, ปาหุนา เวสิกา ปฺยถ;
อฺตฺถ คนฺตุ มิจฺฉนฺโต, คมิโก ถา คฺฆ มคฺฆิยํ.
ปชฺชํ ปาโททกาโท ถ, สตฺตา’คนฺตฺวาทโย ติสุ;
อปจิตฺย’จฺจนา ปูชา, ปหาโร พลิ มานนา.
นมสฺสา ตุ นมกฺกาโร, วนฺทนา จาภิวาทนํ;
ปตฺถนา ปณิธานฺจ, ปุริเส ปณิธีริโต.
อชฺเฌสนา ตุ สกฺการ, ปุพฺพงฺคมนิโยชนํ;
ปริเยสนา นฺเวสนา, ปริเยฏฺิ คเวสนา;
อุปาสนํ ตุ สุสฺสูสา, สา ปาริจริยา ภเว.
โมน มภาสนํ ตุณฺหี, ภาโว ถ ปฏิปาฏิ สา;
อนุกฺกโม ปริยาโย, อนุปุพฺพฺย’ปุเม กโม.
ตโป จ สํยโม สีลํ, นิยโม ตุ วตฺจ วา;
วีติกฺกโม’ ชฺฌจาโร ถ, วิเวโก ปุถุคตฺตตา.
ขุทฺทานุขุทฺทกํ อาภิ, สมาจาริก มุจฺจเต;
อาทิพฺรหฺมจริยํ ตุ, ตทฺํ สีล มีริตํ.
โย ปาเปหิ อุปาวตฺโต, วาโส สทฺธึ คุเณหิ โส;
อุปวาโสติ วิฺเยฺโย, สพฺพโภควิวชฺชิโต.
ตปสฺสี ภิกฺขุ สมโณ, ปพฺพชิโต ตโปธโน;
วาจํยโม ตุ มุนิ จ, ตาปโส ตุ อิสี ริโต.
เยสํยตินฺทฺริยคณา, ยตโย วสิโน จ เต;
สาริปุตฺโต’ปติสฺโส ตุ, ธมฺมเสนาปตี ริโต.
โกลิโต โมคฺคลฺลาโน ถ,
อริโย ธิคโต สิยา;
โสตาปนฺนาทิกา เสขา, นริโย ตุ ปุถุชฺชโน.
อฺา ¶ ตุ อรหตฺตฺจ, ถูโป ตุ เจติยํ ภเว;
ธมฺมภณฺฑาคาริโก จ, อานนฺโท ทฺเว สมา ถ จ.
วิสาขา มิคารมาตา, สุทตฺโต’ นาถปิณฺฑิโก;
ภิกฺขุปิ สามเณโร จ, สิกฺขมานา จ ภิกฺขุนี;
สามเณรีติ กถิตา, ปฺเจเต สหธมฺมิกา.
ปตฺโต ติจีวรํ กาย, พนฺธนํ วาสิ สูจิ จ;
ปริสฺสาวน มิจฺเจเต, ปริกฺขารา’ฏฺ ภาสิตา.
สามเณโร จ สมณุ, ทฺเทโส จาถ ทิคมฺพโร;
อเจฬโก นิคณฺโ จ, ชฏิโล ตุ ชฏาธโร.
กุฏีสกาทิกา จตุ, ตฺตึส ทฺวาสฏฺิ ทิฏฺิโย;
อิติ ฉนฺนวุติ เอเต, ปาสณฺฑา สมฺปกาสิตา.
ปวิตฺโต ปยโต ปูโต, จมฺมํ ตุ อชินํ ปฺยถ;
ทนฺตโปโณ ทนฺตกฏฺํ, วกฺกโล วา ติรีฏกํ.
ปตฺโต ปาติตฺถิยํนิตฺถี, กมณฺฑลุ ตุ กุณฺฑิกา;
อถาลมฺพณทณฺฑสฺมึ, กตฺตรยฏฺิ นาริยํ.
ยํ เทหสาธนาเปกฺขํ, นิจฺจํ กมฺมมยํ ยโม;
อาคนฺตุสาธนํ กมฺมํ, อนิจฺจํ นิยโม ภเว.
อิติ พฺราหฺมณวคฺโค.
เวสฺโส จ เวสิยาโน ถ, ชีวนํ วุตฺติ ชีวิกา;
อาชีโว วตฺตนํ จาถ, กสิกมฺมํ กสิตฺถิยํ.
วาณิชฺชฺจ วณิชฺชา ถ, โครกฺขา ปสุปาลนํ;
เวสฺสสฺส วุตฺติโย ติสฺโส, คหฏฺา’คาริกา คิหิ.
เขตฺตาชีโว กสฺสโก ถ, เขตฺตํ เกทาร มุจฺจเต;
เลฑฺฑุ’ตฺโต มตฺติกาขณฺโฑ, ขณิตฺติ’ตฺถฺย’วทารณํ.
ทาตฺตํ ลวิตฺต มสิตํ [‘‘อสิต’’ สทฺโท ปุํนปุํสเก-๑๐๐๕-คาถา ปสฺสิตพฺพา], ปโตโท ตุตฺต ปาชนํ;
โยตฺตํ ตุ รชฺชุ รสฺมิตฺถี, ผาโล ตุ กสโก ภเว.
นงฺคลฺจ หลํ สีโร, อีสา นงฺคลทณฺฑโก;
สมฺมา ตุ ยุคกีลสฺมึ, สีตา ตุ หลปทฺธติ.
มุคฺคาทิเก ¶ ปรณฺณฺจ, ปุพฺพณฺณํ สาลิอาทิเก;
สาลิ วีหิ จ กุทฺรูโส, โคธุโม วรโก ยโว;
กงฺคูติ สตฺต ธฺานิ, นีวาราที ตุ ตพฺภิทา.
จณโก จ กฬาโย ถ,
สิทฺธตฺโถ สาสโป ภเว.
อถ กงฺคุ ปิยงฺคุ’ตฺถี, อุมฺมา ตุ อตสี ภเว;
กิฏฺฺจ สสฺสํ ธฺฺจ [วิฺเยฺยํ (ฏี.)], วีหิ ถมฺพกรี [ถมฺภกรี (ก.)] ริโต.
กณฺโฑ ตุ นาฬ มถ โส, ปลาลํ นิตฺถิ นิปฺผโล;
ภุสํ กลิงฺคโร จาถ, ถุโส ธฺตฺตเจ ถ จ.
เสตฏฺฏิกา สสฺสโรโค,
กโณ ตุ กุณฺฑโก ภเว;
ขโล จ ธฺกรณํ, ถมฺโพ[ถมฺโภ (ก.)] คุมฺโพ ติณาทินํ.
อโยคฺโค มุสโล นิตฺถี, กุลฺโล สุปฺป มนิตฺถิยํ;
อโถ’ทฺธนฺจ จุลฺลิ’ตฺถี, กิลฺโช ตุ กโฏ ภเว.
กุมฺภี’ตฺถี ปิโร กุณฺฑํ, ขโฬปฺยุ’กฺขลิ ถาลฺยุ’ขา;
โกลมฺโพ จาถ มณิกํ, ภาณโก จ อรฺชโร.
ฆโฏ ทฺวีสุ กุโฏ นิตฺถี, กุมฺโภ กลส, วารกา;
กํโส ภฺุชนปตฺโต ถา, มตฺตํ ปตฺโต จ ภาชนํ.
