อฺ > สงฺคายน-ปุจฺฉ วิสฺสชฺชนา > มชฺฌิมนิกาย (ปุ-วิ)

วิสฺสชฺชนา – จมฺปายํ ภนฺเต คคฺคราย โปกฺขรณิยา ตีเร เปสฺสฺจ หตฺถาโรหปุตฺตํ กนฺทรกฺจ ปริพฺพาชกํ อารพฺภ ภาสิตํ, กนฺทรโก ภนฺเต ปริพฺพาชโก ภควโต จ ภิกฺขุสงฺฆสฺส จ วณฺณํ อภาสิ, เปสฺโส จ ภนฺเต หตฺถาโรหปุตฺโต ภควโต จ ธมฺมเทสนาย จ วณฺณํ อภาสิ. ตสฺมึ ภนฺเต วตฺถุสฺมึ ภาสิตํ.

ปุจฺฉา – เอวํ ¶ โข อาวุโส กนฺทรเกน ปริพฺพาชเกน ภควโต จ ภิกฺขุสงฺฆสฺส จ อภิปฺปสนฺเนน วณฺเณ ภาสิเต กถํ ภควา ตํ สมนุชานิตฺวา ธมฺมเทสนารมฺภํ อารภิ, กถฺจ เปสฺโส หตฺถาโรหปุตฺโต ภควโต จ ธมฺมเทสนาย จ วณฺณํ อภาสิ ¶ , กถฺจ เปสฺสสฺส หตฺถาโรหปุตฺตสฺส อชฺฌาสยานุรูปํ ธมฺมํ เทเสสิ.

วิสฺสชฺชนา – เอวํ โข ภนฺเต กนฺทรเกน ปริพฺพาชเกน ภควโต จ ภิกฺขุสงฺฆสฺส จ อภิปฺปสนฺเนน วณฺเณ ภาสิเต ‘‘เอวเมตํ กนฺทรก เอวเมตํ กนฺทรก’’ เอวมาทินา ภควา ตํ สมนุชานิตฺวา ‘‘สนฺติ หิ กนฺทรก ภิกฺขู อิมสฺมึ ภิกฺขุสงฺเฆ อรหนฺโต ขีณาสวา วุสิตวนฺโต กตกรณียา โอหิตภารา อนุปฺปตฺตสทตฺถา ปริกฺขีณภวสํโยชนา สมฺมทฺา วิมุตฺตา’’ติ เอวมาทินา ธมฺมเทสนํ สมารภิ. อถ โข ภนฺเต เปสฺโส หตฺถาโรหปุตฺโต ‘‘อจฺฉริยํ ภนฺเต อพฺภุตํ ภนฺเต ยาว สุปฺตฺตา จิเม ภนฺเต ภควตา จตฺตาโร สติปฏฺานา สตฺตานํ วิสุทฺธิยา โสกปริเทวานํ สมติกฺกมาย ทุกฺขโทมนสฺสานํ อตฺถงฺคมาย ายสฺส อธิคมาย นิพฺพานสฺส สจฺฉิกิริยายา’’ติ เอวมาทินา ภควโต จ ธมฺมเทสนาย วณฺณํ อภาสิ, ภควาปิ ภนฺเต ‘‘คหนฺเหตํ เปสฺส ยทิทํ มนุสฺสา, อุตฺตานกฺเหตํ เปสฺส ยทิทํ ปสโว’’ติอาทินา เปสฺสสฺส หตฺถาโรหปุตฺตสฺส อชฺฌาสยานุรูปํ ธมฺมกถํ เทเสสิ.

ปุจฺฉา – ตํ ¶ ปนาวุโส ธมฺมเทสนํ สุตฺวา เปสฺสสฺส หตฺถาโรหปุตฺตสฺส กีทิโส อานิสํโส อธิคโต, กถฺจ ภควา ตํ ปุคฺคลจตุกฺกเทสนํ สํขิตฺเตน ภาสิตํ, ภิกฺขูนํ วิตฺถาเรน วิภชิตฺวา เทเสสิ.

วิสฺสชฺชนา – ตํ โข ปน ภนฺเต ธมฺมํ สุตฺวา เปสฺสสฺส หตฺถาโรหปุตฺตสฺส ทฺเว อานิสํสา อธิคตา สงฺเฆ จ ปสาโท สติปฏฺานปริคฺคหณูปาโย ¶ จ อภินโว. ภควา จ ภนฺเต ตํ ปุคฺคลจตุกฺกเทสนํ ภิกฺขูหิ ยาจิโต ‘‘กตโม จ ภิกฺขเว ปุคฺคโล อตฺตปริตาปนานุโยคมนุยุตฺโต’’ติอาทินา สํขิตฺเตน ภาสิตํ, วิตฺถาเรน อตฺถํ อวิภตฺตํ. วิตฺถาเรน วิภชิตฺวา เทเสสิ.

ปุจฺฉา – อฏฺกนาครสุตฺตํ ¶ ปนาวุโส กตฺถ กํ อารพฺภ กิสฺมึ วตฺถุสฺมึ เกน ภาสิตํ.

วิสฺสชฺชนา – เวสาลิยํ ภนฺเต เวฬุวคามเก คหปตึ อฏฺกนาครํ อารพฺภ อายสฺมตา อานนฺทตฺเถเรน ธมฺมภณฺฑาคาริเกน ภาสิตํ. ทสโม ภนฺเต คหปติ อฏฺกนาคโร อายสฺมนฺตํ อานนฺทํ อุปสงฺกมิตฺวา เอตทโวจ ‘‘อตฺถิ นุ โข ภนฺเต อานนฺท เตน ภควตา ชานตา ปสฺสตา อรหตา สมฺมาสมฺพุทฺเธน เอกธมฺโม อกฺขาโต, ยตฺถ ภิกฺขุโน อปฺปมตฺตสฺส อาตาปิโน ปหิตตฺตสฺส วิหรโต อวิมุตฺตฺเจว จิตฺตํ วิมุจฺจติ, อปริกฺขิณา จ อาสวา ปริกฺขยํ คจฺฉนฺติ, อนนุปฺปตฺตฺจ อนุตฺตรํ โยคกฺเขมํ อนุปาปุณาตี’’ติ, ตสฺมึ ภนฺเต วตฺถุสฺมึ ภาสิตํ.

ปุจฺฉา – เสขสุตฺตํ ¶ ปนาวุโส กตฺถ กํ อารพฺภ กิสฺมึ วตฺถุสฺมึ เกน ภาสิตํ.

วิสฺสชฺชนา – สกฺเกสุ ภนฺเต กปิลวตฺถุสฺมึ สนฺถาคาเร อายสฺมตา อานนฺทตฺเถเรน ธมฺมภณฺฑาคาริเกน กาปิลวตฺถเว สกฺเย อารพฺภ ภาสิตํ. ภควา ภนฺเต กาปิลวตฺถเว สกฺเย พหุเทวรตฺตึ ธมฺมิยา กถาย สนฺทสฺเสตฺวา สมาทเปตฺวา สมุตฺเตเชตฺวา สมฺปหํเสตฺวา อายสฺมนฺตํ อานนฺทํ อามนฺเตสิ ‘‘ปฏิภาตุ ตํ อานนฺท กาปิลวตฺถวานํ สกฺยานํ เสโข ปาฏิปโท, ปิฏฺิ เม อาคิลายติ, ตมหํ อายมิสฺสามี’’ติ. ตสฺมึ ภนฺเต วตฺถุสฺมึ ภาสิตํ.

ปุจฺฉา – โปตลิยสุตฺตํ ¶ ปนาวุโส ภควตา กตฺถ กํ อารพฺภ กิสฺมึ วตฺถุสฺมึ ภาสิตํ.

วิสฺสชฺชนา – องฺคุตฺตราเปสุ ภนฺเต อาปเณ นาม องฺคุตฺตราปานํ นิคเม โปตลิยํ คหปตึ ปฏิกฺขิตฺตสพฺพกมฺมนฺตํ อารพฺภ ภาสิตํ. โปตลิโย ภนฺเต คหปติ ปฏิกฺขิตฺตสพฺพกมฺมนฺโต เยน ภควา เตนุปสงฺกมิ, อุปสงฺกมนฺโต ภควตา คหปติวาเทน สมุทาจริยมาโน กุปิโต อนตฺตมโน ภควนฺตํ เอตทโวจ ‘‘ตยิทํ โภ โคตม นจฺฉนฺนํ ตยิทํ นปฺปติรูปํ, ยํ มํ ตฺวํ คหปติวาเทน สมุทาจรสี’’ติ. ตสฺมึ ภนฺเต วตฺถุสฺมึ ภาสิตํ.

ปุจฺฉา – กถฺจาวุโส ¶ ภควา กามานํ อาทีนวํ วิตฺถาเรน ปกาเสตฺวา อริยสฺส วินเย โวหารสมุจฺเฉทํ ทสฺเสสิ.

วิสฺสชฺชนา – อถ ภนฺเต ภควา อริยสฺส วินเย โวหารสมุจฺเฉทาย อฏฺ ธมฺเม วิภชิตฺวา ‘‘เสยฺยถาปิ คหปติ กุกฺกุโร ชิฆจฺฉาทุพฺพลฺยปเรโต โคฆาตกสูนํ ปจฺจุปฏฺิโต อสฺส’’ เอวมาทินา กาเมสุ อาทีนวํ ทสฺเสตฺวา ปริโยสาเน ตีหิ วิชฺชาหิ อริยสฺส วินเย โวหารสมุจฺเฉทํ สพฺเพนสพฺพํ สพฺพถาสพฺพํ โวหารสมุจฺเฉทํ วิตฺถาเรน วิภชิตฺวา เทเสสิ.

ปุจฺฉา – เตนาวุโส ¶ ภควตา…เป… สมฺมาสมฺพุทฺเธน ชีวกสุตฺตํ กตฺถ กํ อารพฺภ กิสฺมึ วตฺถุสฺมึ ภาสิตํ.

วิสฺสชฺชนา – ราชคเห ¶ ภนฺเต ชีวกํ โกมารภจฺจํ อารพฺภ ภาสิตํ. ชีวโก ภนฺเต โกมารภจฺโจ ภควนฺตํ อุปสงฺกมิตฺวา เอตทโวจ ‘‘สุตํ เมตํ ภนฺเต สมณํ โคตมํ อุทฺทิสฺส ปาณํ อารภนฺติ, ตํ สมโณ โคตโม ชานํ อุทฺทิสฺส กตํ มํสํ ปริภุฺชติ ปฏิจฺจ กมฺมนฺติ. เย เต ภนฺเต เอวมาหํสุ ‘สมณํ โคตมํ อุทฺทิสฺส ปาณํ อารภนฺติ, ตํ สมโณ โคตโม ชานํ อุทฺทิสฺส กตํ มํสํ ปริภุฺชติ ปฏิจฺจ กมฺม’นฺติ, กจฺจิ เต ภนฺเต ภควโต วุตฺตวาทิโน น จ ภควนฺตํ อภูเตน อพฺภาจิกฺขนฺติ, ธมฺมสฺส จานุธมฺมํ พฺยากโรนฺติ, น จ โกจิ สหธมฺมิโก วาทานุวาโท คารยฺหํ านํ อาคจฺฉตี’’ติ. ตสฺมึ ภนฺเต วตฺถุสฺมึ ภาสิตํ.

ปุจฺฉา – อุปาลิสุตฺตํ ¶ ปนาวุโส ภควตา กตฺถ กํ อารพฺภ กิสฺมึ วตฺถุสฺมึ ภาสิตํ.

วิสฺสชฺชนา – นาฬนฺทายํ ภนฺเต อุปาลึ คหปตึ อารพฺภ ภาสิตํ. อุปาลิ ภนฺเต คหปติ ภควนฺตํ อุปสงฺกมิตฺวา เอตทโวจ ‘‘อาคมา นุขฺวิธ ภนฺเต ทีฆตปสฺสี นิคณฺโ’’ติ, เอวมาทินา จ ภนฺเต อุปาลิ คหปติ ภควโต ปฏิสนฺธารํ กตฺวา อตฺตโน อาจริยสฺส นิคณฺสฺส นาฏปุตฺตสฺส วาทํ ปกาเสสิ, วาทํ วณฺเณสิ. ตสฺมึ ภนฺเต วตฺถุสฺมึ ภาสิตํ.

ปุจฺฉา – อถ ¶ โข อาวุโส ภควา อุปาลึ คหปตึ ตสฺมึ วาเท กถํ สมนุยุฺชี สมนุคาหี สมนุภาสี, กถฺจสฺส อุปายํ ทสฺเสตฺวา ยถาภูตํ อตฺถํ าเปสิ.

วิสฺสชฺชนา – อถ โข ภนฺเต ภควา อุปาลึ คหปตึ ‘‘สเจ โข ตฺวํ คหปติ สจฺเจ ปติฏฺาย มนฺเตยฺยาสิ, สิยา โน เอตฺถ กถาสลฺลาโป’’ติ อุปาลึ คหปตึ กถํ สมุฏฺาเปตฺวา ‘‘ตํ ¶ กึมฺสิ คหปติ, อิธสฺส นิคณฺโ อาพาธิโก ทุกฺขิโต พาฺหคิลาโน สีโตทกปริกฺขิตฺโต อุณฺโหทกปฏิเสวี, โส สีโตทกํ อลภมาโน กาลงฺกเรยฺยา’’ติ เอวมาทินา ภนฺเต ภควา จตฺตาโร อุปาเย ทสฺเสตฺวา อุปาลึ คหปตึ ยถาภูตมตฺถํ าเปสิ.

ปุจฺฉา – เอวํ ¶ โข อาวุโส อุปาลิ คหปติ ภควตา สฺาปิโต อิมสฺมึ ธมฺมวินเย ปสนฺโน กีทิสํ ปสนฺนาการํ อกาสิ, กถฺจ ภควา ตํ ปุน อนุสาสิตฺวา อุตฺตริ วิเนสิ.

วิสฺสชฺชนา – ‘‘ปุริเมเนวาหํ ภนฺเต โอปมฺเมน ภควโต อตฺตมโน อภิรทฺโธ, อปิจาหํ อิมานิ ภควโต วิจิตฺรานิ ปฺหปฏิภานานิ โสตุกาโม, เอวาหํ ภควนฺตํ ปจฺจนีกํ กาตพฺพํ อมฺิสฺส’’นฺติ, เอวมาทินา ภนฺเต อุปาลิ คหปติ ภควตา วิฺาปิโต อิมสฺมึ ธมฺมวินเย ปสนฺโน ปสนฺนาการํ อกาสิ. ตตฺถ ภควา จ ภนฺเต ‘‘อนุวิจฺจการํ โข คหปติ กโรหิ, อนุวิจฺจกาโร ตุมฺหาทิสานํ าตมนุสฺสานํ สาธุ โหตี’’ติ เอวมาทินา ปุน อนุสาสิตฺวา อุตฺตริ ยาว ธมฺมจกฺขุปฏิลาภา วิเนสิ.

ปุจฺฉา – กถฺจาวุโส ¶ นิคณฺสฺส นาฏปุตฺตสฺส อุปาลิสฺส คหปติสฺส นิเวสนํ คนฺตฺวา อาวีมํสนา จ อุปาลิสฺส คหปติสฺส ปจฺจุตฺตรา กถา จ อโหสิ.

วิสฺสชฺชนา – ‘‘อุมฺมตฺโตสิ ตฺวํ คหปติ ทตฺโตสิ ตฺวํ คหปตี’’ติ เอวมาทินา ภนฺเต นิคณฺสฺส นาฏปุตฺตสฺส อุปาลิสฺส คหปติสฺส นิเวสนํ คนฺตฺวา วีมํสา จ ‘‘ภทฺทิกา ภนฺเต อาวฏฺฏนีมายา กลฺยาณี ภนฺเต อาวฏฺฏนีมายาติ’’ เอวมาทินา อุปาลิสฺส คหปติสฺส ปจฺจุตฺตรกถา จ อโหสิ.

ปุจฺฉา – กุกฺกุรวติกสุตฺตํ ¶ ปนาวุโส ภควตา กตฺถ กํ อารพฺภ กิสฺมึ วตฺถุสฺมึ ภาสิตํ.

วิสฺสชฺชนา – โกลิเยสุ ภนฺเต หลิทฺทวสเน นาม โกลิยานํ นิคเม ปุณฺณฺจ โกลิยปุตฺตํ โควติกํ อเจลฺจ เสนิยํ กุกฺกุรวติกํ อารพฺภ ภาสิตํ. ปุณฺโณ ภนฺเต โกลิย ปุตฺโต โควติโก ภควนฺตํ เอตทโวจ ‘‘อยํ ภนฺเต อเจโล เสนิโย กุกฺกุรวติโก ทุกฺกรการโก ฉมานิกฺขิตฺตํ โภชนํ ภุฺชติ, ตสฺส ตํ กุกฺกุรวตํ ทีฆรตฺตํ สมตฺตํ สมาทินฺนํ, ตสฺส กา คติ, โก อภิสมฺปราโย’’ติ, ตสฺมึ ภนฺเต วตฺถุสฺมึ ภาสิตํ.

ปุจฺฉา – เตนาวุโส ¶ ชานตา…เป… สมฺมาสมฺพุทฺเธน อภยราชกุมารสุตฺตํ กตฺถ กํ อารพฺภ กิสฺมึ วตฺถุสฺมึ ภาสิตํ.

วิสฺสชฺชนา – ราชคเห เม ภนฺเต อภยํ ราชกุมารํ อารพฺภ ภาสิตํ. อภโย ภนฺเต ราชกุมาโร ภควนฺตํ อุปสงฺกมิตฺวา เอตทโวจ ‘‘ภาเสยฺย นุ โข ภนฺเต ตถาคโต ตํ วาจํ, ยา สา วาจา ปเรสํ อปฺปิยา อมนาปา’’ติ, ตสฺมึ ภนฺเต วตฺถุสฺมึ ภาสิตํ.

