📜
๒. โทสปริหาราวโพธ-ทุติยปริจฺเฉท
กทาจิ กวิโกสลฺลา, วิโรโธ สกโล ปฺย’ยํ;
โทสสงฺขฺย มติกฺกมฺม, คุณวีถึ วิคาหเต.
เตน วุตฺตวิโรธาน, มวิโรโธ ยถา สิยา;
ตถา โทสปริหารา, วโพโธ ทานิ นียเต.
ตตฺถ วิรุทฺธตฺถนฺตรสฺส ปริหาโร ยถา
วินฺทนฺตํ ปากสาลีนํ, สาลีนํ ทสฺสนา สุขํ;
ตํ กถํ นาม เมโฆ’ยํ, วิสโท สุขเย ชนํ?
ยถา วา
วินายโกปิ นาโค สิ, โคตโมปิ มหามติ;
ปณีโตปิ รสา’เปโต, จิตฺตา เม สามิ เต คติ.
อฌ’ตฺถสฺส ยถา
กถํ ตาทิคุณาภาเว, โลกํ โตเสติ ทุชฺชโน?
โอภาสิตาเสสทิโส, ขชฺโชโต นาม กึ ภเว?
ปเหลิกาย [ปเหฬิกาย (ก.)] มารุฬฺหา, น หิ ทุฏฺา กิลิฏฺตา;
ปิยา สุขา’ลิงฺคิตํ ก, มาลิงฺคติ นุ โน อิติ.
ยมเก โน ปโยเชยฺย, กิลิฏฺปท มิจฺฉิเต;
ตโต ยมก มฺํ ตุ, สพฺพ เมตํมยํ วิย.
เทสวิโรธิโน ยถา
โพธิสตฺตปฺปภาเวน ¶ , ถเลปิ ชลชานฺย’หุํ;
นุทนฺตานิ’ว สุจิรา, วาสกฺเลสํ ตหึ ชเล.
กาลวิโรธิโน ยถา
มหานุภาว ปิสุโน, มุนิโน มนฺท มารุโต;
สพฺโพตุกมยํ วายิ, ธุนนฺโต กุสุมํ สมํ.
กลาวิโรธิโน ยถา
นิมุคฺคมานโส พุทฺธ, คุเณ ปฺจสิขสฺสปิ;
ตนฺติสฺสร วิโรโธ โส, น สมฺปีเณติ กํ ชนํ?
โลกวิโรธิโน ยถา
คณเย จกฺกวาฬํ โส, จนฺทนายปิ สีตลํ;
สมฺโพธิ สตฺต หทโย, ปทิตฺต’งฺคารปูริตํ.
ายวิโรธิโน ยถา
ปริจฺจตฺตภโวปิ ตฺว, มุปนีตภโว อสิ;
อจินฺตฺยคุณสาราย, นโม เต มุนิปุงฺคว.
อาคมวิโรธิโน ยถา
เนวา’ลปติ เกนา’ปิ, วจีวิฺตฺติโต ยติ;
สมฺปชานมุสาวาทา, ผุเสยฺยา’ปตฺติทุกฺกฏํ.
เนยฺยสฺส ยถา
มรีจิจนฺทนา’เลป, ลาภา สีตมรีจิโน;
อิมา สพฺพาปิ ธวลา, ทิสา โรจนฺติ นิพฺภรํ.
ยถา วา
มโนนุรฺชโน มาร, งฺคนาสิงฺคารวิพฺภโม;
ชิเนนา’สมนฺุาโต, มารสฺส หทยา’นโล.
วิเสสนาเปกฺขสฺส ยถา
อปยาตา’ปราธมฺปิ, อยํ เวรี ชนํ ชโน;
โกธปาฏลภูเตน, ภิยฺโย ปสฺสติ จกฺขุนา.
หีนตฺถสฺส ยถา
อปฺปกานมฺปิ ปาปานํ, ปภาวํ นาสเย พุโธ;
อปิ นิปฺปภาตา’นีต, ขชฺโชโต โหติ ภาณุมา.
อนตฺถสฺส ยถา
น ¶ ปาทปูรณตฺถาย, ปทํ โยเชยฺย กตฺถจิ,
ยถา วนฺเท มุนินฺทสฺส, ปาทปงฺเกรุหํ วรํ.
ภยโกธปสํสาทิ, วิเสโส ตาทิโส ยทิ;
วตฺตุํ กามียเต โทโส, น ตตฺเถ’กตฺถตากโต.
ยถา
สปฺโป สปฺโป! อยํ หนฺท, นิวตฺตตุ ภวํ ตโต,
ยทิ ชีวิตุกาโม’สิ, กถํ ต มุปสปฺปสิ?
ภคฺครีติโน ยถา
โยโกจิ รูปา’ติสโย, กนฺติ กาปิ มโนหรา;
วิลาสา’ติสโย โกปิ,
อโห! พุทฺธมโห’ทโย.
อพฺยาโมหกรํ พนฺธํ, อพฺยากิณฺณํ มโนหรํ;
อทูรปท วินฺยาสํ, ปสํสนฺติ กวิสฺสรา.
ยถา
นีลุปฺปลา’ภํ นยนํ, พนฺธุกรุจิโร’ธโร;
นาสา เหม’งฺกุโส เตน, ชิโน’ยํ ปิยทสฺสโน.
สมติกฺกนฺต คามฺมตฺตํ, กนฺต วาจา’ภิสงฺขตํ;
พนฺธนํ รสเหตุตฺตา, คามฺมตฺตํ อติวตฺตติ.
