อฺ > สงฺคายน-ปุจฺฉ วิสฺสชฺชนา > มชฺฌิมนิกาย (ปุ-วิ)

วิสฺสชฺชนา – อุกฺกฏฺายํ ภนฺเต ปฺจสเต พฺราหฺมณกุลา ปพฺพชิเต อารพฺภ ภาสิตํ, ปฺจสตา ภนฺเต พฺราหฺมณกุลา ปพฺพชิตา ¶ ภิกฺขู ปริยตฺตึ นิสฺสาย มานํ อุปฺปาเทสุํ, ตสฺมึ ภนฺเต วตฺถุสฺมึ ภาสิตํ.

ปุจฺฉา – ตํ ปนาวุโส สุตฺตํ ภควตา กติหิ วาเรหิ กติหิ จ อนฺโตคธปเทหิ วิภชิตฺวา ภาสิตํ.

วิสฺสชฺชนา – ตํ ¶ ปน ภนฺเต มูลปริยายสุตฺตํ ภควตา อฏฺหิ จ วาเรหิ จตุวีสติยา จ อนฺโตคธปเทหิ วิภชิตฺวา เทสิตํ.

ปุจฺฉา – ทุติยํ ปนาวุโส สพฺพาสวสุตฺตํ ภควตา กตฺถ กํ อารพฺภ ภาสิตํ.

วิสฺสชฺชนา – สพฺพาสวสุตฺตํ ปน ภนฺเต ภควตา สาวตฺถิยํ สมฺพหุเล ภิกฺขู อารพฺภ ภาสิตํ.

ปุจฺฉา – ตตฺถาวุโส ¶ ภควตา อาสวา กติหิ ปกาเรหิ วิภชิตฺวา ทสฺสิตา.

วิสฺสชฺชนา – สตฺตหิ ภนฺเต ปกาเรหิ วิภชิตฺวา อาสวา ภควตา ปกาสิตา.

ปุจฺฉา – ธมฺมทายาทสุตฺตํ ¶ ปนาวุโส ภควตา กตฺถ กํ อารพฺภ กิสฺมึ วตฺถุสฺมึ ภาสิตํ.

วิสฺสชฺชนา – สาวตฺถิยํ ภนฺเต สมฺพหุเล ภิกฺขู อารพฺภ ภาสิตํ, ภควโต จ ภนฺเต ภิกฺขุสงฺฆสฺส จ ตทา มหาลาภสกฺกาโร อุทปาทิ, ตสฺมึ ภนฺเต วตฺถุสฺมึ ภาสิตํ.

ปุจฺฉา – ตตฺถาวุโส ¶ ทฺเว อนุสนฺธโย, เตสุ ปเม อนุสนฺธิมฺหิ กถํ ภควตา ภิกฺขูนํ โอวาโท ทินฺโน.

วิสฺสชฺชนา – ปเม ภนฺเต อนุสนฺธิมฺหิ ธมฺมทายาทา เม ภิกฺขเว ภวถ มา อามิสทายาทา, อตฺถิ เม ตุมฺเหสุ อนุกมฺปา, กินฺติ เม สาวกา ธมฺมทายาทา ภเวยฺยุํ โน อามิสทายาทาติ เอวมาทินา ภควตา ภิกฺขูนํ โอวาโท ทินฺโน.

ธมฺมทายาทา ¶ เม ภิกฺขเว ภวถ มา อามิสทายาทา, อตฺถิ เม ตุมฺเหสุ อนุกมฺปา กินฺติ เม สาวกา ธมฺมทายาทา ภเวยฺยุํ, โน อามิสทายาทา.

ปุจฺฉา – ทุติเย ¶ ปนาวุโส อนุสนฺธิมฺหิ อายสฺมตา สาริปุตฺตตฺเถเรน ธมฺมเสนาปตินา กีทิสี ธมฺมเทสนา วิภชิตฺวา ปกาสิตา.

วิสฺสชฺชนา – ทุติเย ปน ภนฺเต อนุสนฺธิมฺหิ อายสฺมตา สาริปุตฺตตฺเถเรน ธมฺมเสนาปตินา สตฺถุ ปวิวิตฺตสฺส วิหรโต สาวกานํ วิเวกํ อนนุสิกฺขตํ ตีหิ าเนหิ คารยุตํ, อนุสิกฺขนฺตานฺจ ตีหิ าเนหิ ปาสํสตํ, โสฬส จ ปาปเก ธมฺเม เตสฺจ ปหานาย มชฺฌิมา ปฏิปทา วิภชิตฺวา ปกาสิตา.

ปุจฺฉา – ภยเภรวสุตฺตํ ¶ ปนาวุโส ภควตา กตฺถ กํ อารพฺภ กิสฺมึ วตฺถุสฺมึ ภาสิตํ.

วิสฺสชฺชนา – สาวตฺถิยํ ภนฺเต ชาณุสฺโสณึ พฺราหฺมณํ อารพฺภ ภาสิตํ, ชาณุสฺโสณิ ภนฺเต พฺราหฺมโณ ภควนฺตํ อุปสงฺกมิตฺวา เอตทโวจ ‘‘เย เม โภ โคตม กุลปุตฺตา ภวนฺตํ โคตมํ อุทฺทิสฺส สทฺธา อคารสฺมา อนคาริยํ ปพฺพชิตา, ภวํ เตสํ โคตโม ปุพฺพงฺคโม, ภวํ

เตสํ ¶ โคตโม พหุกาโร, ภวํ เตสํ โคตโม สมาทเปตา, โภโต จ ปน โคตมสฺส สา ชนตา ทิฏฺานุคตึ อาปชฺชตี’’ติ, ตสฺมึ ภนฺเต วตฺถุสฺมึ ภาสิตํ.

ปุจฺฉา – อนงฺคณสุตฺตํ ¶ ปนาวุโส กตฺถ กํ อารพฺภ เกน ภาสิตํ.

วิสฺสชฺชนา – สาวตฺถิยํ ภนฺเต สมฺพหุเล ภิกฺขู อารพฺภ อายสฺมตา สาริปุตฺตตฺเถเรน ธมฺมเสนาปตินา ภาสิตํ.

ปุจฺฉา – อากงฺเขยฺยสุตฺตํ ปนาวุโส ภควตา กตฺถ กํ อารพฺภ ภาสิตํ.

วิสฺสชฺชนา – สาวตฺถิยํ ภนฺเต สมฺพหุเล ภิกฺขู อารพฺภ ภาสิตํ.

ปุจฺฉา – วตฺถสุตฺตํ ¶ ปนาวุโส ภควตา กตฺถ กํ อารพฺภ ภาสิตํ.

วิสฺสชฺชนา – สาวตฺถิยํ ภนฺเต สมฺพหุเล ภิกฺขู อารพฺภ ภาสิตํ.

ปุจฺฉา – สลฺเลขสุตฺตํ ¶ ปนาวุโส ภควตา กตฺถ กํ อารพฺภ กิสฺมึ วตฺถุสฺมึ ภาสิตํ.

วิสฺสชฺชนา – สาวตฺถิยํ ภนฺเต อายสฺมนฺตํ มหาจุนฺทํ อารพฺภ ภาสิตํ, อายสฺมา มหาจุนฺโท ภนฺเต ภควนฺตํ อุปสงฺกมิตฺวา เอตทโวจ ‘‘ยา อิมา ภนฺเต อเนกวิหิตา ทิฏฺิโย โลเก อุปฺปชฺชนฺติ, อตฺตวาทปฏิสํยุตฺตา วา โลกวาทปฏิสํยุตฺตา วา, อาทิเมว นุ โข ภนฺเต ภิกฺขุโน มนสิกโรโต เอวเมตาสํ ทิฏฺีนํ ปหานํ โหติ, เอวเมตาสํ ทิฏฺีนํ ปฏินิสฺสคฺโค โหตี’’ติ, ตสฺมึ ภนฺเต วตฺถุสฺมึ ภาสิตํ.

ปุจฺฉา – ตตฺถ ¶ จ อาวุโส กติ ปริยายา กติ จ อนฺโตคธปทานิ ภควตา วิภชิตฺวา ปกาสิตานิ.

วิสฺสชฺชนา – ตตฺถ ภนฺเต ปฺจ ปริยายา จตุจตฺตาลีส จ อนฺโตคธปทานิ ภควตา วิตฺถาเรน ภาสิตานิ.

ปุจฺฉา – สมฺมาทิฏฺิสุตฺตํ ¶ ปนาวุโส กตฺถ กํ อารพฺภ เกน ภาสิตํ.

วิสฺสชฺชนา – ภควโต ภนฺเต วจนํ อรหโต สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส.

วิสฺสชฺชนา – ปรมฺปราย ภนฺเต อาภตํ.