อณฺฑุปกํ จุมฺพฏกํ, สราโว ตุ จ มลฺลโก;
ปุเม กฏจฺฉุทพฺพิ’ตฺถี, กุสูโล โกฏฺ มุจฺจเต.
สาโก อนิตฺถิยํ ฑาโก, สิงฺคีเวรํตุ อทฺทกํ;
มโหสธํ ตุ ตํ สุกฺขํ, มริจํ ตุ จ โกลกํ.
โสวีรํ กฺชิยํ วุตฺตํ, อารนาฬํ ถุโสทกํ;
ธฺมฺพิลํ พิฬงฺโค ถ, ลวณํ โลณ มุจฺจเต.
สามุทฺทํ สินฺธโว นิตฺถี, กาฬโลณํ ตุ อุพฺภิทํ;
พิฬกํ [พิฬาล (ก.)] เจติ ปฺเจเต, ปเภทา ลวณสฺส หิ.
คุโฬ จ ผาณิตํ ขณฺโฑ, มจฺฉณฺฑี สกฺขรา อิติ;
อิเม อุจฺฉุวิการา ถ, คุฬสฺมึ วิสกณฺฏกํ.
ลาชา ¶ สิยา’กฺขตํ จาถ, ธานา ภฏฺยเว ภเว;
อพทฺธสตฺตุ มนฺโถ จ, ปูปา’ ปูปา ตุ ปิฏฺโก.
ภตฺตกาโร สูปกาโร, สูโท อาฬาริโก ตถา;
โอทนิโก จ รสโก, สูโป ตุ พฺยฺชนํ ภเว.
โอทโน วา กุรํ ภตฺตํ, ภิกฺขา จา’นฺน มถา สนํ;
อาหาโร โภชนํ ฆาโส,
ตรลํ ยาคุ นาริยํ.
ขชฺชํ ตุ โภชฺช เลยฺยานิ, เปยฺยนฺติ จตุธา’สนํ;
นิสฺสาโว จ ตถา’จาโม,
อาโลโป กพโฬ ภเว.
มณฺโฑ นิตฺถีรสคฺคสฺมึ, วิฆาโส ภุตฺตเสสเก;
วิฆาสาโท จ ทมโก, ปิปาสา ตุ จ ตสฺสนํ.
ขุทฺทา ชิฆจฺฉา, มํสสฺส, ปฏิจฺฉาทนิยํ รโส;
อุทฺเรโก เจว อุคฺคาโร, โสหิจฺจํ ติตฺติ ตปฺปนํ.
กามํ ตฺวิฏฺํ นิกามฺจ, ปริยตฺตํ ยถจฺฉิตํ;
กยวิกฺกยิโก สตฺถ,วาหา’ ปณิก วาณิชา.
วิกฺกยิโก ตุ วิกฺเกตา,
กยิโก ตุ จ กายิโก;
อุตฺตมณฺโณ จ ธนิโก, ธมณฺโณ ตุ อิณายิโก.
อุทฺธาโร ตุ อิณํ วุตฺตํ, มูลํ ตุ ปาภตํ ภเว;
สจฺจาปนํ สจฺจํกาโร, วิกฺเกยฺยํ ปณิยฺยํ ติสุ.
ปฏิทานํ ปริวตฺโต, นฺยาโส ตู’ปนิธี ริโต;
อฏฺารสนฺตา สงฺขฺเยยฺเย, สงฺขฺยา เอกาทโย ติสุ;
สงฺขฺยาเน ตุ จ สงฺขฺเยยฺเย, เอกตฺเต วีสตาทโย;
วคฺคเภเท พหุตฺเตปิ, ตา อานวุติ นาริยํ.
สตํ สหสฺสํ นิยุตํ [นหุตํ-นยุตํ (กตฺถจิ)], ลกฺขํ โกฏิ ปโกฏิโย;
โกฏิปโกฏิ นหุตํ, ตถา นินฺนหุตมฺปิ จ.
อกฺโขภนีตฺถิยํ ¶ [อกฺโขภิณี (ก.)] พินฺทุ, อพฺพุทฺจ นิรพฺพุทํ;
อหหํ อพพํ เจวา, ฏฏํ โสคนฺธิ กุปฺปลํ.
กุมุทํ ปุณฺฑรีกฺจ, ปทุมํ กถานมฺปิ จ;
มหากถานา’สงฺขฺเยยฺยา, นิ’จฺเจตาสุ สตาทิ จ.
โกฏฺยาทิกํ ทสคุณํ, สตลกฺขคุณํ กมา;
จตุตฺโถ’ฑฺเฒน อฑฺฒุฑฺโฒ,
ตติโย ฑฺฒติโย ตถา.
อฑฺฒเตยฺโย ทิยฑฺโฒ ตุ,
ทิวฑฺโฒ ทุติโย ภเว;
ตุลา, ปตฺถ, งฺคุลิ, วสา, ติธา มาน มโถ สิยา.
จตฺตาโร วิหโย คฺุชา,
ทฺเว คฺุชา มาสโก ภเว;
ทฺเว อกฺขา มาสกา ปฺจ, กฺขานํ ธรณมฏฺกํ.
สุวณฺโณ ปฺจธรณํ, นิกฺขํ ตฺวนิตฺถิ ปฺจ เต;
ปาโท ภาเค จตุตฺเถ ถ, ธรณานิ ปลํ ทส.
ตุลา ปลสตํ จาถ, ภาโร วีสติ ตา ตุลา;
อโถ กหาปโณ นิตฺถี, กถฺยเต กริสาปโณ.
กุฑุโว ปสโต เอโก,
ปตฺโถ เต จตุโร สิยุํ;
อาฬฺหโก จตุโร ปตฺถา, โทณํ วาจตุรา’ฬฺหกํ.
มานิกา จตุโร โทณา, ขารีตฺถี จตุมานิกา;
ขาริโย วีส วาโห ถ,
สิยา กุมฺโภ ทสมฺพณํ.
อาฬฺหโก นิตฺถิยํ ตุมฺโภ, ปตฺโถตุ นาฬิ นาริยํ;
วาโห ตุ สกโฏ เจกา,
ทส โทณา ตุ อมฺพณํ.
ปฏิวีโส จ โกฏฺาโส,
อํโส ภาโค ธนํ ตุ โส;
ทพฺพํ วิตฺตํ สาปเตยฺยํ, วสฺว’ตฺโถ วิภโว ภเว.
โกโส ¶ หิรฺฺจ กตา, กตํ กฺจน, รูปิยํ;
กุปฺปํ ตทฺํ ตมฺพาทิ, รูปิยํ ทฺวย มาหตํ.
สุวณฺณํ กนกํ ชาต, รูปํ โสณฺณฺจ กฺจนํ;
สตฺถุวณฺโณ หรี กมฺพุ, จารุ เหมฺจ หาฏกํ.
ตปนิยํ หิรฺํ ต, พฺเภทา จามีกรมฺปิ จ;
สาตกุมฺภํ ตถา ชมฺพุ, นทํ สิงฺคี จ นาริยํ.
รูปิยํ รชตํ สชฺฌุ, รูปี สชฺฌํ อโถ วสุ;
รตนฺจ มณิ ทฺวีสุ, ปุปฺผราคาที ตพฺภิทา.