ยถา
ทุโนติ กามจณฺฑาโล, โส มํ สทย นิทฺทโย;
อีทิสํ พฺยสนา’ปนฺนํ, สุขีปิ กิ มุเปกฺขเส?
ยติหีนปริหาโร, น ปุเน’ทานิ นียเต;
ยโต น สวนุ’พฺเพคํ, เหฏฺา เยสํ วิจาริตํ.
กมจฺจุตสฺส ยถา
อุทารจริโต’สิ ตฺวํ, เตเน’วา’ราธนา ตฺวยิ;
เทสํ วา เทหิ คามํ วา, เขตฺตํ วา มม โสภนํ.
อติวุตฺตสฺส ยถา
มุนินฺทจนฺทสมฺภูต, ยโสราสิมรีจินํ;
สกโลปฺย’ย มากาโส, นา’วกาโส วิชมฺภเน.
วากฺยํ ¶ พฺยาปนฺนจิตฺตานํ, อเปตตฺถํ อนินฺทิตํ;
เตนุ’มฺมตฺตาทิกานํ ตํ, วจนา’ฺตฺร ทุสฺสติ.
ยถา
สมุทฺโท ปียเต โส’ย, มห’มชฺช ชราตุโร;
อิเม คชฺชนฺติ ชีมูตา, สกฺกสฺเส’ราวโณ ปิโย.
สุขุมาลา’วิโรธิตฺต, ทิตฺตภาวปฺปภาวิตํ;
พนฺธนํ พนฺธผรุส, โทสํ สํทูสเยยฺย ตํ.
ยถา
ปสฺสนฺตา รูปวิภวํ, สุณนฺตา มธุรํ คิรํ;
จรนฺติ สาธู สมฺพุทฺธ, กาเล เกฬิปรมฺมุขา.
อปกฺกมสฺส ยถา
ภาวนา, ทาน, สีลานิ, สมฺมา สมฺปาทิตานิ’ห;
นิพฺพาน, โภค, สคฺคาทิ, สาธนานิ น สํสโย.
อุทฺทิฏฺวิสโย โกจิ, วิเสโส ตาทิโส ยทิ;
อนุ’ทฺทิฏฺเสุ เนว’ตฺถิ, โทโส กมวิลงฺฆเน.
ยถา
กุสลา’กุสลํ อพฺยา, กต’มิจฺเจสุ ปจฺฉิมํ;
อพฺยากตํ ปากทํ น, ปากทํ ปมทฺวยํ.
สคุณานา’วิกรเณ, การเณ สติ ตาทิเส;
โอจิตฺยหีนตา’ปตฺติ, นตฺถิ ภูตตฺถสํสิโน.
โอจิตฺยํ นาม วิฺเยฺยํ, โลเก วิขฺยาต มาทรา;
ตตฺโถ’ปเทสปภวา, สุชนา กวิปุงฺควา.
วิฺาโตจิตฺยวิภโว, จิตฺยหีนํ ปริหเร;
ตโต’จิตฺยสฺส สมฺโปเส,
รสโปโส สิยา กเต.
ยถา
โย มารเสน มาสนฺน, มาสนฺนวิชยุ’สฺสโว;
ติณายปิ น มฺิตฺถ, โส โว เทตุ ชยํ ชิโน.
อารทฺธกตฺตุกมฺมาทิ, กมา’ติกฺกมลงฺฆเน;
ภคฺครีติวิโรโธ’ยํ, คตึ น กฺวา’ปิ วินฺทติ.
ยถา
สุชน’ฺาน มิตฺถีนํ, ¶ วิสฺสาโส โน’ปปชฺชเต;
วิสสฺส สิงฺคิโน โรค, นทีราชกุลสฺส จ.
ยถา
เภสชฺเช วิหิเต สุทฺธ, พุทฺธาทิรตนตฺตเย;
ปสาท มาจเร นิจฺจํ, สชฺชเน สคุเณปิ จ.
สสํสยสฺส ยถา
มุนินฺทจนฺทิมา’โลก, รส โลล วิโลจโน;
ชโน’วกฺกนฺตปนฺโถ’ว, รํสิทสฺสนปีณิโต.
สํสยาเย’ว ยํกิฺจิ, ยทิ กีฬาทิเหตุนา;
ปยุชฺชเต น โทโส’ว, สสํสยสมปฺปิโต.
ยถา
ยาเต ทุติยํ นิลยํ, ครุมฺหิ สกเคหโต;
ปาปุเณยฺยาม นิยตํ, สุข’มชฺฌยนา’ทินา.
สุภคา ภคินี สา’ยํ, เอตสฺสิ’จฺเจวมาทิกํ;
น ‘คามฺม’มิติ นิทฺทิฏฺํ, กวีหิ สกเลหิปิ.
ทุฏฺา’ลงฺการวิคเม, โสภนา’ลงฺกติกฺกโม;
อลงฺการปริจฺเฉเท, อาวิภาวํ คมิสฺสติ.
โทเส ปรีหริตุ เมส วโร’ปเทโส,
สตฺถนฺตรานุสรเณน กโต มเยวํ;
วิฺายิ’มํ ครุวราน’ธิก’ปฺปสาทา,
โทเส ปรํ ปริหเรยฺย ยโสภิลาสี.
อิติ สงฺฆรกฺขิตมหาสามิวิรจิเต สุโพธาลงฺกาเร
โทสปริหาราวโพโธ นาม
ทุติโย ปริจฺเฉโท.