ปุจฺฉา – มหาสติปฏฺานสุตฺตํ ¶ ปนาวุโส โยคาวจรานํ พหุปการตฺตา ทีฆนิกาเย จ อิธ จาติ ทฺวีสุ นิกาเยสุ โปราณเกหิ สํคีติกาเรหิ ทฺวิกฺขตฺตุํ สํคายิตฺวา วิตฺถาเรน ปติฏฺาปิตํ, ตํ อมฺเหหิ ทีฆนิกาเย ยถานุปฺปตฺตวเสน ปุจฺฉิตฺจ วิสฺสชฺชิตฺจ. ตถาปิ โยคาวจรานํ พหุปการตฺตาเยว ตํ ¶ อิทานิปิ ยถานุปฺปตฺตวเสน ปุน ปุจฺฉิสฺสามิ, ตํ ปเนตํ อาวุโส มหาสติปฏฺานสุตฺตํ ภควตา กตฺถ กํ อารพฺภ ภาสิตํ.

วิสฺสชฺชนา – กุรูสุ ภนฺเต กมฺมาสธมฺเม นาม กุรูนํ นิคเม สมฺพหุเล ภิกฺขู อารพฺภ ภาสิตํ.

ปุจฺฉา – กถฺจาวุโส ¶ ตตฺถ อานาปานสฺสติ กายานุปสฺสนา ภควตา วิภชิตฺวา ปกาสิตา.

วิสฺสชฺชนา – อิธ ภิกฺขเว ภิกฺขุ อรฺคโต วา รุกฺขมูลคโต วา สุฺาคารคโต วา นิสีทติ ปลฺลงฺกํ อาภุชิตฺวา อุชุํ กายํ ปณิธาย ปริมุขํ สตึ อุปฏฺเปตฺวา โส สโตว อสฺสสติ, สโตว ปสฺสสติ, ทีฆํ วา อสฺสสนฺโต ‘ทีฆํ อสฺสสามี’ติ ปชานาติ, ทีฆํ วา ปสฺสสนฺโต ‘ทีฆํ ปสฺสสามี’ติ ปชานาติ, เอวมาทินา ภนฺเต ตตฺถ อานาปานสฺสติ กายานุปสฺสนา ภควตา วิภชิตฺวา ปกาสิตา.

ปุจฺฉา – กถฺจาวุโส ¶ ตตฺถ อิริยาปถกายานุปสฺสนา ภควตา วิภชิตฺวา ปกาสิตา.

วิสฺสชฺชนา – ปุน จปรํ ภิกฺขเว ภิกฺขุ คจฺฉนฺโต วา คจฺฉามีติ ปชานาติ, ิโต วา ิโตมฺหีติ ปชานาติ, นิสินฺโน วา นิสินฺโนมฺหีติ ปชานาติ, สยาโน วา สยาโนมฺหีติ ปชานาติ, เอวมาทินา ภนฺเต ภควตา อิริยาปถกายานุปสฺสนา ภาวนา วิภชิตฺวา ปกาสิตา.

ปุจฺฉา – กถฺจาวุโส ¶ ตตฺถ สมฺปชฺกายานุปสฺสนา ภควตา วิภชิตฺวา ปกาสิตา.

วิสฺสชฺชนา – ปุน จปรํ ภิกฺขเว ภิกฺขุ อภิกฺกนฺเต ปฏิกฺกนฺเต สมฺปชานการี โหติ, อาโลกิเต วิโลกิเต สมฺปชานการี โหติ, สมิฺชิเต ปสาริเต สมฺปชานการี โหติ, สงฺฆาฏิปตฺตจีวรธารเณ สมฺปชานการี โหติ, อสิเต ปีเต ขายิเต สายิเต สมฺปชานการี โหติ, อุจฺจารปสฺสาวกมฺเม สมฺปชานการี โหติ, คเต ิเต นิสินฺเน สุตฺเต ชาคริเต ภาสิเต ตุณฺหีภาเว สมฺปชานการี โหติ, เอวมาทินา ภนฺเต ภควตา ตตฺถ สมฺปชฺกายานุปสฺสนา วิภชิตฺวา ปกาสิตา.

ปุจฺฉา – กถฺจาวุโส ¶ ตตฺถ ปฏิกูลมนสิการกายานุปสฺสนา ภควตา วิภชิตฺวา ปกาสิตา.

วิสฺสชฺชนา – ปุน จปรํ ภิกฺขเว ภิกฺขุ อิมเมว กายํ อุทฺธํ ปาทตลา อโธ เกสมตฺถกา ตจปริยนฺตํ ปูรํ นานปฺปการสฺส อสุจิโน ปจฺจเวกฺขติ อตฺถิ อิมสฺมึ กาเย เกสาโลมา นขา ทนฺตา ตโจ เอวมาทินา ภนฺเต ตตฺถ ภควตา ปฏิกูลมนสิการกายานุปสฺสนา วิภชิตฺวา ปกาสิตา.

ปุจฺฉา – กถฺจาวุโส ¶ ตตฺถ ธาตุมนสิการกายานุปสฺสนา ภควตา วิภชิตฺวา ปกาสิตา.

วิสฺสชฺชนา – ปุน จปรํ ภิกฺขเว ภิกฺขุ อิมเมว กายํ ยถาิตํ ยถาปณิหิตํ ธาตุโส ปจฺจเวกฺขติ อตฺถิ อิมสฺมึ กาเย ปถวีธาตุ อาโปธาตุ เตโชธาตุ วาโยธาตุ เอวมาทินา ภนฺเต ภควตา ธาตุมนสิการกายานุปสฺสนา วิภชิตฺวา ปกาสิตา.

ปุจฺฉา – กถฺจาวุโส ¶ ตตฺถ นว สิวถิกกายานุปสฺสนา ภควตา วิภชิตฺวา ปกาสิตา.

วิสฺสชฺชนา – ปุน จปรํ ภิกฺขเว ภิกฺขุ เสยฺยถาปิ ปสฺเสยฺย สรีรํ สิวถิกาย ฉฑฺฑิตํ เอกาหมตํ วา ทฺวีหมตํ วา ตีหมตํ วา อุทฺธุมาตกํ วินีลกํ วิปุพฺพกชาตํ โส อิมเมว กายํ อุปสํหรติ ‘‘อยมฺปิ โข กาโย เอวํธมฺโม เอวํภาวี เอวํอนตีโต’’ติ เอวมาทินา ภนฺเต ตตฺถ ภควตา นว สิวถิกกายานุปสฺสนา ภาวนา วิภชิตฺวา ปกาสิตา.

ปุจฺฉา – กถฺจาวุโส ¶ ตตฺถ เวทนานุปสฺสนา ภควตา วิภชิตฺวา เทสิตา.

วิสฺสชฺชนา – อิธ ภิกฺขเว ภิกฺขุ สุขํ วา เวทนํ เวทยมาโน ‘‘สุขํ เวทนํ เวทยามี’’ติ ปชานาติ, ทุกฺขํ วา เวทนํ เวทยมาโน ‘‘ทุกฺข เวทนํ เวทยามี’’ติ ปชานาติ, อทุกฺขมสุขํ วา เวทนํ เวทยมาโน ‘‘อทุกฺขมสุขํ เวทนํ เวทยามี’’ติ ปชานาติ, เอวมาทินา ภนฺเต ตตฺถ ภควตา เวทนานุปสฺสนา วิภชิตฺวา ปกาสิตา.

ปุจฺฉา – กถฺจาวุโส ¶ ตตฺถ จิตฺตานุปสฺสนา ภควตา วิภชิตฺวา เทสิตา.

วิสฺสชฺชนา – อิธ ภิกฺขเว ภิกฺขุ สราคํ วา จิตฺตํ ‘‘สราคํ จิตฺต’’นฺติ ปชานาติ, วีตราคํ วา จิตฺตํ ‘‘วีตราคํ จิตฺต’’นฺติ ปชานาติ, สโทสํ วา วีตโทสํ วา สโมหํ วา วีตโมหํ วา สํขิตฺตํ วา จิตฺตํ ‘‘สํขิตฺตํ จิตฺต’’นฺติ ปชานาติ, วิกฺขิตฺตํ วา จิตฺตํ ‘‘วิกฺขิตฺตํ จิตฺต’’นฺติ ปชานาติ, เอวมาทินา ตตฺถ ภควตา จิตฺตานุปสฺสนา วิภชิตฺวา ปกาสิตา.

ปุจฺฉา – กถฺจาวุโส ¶ ตตฺถ ธมฺมานุปสฺสนา ภควตา วิภชิตฺวา เทสิตา, ตํ สงฺเขปมตฺเตเนว วิสฺสชฺเชหิ.