สุวณฺณํ รชตํ มุตฺตา, มณิ เวฬุริยานิ จ;
วชิรฺจ ปวาฬนฺติ, สตฺตา’หุ รตนานิ’ เม.
โลหิตงฺโก จ ปทุม, ราโค รตฺตมณิ ปฺยถ;
วํสวณฺโณ เวฬุริยํ, ปวาฬํ วา จ วิทฺทุโม.
มสารคลฺลํ กพรมณิ, อถ มุตฺตา จ มุตฺติกํ;
รีติ [รีรี (ฏี.)] ตฺถี อารกูโฏ วา, อมลํ ตฺว’พฺภกํ ภเว.
โลโห นิตฺถี อโย กาฬา,
ยสฺจ ปารโท รโส;
กาฬติปุ ตุ สีสฺจ, หริตาลํ ตุ ปีตนํ.
จินปิฏฺฺจ สินฺทูรํ, อถ ตูโล ตถา ปิจุ;
ขุทฺทชํ ตุ มธุ ขุทฺทํ, มธุจฺฉิฏฺํ ตุ สิตฺถกํ.
โคปาโล โคป โคสงฺขฺยา,
โคมา ตุ โคมิโก ปฺยถ;
อุสโภ พลีพทฺโธ [พลิพทฺท (ก.)] จ, โคโณ โควสโภ วุโส.
วุทฺโธ ชรคฺคโว โส ถ, ทมฺโม วจฺฉตโร สมา;
ธุรวาหี ตุ โธรยฺโห, โควินฺโท ธิกโต ควํ.
วโห จ ขนฺธเทโส ถ, กกุโธ [กกุโท (ก.)] กกุ วุจฺจเต;
อโถ วิสาณํ สิงฺคฺจ, รตฺตคาวี ตุ โรหิณี.
คาวี จ สิงฺคินี โค จ, วฺฌา ตุ กถฺยเต วสา;
นวปฺปสูติกา เธนุ, วจฺฉกามา ตุ วจฺฉลา.
คคฺครี ¶ มนฺถนีตฺถี ทฺเว, สนฺทานํ ทามมุจฺจเต;
โคมิฬฺโห โคมโย นิตฺถี, อโถ สปฺปิ ฆตํ ภเว.
นวุทฺธฏํ ตุ โนนีตํ, ทมิมณฺฑํ ตุ มตฺถุ จ,
ขีรํ ทุทฺธํ ปโย ถฺํ, ตกฺกํ ตุ มถิตํ ปฺยถ.
ขีรํ ทธิ ฆตํ ตกฺกํ, โนนีตํ ปฺจ โครสา;
อุรพฺโภ เมณฺฑ เมสา จ, อุรโณ อวิ เอฬโก.
วสฺโส ตฺวโช ฉคลโก,
โอฏฺโ ตุ กรโภ ภเว;
คทฺรโภ ตุ ขโร วุตฺโต, อุรณี ตุ อชี อชา.
อิติ เวสฺสวคฺโค.
สุทฺโท’นฺตวณฺโณ วสโล, สํกิณฺณา มาคธาทโย;
มาคโธ สุทฺทขตฺตาโช, อุคฺโค สุทฺทาย ขตฺตโช.
ทฺวิชาขตฺติยโช สูโต, การุตุ สิปฺปิโกปุเม;
สงฺฆาโตตุ สชาตีนํ, เตสํ เสณี ทฺวิสุจฺจเต.
ตจฺฉโก ตนฺตวาโย จ, รชโก จ นหาปิโต;
ปฺจโม จมฺมกาโรติ, การโว ปฺจิเม สิยุํ.
ตจฺฉโก วฑฺฒกี มโต, ปลคณฺโฑ ถปตฺยปิ;
รถกาโร ถ สุวณฺณ, กาโร นาฬินฺธโม ภเว.
ตนฺตวาโย เปสกาโร,
มาลากาโร ตุ มาลิโก;
กุมฺภกาโร กุลาโล ถ,
ตุนฺนวาโย จ สูจิโก.
จมฺมกาโร รถกาโร, กปฺปโก ตุ นหาปิโต;
รงฺคาชีโว จิตฺตกาโร, ปุกฺกุโส ปุปฺผฉฑฺฑโก.
เวโน วิลีวกาโร จ, นฬกาโร สมา ตโย;
จุนฺทกาโร ภมกาโร,
กมฺมาโร โลหการโก.
นินฺเนชโก จ รชโก, เนตฺติโก อุทหารโก;
วีณาวาที เวณิโก ถ, อุสุกาโร’ สุวฑฺฒกี.
เวณุธโม ¶ เวณวิโก,
ปาณิวาโท ตุ ปาณิโฆ [ปาณิโย (กตฺถจิ)];
ปูปิโย ปูปปณิโย, โสณฺฑิโก มชฺชวิกฺกยี.
มายา ตุ สมฺพรี มายา, กาโร ตุ อินฺทชาลิโก;
โอรพฺภิกา สูกริกา, มาควิกา เต จ สากุณิกา;
หนฺตฺวา ชีวนฺเต’ฬก, สูกร, มิค, ปกฺขิโน กมโต.
วาคุริโก ชาลิโก ถ,
ภารวาโห ตุ ภาริโก;
เวตนิโก ตุ ภตโก, กมฺมกโร ถ กึ กโร;
ทาโส จ เจฏโก เปสฺโส, ภจฺโจ จ ปริจาริโก.
อนฺโตชาโต ธนกฺกีโต, ทาสพฺโย’ปคโต สยํ;
ทาสา กรมรานีโต, จฺเจวํ เต จตุธา สิยุํ.
อทาโส ตุ ภุชิสฺโส ถ,
นีโจ ชมฺโม นิหีนโก;
นิกฺโกสชฺโช อกิลาสุ,
มนฺโท ตุ อลโส ปฺยถ.
สปาโก เจว จณฺฑาโล, มาตงฺโค สปโจ ภเว;
ตพฺเภทา มิลกฺขชาตี, กิราต, สวราทโย.
เนสาโท ลุทฺทโก พฺยาโธ,
มิคโว ตุ มิคพฺยโธ;
สารเมยฺโย จ สุนโข, สุโน โสโณ จ กุกฺกุโร.
สฺวาโน สุวาโน สาฬูโร,
สูโน สาโน จ สา ปุเม;
อุมฺมตฺตาทิต มาปนฺโน, อฬกฺโกติ สุโน มโต.
สาพนฺธนํ ตุ คทฺทูโล, ทีปโก ตุ จ เจตโก;
พนฺธนํ คณฺิ ปาโส ถ, วาคุรา [วากรา (สี. ฏี.)] มิคพนฺธนี.
ถิยํ กุเวณี กุมีนํ, อานโย ชาล มุจฺจเต;
อาฆาตนํ วธฏฺานํ, สูนา ตุ อธิโกฏฺฏนํ.
ตกฺกโร ¶ โมสโก โจโร,
เถเน’กาคาริโก สมา;
เถยฺยฺจ โจริกา โมโส,
เวโม วายนทณฺฑโก.
สุตฺตํ ตนฺตุ ปุเม ตนฺตํ, โปตฺถํ เลปฺยาทิกมฺมนิ;
ปฺจาลิกา โปตฺถลิกา, วตฺถทนฺตาทินิมฺมิตา.