ปุจฺฉา – พหุเวทนียสุตฺตํ ¶ ปนาวุโส ภควตา กตฺถ กํ อารพฺภ กิสฺมึ วตฺถุสฺมึ ภาสิตํ.

วิสฺสชฺชนา – สาวตฺถิยํ ภนฺเต อายสฺมนฺตฺจ อุทายึ ปฺจกงฺคฺจ ถปตึ อารพฺภ ภาสิตํ, ปฺจกงฺโค ภนฺเต ถปติ อายสฺมนฺตํ อุทายึ อุปสงฺกมิตฺวา เวทนํ ปุจฺฉิ, อายสฺมา ภนฺเต อุทายี ปฺจกงฺคํ ถปตึ เอตทโวจ ‘‘ติสฺโส โข ถปติ เวทนา วุตฺตา ภควตา สุขา เวทนา ทุกฺขา เวทนา อทุกฺขมสุขา เวทนา’’ติ. เอวํ วุตฺเต ภนฺเต ปฺจกงฺโค ถปติ อายสฺมนฺตํ อุทายึ เอตทโวจ ‘‘น โข ภนฺเต อุทายิ ติสฺโส เวทนา วุตฺตา ภควตา, ทฺเว เวทนา วุตฺตา ภควตา สุขา เวทนา ทุกฺขา เวทนา, ยายํ ภนฺเต อทุกฺขมสุขา เวทนา, สนฺตสฺมึ เอสา ปณีเต สุเข วุตฺตา ภควตา’’ติ. เนว อสกฺขิ โข ภนฺเต อายสฺมา อุทายี ปฺจกงฺคํ ถปตึ สฺาเปตุํ, น ปน อสกฺขิ ปฺจกงฺโค ถปติ อายสฺมนฺตํ อุทายึ สฺาเปตุํ. อสฺโสสิ โข อายสฺมา อานนฺโท อายสฺมโต อุทายิสฺส ปฺจกงฺเคน ถปตินา สทฺธึ อิมํ กถาสลฺลาปํ, อถ โข ภนฺเต อายสฺมา อานนฺโท ยาวตโก อโหสิ ¶ อายสฺมโต อุทายิสฺส ปฺจกงฺเคน ถปตินา สทฺธึ กถาสลฺลาโป, ตํ สพฺพํ ภควโต อาโรเจสิ. ตสฺมึ ภนฺเต วตฺถุสฺมึ ภาสิตํ.

ปุจฺฉา – อปณฺณกสุตฺตํ ปนาวุโส ภควตา กตฺถ กํ อารพฺภ กิสฺมึ วตฺถุสฺมึ ภาสิตํ.

วิสฺสชฺชนา – โกสเลสุ ภนฺเต สาลายํ นาม โกสลานํ พฺราหฺมณคาเม สาเลยฺยเก พฺราหฺมณคหปติเก อารพฺภ ภาสิตํ. สมฺพหุลา ภนฺเต อฺติตฺถิยา สาเลยฺยกานํ ¶ พฺราหฺมณคหปติกานํ อตฺตโน อตฺตโน มิจฺฉาทิฏฺิโย ปฏิคฺคณฺหาเปสุํ อุคฺคณฺหาเปสุํ. เต ปน ภนฺเต สาเลยฺยกา พฺราหฺมณคหปติกา เอกทิฏฺิยมฺปิ ปติฏฺาตุํ น สกฺขึสุ. ตสฺมึ ภนฺเต วตฺถุสฺมึ ภาสิตํ.

ปุจฺฉา – ตตฺร ¶ อาวุโส ภควตา ปมํ มิจฺฉาวาโท จ สมฺมาวาโท จ กถํ วิภชิตฺวา ปกาสิโต.

วิสฺสชฺชนา – ตตฺร ภนฺเต ภควตา ‘‘สนฺติ คหปตโย เอเก สมณพฺราหฺมณา เอวํวาทิโน เอวํทิฏฺิโน นตฺถิ ทินฺนํ นตฺถิ ยิฏฺํ นตฺถิ หุตํ นตฺถิ สุกตทุกฺกฏานํ กมฺมานํ ผลํ วิปาโก’’ติ เอวมาทินา ปมํ มิจฺฉาวาโท จ สมฺมาวาโท จ วิภชิตฺวา ปกาสิโต.

ปุจฺฉา – ตตฺถ ¶ อาวุโส ภควตา มิจฺฉาวาทีนฺจ โทโส สมฺมาวาทีนฺจ คุโณ กถํ วิจาเรตฺวา ปกาสิโต.

วิสฺสชฺชนา – ตตฺถ ภนฺเต ภควตา ‘‘ตตฺร คหปตโย เยเต สมณพฺราหฺมณา เอวํวาทิโน เอวํทิฏฺิโน นตฺถิ ทินฺนํ นตฺถิ ยิฏฺํ นตฺถิ หุตํ นตฺถิ สุกตทุกฺกฏานํ กมฺมานํ ผลํ วิปาโก’’ติ เอวมาทินา ภนฺเต มิจฺฉาวาทีนฺจ โทโส สมฺมาวาทีนฺจ คุโณ ภควตา วิจาเรตฺวา ปกาสิโต.

ปุจฺฉา – กถฺจาวุโส ¶ ตตฺถ ภควตา วิฺุโน ปุริสปุคฺคลสฺส ปฏิสฺจิกฺขณา ปกาสิตา.

วิสฺสชฺชนา – ตตฺร ¶ คหปตโย วิฺู ปุริโส อิติ ปฏิสฺจิกฺขตีติ เอวมาทินา ภนฺเต ตตฺถ ภควตา วิฺุโน ปุริสปุคฺคลสฺส ปฏิสฺจิกฺขณา ปกาสิตา.

ปุจฺฉา – กถฺจาวุโส ¶ ภควตา อฺเสุปิ มิจฺฉาวาทสมฺมาวาเทสุ อปณฺณกปฏิปทา วิจาเรตฺวา ปกาสิตา, ตํ สงฺเขปโต กเถสิ.

วิสฺสชฺชนา – ยเถว ภนฺเต ปเม วาเท, เอวเมว โข ภนฺเต อกิริยวาทาทีสุ จตูสุ จ มิจฺฉาวาเทสุ โทสํ กิริยวาทาทีสุ จ จตูสุ สมฺมาวาเทสุ คุณํ, ตตฺถ จ วิฺุโน ปุริสสฺส ปฏิสฺจิกฺขณาการํ ทสฺเสตฺวา ภควตา อปณฺณกปฏิปทา ปกาสิตา.

ปุจฺฉา – อมฺพลฏฺิกราหุโลวาทสุตฺตํ ¶ ปนาวุโส ภควตา กตฺถ กํ อารพฺภ ภาสิตํ.

วิสฺสชฺชนา – ราชคเห ภนฺเต อายสฺมนฺตํ ราหุลํ อารพฺภ ภาสิตํ.

ปุจฺฉา – มหาราหุโลวาทสุตฺตํ ¶ ปนาวุโส ภควตา กตฺถ กํ อารพฺภ กิสฺมึ วตฺถุสฺมึ ภาสิตํ.

วิสฺสชฺชนา – สาวตฺถิยํ ภนฺเต อายสฺมนฺตํ ราหุลํ อารพฺภ ภาสิตํ. อายสฺมา ภนฺเต ราหุโล ภควโต เจว อตฺตโน จ อตฺตภาวสมฺปตฺตึ นิสฺสาย เคหสฺสิตํ ฉนฺทราคํ อุปฺปาเทสิ. ตสฺมึ ภนฺเต วตฺถุสฺมึ ภาสิตํ.

ปุจฺฉา – จูฬมาลุกฺยสุตฺตํ ¶ ปนาวุโส ภควตา กตฺถ กํ อารพฺภ กิสฺมึ วตฺถุสฺมึ ภาสิตํ.

วิสฺสชฺชนา – สาวตฺถิยํ ภนฺเต อายสฺมนฺตํ มาลุกฺยปุตฺตํ อารพฺภ ภาสิตํ. อายสฺมา ภนฺเต มาลุกฺยปุตฺโต อตฺตโน ปวิวิตฺตสฺส รโหคตสฺส ปฏิสลฺลีนสฺส เจตโส ปริวิตกฺกํ ภควโต อาโรเจสิ. ตสฺมึ ภนฺเต วตฺถุสฺมึ ภาสิตํ.

ปุจฺฉา – มหามาลุกฺยสุตฺตํ ¶ ปนาวุโส ภควตา กตฺถ กํ อารพฺภ กิสฺมึ วตฺถุสฺมึ ภาสิตํ.

วิสฺสชฺชนา – ตสฺมึเยว ภนฺเต สาวตฺถิยํ อายสฺมนฺตํ มหามาลุกฺยปุตฺตํ อารพฺภ ภาสิตํ.

ปุจฺฉา – เตนาวุโส ¶ ภควตา…เป… สมฺมาสมฺพุทฺเธน ภทฺทาลิสุตฺตํ กตฺถ กํ อารพฺภ กิสฺมึ วตฺถุสฺมึ ภาสิตํ.

วิสฺสชฺชนา – สาวตฺถิยํ ภนฺเต อายสฺมนฺตํ ภทฺทาลึ อารพฺภ ภาสิตํ. อายสฺมา ภนฺเต ภทฺทาลิ ภควตา สิกฺขาปเท ปฺาปิยมาเน ภิกฺขุสงฺเฆ สิกฺขํ สมาทิยมาเน อนุสฺสาหํ ปเวเทสิ. ตสฺมึ ภนฺเต วตฺถุสฺมึ ภาสิตํ.

อจฺจโย ¶ มํ ภนฺเต อจฺจคมา ยถาพาลํ ยถามูฬฺหํ ยถาอกุสลํ, โยหํ ภควตา สิกฺขาปเท ปฺาปิยมาเน ภิกฺขุสงฺเฆ สิกฺขํ สมาทิยมาเน อนุสฺสาหํ ปเวเทสึ, ตสฺส เม ภนฺเต ภควา อจฺจยํ อจฺจยโต ปฏิคฺคณฺหาตุ อายตึ สํวราย –

ปุจฺฉา – อถ ¶ โข อาวุโส อายสฺมา ภทฺทาลิ ภควนฺตํ กีทิสํ ปฺหํ ปุจฺฉิ, กถฺจสฺส ภควา ตํ วิภชิตฺวา พฺยากาสิ.

วิสฺสชฺชนา – อถ โข ภนฺเต อายสฺมา ภทฺทาลิ ‘‘โก นุ โข ภนฺเต เหตุ, โก ปจฺจโย, เยน มิเธกจฺจํ ภิกฺขุํ ปสยุ ปสยุ การณํ กโรนฺตี’’ติ เอวมาทินา ภควนฺตํ ปฺหํ อปุจฺฉิ. ภควา จ ภนฺเต ‘‘อิธ ภทฺทาลิ เอกจฺโจ ภิกฺขุ อภิณฺหาปตฺติโก โหติ, อาปตฺติพหุโล’’ เอวมาทินา อายสฺมโต ภทฺทาลิสฺส วิภชิตฺวา พฺยากาสิ.

ปุจฺฉา – ตทาปิ ¶ โข อาวุโส อายสฺมา ภทฺทาลิ ปุนปิ ภควนฺตํ กีทิสํ ปฺหํ ปุจฺฉิ, กถฺจสฺส ภควา ตมฺปิ วิภชิตฺวา พฺยากาสิ.

วิสฺสชฺชนา – ตทาปิ ภนฺเต อายสฺมา ภทฺทาลิ ‘‘โก นุ โข ภนฺเต เหตุ, โก ปจฺจโย, เยน ปุพฺเพ อปฺปตรานิ เจว สิกฺขาปทานิ อเหสุํ, พหุตรา จ ภิกฺขู อฺาย สณฺฑหึสุ. โก ปน ภนฺเต เหตุ, โก ปจฺจโย เยน เอตรหิ พหุตรานิ เจว สิกฺขาปทานิ โหนฺติ อปฺปตรา จ ภิกฺขู อฺาย สณฺฑหนฺตี’’ติ ภควนฺตํ ปุนปิ ปฺหํ อปุจฺฉิ. ภควา จ ภนฺเต ‘‘เอวเมตํ ภทฺทาลิ โหติ, สตฺเตสุ หายมาเนสุ สทฺธมฺเม อนฺตรธายมาเน พหุตรานิ โหนฺติ อปฺปตรา จ ภิกฺขู อฺาย สณฺฑหนฺตี’’ติ, เอวมาทินา อายสฺมโต ภทฺทาลิสฺส วิภชิตฺวา วิภชิตฺวา พฺยากตา.

ปุจฺฉา – ลฏุกิโกปมสุตฺตํ ¶ ปนาวุโส ภควตา กตฺถ กํ อารพฺภ กิสฺมึ วตฺถุสฺมึ ภาสิตํ.

วิสฺสชฺชนา – องฺคุตฺตราเปสุ ภนฺเต อาปเณ นาม องฺคุตฺตราปานํ นิคเม อายสฺมนฺตํ อุทายึ อารพฺภ ภาสิตํ. อายสฺมา ภนฺเต อุทายี ภควนฺตํ อุปสงฺกมิตฺวา เอตทโวจ ‘‘อิธ มยฺหํ ภนฺเต รโหคตสฺส ปฏิสลฺลีนสฺส เอวํ เจตโส ปริวิตกฺโก อุทปาทิ ‘‘พหูนํ วต โน ภควา ทุกฺขธมฺมานํ อปหตฺตา, พหูนํ วต โน ภควา สุขธมฺมานํ อุปหตฺตา, พหูนํ วต โน ภควา อกุสลานํ ธมฺมานํ อปหตฺตา, พหูนํ วต โน ภควา กุสลานํ ธมฺมานํ อุปหตฺตา’ติ’’. ตสฺมึ ภนฺเต วตฺถุสฺมึ ภาสิตํ.

ปุจฺฉา – อถ ¶ โข อาวุโส ภควา กีทิสี อุปมาโย ทสฺเสตฺวา ภิกฺขูนํ โอวาทํ อทาสิ.

วิสฺสชฺชนา – อถ โข ภนฺเต ภควา ลฏุกิโกปมํ หตฺถินาโคปมํ ทลิทฺทปุริโสปมํ คหปติโกปมนฺติ จตสฺโส อุปมาโย ทสฺเสตฺวา ภิกฺขูนํ โอวาทมทาสิ.

ปุจฺฉา – เอวฺจาวุโส ¶ ภควา จตูหิ อุปมาหิ ภิกฺขูนํ โอวาทํ ทตฺวา กถํ อุตฺตริ ธมฺมเทสนํ ปวฑฺเฒสิ.

วิสฺสชฺชนา – เอวํ โข ภนฺเต ภควา จตูหิ อุปมาหิ ภิกฺขูนํ โอวาทํ ทตฺวา ‘‘จตฺตาโร เม อุทายิ ปุคฺคลา สนฺโต สํวิชฺชมานา โลกสฺมึ’’นฺติ เอวมาทินา อุตฺตริ ภิกฺขูนํ ธมฺมกถํ ปวฑฺเฒสิ.

ปุจฺฉา – จาตุมสุตฺตํ ¶ ปนาวุโส ภควตา กตฺถ กํ อารพฺภ กิสฺมึ วตฺถุสฺมึ ภาสิตํ.

วิสฺสชฺชนา – จาตุมายํ ภนฺเต อายสฺมนฺตานํ สาริปุตฺตโมคฺคลานตฺเถรานํ สทฺธิวิหาริเก อธุนา ปพฺพชิเต สมฺพหุเล ภิกฺขู อารพฺภ ภาสิตํ. สาริปุตฺตโมคฺคลฺลานปฺปมุขานิ ภนฺเต ปฺจมตฺตานิ ภิกฺขุสตานิ จาตุมํ อนุปฺปตฺตานิ โหนฺติ ภควนฺตํ ทสฺสนาย, เต จ อาคนฺตุกา ภิกฺขู เนวาสิเกหิ ภิกฺขูหิ สทฺธึ ปฏิสมฺโมทมานา เสนาสนานิ ปฺาปยมานา ปตฺตจีวรานิ ปฏิสามยมานา อุจฺจาสทฺทา มหาสทฺทา อเหสุํ. ตสฺมึ ภนฺเต วตฺถุสฺมึ ภาสิตํ.

ปุจฺฉา – กถฺจาวุโส ¶ ตตฺถ ภควา ภิกฺขูนํ โอวาทํ อทาสิ.

วิสฺสชฺชนา – จตฺตาริมานิ ภิกฺขเว ภยานิ อุทโกโรหนฺเต ปาติกงฺขิตพฺพานีติ เอวมาทินา ภนฺเต ภควา ตตฺถ ภิกฺขูนํ โอวาทํ อทาสิ.

ปุจฺฉา – นฬกปานสุตฺตํ ¶ ปนาวุโส ภควตา กตฺถ กํ อารพฺภ ภาสิตํ.

วิสฺสชฺชนา – นฬกปาเน ภนฺเต อนุรุทฺธตฺเถรปฺปมุเข สมฺพหุเล อภิฺาเต อภิฺาเต กุลปุตฺเต อารพฺภ ภาสิตํ.

ปุจฺฉา – โคลิยานิสุตฺตํ ¶ ปนาวุโส กตฺถ กํ อารพฺภ กิสฺมึ วตฺถุสฺมึ เกน ภาสิตํ.