วิสฺสชฺชนา – อิธ ภิกฺขเว ภิกฺขุ ธมฺเมสุ ธมฺมานุปสฺสี วิหรติ, ปฺจสุ นีวรเณสุ เอวมาทินา ภนฺเต ตตฺถ ภควตา ปฺจหิ ปพฺเพหิ ธมฺมานุปสฺสนา วิภชิตฺวา ปกาสิตา.

ปุจฺฉา – จูฬนสีหนาทสุตฺตํ ¶ ปนาวุโส ภควตา กตฺถ กํ อารพฺภ กิสฺมึ วตฺถุสฺมึ ภาสิตํ.

วิสฺสชฺชนา – สาวตฺถิยํ ภนฺเต ปริหีนลาภสกฺกาเร นานาติตฺถิเย อารพฺภ ภาสิตํ, นานาติตฺถิยา ภนฺเต ปริหีนลาภสกฺการา เตสุ เตสุ าเนสุ ปริเทวึสุ, จตสฺโส จ ภนฺเต ปริสา ภควโต เอกมตฺถํ อาโรเจสุํ, ตสฺมึ ภนฺเต วตฺถุสฺมึ ภาสิตํ.

ปุจฺฉา – เตนาวุโส ¶ ภควตา ชานตา ปสฺสตา อรหตา สมฺมาสมฺพุทฺเธน มหาสีหนาทสุตฺตํ กตฺถ กํ อารพฺภ กิสฺมึ วตฺถุสฺมึ ภาสิตํ.

วิสฺสชฺชนา – เวสาลิยํ ภนฺเต สุนกฺขตฺตํ ลิจฺฉวิปุตฺตํ อารพฺภ ภาสิตํ, สนุกฺขตฺโต ภนฺเต ลิจฺฉวิปุตฺโต อจิรปกฺกนฺโต โหติ อิมสฺมา ธมฺมวินยา, โส เวสาลิยํ ปริสติ เอวํ วาจํ ภาสติ ¶ ‘‘นตฺถิ สมณสฺส โคตมสฺส อุตฺตริมนุสฺสธมฺมา อลมริยาณทสฺสนวิเสโส, ตกฺกปริยาหตํ สมโณ โคตโม ธมฺมํ เทเสติ วีมํสานุจริตํ สยํ ปฏิภานํ. ยสฺส จ ขฺวาสฺส อตฺถาย ธมฺโม เทสิโต, โส นิยฺยาติ ตกฺกรสฺส สมฺมา ทุกฺขกฺขยายา’’ติ, เอตมตฺถํ ภนฺเต อายสฺมา สาริปุตฺโต ภควโต อาโรเจสิ, ตสฺมึ ภนฺเต วตฺถุสฺมึ ภาสิตํ.

ปุจฺฉา – กติ ¶ ปนาวุโส ตตฺถ ภควตา ตถาคตสฺส ตถาคตพลานิ วิภชิตฺวา ปกาสิตานิ, เยหิ พเลหิ สมนฺนาคโต ตถาคโต อาสภํ านํ ปฏิชานาติ, ปริสาสุ สีหนาทํ นทติ, พฺรหฺมจกฺกํ ปวตฺเตติ.

วิสฺสชฺชนา – ทส ภนฺเต ตถาคตสฺส ตถาคตพลานิ ภควตา วิภชิตฺวา ปกาสิตานิ, เยหิ พเลหิ สมนฺนาคโต ตถาคโต อาสภํ านํ ปฏิชานาติ, ปริสาสุ สีหนาทํ นทติ, พฺรหฺมจกฺกํ ปวตฺเตติ.

ปุจฺฉา – กถฺจาวุโส ¶ ตตฺถ ภควตา จตุเวรชฺชาณานิ วิภชิตฺวา ปกาสิตานิ, เยหิ เวสารชฺเชหิ สมนฺนาคโต ตถาคโต อาสภํ านํ ปฏิชานาติ, ปริสาสุ สีหนาทํ นทติ, พฺรหฺมจกฺกํ ปวตฺเตติ.

วิสฺสชฺชนา – ขีณาสวสฺส เต ปฏิชานโต อิเม อาสวา อปริกฺขีณาติ ตตฺร วต มํ สมโณ วา พฺราหฺมโณ วา เทโว วา มาโร วา พฺรหฺมา วา โกจิ วา โลกสฺมึ สหธมฺเมน ปฏิโจเทสฺสตีติ นิมิตฺตเมตํ สาริปุตฺต น สมนุปสฺสามิ, เอตมหํ สาริปุตฺต นิมิตฺตํ อสมนุปสฺสนฺโต เขมปฺปตฺโต อภยปฺปตฺโต เวสารชฺชปฺปตฺโต วิหรามิ. เอวมาทินา ภนฺเต ตตฺถ จตุเวสารชฺชาณานิ ภควตา วิตฺถาเรน วิภชิตฺวา ปกาสิตานิ.

ปุจฺฉา – กถฺจาวุโส ¶ ตตฺถ ภควตา ปฺจคติปริจฺเฉทาณํ วิภชิตฺวา ปกาสิตํ.

วิสฺสชฺชนา – ปฺจ โข อิมา สาริปุตฺต คติโย, กตมา ปฺจ, นิรโย ติรจฺฉานโยนิ เปตฺติวิสโย มนุสฺสา เทวา, เอวมาทินา ภนฺเต ภควตา ตตฺถ ปฺจคติปริจฺเฉทกาณํ วิภชิตฺวา ปกาสิตํ.

ปุจฺฉา – กถฺจาวุโส ¶ ตตฺถ ตถาคโต อตฺตโน ปฺาเวยฺยตฺติยา อปริหานึ ปกาเสสิ.

วิสฺสชฺชนา – สนฺติ โข ปน สาริปุตฺต เอเก สมณพฺราหฺมณา เอวํวาทิโน เอวํทิฏฺิโน ยาวเทวายํ ภวํ ปุริโส ทหโร โหติ, เอวมาทินา ภนฺเต ตตฺถ ตถาคโต อตฺตโน ปฺาเวยฺยตฺติยา อปริหานึ ปกาเสสิ.

ปุจฺฉา – มหาทุกฺขกฺขนฺธสุตฺตํ ¶ ปนาวุโส ภควตา กตฺถ กํ อารพฺภ กิสฺมึ วตฺถุสฺมึ ภาสิตํ.

วิสฺสชฺชนา – สาวตฺถิยํ ภนฺเต อฺติตฺถิเย อารพฺภ ภาสิตํ, สมฺพหุลา ภนฺเต อฺติตฺถิยา ภิกฺขู เอตทโวจุํ ‘‘สมโณ อาวุโส โคตโม กามานํ ปริฺํ ปฺเปติ, มยมฺปิ กามานํ ปริฺํ ปฺเปม, สมโณ อาวุโส โคตโม รูปานํ ¶ เวทนานํ ปริฺํ ปฺเปติ, มยมฺปิ รูปานํ เวทนานํ ปริฺํ ปฺเปม, อิธ โน อาวุโส โก วิเสโส, โก อธิปฺปยาโส, กึ นานากรณํ สมณสฺส วา โคตมสฺส อมฺหากํ วา ยทิทํ ธมฺมเทสนาย วา ธมฺมเทสนํ อนุสาสนิยา วา อนุสาสนิ’’นฺติ, เอตมตฺถํ ภิกฺขู ภควโต อาโรเจสุํ, ตสฺมึ ภนฺเต วตฺถุสฺมึ ภาสิตํ.

ปุจฺฉา – จูฬทุกฺขกฺขนฺธสุตฺตํ ¶ ปนาวุโส ภควตา กตฺถ กํ อารพฺภ กิสฺมึ วตฺถุสฺมึ ภาสิตํ.

วิสฺสชฺชนา – สกฺเกสุ ภนฺเต กปิลวตฺถุสฺมึ มหานามํ สกฺกํ อารพฺภ ภาสิตํ, มหานาโม ภนฺเต สกฺโก ภควนฺตํ อุปสงฺกมิตฺวา เอตทโวจ ‘‘ทีฆรตฺตาหํ ภนฺเต ภควตา เอวํ ธมฺมํ เทสิตํ อาชานามิ ‘โลโภ จิตฺตสฺส อุปกฺกิเลโส, โทโส จิตฺตสฺส อุปกฺกิเลโส, โมโห จิตฺตสฺส อุปกฺกิเลโส’ติ, เอวฺจาหํ ภนฺเต ภควตา ธมฺมํ เทสิตํ อาชานามิ ‘โลโภ จิตฺตสฺส อุปกฺกิเลโส, โทโส จิตฺตสฺส อุปกฺกิเลโส, โมโห จิตฺตสฺส อุปกฺกิเลโส’ติ. อถ จ ปน เม เอกทา โลภธมฺมาปิ จิตฺตํ ปริยาทาย ติฏฺนฺติ, โทสธมฺมาปิ จิตฺตํ ปริยาทาย ติฏฺนฺติ, โมหธมฺมาปิ จิตฺตํ ปริยาทาย ติฏฺนฺติ, ตสฺส มยฺหํ ภนฺเต เอวํ โหติ ‘โก สุ นาม เม ธมฺโม อชฺฌตฺตํ อปฺปหิโน ¶ , เยน เม เอกทา โลภธมฺมาปิ จิตฺตํ ปริยาทาย ติฏฺนฺติ, โทสธมฺมาปิ จิตฺตํ ปริยาทาย ติฏฺนฺติ, โมหธมฺมาปิ จิตฺตํ ปริยาทาย ติฏฺนฺตี’ติ’’, ตสฺมึ ภนฺเต วตฺถุสฺมึ ภาสิตํ.