อุคฺฆาฏนํ ฆฏียนฺตํ, กูปมฺพุพฺพาหนํ ภเว;
มฺชูสา เปฬา ปิฏโก, ตฺวิตฺถิยํ ปจฺฉิ เปฏโก.
พฺยาภงฺคี ตฺวิตฺถิยํ กาโช, สิกฺกา ตฺวตฺรา’วลมฺพนํ;
อุปาหโน วา ปาทุ’ตฺถี, ตพฺเภทา ปาทุกา ปฺยถ.
วรตฺตา วทฺธิกา นทฺธิ, ภสฺตา จมฺมปสิพฺพกํ;
โสณฺณาทฺยาวตฺตนี มูสา,
ถ กูฏํ วา อโยฆโน.
กมฺมารภณฺฑา สณฺฑาโส, มุฏฺฺยา’ธิกรณีตฺถียํ;
ตพฺภสฺตา คคฺครี นารี, สตฺตํ ตุ ปิปฺผลํ ภเว.
สาโณ ตุ นิกโส วุตฺโต,
อารา ตุ สูจิวิชฺฌนํ;
ขโร จ กกโจ นิตฺถี, สิปฺปํ กมฺมํ กลาทิกํ.
ปฏิมา ปฏิพิมฺพฺจ, พิมฺโพ ปฏินิธีริโต;
ตีสุ สโม ปฏิภาโค, สนฺนิกาโส สริกฺขโก.
สมาโน สทิโส ตุลฺโย,
สงฺกาโส สนฺนิโภ นิโภ;
โอปมฺม มุปมานํ จุ, ปมา ภติ ตุ นาริยํ.
นิพฺเพโส เวตนํ มูลฺยํ, ชูตํ ตฺวนิตฺถิ เกตวํ;
ธุตฺโต’กฺขธุตฺโต กิตโว, ชูตการ, กฺขเทวิโน.
ปาฏิโภโคตุ ปฏิภู, อกฺโข ตุ ปาสโก ภเว;
ปุเมวา’ ฏฺปทํ[อฏฺาปทํ (ฏี. สี.)] สาริ, ผลเก ถ ปโณ, พฺภุโต.
กิณฺณํ ¶ ตุ มทิราพีเช, มธุ มธฺวาสเว มตํ;
มทิรา วารุณี มชฺชํ, สุรา ภโว ตุ เมรยํ.
สรโก จสโก นิตฺถี, อาปานํ ปานมณฺฑลํ;
เย’ตฺร ภูริปฺปโยคตฺตา, โยคิเกกสฺมิ มีริตา;
ลิงฺคนฺตเรปิ เต เยฺยา, ตทฺธมฺมตฺตา’ฺวุตฺติยนฺติ.
อิติ สุทฺทวคฺโค.
จตุพฺพณฺณวคฺโค นิฏฺิโต.
๕. อรฺวคฺค
อรฺํ กานนํ ทาโย, คหนํ วิปินํ วนํ;
อฏวี’ตฺถี มหารฺํ, ตฺว, รฺานีตฺถิยํ ภเว.
นครา นาติทูรสฺมึ, สนฺเตหิ โย ภิโรปิโต;
ตรุสณฺโฑ ส อาราโม, ตโถ ปวน มุจฺจเต.
สพฺพสาธารณา’รฺํ, รฺ มุยฺยาน มุจฺจเต;
เยฺยํ ตเทว ปมท, วน มนฺเตปุโรจิตํ.
ปนฺติ วีถฺยา’วลิ เสณี, ปาฬิ เลขา ตุ ราชิ จ;
ปาทโป วิฏปี รุกฺโข, อโค สาโล มหีรุโห.
ทุโม ตรุ กุโช สาขี, คจฺโฉ ตุ ขุทฺทปาทโป;
ผลนฺติ เย วินา ปุปฺผํ, เต วุจฺจนฺติ วนปฺปตี.
ผลปากาวสาเน โย,
มรตฺโย สธิ สา ภเว;
ตีสุ วฺจฺยา’ผลา จาถ, ผลิโน ผลวา ผลี.
สมฺผุลฺลิโต ตุ วิกโจ, ผุลฺโล วิกสิโต ติสุ;
สิโร’คฺคํ สิขโร นิตฺถี, สาขา ตุ กถิตา ลตา.
ทลํ ปลาสํ ฉทนํ, ปณฺณํ ปตฺตํ ฉโท ปฺยถ;
ปลฺลโว วา กิสลยํ, นวุพฺภินฺเน ตุ องฺกุโร.
มกุลํ วา กุฏุมโล, ขารโก ตุ จ ชาลกํ;
กลิกา โกรโก นิตฺถี, วณฺฏํ ปุปฺผาทิพนฺธนํ.
ปสโว ¶ กุสุมํ ปุปฺผํ, ปราโค ปุปฺผโช รโช;
มกรนฺโท มธุ มตํ, ถวโก ตุ จ โคจฺฉโก.
ผเล ตฺวา’เม สลาฏุ’ตฺโต,
ผลํ ตุ ปกฺก มุจฺจเต;
จมฺปก’มฺพาทิกุสุม, ผลนามํ นปุํสเก.
มลฺลิกาที ตุ กุสุเม, สลิงฺคา วีหโย ผเล;
ชมฺพู’ตฺถี ชมฺพวํ ชมฺพู, วิฏโป วิฏภี’ตฺถิยํ.
มูล มารพฺภ สาขนฺโต, ขนฺโธ ภาโค ตรุสฺส ถ;
โกฏโร นิตฺถิยํ รุกฺข, จฺฉิทฺเท กฏฺํ ตุ ทารุ จ.
พุนฺโท มูลฺจ ปาโท ถ, สงฺกุ’ตฺโต ขาณุนิตฺถิยํ;
กรหาฏํ ตุ กนฺโท ถ, กฬีโร มตฺถโก ภเว.
วลฺลรี มฺชรี นารี, วลฺลี ตุ กถิตา ลตา;
ถมฺโภ คุมฺโพ จ อกฺขนฺเธ, ลตา วิรู ปตานินี.
อสฺสตฺโถ โพธิ จ ทฺวีสุ, นิคฺโรโธ ตุ วโฏ ภเว;
กพิฏฺโ จ กปิตฺโถ จ, ยฺงฺโค ตุ อุทุมฺพโร.
โกวิฬาโร ยุคปตฺโต, อุทฺทาโล วาตฆาตโก;
ราชรุกฺโข กตมาลี, นฺทีวโร พฺยาธิฆาตโก.
ทนฺตสโ จ ชมฺภีโร, วรโณ ตุ กเรริ จ;
กึ สุโก ปาลิภทฺโทถ, วฺชุโล ตุ จ เวตโส.
อมฺพาฏโกปีตนโก, มธุโก ตุ มธุทฺทุโม;
อโถ คุฬผโล ปีลุ, โสภฺชโน จ สิคฺคุ จ.
สตฺตปณฺณิ ฉตฺตปณฺโณ, ตินิโส ตฺว ติมุตฺตโก;
กึ สุโก ตุ ปลาโส ถ,
อริฏฺโ เผนิโล ภเว.