วิสฺสชฺชนา – ราชคเห ภนฺเต อายสฺมนฺตํ โคลิยานึ อารพฺภ อายสฺมตา สาริปุตฺตตฺเถเรน ธมฺมเสนาปตินา ภาสิตํ. อายสฺมา ภนฺเต โคลิยานิ อารฺิโก ปทสมาจาโร สงฺฆมชฺเฌ โอสโฏ โหติ เกนจิเทว กรณีเยน, ตสฺมึ ภนฺเต วตฺถุสฺมึ ภาสิตํ.

ปุจฺฉา – เตนาวุโส ¶ ภควตา…เป… สมฺมาสมฺพุทฺเธน กีฏาคิริสุตฺตํ กตฺถ กํ อารพฺภ กิสฺมึ วตฺถุสฺมึ ภาสิตํ.

วิสฺสชฺชนา – กาสีสุ ภนฺเต กีฏาคิริสฺมึ กาสีนํ นิคเม อสฺสชิปุนพฺพสุเก ภิกฺขู อารพฺภ ภาสิตํ. อสฺสชิปุนพฺพสุกา ภนฺเต ภิกฺขู ภิกฺขูหิ สหธมฺมิกํ วุจฺจมานา เอวมาหํสุ ‘‘มยํ โข อาวุโส สายฺเจว ภุฺชาม ปาโต จ ทิวา จ วิกาเล, เต มยํ สายฺเจว ภุฺชมานา ปาโต จ ทิวา จ วิกาเล อปฺปาพาธตฺจ สฺชานาม อปฺปาตงฺกตฺจ ลหุฏฺานฺจ พลฺจ ผาสุวิหารฺจ, เต มยํ กึ สนฺทิฏฺิกํ หิตฺวา กาลิกํ อนุธาวิสฺสาม, สายฺเจว มยํ ภุฺชิสฺสาม ปาโต จ ทิวา จ วิกาเล’’ติ. ตสฺมึ ภนฺเต วตฺถุสฺมึ ภาสิตํ.

ปุจฺฉา – เตวิชฺชวจฺฉสุตฺตํ ¶ ปนาวุโส ภควตา กตฺถ กํ อารพฺภ กิสฺมึ วตฺถุสฺมึ ภาสิตํ.

วิสฺสชฺชนา – เวสาลิยํ ภนฺเต วจฺฉโคตฺตํ ปริพฺพาชกํ อารพฺภ ภาสิตํ. วจฺฉโคตฺโต ภนฺเต ปริพฺพาชโก ภควนฺตํ เอตทโวจ ‘‘สุตํ เม ภนฺเต สมโณ โคตโม สพฺพฺู สพฺพทสฺสาวี อปริเสสํ าณทสฺสนํ ปฏิชานาติ, จรโต จ เม ติฏฺโต จ สุตฺตสฺส จ ชาครสฺส จ สตตํ สมิตํ าณทสฺสนํ ปจฺจุปฏฺิต’’นฺติ. เย เต ภนฺเต เอวมาหํสุ ‘‘สมโณ โคตโม สพฺพฺู สพฺพทสฺสาวี อปริเสสํ าณทสฺสนํ ปฏิชานาติ, จรโต จ เม ติฏฺโต จ สุตฺตสฺส จ ชาครสฺส จ สตตํ สมิตํ าณทสฺสนํ ปจฺจุปฏฺิต’’นฺติ. กจฺจิ เต ภนฺเต ภควโต วุตฺตวาทิโน, น จ ภควนฺตํ อภูเตน อพฺภาจิกฺขนฺติ, ธมฺมสฺส จานุธมฺมํ พฺยากโรนฺติ, น จ โกจิ สหธมฺมิโก วาทานุวาโท คารยฺหํ านํ อาคจฺฉตี’’ติ. ตสฺมึ ภนฺเต วตฺถุสฺมึ ภาสิตํ.

ปุจฺฉา – อคฺคิวจฺฉสุตฺตํ ¶ ปนาวุโส กตฺถ กํ อารพฺภ กิสฺมึ วตฺถุสฺมึ ภาสิตํ.

วิสฺสชฺชนา – สาวตฺถิยํ ภนฺเต วจฺฉโคตฺตํ ปริพฺพาชกํ ภาสิตํ. วจฺฉโคตฺโต ภนฺเต ปริพฺพาชโก ภควนฺตํ อุปสงฺกมิตฺวา ‘‘กึ นุ โข โภ โคตม ‘สสฺสโต โลโก อิทเมว สจฺจํ โมฆมฺ’นฺติ เอวํทิฏฺิ ภวํ โคตโม’’ติ เอวมาทิกํ ปฺหํ อปุจฺฉิ. ตสฺมึ ภนฺเต วตฺถุสฺมึ ภาสิตํ.

ปุจฺฉา – มหาวจฺฉสุตฺตํ ปนาวุโส ภควตา กตฺถ กํ อารพฺภ กิสฺมึ วตฺถุสฺมึ ภาสิตํ.

วิสฺสชฺชนา – ราชคเห ภนฺเต วจฺฉโคตฺตํเยว ปริพฺพาชกํ อารพฺภ ภาสิตํ. วจฺฉโคตฺโต ภนฺเต ปริพฺพาชโก ภควนฺตํ อุปสงฺกมิตฺวา ¶ เอตทโวจ ‘‘ทีฆรตฺตาหํ โภตา โคตเมน สหกถี, สาธุ เม ภวํ โคตโม สํขิตฺเตน กุสลากุสลํ เทเสตู’’ติ. ตสฺมึ ภนฺเต วตฺถุสฺมึ ภาสิตํ.

ปุจฺฉา – เอวํ ¶ วุตฺเต โข อาวุโส วจฺฉโคตฺโต ปริพฺพาชโก อิมสฺมึ ธมฺมวินเย ปสนฺโน หุตฺวา กีทิสํ ปสนฺนาการํ อกาสิ, กถฺจสฺส ธมฺมาภิสมโย อโหสิ.

วิสฺสชฺชนา – เอวํ วุตฺเต ภนฺเต วจฺฉโคตฺโต ปริพฺพาชโก ‘‘สเจ หิ โภ โคตม อิมํ ธมฺมํ ภวํเยว โคตโม อาราธโก อภวิสฺส, โน จ โข ภิกฺขู อาราธกา อภวิสฺสํสุ, เอวมิทํ พฺรหฺมจริยํ อปริปูรํ อภวิสฺส เตนงฺเคนา’’ติ เอวมาทินา อิมสฺมึ ธมฺมวินเย ปสนฺโน ปสนฺนาการมกาสิ. ยาว อรหตฺตฺจสฺส ธมฺมาภิสมโย อโหสิ.

ปุจฺฉา – ทีฆนขสุตฺตํ ¶ ปนาวุโส ภควตา กตฺถ กํ อารพฺภ กิสฺมึ วตฺถุสฺมึ ภาสิตํ.

วิสฺสชฺชนา – ราชคเห ภนฺเต ทีฆนขํ ปริพฺพาชกํ อารพฺภ ภาสิตํ. ทีฆนโข ภนฺเต ปริพฺพาชโก ภควนฺตํ อุปสงฺกมิตฺวา เอตทโวจ ‘‘อหฺหิ โภ โคตม เอวํวาที เอวํทิฏฺิ สพฺพํ เม นกฺขมตี’’ติ. ตสฺมึ ภนฺเต วตฺถุสฺมึ ภาสิตํ.

ปุจฺฉา – อิมสฺมึ ¶ จ ปนาวุโส เวยฺยากรณสฺมึ ภฺมาเน เกสํ ปุคฺคลานํ วิเสสาธิคโม อโหสิ.

วิสฺสชฺชนา – อิมสฺมิฺจ ปน ภนฺเต เวยฺยากรณสฺมึ ภฺมาเน อายสฺมโต สาริปุตฺตสฺส อนุปาทาย อาสเวหิ จิตฺตํ วิมุจฺจิ, ทีฆนขสฺส ปน ปริพฺพาชกสฺส ตสฺมึเยว อาสเน วิรชํ วีตมลํ ธมฺมจกฺขุํ อุทปาทิ ยํกิฺจิ สมุทยธมฺมํ, สพฺพํ ตํ นิโรธธมฺม’’นฺติ.

ปุจฺฉา – มาคณฺฑิยสุตฺตํ ¶ ปนาวุโส ภควตา กตฺถ กํ อารพฺภ กิสฺมึ วตฺถุสฺมึ ภาสิตํ.

วิสฺสชฺชนา – กุรูสุ ภนฺเต กมฺมาสธมฺเม นาม กุรูนํ นิคเม ภารทฺวาช โคตฺตสฺส พฺราหฺมณสฺส อคฺยาคาเร ติณสนฺถารเก มาคณฺฑิยํ ปริพฺพาชกํ อารพฺภ ภาสิตํ. มาคณฺฑิโย ภนฺเต ปริพฺพาชโก ภควนฺตํ ‘‘ภูนหุ สมโณ โคตโม’’ติ วเทสิ, ตสฺมึ ภนฺเต วฏฺุสฺมึ ภาสิตํ.

ปุจฺฉา – กถฺจาวุโส ¶ ภควา ตตฺถ มาคณฺฑิยสฺส ปริพฺพาชกสฺส สมนุยุฺชิตฺวา สมนุยุฺชิตฺวา ธมฺมํ เทเสสิ.

วิสฺสชฺชนา – ‘‘จกฺขุํ โข มาคณฺฑิย รูปารตํ รูปสมฺมุทิตํ, ตํ ตถาคตสฺส ทนฺตํ คุตฺตํ รกฺขิตํ สํวุตํ, ตสฺส จ สํวราย ธมฺมํ เทเสตี’’ติ เอวมาทินา ภนฺเต ตตฺถ ภควา มาคณฺฑิยสฺส ปริพฺพาชกสฺส สมนุยุฺชิตฺวา สมนุยุฺชิตฺวา ธมฺมํ เทเสสิ.

ปุจฺฉา – เอวํ ¶ โข อาวุโส มาคณฺฑิเยน ปริพฺพาชเกน ‘‘นกิฺจิ โภ โคตมา’’ติ ยถาภูตํ ปฏิสฺสุเต กถํ ภควา อตฺตโนปิ น กิฺจิ เกนจิปิ วตฺตพฺพตํ ปกาเสสิ.

วิสฺสชฺชนา – เอวํ โข ภนฺเต มาคณฺฑิเยน ปริพฺพาชเกน นกิฺจิ โภโคตมาติ ยถาภูตํ ปฏิสฺสุเต ‘‘อหํ โข ปน มาคณฺฑิย ปุพฺเพ อคาริยภูโต สมาโน ปฺจหิ กามคุเณหิ สมปฺปิโต สมงฺคีภูโต ปริจาเรสึ จกฺขุวิฺเยฺยหิ รูเปหิ อิฏฺเหิ มนาเปหิ ปิยรูเปหิ กามูปสํหิเตหิ รชนีเยหี’’ติ เอวมาทินา ภควา อตฺตโนปิ น กิฺจิ เกนจิปิ วตฺตพฺพตํ ปกาเสสิ.

ปุจฺฉา – อิมสฺมึ ¶ สุตฺเต ปริโยสานปุจฺฉํ ปุจฺฉิสฺสามิ อิมฺจ ปนาวุโส ธมฺมเทสนํ สุตฺวา มาคณฺฑิโย ปริพฺพาชโก อิมสฺมึ ธมฺมวินเย ปสนฺโน หุตฺวา กีทิสํ ปสนฺนาการมกาสิ.

วิสฺสชฺชนา – อิมํ ¶ จ ปน ภนฺเต ธมฺมเทสนํ สุตฺวา มาคณฺฑิโย ปริพฺพาชโก ‘อภิกฺกนฺตํ โภ โคตม อภิกฺกนฺตํ โภ โคตมา’’ติ เอวมาทินา อิมสฺมึ ธมฺมวินเย ปสนฺโน ปสนฺนาการมกาสิ.

ปุจฺฉา – สนฺทกสุตฺตํ ปนาวุโส กตฺถ กํ อารพฺภ กิสฺมึ วตฺถุสฺมึ เกน ภาสิตํ.

วิสฺสชฺชนา – โกสมฺพิยํ ¶ ภนฺเต สนฺทกํ ปริพฺพาชกํ อารพฺภ อายสฺมตา อานนฺทตฺเถเรน ธมฺมภณฺฑาคาริเกน ภาสิตํ. สนฺทโก ภนฺเต ปริพฺพาชโก อายสฺมนฺตํ อานนฺทํ เอตทโวจ ‘‘สาธุวต ภวนฺตํเยว อานนฺทํ ปฏิภาตุ สเก อาจริย เก ธมฺมิกถา’’ติ, ตสฺมึ ภนฺเต วตฺถุสฺมึ ภาสิตํ.

ปุจฺฉา – กถฺจาวุโส ¶ ตตฺถ จตฺตาโร อพฺรหฺมจริยวาสา อายสฺมตา อานนฺทตฺเถเรน ธมฺมภณฺฑาคาริเกน วิจาเรตฺวา ปกาสิตา.

วิสฺสชฺชนา – อิธ สนฺทก เอกจฺโจ สตฺถา เอวํวาที โหติ เอวํทิฏฺิ นตฺถิ ทินฺนํ, นตฺถิ ยิฏฺํ, นตฺถิ หุตํ, นตฺถิ สุกตทุกฺกฏานํ กมฺมานํ ผลํวิปาโก, นตฺถิ อยํโลโก, นตฺถิ ปโรโลโก, นตฺถิ มาตา, นตฺถิ ปิตา, นตฺถิ สตฺตา โอปปาติกาติ

เอวมาทินา ¶ ภนฺเต ตตฺถ อายสฺมตา อานนฺทตฺเถเรน ธมฺมภณฺฑาคาริเกน จตฺตาโร อพฺรหฺมจริยวาสา วิจาเรตฺวา ปกาสิตา.

ปุจฺฉา – กถฺจาวุโส ¶ ตตฺถ จตฺตาริ อนสฺสาสิกานิ พฺรหฺมจริยานิ อายสฺมตา อานนฺทตฺเถเรน ธมฺมภณฺฑาคาริเกน วิจาเรตฺวา ปกาสิตานิ.

วิสฺสชฺชนา – อิธ ¶ สนฺทก เอกจฺโจ สตฺถา สพฺพฺู สพฺพทสฺสาวี อปริเสสํ าณทสฺสนํ ปฏิชานาติ ‘‘จรโต จ เม ติฏฺโต จ สุตฺตสฺส จ ชาครสฺส จ สตตํ สมิตํ าณทสฺสนํ ปจฺจุปฏฺิต’’นฺติ เอวมาทินา ภนฺเต ตตฺถ อายสฺมตา อานนฺทตฺเถเรน ธมฺมภณฺฑาคาริเกน จตฺตาริ อนสฺสาสิกานิ พฺรหฺมจริยานิ วิภชิตฺวา ปกาสิตานิ.

¶ โข อาวุโส สนฺทโก ปริพฺพาชโก อายสฺมนฺตํ อานนฺทตฺเถรํ กถํ ปุจฺฉิ, ตถฺจสฺสายสฺมานนฺทตฺเถโร พฺยากาสิ.

วิสฺสชฺชนา – อถ โข ภนฺเต สนฺทโก ปริพฺพาชโก ‘‘โส ปน โภ อานนฺท สตฺถา กึวาที กึ อกฺขายี’’ติ เอวมาทินา อายสฺมนฺตํ อานนฺทตฺเถรํ ปุจฺฉิ, อายสฺมา จ ภนฺเต อานนฺทตฺเถโร ‘‘อิธ สนฺทก ตถาคโต โลเก อุปฺปชฺชติ อรหํ สมฺมาสมฺพุทฺโธ วิชฺชาจรณสมฺปนฺโน’’ติ เอวมาทินา สนฺทกสฺส ปริพฺพาชกสฺส วิภชิตฺวา วิภชิตฺวา พฺยากาสิ.

ปุจฺฉา – อิมฺจ ¶ ปนาวุโส ธมฺมเทสนํ สุตฺวา สนฺทโก ปริพฺพาชโก อิมสฺมึ ธมฺมวินเย ปสนฺโน กีทิสํ ปสนฺนาการมกาสิ.

วิสฺสชฺชนา – อิมฺจ ¶ ภนฺเต ธมฺมเทสนํ สุตฺวา สนฺทโก ปริพฺพาชโก ‘‘อจฺฉริยํ โภ อานนฺท, อพฺภุตํ โภ อานนฺท, น จ นาม สธมฺโมกฺกํสนา ภวิสฺสติ, น ปรธมฺมวมฺภนา, อายตเน จ ธมฺมเทสนา, ตาว พหุกา จ นิยฺยาตาโร ปฺายิสฺสนฺตี’’ติ เอวมาทินา อิมสฺมึ ธมฺมวินเย ปสนฺโน ปสนฺนาการมกาสิ.

ปุจฺฉา – มหาสกุลุทายิสุตฺตํ ¶ ปนาวุโส ภควตา กตฺถ กํ อารพฺภ กิสฺมึ วตฺถุสฺมึ ภาสิตํ.

วิสฺสชฺชนา – ราชคเห ภนฺเต สกุลุทายึ ปริพฺพาชกํ อารพฺภ ภาสิตํ. สกุลุทายี ภนฺเต ปริพฺพาชโก ปุริมานิ ทิวสานิ ปุริมตรานิ โกตูหลสาลายํ นานาติตฺถิยานํ สมณพฺราหฺมณานํ ยาวตโก อโหสิ ภควนฺตฺจ ฉ จ สตฺถาโร อารพฺภ กถาสลฺลาโป, ตํ สพฺพํ ภควโต อาโรเจสิ. ตสฺมึ ภนฺเต วตฺถุสฺมึ ภาสิตํ.