ปุจฺฉา – อนุมานสุตฺตํ ¶ ปนาวุโส กตฺถ กํ อารพฺภ เกน ภาสิตํ.

วิสฺสชฺชนา – ภคฺเคสุ ภนฺเต สุสุมารคิเร เภสกฬาวเน อายสฺมตา มหาโมคฺคลฺลานตฺเถเรน สมฺพหุเล ภิกฺขู อารพฺภ ภาสิตํ.

ปุจฺฉา – เจโตขิลสุตฺตํ ¶ ปนาวุโส ภควตา กตฺถ กํ อารพฺภ ภาสิตํ.

วิสฺสชฺชนา – สาวตฺถิยํ ภนฺเต สมฺพหุเล ภิกฺขู อารพฺภ ภาสิตํ.

ปุจฺฉา – วนปตฺถสุตฺตํ ¶ ปนาวุโส ภควตา กตฺถ กํ อารพฺภ ภาสิตํ.

วิสฺสชฺชนา – สาวตฺถิยํ ภนฺเต สมฺพหุเล ภิกฺขู อารพฺภ ภาสิตํ.

ปุจฺฉา – มธุปิณฺฑิกสุตฺตํ ปนาวุโส ภควตา กตฺถ กํ อารพฺภ กิสฺมึ วตฺถุสฺมึ ภาสิตํ.

วิสฺสชฺชนา – สกฺเกสุ ภนฺเต ทณฺฑปาณึ สกฺกํ อารพฺภ ภาสิตํ, ทณฺฑปาณิ ภนฺเต สกฺโก ภควนฺตํ อุปสงฺกมิตฺวา เอตทโวจ ‘‘กึ วาที สมโณ กิมกฺขายี’’ติ, ตสฺมึ ภนฺเต วตฺถุสฺมึ ภาสิตํ.

ปุจฺฉา – ทฺเวธาวิตกฺกสุตฺตํ ¶ ปนาวุโส ภควตา กตฺถ กํ อารพฺภ ภาสิตํ.

วิสฺสชฺชนา – สาวตฺถิยํ ภนฺเต สมฺพหุเล ภิกฺขู อารพฺภ ภาสิตํ.

ปุจฺฉา – วิตกฺกสณฺานสุตฺตํ ¶ ปนาวุโส ภควตา กตฺถ กํ อารพฺภ ภาสิตํ.

วิสฺสชฺชนา – สาวตฺถิยํ ภนฺเต สมฺพหุเล ภิกฺขู อารพฺภ ภาสิตํ.

ปุจฺฉา – เตนาวุโส ¶ ภควตา…เป… สมฺมาสมฺพุทฺเธน กกจูปมสุตฺตํ กตฺถ กํ อารพฺภ กิสฺมึ วตฺถุสฺมึ ภาสิตํ.

วิสฺสชฺชนา – สาวตฺถิยํ ภนฺเต อายสฺมนฺตํ โมฬิยผคฺคุนํ อารพฺภ ภาสิตํ, อายสฺมา ภนฺเต โมฬิยผคฺคุโน ภิกฺขุนีหิ สทฺธึ ¶ อติเวลํ สํสฏฺโ วิหรติ, ตสฺมึ ภนฺเต วตฺถุสฺมึ ภาสิตํ.

ปุจฺฉา – อถ ¶ โข อาวุโส อายสฺมโต โมฬิยผคฺคุนสฺส ตํ ภควโต โอวาทํ สุตฺวา กถํ จิตฺตํ อุปฺปนฺนํ, กถฺช ภควา อุตฺตริ ภิกฺขูน โอวาทมทาสิ.

วิสฺสชฺชนา – อถ โข ภนฺเต โมฬิยผคฺคุนสฺส ภควโต อิมํ โอวาทํ สุตฺวา ภิกฺขุนิสํสคฺคโต โอรมิสฺสามิ วิรมิสฺสามีติปิ จิตฺตํ น อุปฺปนฺนํ, อสํวรเมว ภนฺเต จิตฺตํ อุปฺปนฺนํ, ภควา จ ภนฺเต อาราธยึสุ วต เม ภิกฺขเว ภิกฺขู เอกํ สมยํ จิตฺตํ, เอวมาทินา อุตฺตริ ภิกฺขูนํ โอวาทมทาสิ.

อุภโต ¶ ทณฺฑเกน เจปิ ภิกฺขเว กกเจน โจรา โอจรกา องฺคมงฺคานิ โอกนฺเตยฺยุํ.

ปุจฺฉา – อลคทฺทูปมสุตฺตํ ¶ ปนาวุโส ภควตา กตฺถ กํ อารพฺภ กิสฺมึ วตฺถุสฺมึ ภาสิตํ.

วิสฺสชฺชนา – สาวตฺถิยํ ภนฺเต อริฏฺํ ภิกฺขุํ คทฺธพาธิปุพฺพํ อารพฺภ ภาสิตํ, อริฏฺสฺส ภนฺเต ภิกฺขุโน คทฺธพาธิปุพฺพสฺส เอวรูปํ ปาปกํ ทิฏฺิคตํ อุปฺปนฺนํ ‘‘ตถาหํ ภควตา ธมฺมํ เทสิตํ อาชาทามิ, ยถา เยเม อนฺตรายิกา ธมฺมา วุตฺตา ภควตา, เต ปฏิเสวโต นาลํ อนฺตรายายา’’ติ, ตสฺมึ ภนฺเต วตฺถุสฺมึ ภาสิตํ.

ปุจฺฉา – อถ ¶ โข อาวุโส อายสฺมโต อริฏฺสฺส คทฺธพาธิปุพฺพสฺส กถํ เจตโส ปริวิตกฺโก อุทปาทิ, กถฺจ ภควา อุตฺตริ ภิกฺขุนํ ธมฺมเทสนํ ปวตฺเตสิ.

วิสฺสชฺชนา – อถ โข ภนฺเต อริฏฺสฺส ภิกฺขุโน คทฺธพาธิปุพฺพสฺส ‘‘กิฺจาปิ มํ ภควา โมฆปุริสวาเทน วเทสิ, น โข ปน เม มคฺคผลานํ อุปนิสฺสโย น โหติ, สฺวาหํ อารภิตฺวา ฆฏฺเฏตฺวา มคฺคผลานิ นิพฺพตฺเตสฺสามี’’ติ, เอวํ โข ภนฺเต เจตโส ปริวิตกฺโก อุทปาทิ, ภควา จ ภนฺเต ทุปฺปฺสฺส อลคทฺทูปมํ ทสฺเสตฺวา อลคทฺทูปมํ ปริยตฺติฺจ ทสฺเสตฺวา ปฺวโต อลคทฺทูปมาย จ กุลฺลูปมาย จ ปฺวโต นิสฺสรณปริยตฺตึ ทสฺเสตฺวา ฉ จ ทิฏฺิฏฺานานิ, เตสฺจ ฉนฺนํ ทิฏฺิฏฺานานํ วินิเวนาการํ ทสฺเสตฺวา ปริโยสาเน จ ขนฺธกมฺมฏฺานํ อรหตฺตนิกูเฏน ทสฺเสตฺวา อุตฺตริ ภิกฺขูนํ ธมฺมกถํ ปวตฺเตสิ.

ปุจฺฉา – ธมฺมิกสุตฺตํ ¶ ปนาวุโส ภควตา กตฺถ กํ อารพฺภ กิสฺมึ วตฺถุสฺมึ ภาสิตํ.

วิสฺสชฺชนา – สาวตฺถิยํ ภนฺเต อายสฺมนฺตํ กุมารกสฺสปํ อารพฺภ ภาสิตํ. อายสฺมา ภนฺเต กุมารกสฺสโป ภควนฺตํ อุปสงฺกมิตฺวา วมฺมิกปฺหํ ปุจฺฉิ, ตสฺมึ ภนฺเต วตฺถุสฺมึ ภาสิตํ.