มาลูร เพลุวาพิลฺโล, ปุนฺนาโค ตุ จ เกสโร;
สาลโว ตุ จ โลทฺโท ถ, ปิยาโล สนฺนกทฺทุ จ.
ลิโกจโก ตถา’งฺโกโล,
อถ คุคฺคุลุ โกสิโก;
อมฺโพ จูโต สโห ตฺเวโส,
สหกาโร สุคนฺธวา.
ปุณฺฑรีโก ¶ จ เสตมฺโพ, เสลุ ตุ พหุวารโก;
เสปณฺณี กาสฺมิรี จาถ, โกลี จ พทรีตฺถิยํ.
โกลํ จานิตฺถี พทโร, ปิลกฺโข ปิปฺปลี’ตฺถิยํ;
ปาฏลี กณฺหวนฺตา จ, สาทุกณฺโฏ วิกงฺกโต.
ตินฺทุโก กาฬกฺขนฺโธ จ, ติมฺพรูสก ติมฺพรู;
เอราวโต ตุ นารงฺโค, กุลโก กากตินฺทุโก.
กทมฺโพ ปิยโก นีโป, ภลฺลี ภลฺลาตโก ติสุ;
ฌาวุโก ปิจุโล จาถ, ติลโก ขุรโก ภเว.
จิฺจา จ ตินฺติณี จาถ, คทฺทภณฺโฑ กปีตโน;
สาโล’สฺสกณฺโณ สชฺโช ถ,
อชฺชุโน กกุโธ ภเว.
นิจุโล มุจลินฺโท จ, นีโป ถ ปิยโก ตถา;
อสโน ปีตสาโล ถ,
โคลีโส ฌาฏโล ภเว.
ขีริกา ราชายตนํ, กุมฺภี กุมุทิกา ภเว;
ยูโป [ปูโค (ก.)] ตุ กมุโก จาถ, ปฏฺฏิ ลาขาปสาทโน.
อิงฺคุที ตาปสตรุ, ภุชปตฺโต ตุ อาภุชี;
ปิจฺฉิลา สิมฺพลี ทฺวีสุ, โรจโน โกฏสิมฺพลี.
ปกิริโย ปูติโก ถ, โรหี โรหิตโก ภเว;
เอรณฺโฑ ตุ จ อามณฺโฑ, อถ สตฺตุผลา สมี.
นตฺตมาโล กรฺโช ถ, ขทิโร ทนฺตธาวโน;
โสมวกฺโก ตุ กทโร, สลฺโลตุ มทโน ภเว.
อถาปิ อินฺทสาโล จ, สลฺลกี ขารโก สิยา;
เทวทารุ ภทฺททารุ, จมฺเปยฺโย ตุ จ จมฺปโก.
ปนโส กณฺฏกิผโล, อภยา ตุ หรีตกี;
อกฺโข วิภีตโก ตีสุ, อมตา’มลกี ติสุ.
ลพุโช ลิกุโจ จาถ, กณิกาโร ทุมุปฺปโล;
นิมฺโพ’ริฏฺโ ปุจิมนฺโท, กรโก ตุ จ ทาฬิโม.
สรโล ¶ ปูติกฏฺฺจ, กปิลา ตุ จ สึสปา;
สามา ปิยงฺคุ กงฺคุปิ, สิรีโส ตุ จ ภณฺฑิโล.
โสณโก ทีฆวนฺโต จ,
วกุโล ตุ จ เกสโร;
กาโกทุมฺพริกา เผคฺคุ, นาโค ตุ นาคมาลิกา.
อโสโก วฺชุโล จาถ, ตกฺการี เวชยนฺติกา;
ตาปิฺโฉ จ ตมาโล ถ, กุฏโช คิริมลฺลิกา.
อินฺทยโว ผเล ตสฺสา, คฺคิมนฺโถ กณิกา ภเว;
นิคุณฺิ’ตฺถี สินฺทุวาโร, ติณสฺุํ [ติณสูลํ (ฏี.)] ตุ มลฺลิกา.
เสผาลิกา นีลิกา ถ, อปฺโผฏา วนมลฺลิกา;
พนฺธุโก ชยสุมนํ, ภณฺฑิโก พนฺธุชีวโก.
สุมนา ชาติสุมนา, มาลตี ชาติ วสฺสิกี;
ยูถิกา มาคธี จาถ, สตฺตลา นวมลฺลิกา.
วาสนฺตี,ตฺถี อติมุตฺโต, กรวีโร’สฺสมารโก;
มาตุลุงฺโค พีชปูโร, อุมฺมตฺโต ตุ จ มาตุโล.
กรมนฺโท สุเสโน จ, กุนฺทํ ตุ มาฆฺย มุจฺจเต;
เทวตาโส [เทวตาโฑ (สี. อมรโกส)] ตุ ชีมูโต,
ถา’มิลาโต มหาสหา.
อโถ เสเรยฺยโก ทาสี,
กึ กิราโต กุรณฺฏโก;
อชฺชุโก สิตปณฺณาโส, สมีรโณ ผณิชฺชโก.
ชปา ตุ ชยสุมนํ, กรีโร กกโจ ภเว;
รุกฺขาทนี จ วนฺทากา, จิตฺตโก ตฺว’คฺคิสฺิโต.
อกฺโก วิกีรโณ ตสฺมึ,
ตฺว’ ฬกฺโก เสตปุปฺผเก;
ปูติลตา คโฬจี จ, มุพฺพา มธุรสา ปฺยถ.
กปิกจฺฉุ ทุผสฺโส ถ, มฺชิฏฺา วิกสา ภเว;
อมฺพฏฺา จ ตถา ปาา, กฏุกา กฏุโรหิณี.
อปามคฺโค ¶ เสขริโก, ปิปฺปลี มาคธี มตา;
โคกณฺฏโก จ สิงฺฆาโฏ, โกลวลฺลี’ภปิปฺปลี.
โคโลมี ตุ วจา จาถ, คิริกณฺย’ปราชิตา;
สีหปุจฺฉี ปฺหิปณฺณี, สาลปณฺณี ตุ จ’ตฺถิรา; (จถิรา).
นิทิทฺธิกา ตุ พฺยคฺฆี จ, อถ นีลี จ นีลินี;
ชิฺชุโก [ชิฺชุกา (ก.)] เจว คฺุชา ถ, สตมูลี สตาวรี.
มโหสธํ ตฺว’ติวิสา, พากุจี โสมวลฺลิกา;
ทาพฺพี ทารุหลิทฺทา ถ, พิฬงฺคํ จิตฺรตณฺฑุลา.
นุหี เจว มหานาโม, มุทฺทิกา ตุ มธุรสา;
อถาปิ มธุกํ ยฏฺิ, มธุกามธุยฏฺิกา [มธุลฏฺิกา (สี. ฏี.)].
วาติงฺคโณ จ ภณฺฑากี, วาตฺตากี พฺรหตี ปฺยถ;
นาคพลา เจว ฌสา, ลางฺคลี ตุ จ สารที.
รมฺภา จ กทลี โมโจ, กปฺปาสี พทรา ภเว;
นาคลตา ตุ ตมฺพูลี, อคฺคิชาลา ตุ ธาตกี.
ติวุตา ติปุฏา จาถ, สามา กาฬา จ กถฺยเต;
อโถ สิงฺคี จ อุสโภ, เรณุกา กปิฬา ภเว.