ปุจฺฉา – สมณมุณฺฑิกสุตฺตํ ¶ ปนาวุโส ภควตา กตฺถ กํ อารพฺภ กิสฺมึ วตฺถุสฺมึ ภาสิตํ.

วิสฺสชฺชนา – สาวตฺถิยํ ภนฺเต อุคฺคาหมาน ปริพฺพาชกํ สมณมุณฺฑิกาปุตฺตํ อารพฺภ ภาสิตํ. อุคฺคาหมาโน ภนฺเต ปริพฺพาชโก สมณมุณฺฑิกาปุตฺโต ปฺจกงฺคํ ตปตึ เอตทโวจ ‘‘จตูหิ โข อหํ คหปติ ธมฺเมหิ สมนฺนาคตํ ปุริสปุคฺคลํ ปฺเปมิ สมฺปนฺนกุสลํ ปรมกุสลํ อุตฺตมปตฺติปตฺตํ สมณํ อโยชฺฌ’’นฺติ, ตสฺมึ ภนฺเต วตฺถุสฺมึ ภาสิตํ.

ปุจฺฉา – จูฬสกุลุทายีสุตฺตํ ¶ ปนาวุโส ภควตา กตฺถ กํ อารพฺภ กิสฺมึ วตฺถุสฺมึ ภาสิตํ.

วิสฺสชฺชนา – ราชคเห ¶ ภนฺเต สกุลุทายึ ปริพฺพาชกํ อารพฺภ ภาสิตํ, สกุลุทายี ภนฺเต ปริพฺพาชโก ภควนฺตํ เอตทโวจ ‘‘ยทาหํ ภนฺเต อิมํ ปริสํ อนุปสงฺกนฺโต โหมิ, อถายํ ปริสา อเนกวิหิตํ ติรจฺฉานกถํ กเถนฺติ นิสินฺนา โหติ. ยทา จ โข อหํ ภนฺเต อิมํ ปริสํ อุปสงฺกมนฺโต โหมิ, อถายํ ปริสา มมฺเว มุขํ อุลฺโลเกนฺตี นิสินฺนา โหติ ‘ยํ โน สมโณ อุทายี ธมฺมํ ภาสิสฺสติ, ตํ โสสฺสามา’ติ, ยทา ปน ภนฺเต ภควา อิมํ ปริสํ อุปสงฺกนฺโต โหติ, อถาหฺเจว อยฺจ ปริสา ภควโต มุขํ อุลฺโลเกนฺตา นิสินฺนา โหม ยํ โน ภควา ธมฺมํ ภาสิสฺสติ, ตํ โสสฺสามา’’ติ, ตสฺมึ ภนฺเต วตฺถุสฺมึ ภาสิตํ.

ปุจฺฉา – เวขนสสุตฺตํ ¶ ปนาวุโส ภควตา กตฺถ กํ อารพฺภ กิสฺมึ วตฺถุสฺมึ ภาสิตํ.

วิสฺสชฺชนา – สาวตฺถิยํ ภนฺเต เวขนสํ ปริพฺพาชกํ อารพฺภ ภาสิตํ, เวขนโส ภนฺเต ปริพฺพาชโก ภควโต สนฺติเก อุทานํ อุทาเนสิ ‘‘อยํ ปรโม วณฺโณ อยํ ปรโม วณฺโณ’’ติ, ตสฺมึ ภนฺเต วตฺถุสฺมึ ภาสิตํ.

ปุจฺฉา – ฆฏิการสุตฺตํ ¶ ปนาวุโส ภควตา กตฺถ กํ อารพฺภ กิสฺมึ วตฺถุสฺมึ ภาสิตํ.

วิสฺสชฺชนา – โกสเลสุ ภนฺเต ฆฏิการสฺส กุมฺภการสฺส ฆรวตฺถุปเทเส อายสฺมนฺตํ อานนฺทํ อารพฺภ ภาสิตํ. ภควา ภนฺเต ตสฺมึ ภูมิปเทเส สิตํ ปาตฺวากาสิ, อายสฺมา จ อานนฺโท ภควนฺตํ เอตทโวจ ‘‘โก นุ โข ภนฺเต เหตุ โก ปจฺจโย ภควโต สิตสฺส ปาตุกมฺมาย, น อการเณน ตถาคตา สิตํ ปาตุกโรนฺตี’’ติ, ตสฺมึ ภนฺเต วตฺถุสฺมึ ภาสิตํ.

ปุจฺฉา – รฏฺปาลสุตฺตํ ¶ ปนาวุโส กตฺถ กํ อารพฺภ กิสฺมึ วตฺถุสฺมึ เกน ภาสิตํ.

วิสฺสชฺชนา – กุรูสุ ภนฺเต ราชานํ โกรพฺยํ อารพฺภ อายสฺมตา รฏฺปาลตฺเถเรน ภาสิตํ. ราชา ภนฺเต โกรพฺโย อายสฺมนฺตํ รฏฺปาลํ เอตทโวจ ‘‘จตฺตาริมานิ โภ รฏฺปาล ปาริชุฺานิ, เยหิ ปาริชุฺเหิ สมนฺนาคตา อิเธกจฺเจ เกสมสฺสุํ โอหาเรตฺวา กาสายานิ วตฺถานิ อจฺฉาเทตฺวา อคารสฺมา อนาคาริยํ ปพฺพชนฺตี’’ติ เอวมาทิกํ วจนํ อโวจ, ตสฺมึ ภนฺเต วตฺถุสฺมึ ภาสิตํ.

ปุจฺฉา – อถ ¶ โข อาวุโส อายสฺมา รฏฺปาลตฺเถโร รฺโ โกรพฺยสฺส กถํ ปมํ ธมฺมุทฺเทสํ วิตฺถาเรตฺวา ปกาเสสิ.

วิสฺสชฺชนา – อถ โข ภนฺเต อายสฺมา รฏฺปาลตฺเถโร ‘‘ตํ กึ มฺสิ มหาราช ตฺวํ วีสติวสฺสุทฺเทสิโกปิ ปณฺณวีสติวสฺสุทฺเทสิโกปิ หตฺถิสฺมิมฺปิ กตาวี อสฺสสฺมิมฺปิ กตาวี รถสฺมิมฺปิ กตาวี ธนุสฺมิมฺปิ กตาวี ถรุสฺมิมฺปิ กตาวี อูรุพลี พาหุพลี อลมตฺโต สงฺคามาวจโร’’ติ เอวมาทินา ปมํ ธมฺมุทฺเทสํ วิตฺถาเรตฺวา ปกาเสสิ.

ปุจฺฉา – กถํ ¶ ปนาวุโส อายสฺมา รฏฺปาลตฺเถโร รฺโ โกรพฺยสฺส ทุติยมฺปิ ธมฺมุทฺเทสํ วิตฺถาเรตฺวา ปกาเสสิ.

วิสฺสชฺชนา – ‘‘ตํ ¶ กึ มฺสิ มหาราช, อตฺถิ เต โกจิ อนุสายิโก อาพาโธ’’ติ เอวมาทินา ภนฺเต อายสฺมา รฏฺปาโล รฺโ โกรพฺยสฺส ทุติยํ ธมฺมุทฺเทสํ วิตฺถาเรตฺวา ปกาเสสิ.

ปุจฺฉา – กถํ ¶ ปนาวุโส อายสฺมา รฏฺปาลตฺเถโร รฺโ โกรพฺยสฺส ตติยมฺปิ ธมฺมุทฺเทสํ วิตฺถาเรตฺวา ปกาเสสิ.

วิสฺสชฺชนา – ‘‘ตํ ¶ กึ มฺสิ มหาราช, ยถา ตฺวํ เอตรหิ ปฺจหิ กามคุเณหิ สมปฺปิโต สมงฺคีภูโต ปริจาเรสิ, ลจฺฉสิ ตฺวํ ปรตฺถาปิ เอวเมวาหํ อิเมเหว ปฺจหิ กามคุเณหิ สมปฺปิโต สมงฺคีภูโต ปริจาเรมี’’ติ เอวมาทินา ภนฺเต อายสฺมา รฏฺปาโล รฺโ โกรพฺยสฺส ตติยํ ธมฺมุทฺเทสํ วิตฺถาเรตฺวา ปกาเสสิ.

ปุจฺฉา – จตุตฺถมฺปิ ¶ โข อาวุโส ธมฺมุทฺเทสํ อายสฺมา รฏฺปาลตฺเถโร รฺโ โกรพฺยสฺส กถํ วิตฺถาเรตฺวา ปกาเสสิ.

วิสฺสชฺชนา – ‘‘ตํ กึ มฺสิ มหาราช, ผีตํ กุรุํ อชฺฌาวสสี’’ติ เอวมาทินา ภนฺเต อายสฺมา รฏฺปาลตฺเถโร รฺโ โกรพฺยสฺส จตุตฺถํ ธมฺมุทฺเทสํ วิตฺถาเรตฺวา ปกาเสสิ.

ปุจฺฉา – มฆเทวสุตฺตํ ¶ ปนาวุโส ภควตา กตฺถ กํ อารพฺภ กิสฺมึ วตฺถุสฺมึ ภาสิตํ.

วิสฺสชฺชนา – มิถิลายํ ภนฺเต มฆเทวอมฺพวเน อายสฺมนฺตํ อานนฺทํ อารพฺภ ภาสิตํ. ภควา ภนฺเต อฺตรสฺมึ ปเทเส สิตํ ปาตฺวากาสิ, อายสฺมา อานนฺโท ภควนฺตํ เอตทโวจ ‘‘โก นุ โข ภนฺเต โก ปจฺจโย ภควโต สิตสฺส ปาตุกมฺมาย, น อการเณน ตถาคตา สิตํ ปาตุกโรนฺตี’’ติ, ตสฺมึ ภนฺเต วตฺถุสฺมึ ภาสิตํ.

ปุจฺฉา – มธุรสุตฺตํ ¶ ปนาวุโส กตฺถ กํ อารพฺภ กิสฺมึ วตฺถุสฺมึ เกน ภาสิตํ.

วิสฺสชฺชนา – มธุรายํ ภนฺเต ราชานํ มาธุรํ อวนฺติปุตฺตํ อารพฺภ อายสฺมตา มหากจฺจานตฺเถเรน ภาสิตํ, ราชา ภนฺเต มาธุโร อวนฺติปุตฺโต อายสฺมนฺตํ มหากจฺจานํ เอตทโวจ ‘‘พฺรหฺมณา โภ กจฺจาน เอวมาหํสุ พฺราหฺมโณว เสฏฺโ วณฺโณ, หีโน อฺโ วณฺโณ. พฺราหฺมโณว สุกฺโก วณฺโณ, กณฺโห อฺโ วณฺโณ. พฺราหฺมณาว สุชฺฌนฺติ ¶ , โน อพฺราหฺมณา. พฺราหฺมณาว พฺรหฺมุโน ปุตฺตา โอรสา มุขโต ชาตา พฺรหฺมชา พฺรหฺมนิมฺมิตา พฺรหฺมทายาทาติ. อิธ ภวํ กจฺจาโน กิมกฺขายี’’ติ. ตสฺมึ ภนฺเต วตฺถุสฺมึ ภาสิตํ.

ปุจฺฉา – โพธิราชกุมารสุตฺตํ ¶ ปนาวุโส ภควตา กตฺถ กํ อารพฺภ กิสฺมึ วตฺถุสฺมึ ภาสิตํ.

วิสฺสชฺชนา – ภคฺเคสุ ภนฺเต สุสุมารคิเร โพธึ ราชกุมารํ อารพฺภ ภาสิตํ. โพธิ ภนฺเต ราชกุมาโร ภควนฺตํ เอตทโวจ ‘‘มยํ โข ภนฺเต เอวํ โหติ. น โข สุเขน สุขํ อธิคนฺตพฺพํ, ทุกฺเขน โข สุขํ อธิคนฺตพฺพ’’นฺติ, ตสฺมึ ภนฺเต วตฺถุสฺมึ ภาสิตํ.

ปุจฺฉา – เอวํ ¶ วุตฺเต โข อาวุโส โพธิ ราชกุมาโร ภควนฺตํ กถํ ปุจฺฉิ, กถฺจสฺส ภควา พฺยากาสิ.

วิสฺสชฺชนา – เอวํ วุตฺเต ภนฺเต โพธิราชกุมาโร ภควนฺตํ เอตทโวจ ‘‘กีว จิเรน นุ โข ภนฺเต ภิกฺขุ ตถาคตํ วินายกํ ลภมาโน ยสฺสตฺถาย กุลปุตฺตา สมฺมเทว อคารสฺมา อนคาริยํ ปพฺพชนฺติ, ตทนุตฺตรํ พฺรหฺมจริยปริโยสานํ ทิฏฺเว ธมฺเม สยํ อภิฺา สจฺฉิกตฺวา อุปสมฺปชฺช วิหเรยฺยา’’ติ, ภควา จ ภนฺเต ‘‘เตน หิ ราชกุมาร ตํเยเวตฺถ ปฏิปุจฺฉิสฺสามิ, ยถา เต ขเมยฺย, ตถา นํ พฺยากเรยฺยาสี’’ติ, เอวมาทินา วิภชิตฺวา พฺยากาสิ.

ปุจฺฉา – อิมฺจ ¶ ปนาวุโส ธมฺมเทสนํ สุตฺวา โพธิราชกุมาโร อิมิสฺสํ ธมฺมเทสนายํ ปสนฺโน กีทิสํ ปสนฺนาการมกาสิ.

วิสฺสชฺชนา – อิมฺจ ปน ภนฺเต ธมฺมเทสนํ สุตฺวา โพธิราชกุมาโร ‘‘อโห พุทฺโธ อโห ธมฺโม อโห ธมฺมสฺส สฺวากฺขาตตา, ยตฺร หิ นาม สายมนุสิฏฺโ, ปาโต วิเสสํ อธิคมิสฺสติ, ปาตมนุสิฏฺโ สายํ วิเสสํ อธิคมิสฺสตี’’ติ เอวมาทินา อิมิสฺสํ ธมฺมเทสนายํ ปสนฺโน ปสนฺนาการมกาสิ.

ปุจฺฉา – องฺคุลิมาลสุตฺตํ ¶ ปนาวุโส ภควตา กตฺถ กํ อารพฺภ กิสฺมึ วตฺถุสฺมึ ภาสิตํ.

วิสฺสชฺชนา – สาวตฺถิยํ ภนฺเต อายสฺมนฺตํ องฺคุลิมาลตฺเถรํ อารพฺภ ภาสิตํ. อายสฺมา ภนฺเต องฺคุลิมาลตฺเถโร ภควนฺตํ เอตทโวจ ‘‘อิธาหํ ภนฺเต ปุพฺพณฺหสมยํ นิวาเสตฺวา ปตฺตจีวรมาทาย สาวตฺถึ ปิณฺฑาย ปาวิสึ, อทฺทสํ โข อหํ ภนฺเต สาวตฺถิยํ สปทานํ ปิณฺฑาย จรมาโน อฺตรํ อิตฺถึ มูฬฺหคพฺภํ วิฆาตคพฺภํ ทิสฺวาน มยฺหํ เอตทโหสิ ‘‘กิลิสฺสนฺติ วต โภ สตฺตา, กิลิสฺสนฺติ วต โภ สตฺตา’’ติ, ตสฺมึ ภนฺเต วตฺถุสฺมึ ภาสิตํ.

ปุจฺฉา – ปิยชาติกสุตฺตํ ¶ ปนาวุโส ภควตา กตฺถ กํ อารพฺภ กิสฺมึ วตฺถุสฺมึ ภาสิตํ.

วิสฺสชฺชนา – สาวตฺถิยํ ภนฺเต อฺตรํ คหปตึ อารพฺภ ภาสิตํ, สาวตฺถิยํ ภนฺเต อฺตรสฺส คหปติสฺส เอกปุตฺตโก ปิโย มนาโป กาลงฺกโต โหติ, ตสฺส กาลํ กิริยาย เนว กมฺมนฺตา ปฏิภนฺติ, น ภตฺตํ ปฏิภาติ, โส อาฬาหนํ คนฺตฺวา กนฺทติ ‘‘กหํ เอกปุตฺตก กหํ เอกปุตฺตกา’’ติ, ตสฺมึ ภนฺเต วตฺถุสฺมึ ภาสิตํ.

ปุจฺฉา – พาหิติก ¶ สุตฺตํ ปนาวุโส กตฺถ กํ อารพฺภ กิสฺมึ วตฺถุสฺมึ เกน ภาสิตํ.

วิสฺสชฺชนา – สาวตฺถิยํ ภนฺเต ราชานํ ปเสนทึ โกสลํ อารพฺภ อายสฺมตา อานนฺทตฺเถเรน ธมฺมภณฺฑาคาริเกน ภาสิตํ. ราชา ภนฺเต ปเสนทิ โกสโล อายสฺมนฺตํ อานนฺทํ เอตทโวจ ‘‘กึ นุ โข ภนฺเต อานนฺท โสภควา ตถารูปํ กายสมาจารํ สมาจเรยฺย, ยฺวสฺส กายสมาจาโร โอปารมฺโภ สมเณหิ พฺราหฺมเณหี’’ติ, ตสฺมึ ภนฺเต วตฺถุสฺมึ ภาสิตํ.

ปุจฺฉา – ธมฺมเจติยสุตฺตํ ¶ ปนาวุโส ภควตา กตฺถ เกน สทฺธึ ภาสิตํ.

วิสฺสชฺชนา – สกฺเกสุ ภนฺเต เมทาฬุเป นาม สกฺยานํ นิคเม รฺา ปเสนทินา โกสเลน สทฺธึ ภาสิตํ.