ปุจฺฉา – รถวินีตสุตฺตํ ¶ ปนาวุโส กตฺถ เกน ภาสิตํ.

วิสฺสชฺชนา – สาวตฺถิยํ ภนฺเต อายสฺมตา จ สาริปุตฺตตฺเถเรน ธมฺมเสนาปตินา อายสฺมตา จ ปุณฺเณน มนฺตาณิปุตฺเตน อฺมฺํ ปุจฺฉาวิสฺสชฺชนวเสน ภาสิตํ.

ปุจฺฉา – นิวาปสุตฺตํ ปนาวุโส ภควตา กตฺถ กํ อารพฺภ ภาสิตํ.

วิสฺสชฺชนา – สาวตฺถิยํ ภนฺเต สมฺพหุเล ภิกฺขู อารพฺภ ภาสิตํ.

ปุจฺฉา – อิมสฺมึ ¶ อาวุโส สุตฺเต โก นิวาโป โก เนวาปิโก กา เนวาปิกปริสา กา มิคชาตา กถฺเจติสฺสา อุปมาย อตฺโถ ทฏฺพฺโพ.

วิสฺสชฺชนา – อิมสฺมึ ภนฺเต สุตฺเต นิวาโปติ โข ภนฺเต ปฺจนฺเนตํ กามคุณานํ อธิวจนํ, เนวาปิโกติ โข ภนฺเต มารสฺเสตํ ปาปิมโต อธิวจนํ, เนวาปิกปริสาติ โข ภนฺเต มารปริสาเยตํ อธิวจนํ, มิคชาตาติ โข ภนฺเต สมณพฺราหฺมณานเมตํ อธิวจนํ, อิมสฺมึ ภนฺเต สุตฺเต เอตสฺส อตฺโถ เอวํ ทฏฺพฺโพ.

ปุจฺฉา – เกนาวุโส ¶ ภควตา…เป… สมฺมาสมฺพุทฺเธน ปาสราสิสุตฺตํ กตฺถ กํ อารพฺภ กิสฺมึ วตฺถุสฺมึ ภาสิตํ.

วิสฺสชฺชนา – สาวตฺถิยํ ภนฺเต สมฺพหุเล ภิกฺขู อารพฺภ ภาสิตํ, สมฺพหุลา ภนฺเต ภิกฺขู รมฺมกสฺส พฺราหฺมณสฺส อสฺสเม ภควนฺตํ อารพฺภ ธมฺมิยา กถาย สนฺนิสีทึสุ, ตสฺมึ ภนฺเต วตฺถุสฺมึ ภาสิตํ.

ปุจฺฉา – อถ ¶ โข อาวุโส เตสํ สมฺพหุลานํ ภิกฺขูนํ ธมฺมิยา กถาย สนฺนิสินฺนานํ กีทิสํ ธมฺมกถํ กเถสิ.

วิสฺสชฺชนา – สาธุ ภิกฺขเว เอตํ โข ภิกฺขเว ตุมฺหากํ ปติรูปํ กุลปุตฺตานํ สทฺธา อคารสฺมา อนคาริยํ ปพฺพชิตานํ, ยํ ตุมฺเห ธมฺมิยา กถาย สนฺนิสีเทยฺยาถ, สนฺนิปติตานํ โว ภิกฺขเว ทฺวยํ กรณียํ ธมฺมี วา กถา อริโย วา ตุณฺหีภาโว. ทฺเวมา ภิกฺขเว ปริเยสนา อริยา จ ปริเยสนา อนริยา จ ปริเยสนา. เอวมาทินา ภนฺเต ภควา สนฺนิปติตานํ เตสํ ภิกฺขูนํ อริยปริเยสนฺจ อนริยปริเยสนฺจ วิภชิตฺวา เทเสสิ.

ปุจฺฉา – กถฺจาวุโส ¶ ภควา อตฺตนาปิ อนริยปริเยสนํ ปหาย อริยปริเยสนาย ปริเยสิตภาวํ ปกาเสสิ.

วิสฺสชฺชนา – อหมฺปิ สุทํ ภิกฺขเว ปุพฺเพว สมฺโพธา อนภิสมฺพุทฺโธ โพธิสตฺโตว สมาโน อตฺตนา ชาติธมฺโม สมาโน ชาติธมฺมํเยว ปริเยสามิ, อตฺตนา ชราธมฺโม พฺยาธิธมฺโม มรณธมฺโม โสกธมฺโม สํกิเลสธมฺโม สมาโน สํกิเลสธมฺมํเยว ปริเยสามิ. เอวมาทินา ภนฺเต ภควา อตฺตนาปิ อนริยปริเยสนํ ปหาย อริยปริเยสนาย ปริเยสิตภาวํ ปกาเสสิ.

ปุจฺฉา – เอวํ ¶ ปมาภิสมฺพุทฺธสฺส อาวุโส ภควโต อชปาลนิคฺโรธรุกฺขมูเล นิสินฺนสฺส ธมฺมเทสนาย กตสนฺนิฏฺานสฺส กีทิโส

เจตโส ¶ ปริวิตกฺโก อุทปาทิ, กถฺจ ธมฺมเทสนาย จาริกา อโหสิ, กถฺจ ปมา ธมฺมเทสนา อโหสิ.

วิสฺสชฺชนา – ‘‘กสฺส นุ โข อหํ ปมํ ธมฺมํ เทเสยฺยํ, โก อิมํ ธมฺมํ ขิปฺปเมว อาชานิสฺสตี’’ติ เอวํ โข ภนฺเต ภควโต ปมาภิสมฺพุทฺธสฺส อชปาลนิคฺโรธมูเล ธมฺมเทสนาย กตสนฺนิฏฺานสฺส ปริวิตกฺโก อุทปาทิ, อถ ภนฺเต ภควา อุรุเวลายํ ยถาภิรนฺตํ วิหริตฺวา เยน พาราณสี, เตน ปทสาเยว จาริกํ ปกฺกามิ ธมฺมเทสนาย, ทฺเวเม ภิกฺขเว อนฺตา ปพฺพชิเตน น เสวิตพฺพา, กตเม ทฺเว, โย จายํ กาเมสุ กามสุขลฺลิกานุโยโค หีโน คามฺโม โปถุชฺชนิโก อนริโย อนตฺตสํหิโต, เอวมาทินา ภนฺเต ภควโต ปมา ธมฺมเทสนา อโหสิ.

สพฺพฺชโห ตณฺหากฺขเย วิมุตฺโต,

ปุจฺฉา – กถฺจาวุโส ¶ ภควา ปาสราสิอุปมาย ตํ เทสนํ ปรินิฏฺาเปสิ.

วิสฺสชฺชนา – ปฺจิเม ภิกฺขเว กามคุณา, กตเม ปฺจ, จกฺขุวิฺเยฺยา รูปา อิฏฺา กนฺตา มนาปา ปิยรูปา กามูปสํหิตา รชนียา. โสตวิฺเยฺยา สทฺทา. ฆานวิฺเยฺยา คนฺธา. ชิวฺหาวิฺเยฺยา รสา. กายวิฺเยฺยา โผฏฺพฺพา อิฏฺา กนฺตา มนาปา ปิยรูปา กามูปสํหิตา รชนียา. อิเม โข ภิกฺขเว ปฺจ กามคุณา. เย หิ เกจิ ภิกฺขเว สมณา วา พฺราหฺมณา วา อิเม กามคุเณ คถิตา มุจฺฉิตา อชฺโฌปนฺนา อนาทีนวทสฺสาวิโน อนิสฺสรณปฺา ปริภุฺชนฺติ, เต เอวมสฺสุ เวทิตพฺพา ‘‘อนยมาปนฺนา พฺยาสนมาปนฺนา ยถากามกรณียา ปาปิมโต’’, เอวมาทินา ภนฺเต ภควา ปาสราสิอุปมาย ธมฺมเทสนํ ปรินิฏฺาเปสิ.

ปุจฺฉา – เตนาวุโส ¶ ชานตา…เป… สมฺมาสมฺพุทฺเธน จูฬหตฺถิปโทปมสุตฺตํ กตฺถ กํ อารพฺภ กิสฺมึ วตฺถุสฺมึ ภาสิตํ.

วิสฺสชฺชนา – สาวตฺถิยํ ภนฺเต ชาณุสฺโสณึ พฺราหฺมณํ อารพฺภ ภาสิตํ. ชาณุสฺโสณิ ภนฺเต พฺราหฺมโณ ภควนฺตํ อุปสงฺกมิตฺวา ยาวตโก อโหสิ ปิโลติเกน ปริพฺพาชเกน สทฺธึ กถาสลฺลาโป, ตํ สพฺพํ ภควโต อาโรเจสิ, ตสฺมึ ภนฺเต วตฺถุสฺมึ ภาสิตํ.