หิริเวรฺจ วาลฺจ, รตฺตผลา ตุ พิมฺพิกา;
เสเลยฺย’ มสฺมปุปฺผฺจ, เอลา ตุ พหุลา ภเว.
กุฏฺฺจ พฺยาธิ กถิโต, วาเนยฺยํ ตุ กุฏนฺนฏํ;
โอสธิ ชาติมตฺตมฺหิ, โอสธํ สพฺพ’ มชาติยํ.
มูลํ ปตฺตํ กฬีร’คฺคํ, กนฺทํ มิฺชา ผลํ ตถา;
ตโจ ปุปฺผฺจ ฉตฺตนฺติ, สากํ ทสวิธํ มตํ.
ปปุนฺนาโฏ เอฬคโล,
ตณฺฑุเลยฺโย’ปฺปมาริโส;
ชีวนฺติ ชีวนี จาถ, มธุรโก จ ชีวโก.
มหากนฺโท จ ลสุณํ, ปลณฺฑุ ตุ สุกนฺทโก;
ปโฏโล ติตฺตโก จาถ, ภิงฺคราโช จ มกฺกโว.
ปุนนฺนวา ¶ โสถฆาตี, วิตุนฺนํ สุนิสณฺณกํ;
การเวลฺโล ตุ สุสวี, ตุมฺพฺยา’ลาพุ จ ลาพุ สา.
เอฬาลุกฺจ กกฺการี, กุมฺภณฺโฑ ตุ จ วลฺลิโภ;
อินฺทวารุณี วิสาลา, วตฺถุกํ วตฺถุเลยฺยโก.
มูลโก นิตฺถิยํ จุจฺจุ, ตมฺพโก จ กลมฺพโก;
สากเภทา กาสมทฺท, ฌชฺฌรี ผคฺควา’ทโย.
สทฺทโล เจว ทุพฺพา จ, โคโลมี สา สิตา ภเว;
คุนฺทา จ ภทฺทมุตฺตฺจ, รสาโล ตุ’จฺฉุ เวฬุ ตุ.
ตจสาโร เวณุ วํโส, ปพฺพํ ตุ ผลุ คณฺิโส;
กีจกา เต สิยุํ เวณู, เย นทนฺตฺยา’นิลทฺธุตา.
นโฬ จ ธมโน โปฏ, คโล ตุ กาส มิตฺถิ น;
เตชโน ตุ สโร, มูลํ, ตู’ สีรํ พีรณสฺส หิ.
กุโส วรหิสํ ทพฺโพ, ภูติณกํ ตุ ภูติณํ;
ฆาโส ตุ ยวโส จาถ,
ปูโค ตุ กมุโก ภเว.
ตาโล วิเภทิกา จาถ, ขชฺชุรี สินฺทิ วุจฺจติ;
หินฺตาล, ตาล, ขชฺชูรี, นาลิเกรา ตเถว จ;
ตาลี จ เกตกี นารี, ปูโค จ ติณปาทปาติ.
อิติ อรฺวคฺโค.
๖. อรฺาทิวคฺค
ปพฺพโต คิริ เสโล’ทฺทิ, นคา’จล, สิลุจฺจยา;
สิขรี ภูธโรถ พฺภ, ปาสาณา’สฺโม’ปโล สิลา.
คิชฺฌกูโฏ จ เวภาโร, เวปุลฺโล’สิคิลี นคา;
วิฺโฌ ปณฺฑว วงฺกาที, ปุพฺพเสโล ตุ โจ’ทโย;
มนฺทโร ปรเสโล’ตฺโถ, หิมวา ตุ หิมาจโล.
คนฺธมาทน เกลาส, จิตฺตกูฏ สุทสฺสนา;
กาลกูโฏ ติกูฏา’สฺส, ปตฺโถ ตุ สานุ นิตฺถิยํ.
กูโฏ ¶ วา สิขรํ สิงฺคํ, ปปาโต ตุ ตโฏ ภเว;
นิตมฺโพ กฏโก นิตฺถี, นิชฺฌโร ปสโว’มฺพุโน.
ทรี’ตฺถี กนฺทโร ทฺวีสุ, เลณํ ตุ คพฺภรํ คุหา;
สิลาโปกฺขรณี โสณฺฑี, กฺุชํ นิกฺุช มิตฺถิ น.
อุทฺธ มธิจฺจกา เสล, สฺสาสนฺนา ภูมฺยุ ปจฺจกา;
ปาโท ตุ’ปนฺตเสโล ถ,
ธาตุ’ตฺโต เคริกาทิโก.
อิติ เสลวคฺโค.
มิคินฺโท เกสรี สีโห, ตรจฺโฉ ตุ มิคาทโน;
พฺยคฺโฆ ตุ ปุณฺฑรีโก ถ, สทฺทูโล ทีปินี’ริโต.
อจฺโฉ อิกฺโก จ อิสฺโส ตุ,
กาฬสีโห อิโส ปฺยถ;
โรหิโส โรหิโต จาถ,
โคกณฺโณ คณิ กณฺฏกา.
ขคฺค ขคฺควิสาณา ตุ, ปลาสาโท จ คณฺฑโก;
พฺยคฺฆาทิเก วาฬมิโค, สาปโท ถ ปฺลวงฺคโม.
มกฺกโฏ วานโร สาขา, มิโค กปิ วลีมุโข;
ปลวงฺโค, กณฺหตุณฺโฑ,
โคนงฺคุโล[โคนงฺคโล (ฏี.)] ติ โส มโต.
สิงฺคาโล [สิคาโล (สี.)] ชมฺพุโก โกตฺถุ, เภรโว จ สิวา ปฺยถ;
พิฬาโร พพฺพุ มฺชาโร, โกโก ตุ จ วโก ภเว.
มหึโส [มหิโส (สี.)] จ ลุลาโย ถ,
ควโช ควโย สมา;
สลฺโล ตุ สลฺลโก ถา’สฺส,
โลมมฺหิ สลลํ สลํ.
หริโณ มิค สารงฺคา, มโค อชินโยนิ จ;
สูกโร ตุ วโรโห ถ,
เปลโก จ สโส ภเว.
เอเณยฺโย ¶ เอณีมิโค จ, ปมฺปฏโก ตุ ปมฺปโก;
วาตมิโค ตุ จลนี, มูสิโก ตฺวา’ขุ อุนฺทุโร.
จมโร ปสโท เจว, กุรุงฺโค มิคมาตุกา;
รุรุ รงฺกุ จ นีโก จ, สรภาที มิคนฺตรา.
ปิยโก จมูรุ กทลี, มิคาที จมฺมโยนโย;
มิคา ตุ ปสโว สีหา, ทโย สพฺพจตุปฺปทา.
ลูตา ตุ ลูติกา อุณฺณ, นาภิ มกฺกฏโก สิยา;
วิจฺฉิโก ตฺวา’ฬิ กถิโต, สรพู ฆรโคฬิกา.
โคธา กุณฺโฑ ปฺยโถ กณฺณ, ชลูกา สตปทฺยถ;
กลนฺทโก กาฬกา ถ, นกุโล มงฺคุโส ภเว.
กกณฺฏโก จ สรโฏ, กีโฏ ตุ ปุฬโว กิมิ;
ปาณโก จาปฺยโถ อุจฺจา,
ลิงฺโค โลมสปาณโก.