ปุจฺฉา – กณฺณกตฺถลสุตฺตํ ¶ ปนาวุโส ภควตา กตฺถ เกน สทฺธึ ภาสิตํ.

วิสฺสชฺชนา – อุรุฺายํ ภนฺเต กณฺณกตฺถเล มิคทาเย รฺา ปเสนทินา โกสเลน สทฺธึ ภาสิตํ.

ปุจฺฉา – เตนาวุโส ภควตา…เป… สมฺมาสมฺพุทฺเธน พฺรหฺมายุสุตฺตํ กตฺถ กํ อารพฺภ กิสฺมึ วตฺถุสฺมึ ภาสิตํ.

วิสฺสชฺชนา – วิเทเหสุ ¶ ภนฺเต มิถิลายํ มฆเทวอมฺพวเน พฺรหฺมายุํ พฺราหฺมณํ อารพฺภ ภาสิตํ. พฺรหฺมายุ ภนฺเต พฺราหฺมโณ ภควนฺตํ อุปสงฺกมิตฺวา อฏฺปฺหานิ ปุจฺฉิ, ตสฺมึ ภนฺเต วตฺถุสฺมึ ภาสิตํ.

ปุจฺฉา – ตตฺถ ¶ อาวุโส อุตฺตโร มาณโว กถํ ภควโต ทฺวตฺตึสมหาปุริสลกฺขเณหิ สมนฺนาคตตํ อตฺตโน อาจริยสฺส พฺรหฺมายุสฺส พฺราหฺมณสฺส สมฺปฏิเวเทสิ.

วิสฺสชฺชนา – ตตฺถ ภนฺเต อุตฺตโร มาณโว ‘‘สุปฺปติฏฺิตปาโท โข ปน โส ภวํ โคตโม, อิทมฺปิ ตสฺส โภโต โคตมสฺส มหาปุริสสฺส มหาปุริสลกฺขณํ ภวตี’’ติ เอวมาทินา ภควโต ทฺวตฺตึสมหาปุริสลกฺขเณหิ สมนฺนาคตตํ อตฺตโน อาจริยสฺส พฺรหฺมายุสฺส พฺราหฺมณสฺส สมฺปฏิเวเทสิ.

ปุจฺฉา – อปรมฺปิ ¶ อาวุโส อุตฺตโร มาณโว ภควโต คมนกาเล กีทิสํ ปาสาทิกํ อาการํ ทิสฺวา จ สลฺลกฺเขตฺวา จ อตฺตโน อาจริยสฺส พฺรหฺมายุสฺส พฺราหฺมณสฺส สมฺปฏิเวเทสิ.

วิสฺสชฺชนา – อปรมฺปิ ภนฺเต อุตฺตโร มาณโว ภควโต คมนกาเล ปมํ ทกฺขิณํ ปาทุทฺธรณาทิกํ อาการํ ทิสฺวา จ สลฺลกฺเขตฺวา จ อตฺตโน อาจริยสฺส พฺรหฺมายุสฺส พฺราหฺมณสฺส สมฺปฏิเวเทสิ.

ปุจฺฉา – อปรมฺปิ ¶ อาวุโส อุตฺตโร มาณโว ภควโต อนฺตรฆรํ ปวิสนกาเล กีทิสํ ปาสาทิกํ อาการํ ทิสฺวา จ สลฺลกฺเขตฺวา จ อตฺตโน อาจริยสฺส พฺรหฺมายุสฺส พฺราหฺมณสฺส สมฺปฏิเวเทสิ.

วิสฺสชฺชนา – อปรมฺปิ ภนฺเต อุตฺตโร มาณโว ภควโต อนฺตรฆรํ ปวิสนกาเล น กายสฺส อุนฺนมนาทิกํ ปาสาทิกํ ทิสฺวา จ สลฺลกฺเขตฺวา จ อตฺตโน อาจริยสฺส พฺรหฺมายุสฺส พฺราหฺมณสฺส สมฺปฏิเวเทสิ.

ปุจฺฉา – อปรมฺปิ ¶ อาวุโส อุตฺตโร มาณโว ภควโต โภชนกาเล กีทิสํ ปาสาทิกํ อาการํ ทิสฺวา จ สลฺลกฺเขตฺวา จ อตฺตโน อาจริยสฺส พฺรหฺมายุสฺส พฺราหฺมณสฺส สมฺปฏิเวเทสิ.

วิสฺสชฺชนา – อปรมฺปิ ภนฺเต อุตฺตโร มาณโว ภควโต โภชนกาเล ปตฺโตทกาทิกํ ปฏิคฺคหณาทิกาเล น ปตฺตสฺส อุนฺนมนาทิกํ ภควโต ปาสาทิกํ อาการํ ทิสฺวา จ สลฺลกฺเขตฺวา จ อตฺตโน อาจริยสฺส พฺรหฺมายุสฺส พฺราหฺมณสฺส สมฺปฏิเวเทสิ.

ปุจฺฉา – อปรมฺปิ ¶ อาวุโส อุตฺตโร มาณโว ภควโต ภุตฺตาวิกาเล กีทิสํ ปาสาทิกํ อาการํ ทิสฺวา จ สลฺลกฺเขตฺวา จ อตฺตโน อาจริยสฺส พฺรหฺมายุสฺส พฺราหฺมณสฺส สมฺปฏิเวเทสิ.

วิสฺสชฺชนา – อปรมฺปิ ภนฺเต อุตฺตโร มาณโว ภควโต ภุตฺตาวิกาเล ปตฺโตทนาทิกํ ปฏิคฺคณฺหาทิกาเล น ปตฺตสฺส อุนฺนมนาทิกํ ปาสาทิกํ อาการํ ทิสฺวา จ สลฺลกฺเขตฺวา จ อตฺตโน อาจริยสฺส พฺรหฺมายุสฺส พฺราหฺมณสฺส สมฺปฏิเวเทสิ.

ปุจฺฉา – อปรมฺปิ ¶ อาวุโส อุตฺตโร มาณโว ภควโต จีวรธารเณ จ อารามคตกาเล จ ธมฺมเทสนากาเล จ สพฺพอิริยาปเถสุ จ กีทิสํ ปาสาทิกํ อาการํ ทิสฺวา จ สลฺลกฺเขตฺวา จ อตฺตโน อาจริยสฺส พฺรหฺมายุสฺส พฺราหฺมณสฺส สมฺปฏิเวเทสิ.

วิสฺสชฺชนา – อปรมฺปิ ¶ ภนฺเต อุตฺตโร มาณโว ภควโต จีวรธารณกาเล จ อารามคตกาเล จ สพฺเพสุ จ อิริยาปเถสุ น อจฺจุกฺกฏฺาทิกํ ปาสาทิกํ อาการํ ทิสฺวา จ สลฺลกฺเขตฺวา จ อตฺตโน อาจริยสฺส พฺรหฺมายุสฺส พฺราหฺมณสฺส สมฺปฏิเวเทสิ.

ปุจฺฉา – กถฺจาวุโส ¶ พฺรหฺมายุ พฺรหฺมโณ ภควนฺตํ ปุจฺฉิ, กถฺจสฺส ภควา พฺยากาสิ.

วิสฺสชฺชนา – ‘‘กถํ โข พฺราหฺมโณ โหติ, กถํ ภวติ เวทคู. เตวิชฺโช โภ กถํ โหติ, โสตฺติโย กินฺติ วุจฺจติ. อรหํ โภ กถํ โหติ, กถํ ภวติ เกวลี. มุนิ จ โภ กถํ โหติ, พุทฺโธ กินฺติ ปวุจฺจตี’’ติ – เอวํ โข ภนฺเต พฺรหฺมายุ พฺราหฺมโณ ภควนฺตํ ปฺหํ อปุจฺฉิ. ภควา ภนฺเต–

‘‘ปุพฺเพนิวาสํ โย เวทิ, สคฺคาปายฺจ ปสฺสติ;

อโถ ชาติกฺขยํ ปตฺโต, อภิฺาโวสิโต มุนิ;

จิตฺตํ วิสุทฺธํ ชานาติ, มุตฺตํ ราเคหิ สพฺพโส;

ปหีนชาติมรโณ, พฺรหฺมจริยสฺส เกวลี;

ปารคู สพฺพธมฺมานํ, พุทฺโธ ตาที ปวุจฺจตี’’ติ –

เอวํ โข ภนฺเต ภควา พฺรหฺมายุสฺส พฺราหฺมณสฺส วิภชิตฺวา พฺยากาสิ.

ปุจฺฉา – อิมฺจ ¶ ปนาวุโส ภควโต พฺยากรณํ สุตฺวา พฺรหฺมายุ พฺราหฺมโณ ภควติ กีทิสํ นิปจฺจการํ อกาสิ, กถฺจสฺส ภควา ปุนปิ อนุปุพฺพึ ธมฺมกถํ กเถสิ.

วิสฺสชฺชนา – อิมฺจ ¶ ปน ภนฺเต ภควโต พฺยากรณํ สุตฺวา พฺรหฺมายุ พฺราหฺมโณ อุฏฺายาสนา เอกํสํ อุตฺตราสงฺคํ กริตฺวา ภควโต ปาเทสุ สิรสา นิปติตฺวา ภควโต ปาทานิ มุเขน จ ปริจุมฺพติ, ปาณีหิ จ ปริสมฺพาหติ, นามฺจ สาเวติ ‘‘พฺรหฺมายุ อหํ โภ โคตม พฺราหฺมโณ, พฺรหฺมายุ อหํ โภ โคตม พฺราหฺมโณ’’ติ, เอวํ ปรมนิปจฺจการํ อกาสิ, ภควา จ ภนฺเต ทานกถํ สีลกถํ สคฺคกถํ กามานํ อาทีนวํ โอการํ สํกิเลสํ เนกฺขมฺเม อานิสํสํ ปกาเสสิ, เอวํ โข ภนฺเต พฺรหฺมายุสฺส พฺราหฺมณสฺส ภควา อนุปุพฺพึ กถํ กเถสิ.

ปุจฺฉา – อิมฺจ ¶ ปนาวุโส ทมฺมเทสนํ สุตฺวา พฺรหฺมายุสฺส พฺราหฺมณสฺส กีทิโส ธมฺมาภิสมโย อโหสิ.

วิสฺสชฺชนา – อิมฺจ ¶ ปน ภนฺเต ธมฺมเทสนํ สุตฺวา พฺรหฺมายุสฺส พฺราหฺมณสฺส ตสฺมึเยว อาสเน วิรชํ วีตมลํ ธมฺมจกฺขุํ อุทปาทิ ‘‘ยํกิฺจิ สมุทยธมฺมํ สพฺพํ ตํ นิโรธธมฺม’’นฺติ.

ปุจฺฉา – เสลสุตฺตํ ปนาวุโส ภควตา กตฺถ กํ อารพฺภ กิสฺมึ วตฺถุสฺมึ ภาสิตํ.

วิสฺสชฺชนา – องฺคุตฺตราเปสุ ภนฺเต อาปเณ นาม องฺคุตฺตราปานํ นิคเมเสลํ พฺราหฺมณํ อารพฺภ ภาสิตํ. เสโล ภนฺเต พฺราหฺมโณ สปริโส ภควนฺตํ อุปสงฺกมิตฺวา ภควนฺตํ สมฺมุขา สารุปฺปาหิ คาถาหิ อภิตฺถวิ, ตสฺมึ ภนฺเต วตฺถุสฺมึ ภาสิตํ.

ปริปุณฺณกาโย ¶ สุรุจิ, สุชาโต จารุทสฺสโน;

สุวณฺณวณฺโณสิ ภควา, สุสุกฺกทาโสิ วีริยวา;

นรสฺส หิ สุชาตสฺส, เย ภวนฺติ วิยฺจนา;

สพฺเพ เต ตว กายสฺมึ, มหาปุริสลกฺขณา.

ปุจฺฉา – อสฺสลายนสุตฺตํ ปนาวุโส ภควตา กตฺถ กํ อารพฺภ กิสฺมึ วตฺถุสฺมึ ภาสิตํ.

วิสฺสชฺชนา – สาวตฺถิยํ ภนฺเต อสฺสลายนํ มาณวํ อารพฺภ ภาสิตํ, อสฺสลายโน ภนฺเต มาณโว มหตา พฺราหฺมณคเณน สทฺธึ ภควนฺตํ อุปสงฺกมิตฺวา เอตทโวจ ‘‘พฺราหฺมณา โภ โคตม เอวมาหํสุ ‘พฺราหฺมโณว เสฏฺโ วณฺโณ, หีโน อฺโ วณฺโณ. พฺราหฺมโณว สุกฺโก วณฺโณ, กณฺโห ¶ อฺโ วณฺโณ. พฺราหฺมณาว สุชฺฌนฺติ, โน อพฺราหฺมณา. พฺราหฺมณาว พฺรหฺมุโน ปุตฺตา โอรสา มุขโต ชาตา พฺรหฺมชา พฺรหฺมนิมฺมิตา พฺรหฺมทายาทา’ติ, อิธ ภวํ โคตโม กิมาหา’’ติ, ตสฺมึ ภนฺเต วตฺถุสฺมึ ภาสิตํ.

ปุจฺฉา – โฆฏมุขสุตฺตํ ¶ ปนาวุโส กตฺถ กํ อารพฺภ กิสฺมึ วตฺถุสฺมึ เกน ภาสิตํ.

วิสฺสชฺชนา – พาราณสิยํ ภนฺเต เขมิยมฺพวเน โฆฏมุขํ พฺราหฺมณํ อารพฺภ อายสฺมตา อุเทเนน ภาสิตํ. โฆฏมุโข ภนฺเต พฺราหฺมโณ อายสฺมนฺตํ อุเทนํ จงฺกมนฺตํ อนุจงฺกมมาโน เอวมาห ‘‘อมฺโภ สมณ นตฺถิ ธมฺมิโก ปริพฺพโช, เอวํ เม เอตฺถ โหติ, ตฺจ โข ภวนฺตรูปานํ วา อทสฺสนา, โย วา ปเนตฺถ ธมฺมา’’ติ, ตสฺมึ ภนฺเต วตฺถุสฺมึ ภาสิตํ.

ปุจฺฉา – เตนาวุโส ¶ ภควตา…เป… สมฺมาสมฺพุทฺเธน จงฺกีสุตฺตํ กตฺถ กํ อารพฺภ กิสฺมึ วตฺถุสฺมึ ภาสิตํ.

วิสฺสชฺชนา – โกสเลสุ ภนฺเต โอปาสาเท นาม โกสลานํ นิคเม กาปฏิกํ มาณวํ อารพฺภ ภาสิตํ, กาปฏิโก ภนฺเต มาณโว ภควนฺตํ เอตทโวจ ‘‘ยทิทํ โภ โคตม พฺราหฺมณานํ โปราณํ มนฺตปทํ อิติหิติหปรมฺปราย ปิฏกสมฺปทาย, ตตฺถ จ พฺราหฺมณา เอกํเสน นิฏฺํ คจฺฉนฺติ ‘อิทเมว สจฺจํ โมฆมฺ’นฺติ, อิธ ภวํ โคตโม กิมาหา’’ติ, ตสฺมึ ภนฺเต วตฺถุสฺมึ ภาสิตํ.

ปุจฺฉา – เอสุการีสุตฺตํ ¶ ปนาวุโส ภควตา กตฺถ กํ อารพฺภ กิสฺมึ วตฺถุสฺมึ ภาสิตํ.

วิสฺสชฺชนา – สาวตฺถิยํ ภนฺเต เอสุการึ พฺราหฺมณํ อารพฺภ ภาสิตํ, เอสุการี ภนฺเต พฺราหฺมโณ ภควนฺตํ อุปสงฺกมิตฺวา เอตทโวจ ‘‘พฺราหฺมณา โภ โคตม จตสฺโส ปาริจริยา ปฺเปนฺติ, พฺราหฺมณสฺส ปาริจริยํ ปฺเปนฺติ, ขตฺติยสฺส ปาริจริยํ ปฺเปนฺติ, เวสฺสสฺส ปาริจริยํ ปฺเปนฺติ, สุทฺทสฺส ปาริจริยํ ปฺเปนฺตี’’ติ, ตสฺมึ ภนฺเต วตฺถุสฺมึ ภาสิตํ.

ปุจฺฉา – ธนฺชานิสุตฺตํ ¶ ปนาวุโส กตฺถ กํ อารพฺภ กิสฺมึ วตฺถุสฺมึ เกน ภาสิตํ.

วิสฺสชฺชนา – ราชคเห ภนฺเต ธนฺชานึ พฺราหฺมณํ อารพฺภ อายสฺมตา สาริปุตฺตตฺเถเรน ธมฺมเสนาปตินา ภาสิตํ, ธนฺชานิ ภนฺเต พฺราหฺมโณ ปมาทวิหารํ วิหาสิ, ตสฺมึ ภนฺเต วตฺถุสฺมึ ภาสิตํ.

ปุจฺฉา – อถ ¶ โข อาวุโส อายสฺมา สาริปุตฺตตฺเถโร ธมฺมเสนาปติ กถํ ธนฺชานึ พฺราหฺมณํ ปุจฺฉิ, กถฺจ โส อายสฺมโต สาริปุตฺตตฺเถรสฺส ธมฺมเสนาปติสฺส อาโรเจสิ.

วิสฺสชฺชนา – ‘‘กจฺจาสิ ธนฺชานิ อปฺปมตฺโต’’ติ, เอวํ โข ภนฺเต อายสฺมา สาริปุตฺตตฺเถโร ธมฺมเสนาปติ ธนฺชานึ พฺราหฺมณํ ปุจฺฉิ, ธนฺชานิ จ ภนฺเต พฺราหฺมโณ ‘‘กุโต โภ สาริปุตฺต อมฺหากํ อปฺปมาโท, เยสํ โน มาตาปิตโร โปเสตพฺพา’’ติ, เอวมาทินา อายสฺมโต สาริปุตฺตสฺส ธมฺมเสนาปติสฺส อาโรเจสิ.