ปุจฺฉา – กถฺจาวุโส ¶ ภควา หตฺถิปโทปมํ วิตฺถาเรน ปริปูเรตฺวา เทเสสิ.

วิสฺสชฺชนา – ‘‘น โข พฺราหฺมณ เอตฺตาวตา หตฺถิปโทปโม วิตฺถาเรน ปริปูโร โหติ, อปิ จ พฺราหฺมณ ยถา หตฺถิปโทปโม วิตฺถาเรน ปริปูโร โหติ, ตํ สุณาหิ สาธุกํ มนสิกโรหิ ภาสิสฺสามี’’ติ, เอวมาทินา ภนฺเต ภควา หตฺถิปโทปมํ ปริปูเรตฺวา พฺราหฺมณสฺส ชาณุสฺโสณิสฺส เทเสสิ.

ปุจฺฉา – มหาหตฺถิปโทปมสุตฺตํ ¶ ปนาวุโส กตฺถ กํ อารพฺภ เกน ภาสิตํ.

ปุจฺฉา – มหาสาโรปมสุตฺตํ ¶ ปนาวุโส ภควตา กตฺถ กํ อารพฺภ กิสฺมึ วตฺถุสฺมึ ภาสิตํ.

วิสฺสชฺชนา – ราชคเห ภนฺเต เทวทตฺตํ อารพฺภ ภาสิตํ, เทวทตฺโต ภนฺเต สงฺฆํ ภินฺทิตฺวา รุหิรุปฺปาทกมฺมํ กตฺวา อจิรปกฺกนฺโต โหติ, ตสฺมึ ภนฺเต วตฺถุสฺมึ ภาสิตํ.

ปุจฺฉา – จูฬสาโรปมสุตฺตํ ¶ ปนาวุโส ภควตา กตฺถ กํ อารพฺภ กิสฺมึ วตฺถุสฺมึ ภาสิตํ.

วิสฺสชฺชนา – สาวตฺถิยํ ภนฺเต ปิงฺคลโกจฺฉํ พฺราหฺมณํ อารพฺภ ภาสิตํ, ปิงฺคลโกจฺโฉ ภนฺเต พฺราหฺมโณ ภควนฺตํ อุปสงฺกมิตฺวา ปฺหํ ปุจฺฉิ, ตสฺมึ ภนฺเต วตฺถุสฺมึ ภาสิตํ.

ปุจฺฉา – จูฬโคสิงฺคสุตฺตํ ¶ ปนาวุโส ภควตา กตฺถ เกน สทฺธึ ภาสิตํ.

วิสฺสชฺชนา – นาภิเก ภนฺเต โคสิงฺคสาลวนทาเย อายสฺมตา อนุรุทฺธตฺเถเรน สทฺธึ ภาสิตํ.

ปุจฺฉา – มหาโคสิงฺคสุตฺตํ ปนาวุโส ภควตา กตฺถ เกน สทฺธึ ภาสิตํ.

วิสฺสชฺชนา – โคสิงฺคสาลวนทาเย ภนฺเต อายสฺมตา จ สาริปุตฺตตฺเถเรน ธมฺมเสนาปตินา อายสฺมตา จ มหาโมคฺคลฺลานตฺเถเรน สทฺธึ ภาสิตํ.

ปุจฺฉา – มหาโคปาลกสุตฺตํ ¶ ปนาวุโส ภควตา กตฺถ กํ อารพฺภ ภาสิตํ.

วิสฺสชฺชนา – สาวตฺถิยํ ภนฺเต สมฺพหุเล ภิกฺขู อารพฺภ ภาสิตํ.

ปุจฺฉา – จูฬโคปาลกสุตฺตํ ¶ ปนาวุโส ภควตา กตฺถ กํ อารพฺภ ภาสิตํ.

วิสฺสชฺชนา – วชฺชีสุ ภนฺเต อุกฺกเจลายํ คงฺคาย นทิยา ตีเร สมฺพหุเล ภิกฺขู อารพฺภ ภาสิตํ.

ปุจฺฉา – เตนาวุโส ¶ ชานตา…เป… สมฺมาสมฺพุทฺเธน จูฬสจฺจกสุตฺตํ กตฺถ กํ อารพฺภ กิสฺมึ วตฺถุสฺมึ ภาสิตํ.

วิสฺสชฺชนา – เวสาลิยํ ภนฺเต สจฺจกํ นิคณฺปุตฺตํ อารพฺภ ภาสิตํ, สจฺจโก นิคณฺปุตฺโต มหติยา ลิจฺฉวิปริสาย สทฺธึ เยน ภควา เตนุปสงฺกมิ, อุปสงฺกมิตฺวา ภควนฺตํ เอตทโวจ ‘‘กถํ ปน ภวํ โคตโม สาวเก วิเนติ, กถํ ภาคา จ ปน โภโต โคตมสฺส สาวเกสุ อนุสาสนี พหุลา ปวตฺตตี’’ติ, อถ ภนฺเต ภควตา อนิจฺจวาเท จ อนตฺตวาเท จ ปกาสิเต สจฺจโก นิคณฺปุตฺโต ปถวีอุปมํ ทสฺเสตฺวา อตฺตโน อตฺตวาทํ ปกาเสสิ, ตสฺมึ ภนฺเต วตฺถุสฺมึ ภาสิตํ.

ปุจฺฉา – เอวํ ¶ อาวุโส สจฺจเกน นิคณฺปุตฺเตน มหาปถวีอุปมํ ทสฺเสตฺวา อตฺตวาเท ปกาสิเต กถํ ภควา ตํ อตฺตวาทํ ปุน ปติฏฺาเปตฺวา สมนุยุฺชิ สมนุคาหิ สมนุภาสิ.

วิสฺสชฺชนา – ‘‘นนุ ตฺวํ อคฺคิเวสฺสน เอวํ วเทสิ, รูปํ เม อตฺตา, เวทนา เม อตฺตา, สฺา เม อตฺตา, สงฺขารา เม อตฺตา, วิฺาณํ เม อตฺตา’’ติ, เอวํ โข ภนฺเต ภควา สจฺจกํ นิคณฺปุตฺตํ ตํ อตฺตวาทํ ปติฏฺาเปสิ. ปติฏฺาเปตฺวา จ ปน ภนฺเต ภควา ‘‘เตน หิ อคฺคิเวสฺสน ตฺเเวตฺถ ปฏิปุจฺฉิสฺสามิ, ยถา เต ขเมยฺย, ตถา ตํ พฺยากเรยฺยาสี’’ติ เอวมาทินา ภนฺเต ภควา สจฺจกํ นิคณฺปุตฺตํ สมนุยุฺชิ สมนุคาหิ สมนุภาสิ.

ปุจฺฉา – เอวํ ¶ โข อาวุโส สจฺจเก นิคณฺปุตฺเต ตุณฺหีภูเต อโธมุเข ปชฺฌายนฺเต อปฺปฏิภาเน นิสินฺเน ทุมฺมุโข นาม ลิจฺฉวิปุตฺโต ภควนฺตํ กึ วจนํ อโวจ.

วิสฺสชฺชนา – เอวํ ภนฺเต สจฺจเก นิคณฺปุตฺเต ตุณฺหีภูเต มงฺกุภูเต ปตฺตกฺขนฺเธ อโธมุเข ปชฺฌายนฺเต อปฺปฏิภาเน ทุมฺมุโข ลิจฺฉวิปุตฺโต ¶ ภควนฺตํ เอตทโวจ ‘‘อุปมา มํ ภควา ปฏิภาตี’’ติ.

ปุจฺฉา – อถ ¶ โข อาวุโส สจฺจโก นิคณฺปุตฺโต ภควนฺตํ กีทิสํ ปฺหํ ปุจฺฉิ, กถฺจ ตํ ภควา พฺยากาสิ.

วิสฺสชฺชนา – อถ โข ภนฺเต สจฺจโก นิคณฺปุตฺโต ทุมฺมุขํ ลิจฺฉวึ อปสาเทตฺวา ภควนฺตํ เสขฺจ อเสขฺจ ปฺหํ ปุจฺฉิ, ภควา จ ภนฺเต ‘‘อิธ อคฺคิเวสฺสน มม สาวโก ยํ กิฺจิ รูปํ อตีตานาคตปจฺจุปฺปนฺนํ อชฺฌตฺตํ วา พหิทฺธา วา โอฬาริกํ วา สุขุมํ วา หีนํ วา ปณีตํ วา ยํ ทูเร สนฺติเก วา’’ เอวมาทินา เสขฺจ อเสขฺจ ปุคฺคลํ วิภชิตฺวา พฺยากาสิ.

พุทฺโธ ¶ โส ภควา โพธาย ธมฺมํ เทเสติ.