วิหงฺโค วิหโค ปกฺขี, วิหงฺคม ขค’ณฺฑชา;
สกุโณ จ สกุนฺโต วิ, ปตงฺโค สกุณี ทฺวิโช.
วกฺกงฺโค ปตฺตยาโน จ, ปตนฺโต นีฬโช ภเว;
ตพฺเภทา วฏฺฏกา ชีว, ฺชีโว จโกร ติตฺติรา.
สาฬิกา กรวีโก จ, รวิหํโส กุกุตฺถโก;
การณฺฑโว จ ปิลโว [พิลโว (ฏี.)], โปกฺขรสาตกา’ทโย.
ปตตฺตํ เปขุณํ ปตฺตํ, ปกฺโข ปิฺฉํ ฉโท ครุ;
อณฺฑํ ตุ ปกฺขิพีเช ถ, นีโฬ นิตฺถี กุลาวกํ.
สุปณฺณมาตา วินตา, มิถุนํ ถีปุมทฺวยํ;
ยุคํ ตุ ยุคลํ ทฺวนฺทํ, ยมกํ ยมลํ ยมํ.
สมูโห คณ สงฺฆาตา, สมุทาโย จ สฺจโย;
สนฺโทโห นิวโห โอโฆ, วิสโร นิกโร จโย.
กาโย ขนฺโธ สมุทโย, ฆฏา สมิติ สํหติ;
ราสิ ปฺุโช สมวาโย, ปูโค ชาตํ กทมฺพกํ.
พฺยูโห ¶ วิตาน คุมฺพา จ, กลาโป ชาล มณฺฑลํ;
สมานานํ คโณ วคฺโค,
สงฺโฆ สตฺโถ ตุ ชนฺตุนํ.
สชาติกานํ ตุ กุลํ, นิกาโย ตุ สธมฺมินํ;
ยูโถ นิตฺถี สชาติย, ติรจฺฉานานมุจฺจเต.
สุปณฺโณ เวนเตยฺโย จ, ครุโฬ วิหคาธิโป;
ปรปุฏฺโ ปรภโต, กุณาโล โกกิโล ปิโก.
โมโร มยูโร วรหี, นีลคีว สิขณฺฑิโน;
กลาปี จ สิขี เกกี, จูฬา ตุ จ สิขา ภเว.
สิขณฺโฑ วรหฺเจว, กลาโป ปิฺฉ มปฺยถ;
จนฺทโก เมจโก จาถ, ฉปฺปโท จ มธุพฺพโต.
มธุลีโห มธุกโร, มธุโป ภมโร อลิ;
ปาราวโต กโปโต จ, กกุโฏ จ ปาเรวโต.
คิชฺโฌ คทฺโธถ กุลโล, เสโน พฺยคฺฆีนโส ปฺยถ;
ตพฺเภทา สกุณคฺฆิ’ตฺถี, อาโฏ ทพฺพิมุขทฺวิโช.
อุหุงฺกาโร อุลูโก จ, โกสิโย วายสาริ จ;
กาโก ตฺว’ริฏฺโ ธงฺโก จ, พลิปุฏฺโ จ วายโส.
กาโกโล วนกาโก ถ,
ลาโป ลฏุกิกา ปฺยถ;
วารโณ หตฺถิลิงฺโค จ, หตฺถิโสณฺฑวิหงฺคโม.
อุกฺกุโส กุรโร โกล,ฏฺิปกฺขิมฺหิ จ กุกฺกุโห;
สุโว ตุ กีโร จ สุโก, ตมฺพจูโฬ ตุ กุกฺกุโฏ.
วนกุกฺกุโฏ จ นิชฺชิวฺโห, อถ โกฺจา จ กุนฺตนี;
จกฺกวาโก ตุ จกฺกวฺโห, สารงฺโคตุ จ จาตโก.
ตุลิโย ปกฺขิพิฬาโล,
สตปตฺโต ตุ สารโส;
พโก ตุ สุกฺกกาโกถ,
พลากา วิสกณฺิกา.
โลหปิฏฺโ ตถา กงฺโก, ขฺชรีโฏ ตุ ขฺชโน;
กลวิงฺโก ตุ จาฏโก, ทินฺทิโภ ตุ กิกี ภเว.
กาทมฺโพ ¶ กาฬหํโสถ, สกุนฺโต ภาสปกฺขินิ;
ธูมฺยาโฏ ตุ กลิงฺโคถ,
ทาตฺยูโห กาฬกณฺโก.
ขุทฺทาที มกฺขิกาเภทา, ฑํโส ปิงฺคลมกฺขิกา;
อาสาฏิกา มกฺขิกาณฺฑํ, ปตงฺโค สลโภ ภเว.
สูจิมุโข จ มกโส, จีรี ตุ ฌลฺลิกา [ฌิลฺลิกา (ก.)] ถ จ;
ชตุกา ชินปตฺตา ถ, หํโส เสตจฺฉโท ภเว.
เต ราชหํสา รตฺเตหิ, ปาทตุณฺเฑหิ ภาสิตา;
มลฺลิกา’ขฺยา ธตรฏฺา, มลีเนหฺย’สิเตหิ จ.
๖๔๘. ติรจฺโฉ ตุ ติรจฺฉาโน, ติรจฺฉานคโต สิยาติ.
อิติ อรฺาทิวคฺโค.
๗. ปาตาลวคฺค
อโธภุวนํ ปาตาลํ, นาคโลโก รสาตลํ;
รนฺธํ ตุ วิวรํ ฉิทฺทํ, กุหรํ สุสิรํ พิลํ.
สุสิ’ตฺถี ฉิคฺคลํ โสพฺภํ, สจฺฉิทฺเท สุสิรํ ติสุ;
ถิยํ ตุ กาสุ อาวาโฏ, สปฺปราชา ตุ วาสุกี.
อนนฺโต นาคราชา ถ, วาหโส’ชคโร ภเว;
โคนโส ตุ ติลิจฺโฉ ถ,
เทฑฺฑุโภ ราชุโล ภเว.
กมฺพโล’สฺสตโร เมรุ, ปาเท นาคาถ ธมฺมนี;
สิลุตฺโต ฆรสปฺโป ถ, นีลสปฺโป สิลาภุ จ.
อาสิวิโส ภุชงฺโค’หิ, ภุชโค จ ภุชงฺคโม;
สรีสโป ผณี สปฺปา, ลคทฺทา โภคิ ปนฺนคา.
ทฺวิชิวฺโห อุรโค วาโฬ, ทีโฆ จ ทีฆปิฏฺิโก;
ปาทูทโร วิสธโร, โภโค ตุ ผณิโน ตนุ.
อาสี’ตฺถี ¶ สปฺปทาา ถ, นิมฺโมโก กฺจุโก สมา;
วิสํ ตฺว’นิตฺถี ครฬํ, ตพฺเภทา วา หลาหโล.
กาฬกูฏาทโย จาถ, วาฬคฺคาตฺย’หิตุณฺฑิโก;
นิรโย ทุคฺคติ’ตฺถี จ, นรโก, โส มหา’ฏฺธา;
สฺชีโว กาฬสุตฺโต จ, มหาโรรุว โรรุวา;
ปตาปโน อวีจิ’ตฺถี, สงฺฆาโต ตาปโน อิติ.