ปุจฺฉา – เอวํ ¶ วุตฺเต โข อาวุโส อายสฺมา สาริปุตฺตตฺเถโร ธมฺมเสนาปติ ธนฺชานิสฺส พฺราหฺมณสฺส กีทิสํ ธมฺมกถํ กเถสิ.

วิสฺสชฺชนา – เอวํ วุตฺเต ภนฺเต อายสฺมา สาริปุตฺตตฺเถโร ธมฺมเสนาปติ ‘‘ตํ กึ มฺสิ ธนฺชานิ, อิเธกจฺโจ มาตาปิตูนํ เหตุ อธมฺมจารี วิสมจารี อสฺส, ตเมนํ อธมฺมจริยา วิสมจริยาเหตุ นิรยํ นิรยปาลา อุปกฑฺเฒยฺยุ’’นฺติ, เอวมาทินา ธนฺชานิสฺส พฺราหฺมณสฺส ธมฺมกถํ กเถสิ.

ปุจฺฉา – ปุน ¶ ปิ อาวุโส อายสฺมา สาริปุตฺตตฺเถโร ธมฺมเสนาปติ กถํ ธนฺชานิสฺส พฺราหฺมณสฺส อปเรนปิ ปริยาเยน อนุสาสนึ อทาสิ.

วิสฺสชฺชนา – ปุนปิ ภนฺเต อายสฺมา สาริปุตฺตตฺเถโร ธมฺมเสนาปติ ‘‘ตํ กึ มฺสิ ธนฺชานิ, โย วา มาตาปิตูนํ เหตุ อธมฺมจารี วิสมจารี อสฺส, โย วา มาตาปิตูนํ เหตุ ธมฺมจารี สมจารี อสฺส, กตมํ เสยฺโย’’ติ, เอวมาทินา ธนฺชานิสฺส พฺราหฺมณสฺส อปเรนปิ ปริยาเยน โอวาทมทาสิ.

ปุจฺฉา – อปรภาเค ¶ ปิ อาวุโส อายสฺมา สาริปุตฺตตฺเถโร ธมฺมเสนาปติ กถํ ธนฺชานิสฺส พฺราหฺมณสฺส มรณสมเย ธมฺมกถํ กเถสิ, กถฺจสฺส อภิสมฺปราโย อโหสิ.

วิสฺสชฺชนา – อปรภาเค ¶ ปิ ภนฺเต อายสฺมา สาริปุตฺตตฺเถโร ธมฺมเสนาปติ ธนฺชานิสฺส พฺราหฺมณสฺส มรณสมเยปิ จตฺตาโร พฺรหฺมวิหาเร เทเสสิ, ธนฺชานิ จ ภนฺเต พฺราหฺมโณ กายสฺส เภทา ปรํ มรณา พฺรหฺมโลกูปโค อโหสิ.

ปุจฺฉา – วาเสฏฺสุตฺตํ ¶ ปนาวุโส ภควตา กตฺถ กํ อารพฺภ กิสฺมึ วตฺถุสฺมึ ภาสิตํ.

วิสฺสชฺชนา – อิจฺฉานงฺคเล ภนฺเต วาเสฏฺํ มาณวํ อารพฺภ ภาสิตํ. วาเสฏฺโ ภนฺเต มาณโว ภควนฺตํ คาถาหิ อชฺฌภาสิ –

‘‘อนุฺาตปฏิฺาตา, เตวิชฺชา มยมสฺมุโภ;

อหํ โปกฺขรสาติสฺส, ตารุกฺขสฺสายํ มาณโว.

เตวิชฺชานํ ยทกฺขาตํ, ตตฺร เกวลิเนสฺมเส;

ปทกสฺมา เวยฺยากรณา, ชปฺเป อาจริยสาทิสา;

เตสํ โน ชาติวาทสฺมึ, วิวาโท อตฺถิ โคตม.

ชาติยา พฺราหฺมโณ โหติ, ภารทฺวาโช อิติ ภาสติ;

อหฺจ กมฺมุนา พฺรูมิ, เอวํ ชานาหิ จกฺขุม.

เตน สกฺโกม าเปตุํ, อฺํมฺํ มยํ อุโภ;

ภวนฺตํ ปุฏฺุมาคมา, สมฺพุทฺธํ อิติ วิสฺสุตํ.

จนฺทํ ยถา ขยาตีตํ, เปจฺจ ปฺชลิกา ชนา;

วนฺทนา นมสฺสนฺติ, เอวํ โลกสฺมึ โคตมํ.

จกฺขุํ ¶ โลเก สมุปฺปนฺนํ, มยํ ปุจฺฉาม โคตมํ;

ชาติยา พฺราหฺมโณ โหติ, อุทาหุ ภวติ กมฺมุนา;

อชานตํ โน ปพฺรูหิ, ยถา ชาเนมุ พฺราหฺมณนฺติ.

ปุจฺฉา – สุภสุตฺตํ ¶ ปนาวุโส ภควตา กตฺถ กํ อารพฺภ กิสฺมึ วตฺถุสฺมึ ภาสิตํ.

วิสฺสชฺชนา – สาวตฺถิยํ ภนฺเต สุภํ มาณวํ โตเทยฺยปุตฺตํ อารพฺภ ภาสิตํ. สุโภ ภนฺเต มาณโว โตเทยฺยปุตฺโต ภควนฺตํ อุปสงฺกมิตฺวา เอตทโวจ ‘‘พฺราหฺมณา โภ โคตม เอวมาหํสุ’ คหฏฺโ อาราธโก โหติ ายํ ธมฺมํ กุสลํ, น ปพฺพชิโต อาราธโก โหติ ายํ ธมฺมํ กุสลนฺติ, อิธ ภวํ โคตโม กิมาหา’’ติ, ตสฺมึ ภนฺเต วตฺถุสฺมึ ภาสิตํ.

ปุจฺฉา – ปุน ¶ ปิ อาวุโส สุโภ มาณโว โตเทยฺยปุตฺโต กถํ ภควนฺตํ ปุจฺฉิ, กถฺจ ภควา วิภชฺช พฺยากาสิ.

วิสฺสชฺชนา – ‘‘พฺราหฺมณา โภ โคตม เอวมาหํสุ ‘มหฏฺมิทํ มหากิจฺจํ มหาธิกรณํ มหาสมารมฺภํ, ฆราวาสกมฺมฏฺานํ มหปฺผลํ โหติ. อปฺปฏฺมิทํ อปฺปกิจฺจํ อปฺปาธิกรณํ อปฺปสมารมฺภํ, ปพฺพชฺชา กมฺมฏฺานํ อปฺปผลํ โหตี’ติ. อิธ ภวํ โคตโม กิมาหา’’ติ. เอวํ โข ภนฺเต สุโภ มาณโว โตเทยฺยปุตฺโต ปุนปิ ภควนฺตํ ปุจฺฉิ. ภควา จ ภนฺเต ‘‘เอตฺถาปิ โข อหํ มาณว วิภชฺชวาทา, นาหเมตฺถ เอกํสวาโทติ’’ เอวมาทินา วิภชฺช พฺยากาสิ.

ปุจฺฉา – สงฺคารวสุตฺตํ ¶ ปนาวุโส ภควตา กตฺถ กํ อารพฺภ กิสฺมึ วตฺถุสฺมึ ภาสิตํ.

วิสฺสชฺชนา – โกสเลสุ ภนฺเต จฺจลิกปฺเป นาม คาเม สงฺคารวํ มาณวํ อารพฺภ ภาสิตํ, สงฺคารโว ภนฺเต มาณโว ภควนฺตํ เอตทโวจ ‘‘สนฺติ โข โภ โคตม เอเก สมณพฺราหฺมณา ทิฏฺธมฺมาภิฺาโวสานปารมิปฺปตฺตา อาทิพฺรหฺมจริยํ ปฏิชานนฺติ. ตตฺร โภ โคตม เย เต สมณพฺราหฺมณา ทิฏฺธมฺมาภิฺาโวสานปารมิปฺปตฺตา อาทิพฺรหฺมจริยํ ปฏิชานนฺติ, เตสํ ภวํ โคตโม กตโม’’ติ, ตสฺมึ ภนฺเต วตฺถุสฺมึ ภาสิตํ.

ปุจฺฉา – เตนาวุโส ¶ ภควตา ชานตา ปสฺสตา อรหตา สมฺมาสมฺพุทฺเธน เทวทหสุตฺตํ กตฺถ กํ อารพฺภ ภาสิตํ.

วิสฺสชฺชนา – สกฺเกสุ ภนฺเต เทวทเห นาม สกฺยานํ นิคเม สมฺม หุเล ภิกฺขู อารพฺภ ภาสิตํ.

ปุจฺฉา – ปฺจตฺตยสุตฺตํ ปนาวุโส ภควตา กตฺถ กํ อารพฺภ ภาสิตํ.

วิสฺสชฺชนา – สาวตฺถิยํ ภนฺเต สมฺพหุเล ภิกฺขู อารพฺภ ภาสิตํ.

ปุจฺฉา – กินฺติสุตฺตํ ¶ ปนาวุโส ภควตา กตฺถ กํ อารพฺภ ภาสิตํ.

วิสฺสชฺชนา – ปิสินารายํ ภนฺเต พลิหรเณ นาม วนสณฺเฑ สมฺพหุเล ภิกฺขู อารพฺภ ภาสิตํ.

ปุจฺฉา – ตตฺถ ¶ อาวุโส ภควา กถํ ปมํ ภิกฺขู ปฏิปุจฺฉิตฺวา โอวาทมทาสิ, โย พหุชนสฺส อตฺถาย หิตาย สุขาย สํวตฺตติ.

วิสฺสชฺชนา – ตตฺถ ภนฺเต ภควา ‘‘กินฺติ โว ภิกฺขเว มยิ โหติ, จีวรเหตุ วา สมโณ โคตโม ธมฺมํ เทเสติ, ปิณฺฑปาตเหตุ วา, เสนาสนเหตุ วา, อิติภวาภวเหตุ วา สมโณ โคตโม ธมฺมํ เทเสตี’’ติ ภิกฺขู ปุจฺฉิตฺวา ‘‘ตสฺมาติห ภิกฺขเว เย โว มยา ธมฺมา อภิฺา เทสิตา. เสยฺยถิทํ, จตฺตาโร สติปฏฺานา จตฺตาโร สมฺมปฺปธานา จตฺตาโร อิทฺธิปาทา ปฺจินฺทฺริยานิ ปฺจ พลานิ สตฺต โพชฺฌงฺคา อริโย อฏฺงฺคิโก มคฺโค. ตตฺถ สพฺเพเหว สมคฺเคหิ สมฺโมทมาเนหิ อวิวทมาเนหิ สิกฺขิตพฺพํ’’ เอวมาทินา ภนฺเต ภิกฺขูนํ โอวาทมทาสิ.

ปุจฺฉา – กถฺจาวุโส ¶ ภควา ตตฺถ ทุติยมฺปิ ภิกฺขูนํ โอวาทํ อทาสิ. โย พหุชนสฺส อตฺถาย หิตาย สุขาย สํวตฺตติ.

วิสฺสชฺชนา – ตตฺถ ภนฺเต ภควา ‘‘เตสฺจ โว ภิกฺขเว สมคฺคานํ สมฺโมทมานานํ อวิวทมานานํ สิกฺขตํ สิยา อฺตรสฺส ภิกฺขุโน อาปตฺติ, สิยา วีติกฺกโม. ตตฺร ภิกฺขเว น โจทนาย ตริตพฺพํ ปุคฺคโล อุปปริกฺขิตพฺโพ’’ติ เอวมาทินา ภิกฺขูนํ ทุติยมฺปิ โอวาทมทาสิ.

ปุจฺฉา – กถฺจาวุโส ¶ ภควา ตตฺถ ตติยมฺปิ ภิกฺขูนํ โอวาทํ อทาสิ, โย พหุชนสฺส อตฺถาย หิตาย สุขาย สํวตฺตติ.

วิสฺสชฺชนา – ‘‘เตสฺจ โว ภิกฺขเว สมคฺคานํ สมฺโมทมานานํ อวิวทมานานํ สิกฺขตํ อฺมฺสฺส วจีสํหาโร อุปฺปชฺเชยฺย ทิฏฺิปฬาโส เจตโส อาฆาโต อปฺปจฺจโย อนภิรทฺธี’’ติ เอวมาทินา ภนฺเต ภควา ตตฺถ ตติยมฺปิ ภิกฺขูนํ โอวาทมทาสิ.

ปุจฺฉา – เตนาวุโส ¶ ภิกฺขุนา เอวํ สตฺถุ โอวาทานุสาสนิการินา อายสฺมา นุ เต ภิกฺขุ อกุสลา วุฏฺาเปตฺวา กุสเล ปติฏฺาเปตีติ ปเรหิ ปุฏฺเน กถํ สมฺมา พฺยากรมาเนน พฺยากาตพฺพํ.

วิสฺสชฺชนา – ‘‘อิธาหํ อาวุโส เยน ภควา เตนุปสงฺกมึ, ตสฺส เม ภควา ธมฺมํ เทเสสิ, ตาหํ ธมฺมํ สุตฺวา เตสํ ภิกฺขูนํ อภาสึ, ตํ เต ภิกฺขู ธมฺมํ สุตฺวา อกุสลา วุฏฺหึสุ กุสเล ปติฏฺหึสู’’ติ. เอวํ โข ภนฺเต เตน ภิกฺขุนา เอวํ สตฺถุ โอวาทานุสาสนิการินา ปเรหิ ปุฏฺเน สมฺมา พฺยากรมาเนน พฺยากาตพฺพํ.

ปุจฺฉา – สามคามสุตฺตํ ¶ ปนาวุโส ภควตา กตฺถ กํ อารพฺภ กิสฺมึ วตฺถุสฺมึ ภาสิตํ.

วิสฺสชฺชนา – สกฺเกสุ ภนฺเต สามคาเม นาม สกฺยานํ นิคเม อายสฺมนฺตฺจ อานนฺทํ อายสฺมนฺตฺจ จุนฺทํ อารพฺภ ภาสิตํ, อายสฺมา จ ภนฺเต อานนฺโท อายสฺมา จ จุนฺโท เยน ภควา เตนุปสงฺกมิสุ, อุปสงฺกมิตฺวา ภควนฺตํ อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทึสุ, เอกมนฺตํ นิสินฺโน โข อายสฺมา อานนฺโท ภควนฺตํ เอตทโวจ ‘‘อยํ ภนฺเต จุนฺโท สมณุทฺเทโส เอวมาห ‘นิคณฺโ ภนฺเต นาฏปุตฺโต ปาวายํ อธุนา กาลงฺกโต, ตสฺส กาลงฺกิริยาย ภินฺนา นิคณฺา ทฺเวธิกชาตา ภณฺฑนชาตา กลหชาตา วิวาทาปนฺนา อฺมฺํ มุขสตฺตีหิ วิตุทนฺตา วิหรนฺติ…เป… ¶ ภินฺนถูเป อปฺปฏิสรเณ’ติ. ตสฺส มยฺหํ ภนฺเต เอวํ โหติ ‘มาเหว ภควโต อจฺจเยน สงฺเฆ วิวาโท อุปฺปชฺชิ, สฺวาสฺส วิวาโท พหุชนอหิตาย พหุชนอสุขาย พหุโน ชนสฺส อนตฺถาย อหิตาย ทุกฺขาย เทวมนุสฺสาน’นฺติ’’. ตสฺมึ ภนฺเต วตฺถุสฺมึ ภาสิตํ.

ปุจฺฉา – สุนกฺขตฺตสุตฺตํ ¶ ปนาวุโส ภควตา กตฺถ กํ อารพฺภ กิสฺมึ วตฺถุสฺมึ ภาสิตํ.

วิสฺสชฺชนา – เวสาลิยํ ภนฺเต สุนกฺขตฺตํ ลิจฺฉวิปุตฺตํ อารพฺภ ภาสิตํ, สุนกฺขตฺโต ภนฺเต ลิจฺฉวิปุตฺโต ภควนฺตํ อุปสงฺกมิตฺวา เอตทโวจ ‘‘สุตํ เมตํ ภนฺเต สมฺพหุเลหิ กิร ภิกฺขูหิ ภควโต สนฺติเก อฺา พฺยากตา ขีณา ชาติ, วุสิตํ พฺรหฺมจริยํ, กตํ กรณียํ, นาปรํ อิตฺถตฺตายาติ ปชานามาติ. กจฺจิ เต ภนฺเต ภิกฺขู สมฺมเทว อฺํ พฺยากํสุ, อุทาหุ สนฺเตตฺเถกจฺเจ ภิกฺขู อธิมาเนน อฺํ พฺยากํสู’’ติ, ตสฺมึ ภนฺเต วตฺถุสฺมึ ภาสิตํ.

ปุจฺฉา – อาเนฺชสปฺปายสุตฺตํ ¶ ปนาวุโส ภควตา กตฺถ กํ อารพฺภ กิสฺมึ วตฺถุสฺมึ ภาสิตํ.

วิสฺสชฺชนา – กุรูสุ ภนฺเต กมฺมาสธมฺเม นาม กุรูนํ นิคเม สมฺพหุเล ภิกฺขู อารพฺภ ภาสิตํ.

ปุจฺฉา – คณกโมคฺคลฺลานสุตฺตํ ¶ ปนาวุโส ภควตา กตฺถ กํ อารพฺภ กิสฺมึ วตฺถุสฺมึ ภาสิตํ.