ทนฺโต โส ภควา ทมถาย ธมฺมํ เทเสติ.

สนฺโต โส ภควา สมถาย ธมฺมํ เทเสติ.

ติณฺโณ โส ภควา ตรณาย ธมฺมํ เทเสติ.

ปรินิพฺพุโต โส ภควา ปรินิพฺพานาย ธมฺมํ เทเสติ.

ปุจฺฉา – มหาสจฺจกสุตฺตํ ¶ ปนาวุโส ภควตา กตฺถ กํ อารพฺภ กิสฺมึ วตฺถุสฺมึ ภาสิตํ.

วิสฺสชฺชนา – เวสาลิยํ ภนฺเต สจฺจกํเยว นิคณฺปุตฺตํ อารพฺภ ภาสิตํ. สจฺจโก ภนฺเต นิคณฺปุตฺโต อปรทิวเส ภควนฺตํ อุปสงฺกมิตฺวา ภควโต สาวเก อาสชฺช ภาวนาทฺวยปฏิสํยุตฺตํ วาจํ ภาสติ, ตสฺมึ ภนฺเต วตฺถุสฺมึ ภาสิตํ.

ปุจฺฉา – กถฺจาวุโส ¶ ภควา สจฺจกํ นิคณฺปุตฺตํ ปฏิปุจฺฉิตฺวา ภาวนาทฺวยํ วิภชฺช กเถสิ.

วิสฺสชฺชนา – อถ โข ภนฺเต ภควา ‘‘กินฺติ ปน เต อคฺคิเวสฺสน กายภาวนา สุตา’’ติ เอวมาทินา สจฺจกํ นิคณฺปุตฺตํ ปฏิปุจฺฉิตฺวา, กถฺจ อคฺคิเวสฺสน อภาวิตกาโย จ โหติ อภาวิตจิตฺโต จ เอวมาทินา ภาวนาทฺวยํ วิภชิตฺวา พฺยากาสิ.

ปุจฺฉา – อถ ¶ โข อาวุโส สจฺจโก นิคณฺปุตฺโต ภควนฺตํ กึ วจนํ อโวจ, กถฺจ ภควา ปธานกาเล อตฺตนาอนุภูตปุพฺพา ปรมุกฺกํสคตา สุขทุกฺขเวทนาโย ปกาเสสิ, ยาปิ ภควโต จิตฺตํ น ปริยาทาย อฏฺํสุ.

วิสฺสชฺชนา – อถ โข ภนฺเต สจฺจโก นิคณฺปุตฺโต ภควนฺตํ เอตทโวจ ‘‘น หิ นูน โภโต โคตมสฺส อุปฺปชฺชติ, ตถา รูปา สุขาเวทนา, ยถารูปา อุปฺปนฺนา สุขาเวทนา จิตฺตํ ปริยาทาย ติฏฺเยฺย, น หิ นูน โภโต โคตมสฺส อุปฺปชฺชติ ตถารูปา ทุกฺขา เวทนา, ยถารูปา อุปฺปนฺนา ทุกฺขา เวทนา จิตฺตํ ปริยาทาย ติฏฺเยฺยา’’ติ อถ โข ภควา ‘‘กิฺหิ โน สิยา อคฺคิเวสฺสน, อิธ เม ¶ อคฺคิเวสฺเสน ปุพฺเพว สมฺโพธา อนภิสมฺพุทฺธสฺส โพธิสตฺตสฺเสว สโต เอตทโหสิ, เอวมาทินา ภนฺเต ภควา ปธานกาเล อตฺตนานุภูตปุพฺพา ปรมุกฺกํสคตา สุขทุกฺขเวทนาโย วิตฺถาเรน, ยาปิ ภควโต จิตฺตํ น ปริยาทาย อฏฺํสุ.

ปุจฺฉา – เตนาวุโส ¶ ภควตา ชานตา…เป… สมฺมาสมฺพุทฺเธน จูฬตณฺหาสงฺขยสุตฺตํ กตฺถ กํ อารพฺภ กิสฺมึ วตฺถุสฺมึ ภาสิตํ.

วิสฺสชฺชนา – สาวตฺถิยํ ภนฺเต สกฺกํ เทวานมินฺทํ อารพฺภ ภาสิตํ. สกฺโก ภนฺเต เทวานมินฺโท ภควนฺตํ อุปสงฺกมิตฺวา เอตทโวจ ‘‘กิตฺตาวตานุโข ภนฺเต ภิกฺขุ สํขิตฺเตน ตณฺหาสงฺขยวิมุตฺโต โหติ อจฺจนฺตนิฏฺโ อจฺจนฺตโยคกฺเขมิ ¶ อจฺจนฺตพฺรหฺมจารี อจฺจนฺตปริโยสาโน เสฏฺโ เทวมนุสฺสาน’’นฺติ. ตสฺมึ ภนฺเต วตฺถุสฺมึ ภาสิตํ.

กิตฺตาวตา ¶ นุ โข ภนฺเต ภิกฺขุ สํขิตฺเตน ตณฺหาสงฺขยวิมุตฺโต โหติ อจฺจนฺตนิฏฺโ อจฺจนฺตโยคกฺเขมี อจฺจนฺตพฺรหฺมจารี อจฺจนฺตปริยาสาโน เสฏฺโ เทวมนุสฺสานํ –

ปุจฺฉา – มหาตณฺหาสงฺขยสุตฺตํ ปนาวุโส ภควตา กตฺถ กํ อารพฺภ กิสฺมึ วตฺถุสฺมึ ภาสิตํ.

วิสฺสชฺชนา – สาวตฺถิยํ ภนฺเต สาตึ ภิกฺขุํ เกวฏฺฏปุตฺตํ อารพฺภ ภาสิตํ. สาติสฺส ภนฺเต ภิกฺขุโน เกวฏฺฏปุตฺตสฺส เอวรูปํ ปาปกํ ทิฏฺิคตํ อุปฺปนฺนํ โหติ ‘‘ตถาหํ ภควตา ธมฺมํ เทสิตํ อาชานามิ, ยถา ตเทวิทํ วิฺาณํ สนฺธาวติ ¶ สํสรติ อนฺ’’นฺติ. ตสฺมึ ภนฺเต วตฺถุสฺมึ ภาสิตํ.

ปุจฺฉา – อถ ¶ โข อาวุโส ภควา กถํ ภิกฺขู อามนฺเตตฺวา จ ปฏิปุจฺฉิตฺวา จ อนตฺตภาวทีปิกํ ธมฺมกถํ กเถสิ.

วิสฺสชฺชนา – อถ ภนฺเต ภควา ภิกฺขู ‘‘ตํ กึ มฺถ ภิกฺขเว, อปินายํ สาติ ภิกฺขุ เกวฏฺฏปุตฺโต อุสฺมีกโตปิ อิสฺมึ ธมฺมวินเย’’ติ อามนฺเตตฺวา, ตุมฺเหปิ เม ภิกฺขเว เอวํ ธมฺมํ เทสิตํ อาชานาถตฺยาทินา ภิกฺขู ปฏิปุจฺฉิตฺวา จ ยํ ยเทว ภิกฺขเว ปจฺจยํ ปฏิจฺจ อุปฺปชฺชติ วิฺาณํ, เตน เตเนว วิฺาณํ ตฺเวว สงฺขฺยํ คจฺฉติ, จกฺขุฺจ ปฏิจฺจ รูเป ¶ จ อุปฺปชฺชติ วิฺาณํ จกฺขุวิฺาณํ ตฺเวว สงฺขฺยํ คจฺฉติ, เอวมาทินา ภนฺเต อนตฺตตาทีปิกํ ธมฺมึ กถํ กเถสิ.

ปุจฺฉา – มหาอสฺสปุรสุตฺตํ ¶ ปนาวุโส ภควตา กตฺถ กํ อารพฺภ กิสฺมึ วตฺถุสฺมึ ภาสิตํ.

วิสฺสชฺชนา – องฺเคสุ ภนฺเต อสฺสปุเร นาม องฺคานํ นิคเม พหู มนุสฺเส สทฺเธ ปสนฺเน อารพฺพฺภ ภาสิตํ. พหู ภนฺเต มนุสฺสา สทฺธา ปสนฺนา ภิกฺขุสงฺฆํ สกฺกจฺจํ อุปฏฺหึสุ, สพฺพกาลฺจ รตนตฺตยปฏิสํยุตฺตํ วณฺณกถํเยว กถยึสุ. ตสฺมึ ภนฺเต วตฺถุสฺมึ ภาสิตํ.

ปุจฺฉา – กตเม ¶ อาวุโส ตตฺถ ภควตา ธมฺมา สมณกรณา จ พฺราหฺมณกรณา จ อุตฺตรุตฺตริ ปณีตปณีตา เทสิตา.