ถิยํ เวตรณี โลห, กุมฺภี ตตฺถ ชลาสยา;
การณิโก นิรยโป,
เนรยิโก ตุ นารโก.
อณฺณโว สาคโร สินฺธุ, สมุทฺโท รตนากโร;
ชลนิฌุ’ ทธิ, ตสฺส, เภทา ขีรณฺณวาทโย.
เวลา’สฺส กูลเทโส ถ,
อาวฏฺโฏ สลิลพฺภโม;
เถโว ตุ พินฺทุ ผุสิตํ, ภโม ตุ ชลนิคฺคโม.
อาโป ปโย ชลํ วาริ, ปานียํ สลิลํ ทกํ;
อณฺโณ นีรํ วนํ วาลํ, โตยํ อมฺพุ’ทกฺจ กํ.
ตรงฺโค จ ตถา ภงฺโค, อูมิ วีจิ ปุมิตฺถิยํ;
อุลฺโลโล ตุ จ กลฺโลโล, มหาวีจีสุ กถฺยเต.
ชมฺพาโล กลลํ ปงฺโก, จิกฺขลฺลํ กทฺทโม ปฺยถ;
ปุลินํ วาลุกา วณฺณุ, มรู’รุ สิกตา ภเว.
อนฺตรีปฺจ ทีโป วา, ชลมชฺฌคตํ ถลํ;
ตีรํ ตุ กูลํ โรธฺจ, ปตีรฺจ ตฏํ ติสุ.
ปารํ ปรมฺหิ ตีรมฺหิ, โอรํ ตฺว’ปาร มุจฺจเต;
อุฬุมฺโป [อุฬุโป (ก.)] ตุ ปฺลโว กุลฺโล, ตโร จ ปจฺจรี’ตฺถิยํ.
ตรณี ตริ นาวา จ, กูปโก ตุ จ กุมฺภกํ;
ปจฺฉาพนฺโธ โคฏวิโส, กณฺณธาโร ตุ นาวิโก.
อริตฺตํ เกนิปาโต ถ,
โปตวาโห นิยามโก;
สํยตฺติกา ตุ นาวาย, วาณิชฺชมาจรนฺติ เย.
นาวาย’งฺคา’ ¶ ลงฺกาโร จ, วฏากาโร ผิยาทโย;
โปโต ปวหนํ วุตฺตํ, โทณิ ตฺวิ’ตฺถี ตถา’มฺพณํ [อมฺมณํ (สี.)].
คภีร นินฺน คมฺภีรา, โถ ตฺตานํ ตพฺพิปกฺขเก;
อคาธํ ตฺว’ตลมฺผสฺสํ, อนจฺโฉ กลุสา’วิลา.
อจฺโฉ ปสนฺโน วิมโล, คภีรปฺปภุตี ติสุ;
ธีวโร มจฺฉิโก มจฺฉ, พนฺธ เกวฏฺฏ ชาลิกา.
มจฺโฉ มีโน ชลจโร, ปุถุโลโม’มฺพุโช ฌโส;
โรหิโต มคฺคุโร สิงฺคี, พลโช มฺุช ปาวุสา.
สตฺตวงฺโก สวงฺโก จ, นฬมีโน จ คณฺฑโก;
สุสุกา สผรี มจฺฉ, ปฺปเภทา มกราทโย.
มหามจฺฉา ติมิ ติมิ, งฺคโล ติมิรปิงฺคโล;
อานนฺโท ติมินนฺโท จ, อชฺฌาโรโห มหาติมิ.
ปาสาณมจฺโฉ ปาีโน, วงฺโก ตุ พฬิโส ภเว;
สุสุมาโร [สํสุมาโร (ฏี.), สุํสุมาโร (สี.)] ตุ กุมฺภีโล,
นกฺโก กุมฺโม ตุ กจฺฉโป.
กกฺกฏโก กุฬีโร จ, ชลูกา ตุ จ รตฺตปา;
มณฺฑูโก ททฺทุโร เภโก;
คณฺฑุปฺปาโท มหีลตา.
อถ สิปฺปี จ สุตฺติ’ตฺถี, สงฺเข ตุ กมฺพุ’นิตฺถิยํ;
ขุทฺทสงฺขฺเย สงฺขนโข, ชลสุตฺติ จ สมฺพุโก.
ชลาสโย ชลาธาโร, คมฺภีโร รหโท ถ จ;
อุทปาโน ปานกูโป, ขาตํ โปกฺขรณี’ตฺถิยํ.
ตฬาโก จ สโร’นิตฺถี, วาปี จ สรสี’ตฺถิยํ;
ทโห’มฺพุชากโร จาถ, ปลฺลลํ ขุทฺทโก สโร.
อโนตตฺโต ตถา กณฺณ, มุณฺโฑ จ รถการโก;
ฉทฺทนฺโต จ กุณาโล จ, วุตฺตา มนฺทากินี’ตฺถิยํ.
ตถา สีหปฺปปาโตติ, เอเต สตฺต มหาสรา;
อาหาโว ตุ นิปานฺจา, ขาตํ ตุ เทวขาตกํ.
สวนฺตี ¶ นินฺนคา สินฺธุ, สริตา อาปคา นที;
ภาคีรถี ตุ คงฺคา ถ, สมฺเภโท สินฺธุสงฺคโม.
คงฺคา’จิรวตี เจว, ยมุนา สรภู (สรพู [สรยู (ก.)] ) มหี;
อิมา มหานที ปฺจ, จนฺทภาคา สรสฺสตี [สรสฺวตี (สี. ฏี.)].
เนรฺชรา จ กาเวรี, นมฺมทาที จ นินฺนคา;
วาริมคฺโค ปณาลี’ตฺถี [ปนาฬี (ฏี.)], ปุเม จนฺทนิกา ตุ จ.
ชมฺพาลี โอลิคลฺโล จ, คามทฺวารมฺหิ กาสุยํ;
สโรรุหํ สตปตฺตํ, อรวินฺทฺจ วาริชํ.
อนิตฺถี ปทุมํ ปงฺเก, รุหํ นลิน โปกฺขรํ;
มุฬาลปุปฺผํ กมลํ, ภิสปุปฺผํ กุเสสยํ.
ปุณฺฑรีกํ สิตํ, รตฺตํ, โกกนทํ โกกาสโก;
กิฺชกฺโข เกสโร นิตฺถี, ทณฺโฑ ตุ นาล มุจฺจเต.
ภิสํ มุฬาโล นิตฺถี จ, พีชโกโส ตุ กณฺณิกา;
ปทุมาทิสมูเห ตุ, ภเว สณฺฑมนิตฺถิยํ.
อุปฺปลํ กุวลยฺจ, นีลํ ตฺวิ’นฺทีวรํ สิยา;
เสเตตุ กุมุทฺจสฺส, กนฺโท สาลูก มุจฺจเต.
โสคนฺธิกํ กลฺลหารํ, ทกสีตลิกํ ปฺยถ;
เสวาโล นีลิกา จาถ, ภิสินฺย’มฺพุชินี ภเว.
๖๙๐. เสวาลา ติลพีชฺจ, สงฺเข จ ปณกาทโยติ.
อิติ ปาตาลวคฺโค.
ภูกณฺโฑ ทุติโย.