วิสฺสชฺชนา – สาวตฺถิยํ ภนฺเต คณกโมคฺคลฺลานํ พฺราหฺมณํ อารพฺภ ภาสิตํ, คณกโมคฺคลฺลาโน ภนฺเต พฺราหฺมโณ ภควนฺตํ อุปสงฺกมิตฺวา เอตทโวจ ‘‘เสยฺยาถาปิ โภ โคตม อิมสฺส มิคารมาตุปาสาทสฺส ทิสฺสติ อนุปุพฺพสิกฺขา อนุปุพฺพกิริยา อนุปุพฺพปฏิปทา ยทิทํ ยาว ปจฺฉิมโสปานกเฬวรา…เป… สกฺกา นุโข โภ โคตม อิมสฺมิมฺปิ ธมฺมวินเย เอวเมว อนุปุพฺพสิกฺขา อนุปุพฺพกิริยา อนุปุพฺพปฏิปทา ปฺเปตุ’’นฺติ, ตสฺมึ ภนฺเต วตฺถุสฺมึ ภาสิตํ.

ปุจฺฉา – เอวํ ¶ วุตฺเต โข อาวุโส คณกโมคฺคลฺลาโน พฺราหฺมโณ ภควนฺตํ กึ อโวจ, กถฺจสฺส ภควา พฺยากาสิ.

วิสฺสชฺชนา – เอวํ วุตฺเต ภนฺเต คณกโมคฺคลฺลาโน พฺราหฺมโณ ภควนฺตํ เอตทโวจ ‘‘กึ นุ โข โภโต โคตมสฺส สาวกา โภตา โคตเมน เอวํ โอวทียมานา เอวํ อนุสาสียมานา สพฺเพ อจฺจนฺตํ นิฏฺํ นิพฺพานํ อาโรเธนฺติ, อุทาหุ เอกจฺเจ นาราเธนฺตี’’ติ, ภควา จ ภนฺเต ‘‘อปฺเปกจฺเจ โข พฺราหฺมณ มม สาวกา มยา เอวํ โอวทียมานา เอวํ อนุสาสียมานา อจฺจนฺตํ นิฏฺํ นิพฺพานํ อาราเธนฺติ, เอกจฺเจ นาราเธนฺตี’’ติ เอวมาทินา คณกโมคฺคลฺลานสฺส พฺราหฺมณสฺส พฺยากาสิ.

ปุจฺฉา – อิมฺจ ¶ ปนาวุโส ธมฺมเทสนํ สุตฺวา คณโก โมคฺคลฺลาโน อิมสฺมึ ธมฺมวินเย ปสนฺโน กีทิสํ ปสนฺนาการมกาสิ.

วิสฺสชฺชนา – อิมฺจ ปน ภนฺเต ธมฺมเทสนํ สุตฺวา คณกโมคฺคลฺลาโน พฺราหฺมโณ ‘‘เย เม โภ โคตม ปุคฺคลา อสทฺธา ชีวิกตฺถา น สทฺธา อคารสฺมา อนคาริยํ ปพฺพชิตา’’ติ เอวมาทินา อิมสฺมึ ธมฺมวินเย ปสนฺโน ปสนฺนาการมกาสิ.

ปุจฺฉา – โคปกโมคฺคลฺลานสุตฺตํ ¶ ปนาวุโส กตฺถ กํ อารพฺภ กิสฺมึ วตฺถุสฺมึ เกน ภาสิตํ.

วิสฺสชฺชนา – ราชคเห ภนฺเต โคปกโมคฺคลฺลานํ พฺราหฺมณํ อารพฺภ อายสฺมตา อานนฺทตฺเถเรน ธมฺมภณฺฑาคาริเกน ภาสิตํ, โคปกโมคฺคลฺลาโน ภนฺเต พฺราหฺมโณ อายสฺมนฺตํ อานนฺทํ เอตทโวจ ‘‘อตฺถิ นุ โข โภ อานนฺท เอกภิกฺขุปิ เตหิ ธมฺเมหิ สพฺเพน สพฺพํ สพฺพถา สพฺพํ สมนฺนาคโต, เยหิ ธมฺเมหิ สมนฺนาคโต โส ภวํ โคตโม อโหสิ อรหํ สมฺมาสมฺพุทฺโธ’’ติ, ตสฺมึ ภนฺเต วตฺถุสฺมึ ภาสิตํ.

ปุจฺฉา – กถฺจาวุโส ¶ ตตฺถ อายสฺมตา อานนฺทตฺเถเรน ธมฺมภณฺฑาคาริเกน ภิกฺขุโน ปสาทนียา ธมฺมา ปกาสิตา, เย เตน ภควตา ชานตา ปสฺสตา อรหตา สมฺมาสมฺพุทฺเธน อกฺขาตา. เยหิ จ สมนฺนาคตํ ภิกฺขุํ อฺเ ภิกฺขู สกฺกเรยฺยุํ ครุํ กเรยฺยุํ มาเนยฺยุํ ปูเชยฺยุํ สกฺกตฺวา ครุํ กตฺวา อุปนิสฺสาย วิหเรยฺยุํ.

วิสฺสชฺชนา – อิธ พฺราหฺมณ ภิกฺขุ สีลวา โหติ, ปาติโมกฺขสํวรสํวุโต วิหรติ อาจารโคจรสมฺปนฺโน อณุมตฺเตสุ วชฺเชสุ ภยทสฺสาวี, สมาทาย สิกฺขติ สิกฺขาปเทสุ, พหุสฺสุโต โหติ สุตธโร สุตสนฺนิจโย, เยเม ธมฺมา อาทิกลฺยาณา มชฺเฌกลฺยาณา ปริโยสานกลฺยาณา สาตฺถํ สพฺยฺชนํ เกวลปริปุณฺณํ ปริสุทฺธํ พฺรหฺมจริยํ อภิวทนฺติ, ตถารูปสฺส ธมฺมา พหุสฺสุตา โหนฺติ ธาตา วจสา ปริจิตา มนสานุเปกฺขิตา ทิฏฺิยา สุปฺปฏิวิทฺธาติ เอวมาทินา ภนฺเต ตตฺถ อายสฺมตา อานนฺทตฺเถเรน ธมฺมภณฺฑาคาริเกน ทส ปสาทนียา ธมฺมา ปกาสิตา. เย เตน ภคตา ชานตา ปสฺสตา อรหตา สมฺมาสมฺพุทฺเธน อกฺขาตา, เยหิ สมนฺนาคตํ ภิกฺขุํ เอตรหิ ภิกฺขู สกฺกเรยฺยุํ ครุํ กเรยฺยุํ มาเนยฺยุํ ปูเชยฺยุํ สกฺกตฺวา ครุํ กตฺวา อุปนิสฺสาย วิหเรยฺยุํ.

ปุจฺฉา – เอวํ ¶ วุตฺเต โข อาวุโส วสฺสกาโร พฺราหฺมโณ มคธมหามตฺโต กีทิสํ ปสํสาวจนํ กเถสิ, กถฺจสฺส อายสฺมา อานนฺทตฺเถโร ธมฺมภณฺฑาคาริโก ตํ วจนํ ปฏิโสเธตฺวา ปกาเสสิ.

วิสฺสชฺชนา – เอวํ ¶ วุตฺเต วสฺสกาโร พฺราหฺมโณ มคธมหามตฺโต อุปนนฺทํ เสนาปตึ อามนฺเตสิ ‘‘ตํ กึ มฺสิ ภวํ เสนาปติ, ยทิ เม โภนฺโต สกฺกาตพฺพํ สกฺกโรนฺติ, ครุํ กาตพฺพํ ครุํ กโรนฺติ, มาเนตพฺพํ มาเนนฺติ, ปูเชตพฺพํ ปูเชนฺตี’’ติ เอวมาทิกํ ปสํสาวจนํ กเถสิ, อายสฺมา จ ภนฺเต อานนฺโท ‘‘น จ โข พฺราหฺมณ โส ภควา สพฺพํ ฌานํ วณฺเณสิ, นปิ โส ภควา สพฺพํ ฌานํ น วณฺเณสี’’ติ เอวมาทินา ตํ วจนํ ปฏิโสเธตฺวา ปกาเสสิ.

ปุจฺฉา – มหาปุณฺณมสุตฺตํ ¶ ปนาวุโส ภควตา กตฺถ กํ อารพฺภ กิสฺมึ วตฺถุสฺมึ ภาสิตํ.

วิสฺสชฺชนา – สาวตฺถิยํ ภนฺเต อฺตรํ สฏฺิมตฺตานํ ปธานียภิกฺขูนํ สงฺฆตฺเถรํ ภิกฺขุํ อารพฺภ ภาสิตํ, อฺตโร ภนฺเต

สฏฺิมตฺตานํ ¶ ปธานียภิกฺขูนํ สงฺฆตฺเถโร ภิกฺขุ อุฏฺายาสนา เอกํสํ จีวรํ กตฺวา เยน ภควา เตนฺชลึ ปณาเมตฺวา ภควนฺตํ เอตทโวจ ‘‘ปุจฺเฉยฺยาหํ ภนฺเต ภควนฺตํ กิฺจิเทว เทสํ, สเจ เม ภควา โอกาสํ กโรติ ปฺหสฺส เวยฺยากรณายา’’ติ, ตสฺมึ ภนฺเต วตฺถุสฺมึ ภาสิตํ.

ปุจฺฉา – จูฬปุณฺณมสุตฺตํ ¶ ปนาวุโส ภควตา กตฺถ กํ อารพฺภ ภาสิตํ.

วิสฺสชฺชนา – สาวตฺถิยํ ภนฺเต สมฺพหุเล ภิกฺขู อารพฺภ ภาสิตํ.

ปุจฺฉา – กถฺจาวุโส ¶ ตตฺถ ภควตา อสปฺปุริสองฺคานิ วิภชิตฺวา ปกาสิตานิ.

วิสฺสชฺชนา – อสปฺปุริโส ภิกฺขเว อสฺสทฺธมฺมสมนฺนาคโต โหติ, อสปฺปุริสภตฺติ โหติ, อสปฺปุริสจินฺตี โหติ, อสปฺปุริสมนฺตี โหติ, อสปฺปุริสวาโจ โหติ, อสปฺปุริสกมฺมนฺโต โหติ, อสปฺปุริสทิฏฺิ โหติ, อสปฺปุริสทานํ เทตีติ เอวมาทินา ภนฺเต ตตฺถ ภควตา อฏฺ อสปฺปุริสองฺคานิ วิภชิตฺวา ปกาสิตานิ.

ปุจฺฉา – กถํ ¶ ปนาวุโส ภควตา ตตฺถ สปฺปุริสองฺคานิ วิภชิตฺวา ปกาสิตานิ.

วิสฺสชฺชนา – สปฺปุริโส ภิกฺขเว สทฺธมฺมสมนฺนาคโต โหติ, สปฺปุริสภตฺติ โหติ, สปฺปุริสจินฺตี โหติ, สปฺปุริสมนฺตี โหติ, สปฺปุริสวาโจ โหติ, สปฺปุริสกมฺมนฺโต โหติ, สปฺปุริสทิฏฺิ โหติ, สปฺปุริสทานํ เทตีติ เอวมาทินา ภนฺเต ภควตา ตตฺถ อฏฺวิธานิ สปฺปุริสงฺคานิ วิภชิตฺวา ปกาสิตานิ.

ปุจฺฉา – อนุปทสุตฺตํ ¶ ปนาวุโส ภควตา กตฺถ กํ อารพฺภ กิสฺมึ วตฺถุสฺมึ ภาสิตํ.

วิสฺสชฺชนา – สาวตฺถิยํ ภนฺเต สมฺพหุเล ภิกฺขู อารพฺภ ภาสิตํ, สมฺพหุลา ภนฺเต ภิกฺขู อายสฺมโต สาริปุตฺตสฺส ธมฺมเสนาปติสฺส สภาคา ตสฺมึ สมเย สนฺนิปตึสุ, ตสฺมึ ภนฺเต วตฺถุสฺมึ ภาสิตํ.

ปุจฺฉา – กถฺจาวุโส ¶ ตตฺถ ภควตา อายสฺมโต สาริปุตฺตสฺส ธมฺมเสนาปติสฺส อนุปทธมฺมวิปสฺสนา วิตฺถาเรน วิภชิตฺวา ปกาสิตา.

วิสฺสชฺชนา – ปณฺฑิโต ภิกฺขเว สาริปุตฺโต มหาปฺโ ภิกฺขเว สาริปุตฺโต ปุถุปฺโ ภิกฺขเว สาริปุตฺโต หาสปฺโ ¶ ภิกฺขเว สาริปุตฺโต ติกฺขปฺโ ภิกฺขเว สาริปุตฺโต ชวนปฺโ ภิกฺขเว สาริปุตฺโต นิพฺเพธิกปฺโ ภิกฺขเว สาริปุตฺโต สาริปุตฺโต ภิกฺขเว อฑฺฒมาสํ อนุปทธมฺมวิปสฺสนํ วิปสฺสตีติ เอวมาทินา ภนฺเต ตตฺถ ภควตา อายสฺมโต สาริปุตฺตสฺส ธมฺมเสนาปติสฺส อนุปทธมฺมวิปสฺสนา วิตฺถาเรน ปกาสิตา.

ปุจฺฉา – เตนาวุโส…เป… ¶ สมฺมาสมฺพุทฺเธน ฉพฺพิโสธนสุตฺตํ กตฺถ กํ อารพฺภ ภาสิตํ.

วิสฺสชฺชนา – สาวตฺถิยํ ภนฺเต สมฺพหุเล ภิกฺขู อารพฺภ ภาสิตํ.

ปุจฺฉา – สปฺปุริสสุตฺตํ ¶ ปนาวุโส ภควตา กตฺถ กํ อารพฺภ ภาสิตํ.

วิสฺสชฺชนา – สาวตฺถิยํ ภนฺเต สมฺพหุเล ภิกฺขู อารพฺภ ภาสิตํ.

ปุจฺฉา – เสวิตพฺพาเสวิตพฺพสุตฺตํ ¶ ปนาวุโส ภควตา กตฺถ กํ อารพฺภ เกน สทฺธึ ภาสิตํ.

วิสฺสชฺชนา – สาวตฺถิยํ ภนฺเต สมฺพหุเล ภิกฺขู อารพฺภ อายสฺมตา สาริปุตฺตตฺเถเรน ธมฺมเสนาปตินา สทฺธึ ภาสิตํ.

ปุจฺฉา – พหุธาตุกสุตฺตํ ¶ ปนาวุโส กตฺถ กํ อารพฺภ ภาสิตํ.

วิสฺสชฺชนา – สาวตฺถิยํ ภนฺเต สมฺพหุเล ภิกฺขู อารพฺภ ภาสิตํ.

ปุจฺฉา – อิสิคิลิสุตฺตํ ปนาวุโส ภควตา กตฺถ กํ อารพฺภ ภาสิตํ.

วิสฺสชฺชนา – ราชคเห ภนฺเต อิสิคิลิสฺมึ ปพฺพเต สมฺพหุเล ภิกฺขู อารพฺภ ภาสิตํ.

ปุจฺฉา – มหาจตฺตารีสกสุตฺตํ ¶ ปนาวุโส ภควตา กตฺถ กํ อารพฺภ ภาสิตํ.

วิสฺสชฺชนา – สาวตฺถิยํ ภนฺเต สมฺพหุเล ภิกฺขู อารพฺภ ภาสิตํ.

ปุจฺฉา – อานาปานสฺสติสุตฺตํ ¶ ปนาวุโส ภควตา กตฺถ กํ อารพฺภ กิสฺมึ วตฺถุสฺมึ ภาสิตํ.

วิสฺสชฺชนา – สาวตฺถิยํ ภนฺเต สมฺพหุเล ภิกฺขู อารพฺภ ภาสิตํ, เถรา ภนฺเต ภิกฺขู นเว ภิกฺขู โอวทนฺติ อนุสาสนฺติ, อปฺเปกจฺเจ เถรา ภิกฺขู ทสปิ ภิกฺขู โอวทนฺติ อนุสาสนฺติ, อปฺเปกจฺเจ เถรา ภิกฺขู วีสมฺปิ ภิกฺขู โอวทนฺติ อนุสาสนฺติ, อปฺเปกจฺเจ เถรา ภิกฺขู ตึสมฺปิ ภิกฺขู โอวทนฺติ อนุสาสนฺติ, อปฺเปกจฺเจ เถรา ภิกฺขู จตฺตารีสมฺปิ ภิกฺขู โอวทนฺติ อนุสาสนฺติ, เต จ ภนฺเต นวา ภิกฺขู เถเรหิ ภิกฺขูหิ โอวทิยมานา อนุสาสิยมานา อุฬารํ ปุพฺเพนาปรํ วิเสสํ ชานนฺติ, ตสฺมึ ภนฺเต วตฺถุสฺมึ ภาสิตํ.

ปุจฺฉา – กายคตาสติสุตฺตํ ปนาวุโส ภควตา กตฺถ กํ อารพฺภ กิสฺมึ วตฺถุสฺมึ ภาสิตํ.

วิสฺสชฺชนา – สาวตฺถิยํ ภนฺเต สมฺพหุเล ภิกฺขู อารพฺภ ภาสิตํ, สมฺพหุลานํ ภนฺเต ภิกฺขูนํ ปจฺฉาภตฺตํ ปิณฺฑปาตปฏิกฺกนฺตานํ อุปฏฺานสาลายํ สนฺนิสินฺนานํ สนฺนิปติตานํ อยมนฺตรกถา อุทปาทิ ‘‘อจฺฉริยํ อาวุโส, อพฺภุตํ อาวุโส, ยาวฺจิทํ เตน ภควตา ชานตา ปสฺสตา อรหตา สมฺมาสมฺพุทฺเธน กายคตาสติ ภาวิตา พหุลีกตา มหปฺผลา วุตฺตา มหานิสํสา’’ติ, ตสฺมึ ภนฺเต วตฺถุสฺมึ ภาสิตํ.