วิสฺสชฺชนา – หิโรตฺตปฺปา ¶ ปริสุทฺธกายสมาจาโร ปริสุทฺธวจีสมาจาโร ปริสุทฺธมโนสมาจาโร ปริสุทฺธาชีโว อินฺทฺริเยสุ คุตฺตทฺวารตา โภชเนมตฺตฺุตา ชาคริยานุโยโค สติสมฺปชฺํ นีวรณปฺปหานํ จตฺตาริ จ ฌานานิ ติสฺโส จ วิชฺชา อิเม โข ภนฺเต ตตฺถ ภควตา สมณกรณา จ พฺราหฺมณกรณา จ อุตฺตรุตฺตริ ปณีตปณีตา ธมฺมา เทสิตา.

ปุจฺฉา – จูฬอสฺสปุรสุตฺตํ ¶ ปนาวุโส ภควตา กตฺต กํ อารพฺภ ภาสิตํ.

วิสฺสชฺชนา – ตสฺมึเยว ภนฺเต อสฺสปุเร นิคเม เตเยว มนุสฺเส สทฺเธ ปสนฺเน อารพฺภ ภาสิตํ, ตสฺมึเยว ภนฺเต วตฺถุสฺมึ ภาสิตํ.

ปุจฺฉา – กถฺจาวุโส ¶ ตตฺถ ภควตา สมณสามีจิปฺปฏิปทา จ อสฺสมณสามีจิปฺปฏิปทา จ วิภชิตฺวา เทสิตา.

วิสฺสชฺชนา – ‘‘กถฺจ ภิกฺขเว ภิกฺขุ น สมณสามีจิปฺปฏิปทํ ปฏิปนฺโน โหติ, ยสฺส กสฺสจิ ภิกฺขเว ภิกฺขุโน อภิชฺฌาลุสฺส อภิชฺฌา อปฺปหีนา โหติ, พฺยาปนฺนจิตฺตสฺส พฺยาปาโท อปฺปหีโน โหตี’’ติ เอวมาทินา จ. กถฺจ ภิกฺขเว ภิกฺขุ สมณสามีจิปฺปฏิปทํ ปฏิปนฺโน โหติ, ยสฺส กสฺสจิ ภิกฺขเว ภิกฺขุโน อภิชฺฌาลุสฺส อภิชฺฌา ปหีนา โหติ, พฺยาปนฺนจิตฺตสฺส พฺยาปาโท ปหีโน โหติ เอวมาทินา จ ภนฺเต ภควตา ตตฺถ สมณสามีจิปฺปฏิปทา จ อสฺสมณสามีจิปฺปฏิปทา จ วิตฺถาเรน วิภชิตฺวา เทสิตา.

ปุจฺฉา – สาเลยฺยกสุตฺตํ ¶ ปนาวุโส ภควตา กตฺถ กํ อารพฺภ กิสฺมึ วตฺถุสฺมึ ภาสิตํ.

วิสฺสชฺชนา – โกสเลสุ ภนฺเต สาลายํ นาม พฺราหฺมณคาเม สาเลยฺยเก พฺราหฺมณคหปติเก อารพฺภ ภาสิตํ. สาเลยฺยกา ภนฺเต พฺราหฺมณคหปติกา ภควนฺตํ อุปสงฺกมิตฺวา เอตทโวจุํ ‘‘โก นุ โข โภ โคตม เหตุ โก ปจฺจโย, เยน มิเธกจฺเจ สตฺตา กายสฺส เภทา ปรํ มรณา อปายํ ทุคฺคตึ วินิปาตํ นิรยํ อุปปชฺชนฺติ, โก ปน โภ โคตม เหตุ โก ปจฺจโย, เยน มิเธกจฺเจ สตฺตา กายสฺส เภทา ปรํ มรณา สุคตึ สคฺคํ โลกํ อุปปชฺชนฺตี’’ติ. ตสฺมึ ภนฺเต วตฺถุสฺมึ ภาสิตํ.

ปุจฺฉา – เวรฺชกสุตฺตํ ¶ ปนาวุโส ภควตา กตฺถ กํ อารพฺภ กิสฺมึ วตฺถุสฺมึ ภาสิตํ.

วิสฺสชฺชนา – สาวตฺถิยํ ภนฺเต เวรฺชเก พฺราหฺมณคหปติเก อารพฺภ ภาสิตํ. เวรฺชกา ภนฺเต พฺราหฺมณคหปติกา ภควนฺตํ อุปสงฺกมิตฺวา เอตทโวจุํ ‘‘โก นุ โข โภ โคตม เหตุ โก ปจฺจโย, เยน มิเธกจฺเจ สตฺตา กายสฺส เภทา ปรํ มรณา อปายํ ทุคฺคตึ วินิปาตํ นิรยํ อุปปชฺชนฺติ, โก ปน โภ โคตม เหตุ โก ปจฺจโย, เยน มิเธกจฺเจ สตฺตา กายสฺส เภทา ปรํ มรณา สุคตึ สคฺคํ โลกํ อุปปชฺชนฺตี’’ติ. ตสฺมึ ภนฺเต วตฺถุสฺมึ ภาสิตํ.

ปุจฺฉา – มหาเวทลฺลสุตฺตํ ปนาวุโส กตฺถ เกน ภาสิตํ.

วิสฺสชฺชนา – สาวตฺถิยํ ภนฺเต อายสฺมตา มหาโกฏฺิเกน ปุฏฺเน อายสฺมตา สาริปุตฺตตฺเถเรน ธมฺมเสนาปตินา ภาสิตํ.

ปุจฺฉา – จูฬเวทลฺลสุตฺตํ ¶ ปนาวุโส กตฺถ เกน ภาสิตํ.

วิสฺสชฺชนา – ราชคเห ภนฺเต วิสาเขน อุปาสเกน ปุฏฺาย ธมฺมทินฺนาย เถริยา ภาสิตํ.

ปุจฺฉา – จูฬธมฺมสมาทานสุตฺตํ ¶ ปนาวุโส ภควตา กตฺถ กํ อารพฺภ ภาสิตํ.

วิสฺสชฺชนา – สาวตฺถิยํ ภนฺเต สมฺพหุเล ภิกฺขู อารพฺภ ภาสิตํ.

ปุจฺฉา – มหาธมฺมสมาทานสุตฺตํ ปนาวุโส ภควตา กตฺถ กํ อารพฺภ ภาสิตํ.

วิสฺสชฺชนา – สาวตฺถิยํ ภนฺเต สมฺพหุเล ภิกฺขู อารพฺภ ภาสิตํ.

ปุจฺฉา – วีมํสกสุตฺตํ ¶ ปนาวุโส ภควตา กตฺถ กํ อารพฺภ ภาสิตํ.

วิสฺสชฺชนา – สาวตฺถิยํ ภนฺเต สมฺพหุเล ภิกฺขู อารพฺภ ภาสิตํ.

ปุจฺฉา – โกสมฺพิยสุตฺตํ ปนาวุโส กตฺถ กํ อารพฺภ กิสฺมึ วตฺถุสฺมึ ภาสิตํ.

วิสฺสชฺชนา – โกสมฺพิยํ ภนฺเต โกสมฺพิเก ภิกฺขู อารพฺภ ภาสิตํ. โกสมฺพิกา ภนฺเต ภิกฺขู ภณฺฑนชาตา กลหชาตา วิวาทาปนฺนา ¶ อฺมฺํ มุขสตฺตีหิ วิตุทนฺตา วิหรนฺติ. ตสฺมึ ภนฺเต วตฺถุสฺมึ ภาสิตํ.

ปุจฺฉา – พฺรหฺมนิมนฺตนิกสุตฺตํ ปนาวุโส ภควตา กตฺถ กํ อารพฺภ กิสฺมึ วตฺถุสฺมึ ภาสิตํ.

วิสฺสชฺชนา – สาวตฺถิยํ ภนฺเต สมฺพหุเล ภิกฺขู อารพฺภ ภาสิตํ.

ปุจฺฉา – มารตชฺชนียสุตฺตํ ¶ ปนาวุโส กตฺถ กํ อารพฺภ กิสฺมึ วตฺถุสฺมึ เกน ภาสิตํ.

วิสฺสชฺชนา – สกฺเกสุ ภนฺเต สุสุมารคิเร เภสกฬาวเน มิคทาเย อายสฺมตา มหาโมคฺคลฺลาเนน มารํ ปาปิมนฺตํ อารพฺภ ภาสิตํ. มาโร ภนฺเต ปาปิมา อายสฺมโต มหาโมคฺคลฺลานสฺส กุจฺฉิคโต โหติ โกฏฺมนุปวิฏฺโ. ตสฺมึ ภนฺเต วตฺถุสฺมึ ภาสิตํ.