ปุจฺฉา – สงฺขารูปปตฺติสุตฺตํ ¶ ปนาวุโส ภควตา กตฺถ กํ อารพฺภ ภาสิตํ.

วิสฺสชฺชนา – สาวตฺถิยํ ภนฺเต สมฺพหุเล ภิกฺขู อารพฺภ ภาสิตํ.

ปุจฺฉา – กถฺจาวุโส ตตฺถ ภควตา สงฺขารูปปตฺติโย วิภชิตฺวา ปกาสิตา.

วิสฺสชฺชนา – อิธ ภิกฺขเว ภิกฺขุ สทฺธาย สมนฺนาคโต โหติ, สีเลน สมนฺนาคโต โหติ, สุเตน สมนฺนาคโต โหติ, จาเคน สมนฺนาคโต โหติ, ปฺาย สมนฺนาคโต โหติ, ตสฺส เอวํ โหติ ‘‘อโห วตาหํ กายสฺส เภทา ปรํ มรณา ขตฺติยมหาสาลานํ สหพฺยตํ อุปปชฺเชยฺย’’นฺติ เอวมาทินา ภนฺเต ตตฺถ ภควตา สงฺขารูปปตฺติโย วิภชิตฺวา ปกาสิตา.

ปุจฺฉา – จูฬสุฺตสุตฺตํ ¶ ปนาวุโส ภควตา กตฺถ กํ อารพฺภ กิสฺมึ วตฺถุสฺมึ ภาสิตํ.

วิสฺสชฺชนา – สาวตฺถิยํ ภนฺเต อายสฺมนฺตํ อานนฺทํ อารพฺภ ภาสิตํ, อายสฺมา ภนฺเต อานนฺโท สายนฺหสมยํ ปฏิสลฺลานา วุฏฺิโต ภควนฺตํ เอตทโวจ ‘‘เอกมิทํ ภนฺเต สมยํ ภควา สกฺเกสุ วิหรติ นครกํ นาม สกฺยานํ นิคโม, ตตฺถ เม ภนฺเต ภควโต สมฺมุขา สุตํ, สมฺมุขา ปฏิคฺคหิตํ, สุฺตาวิหาเรนาหํ อานนฺท เอตรหิ พหุลํ วิหรามีติ กจฺจิ เมตํ ภนฺเต สุสฺสุตํ สุคฺคหิตํ สุมนสิกตํ สูปธาริต’’นฺติ, ตสฺมึ ภนฺเต วตฺถุสฺมึ ภาสิตํ.

ปุจฺฉา – มหาสุฺตสุตฺตํ ¶ ปนาวุโต ภควตา กตฺถ กํ อารพฺภ กิสฺมึ วตฺถุสฺมึ ภาสิตํ.

วิสฺสชฺชนา – สกฺเกสุ ภนฺเต กปิลวตฺถุสฺมึ อายสฺมนฺตํ อานนฺทํ อารพฺภ ภาสิตํ, อายสฺมา ภนฺเต อานนฺโท สมฺพหุเลหิ ภิกฺขูหิ สทฺธึ ฆฏาย สกฺกสฺส วิหาเร จีวรกมฺมํ กโรติ, ตสฺมึ ภนฺเต วตฺถุสฺมึ ภาสิตํ.

ปุจฺฉา – อจฺฉริยอพฺภุตสุตฺตํ ¶ ปนาวุโส ภควตา กตฺถ กํ อารพฺภ กิสฺมึ วตฺถุสฺมึ เกน สทฺธึ ภาสิตํ.

วิสฺสชฺชนา – สาวตฺถิยํ ภนฺเต สมฺพหุเล ภิกฺขู อารพฺภ อายสฺมตา อานนฺทตฺเถเรน ธมฺมภณฺฑาคาริเกน สทฺธึ ภาสิตํ. สมฺพหุลานํ ภนฺเต ภิกฺขูนํ ปจฺฉาภตฺตํ ปิณฺฑปาตปฏิกฺกนฺตานํ อุปฏฺานสาลายํ สนฺนิสินฺนานํ สนฺนิปติตานํ อยมนฺตรกถา อุทปาทิ ‘‘อจฺฉริยํ อาวุโส, อพฺภุตํ อาวุโส ตถาคตสฺส มหิทฺธิกตา มหานุภาวตา. ยตฺร หิ นาม ตถาคโต อตีเต พุทฺเธ ปรินิพฺพุเต ฉินฺนปปฺเจ ฉินฺนวฏุเม ปริยาทินฺนวฏฺเฏ สพฺพทุกฺขวีติวตฺเต ชานิสฺสติ. เอวํชจฺจา เต ภควนฺโต อเหสุํ อิติปิ, เอวํนามา เต ภควนฺโต อเหสุํ อิติปิ, เอวํโคตฺตา เต ภควนฺโต อเหสุํ อิติปิ, เอวํสีลา เต ภควนฺโต อเหสุํ อิติปิ, เอวํธมฺมา เต ภควนฺโต อเหสุํ อิติปิ, เอวํปฺา ¶ เต ภควนฺโต อเหสุํ อิติปิ, เอวํวิหารี เต ภควนฺโต อเหสุํ อิติปิ, เอวํวิมุตฺตา เต ภควนฺโต อเหสุํ อิติปี’’ติ, ตสฺมึ ภนฺเต วตฺถุสฺมึ ภาสิตํ.

ปุจฺฉา – พากุลสุตฺตํ ¶ ปนาวุโส กตฺถ กํ อารพฺภ เกน ภาสิตํ.

วิสฺสชฺชนา – ราชคเห ภนฺเต อเจลํ กสฺสปํ อารพฺภ อายสฺมตา พากุลตฺเถเรน ภาสิตํ.

ปุจฺฉา – ทนฺตภูมิสุตฺตํ ปนาวุโส ภควตา กตฺถ กํ อารพฺภ กิสฺมึ วตฺถุสฺมึ ภาสิตํ.

วิสฺสชฺชนา – ราชคเห ภนฺเต ชยเสนํ ราชกุมารํ อารพฺภ ภาสิตํ. ชยเสโน ภนฺเต ราชกุมาโร อจิรวตํ สมณุทฺเทสํ อุปสงฺกมิตฺวา เอตทโวจ ‘‘สุตํ เมตํ โภ อคฺคิเวสฺสน อิธ ภิกฺขุ อปฺปมตฺโต อาตาปี ปหิตตฺโต วิหรนฺโต ผุเสยฺย ¶ จิตฺตสฺส เอกคฺคต’’นฺติ, ตสฺมึ ภนฺเต วตฺถุสฺมึ ภาสิตํ.

ปุจฺฉา – กถฺจาวุโส ¶ ตตฺถ ภควตา อจิรวตสฺส สมณุทฺเทสสฺส สมสฺสาเสตฺวา ธมฺมเทสนานโย ปกาสิโต.

วิสฺสชฺชนา – ตํ กุเตตฺถ อคฺคิเวสฺสน ลพฺภา, ยํ ตํ เนกฺขมฺเมน าตพฺพํ เนกฺขมฺเมน ทฏฺพฺพํ เนกฺขมฺเมน ปตฺตพฺพํ เนกฺขมฺเมน สจฺฉิกาตพฺพํ, ตํ วต ชยเสโน ราชกุมาโร กามมชฺเฌ วสนฺโต กาเม ปริภุฺชนฺโต กามวิตกฺเกหิ ขชฺชมาโน กามปริฬาเหน ปริฑยฺหมาโน กามปริโยสนาย อุสฺสุโก อุสฺสติ วา ทกฺขติ วา สจฺฉิ วา กริสฺสตีติ เนตํ านํ วิชฺชตีติ เอวํ โข ภนฺเต ภควโต อจิรวตสฺส สมณุทฺเทสสฺส สมสฺสาเสตฺวา, เสยฺยถาปิสฺสุ อคฺคิเวสฺสน ทฺเว หตฺถิทมฺมา วา อสฺสทมฺมาวา โคทมฺมา วา สุทนฺตา สุวินีตาติ เอวมาทินา ภนฺเต ภควตา อจิรวตสฺส สมณุทฺเทสสฺส เทสนานโย ปกาสิโต.

ปุจฺฉา – กถฺจาวุโส ¶ ตตฺถ ภควา ทฺเว อุปมาโย ทสฺเสตฺวา ตตุตฺตริ ธมฺมเทสนํ ปวฑฺเฒติ.

วิสฺสชฺชนา – เสยฺยถาปิ อคฺคิเวสฺสน ราชาขตฺติโย มุทฺธาวสิตฺโต นาควนิกํ อามนฺเตตีติ เอวมาทินา ภนฺเต ภควา อุตฺตริปิ ธมฺมเทสนํ ปวฑฺเฒสิ.

ปุจฺฉา – เตนาวุโส…เป… ¶ สมฺมาสมฺพุทฺเธน ภูมิชสุตฺตํ กตฺถ กํ อารพฺภ กิสฺมึ วตฺถุสฺมึ ภาสิตํ.

วิสฺสชฺชนา – ราชคเห ภนฺเต ชยเสนํ ราชกุมารํ อารพฺภ ภาสิตํ, ชยเสโน ภนฺเต ราชกุมาโร อายสฺมนฺตํ ภูมิชํ เอตทโวจ ‘‘สนฺติ โภ ภูมิช เอเก สมณพฺราหฺมณา เอวํวาทิโน เอวํทิฏฺิโน ‘อาสฺเจปิ กริตฺวา พฺรหฺมจริยํ จรนฺติ, อภพฺพา ผลสฺส อธิคมาย. อนาสฺเจปิ กริตฺวา พฺรหฺมจริยํ จรนฺติ, อภพฺพา ผลสฺส อธิคมาย. อาสฺจ อนาสฺเจปิ กริตฺวา พฺรหฺมจริยํ จรนฺติ, อภพฺพา ผลสฺส อธิคมาย ¶ . เนวาสํ นานาสฺเจปิ กริตฺวา พฺรหฺมจริยํ จรนฺติ, อาภพฺพา ผลสฺส อธิคมายา’ติ. อิธ โภโต ภูมิชสฺส สตฺถา กึวาที กิมกฺขายี’’ติ ตสฺมึ ภนฺเต วตฺถุสฺมึ ภาสิตํ.

ปุจฺฉา – กถฺจาวุโส ¶ ตตฺถ ภควตา อายสฺมโต ภูมิชตฺเถรสฺส ตํ พฺยากรณํ สมนุชานิตฺวา ตตุตฺตริ ธมฺมเทสนานโย ปริปูเรตฺวา ปกาสิโต.

วิสฺสชฺชนา – ตคฺฆ ตฺวํ ภูมิช เอวํ ปุฏฺโ เอวํ พฺยากรมาโน วุตฺตวาที เจว เม โหสิ, น จ มํ อภูเตน อพฺภาจิกฺขสิ, เอวมาทินา ภนฺเต ภควตา อายสฺมโต ภูมิชสฺส ตํ วจนํ สมนุชานิตฺวา ‘‘เยหิ เกหิจิ ภูมิช สมณา วา พฺราหฺมณา วา มิจฺฉาทิฏฺิโน มิจฺฉาสงฺกปฺปา มิจฺฉาวาจา มิจฺฉากมฺมนฺตา มิจฺฉาอาชีวา มิจฺฉาวายามา มิจฺฉาสตี มิจฺฉาสมาธิโน, เต อาสฺเจปิ กริตฺวา พฺรหฺมจริยํ จรนฺติ, อภพฺพา ผลสฺส อธิคมายา’’ติ เอวมาทินา ภนฺเต ภควตา อายสฺมโต ภูมิชสฺส อุตฺตริ เทสนานโย ปริปูเรตฺวา ปกาสิโต.

ปุจฺฉา – อนุรุทฺธสุตฺตํ ¶ ปนาวุโส กตฺถ กํ อารพฺภ กิสฺมึ วตฺถุสฺมึ เกน ภาสิตํ.

วิสฺสชฺชนา – สาวตฺถิยํ ภนฺเต ปฺจกงฺคํ ถปตึ อารพฺภ อายสฺมตา อนุรุทฺธตฺเถเรน ภาสิตํ, ปฺจกงฺโค ภนฺเต ถปติ อายสฺมนฺตํ อนุรุทฺธํ เอตทโวจ ‘‘อิธ มํ ภนฺเต เถรา ภิกฺขู อุปสงฺกมิตฺวา เอวมาหํสุ ‘อปฺปมาณํ คหปติ เจโตวิมุตฺตึ ภาเวหี’ติ, เอกจฺเจ เถรา เอวมาหํสุ ‘มหคฺคตํ คหปติ เจโตวิมุตฺตึ ภาเวหี’’ติ, ยา จายํ ภนฺเต อปฺปมาณา เจโตวิมุตฺติ ยา จ มหคฺคตา เจโตวิมุตฺติ, อิเม ธมฺมา นานตฺถา เจว นานาพฺยฺชนา จ, อุทาหุ เอกตฺถา พฺยฺชนเมว นานนฺติ’’ ตสฺมึ ภนฺเต วตฺถุสฺมึ ภาสิตํ.

ปุจฺฉา – อุปกฺกิเลสสุตฺตํ ¶ ปนาวุโส ภควตา กตฺถ กํ อารพฺภ ภาสิตํ.

วิสฺสชฺชนา – ปาจีนวํสทาเย ภนฺเต อายสฺมนฺตํ อนุรุทฺธตฺเถรํ อารพฺภ ภาสิตํ.

ปุจฺฉา – พาลปณฺฑิตสุตฺตํ ¶ ปนาวุโส ภควตา กตฺถ กํ อารพฺภ ภาสิตํ.

วิสฺสชฺชนา – สาวตฺถิยํ ภนฺเต สมฺพหุเล ภิกฺขู อารพฺภ ภาสิตํ.

ปุจฺฉา – กถฺจาวุโส ตตฺถ ภควตา พาลสฺส พาลลกฺขณานิ จ พาลสฺส ทิฏฺเว ธมฺเม ทุกฺขโทมนสฺสปฺปฏิสํเวทนา จ ปกาสิตา.

วิสฺสชฺชนา – ตีณิมานิ ภิกฺขเว พาลสฺส พาลลกฺขณานิ พาลนิมิตฺตานิ พาลาปทานานิ. กตมานิ ตีณิ. อิธ ภิกฺขเว พาโล ทุจฺจินฺติตจินฺตี ¶ จ โหติ ทุพฺภาสิตภาสี จ ทุกฺกฏกมฺมการี จาติ เอวมาทินา ภนฺเต ตตฺถ ภควตา พาลสฺส พาลลกฺขณานิ จ พาลสฺส ทิฏฺเว ธมฺเม ทุกฺขโทมนสฺสปฺปฏิสํเวทนา จ ปกาสิตา.

ปุจฺฉา – กถฺจาวุโส ¶ ตตฺถ ภควตา พาลสฺส สมฺปราโย จ ตตฺถ นิรเย พาลสฺส ทุกฺขโทมนสฺสปฏิสํเวทนา จ ปกาสิตา.

วิสฺสชฺชนา – ส โข โส ภิกฺขเว พาโล กาเยน ทุจฺจริตํ จริตฺวา วาจาย ทุจฺจริตํ จริตฺวา มนสา ทุจฺจริตํ จริตฺวา กายสฺส เภทาปรํ มรณา อปายํ ทุคฺคตึ วินิปาตํ นิรยํ อุปปชฺชตีติ เอวมาทินา ภนฺเต ตตฺถ ภควตา พาลสฺส สมฺปราโย จ ตตฺถ จ พาลสฺส นิรเย ทุกฺขโทมนสฺสปฺปฏิสํเวทนา ปกาสิตา.

ปุจฺฉา – กถฺจาวุโส ¶ ตตฺถ ภควตา พาลสฺส ติรจฺฉานโยนิยํ ทุกฺขโทมนสฺสปฏิสํเวทนา ปกาสิตา.

วิสฺสชฺชนา – สนฺติ ภิกฺขเว ติรจฺฉานคตา ปาณา ติณภกฺขา เต อลฺลานิปิ ติณานิ สุกฺขานิปิ ติณานิ ทนฺตุลฺเลหกํ ขาทนฺตีติ เอวมาทินา ภนฺเต ตตฺถ ภควตา พาลสฺส ติรจฺฉานโยนิยํ ทุกฺขโทมนสฺสปฺปฏิสํเวทนา ปกาสิตา.

ปุจฺฉา – กถฺจาวุโส ¶ ตตฺถ ภควตา พาเลน สกึ วินิปาตคเตน ปุน มนุสฺสตฺตทุลฺลภตา ปกาสิตา.

วิสฺสชฺชนา – เสยฺยถาปิ ภิกฺขเว ปุริโส เอกจฺฉิคฺคลํ ยุคํ มหาสมุทฺเท ปกฺขิเปยฺย, ตเมนํ ปุรตฺถิโม วาโต ปจฺฉิเมน สํหเรยฺยาติ เอวมาทินา ภนฺเต ตตฺถ ภควตา พาเลน สกึ วินิปาตคเตน ปุน มนุสฺสตฺตสฺส ทุลฺลภตา ปกาสิตา.

ปุจฺฉา – กถฺจาวุโส ¶ ตตฺถ ภควตา พาลสฺส กทาจิ กรหจิ ทีฆสฺส อทฺธุโน อจฺจเยน มนุสฺสตฺตํ อาคตสฺสปิ ทุกฺขพหุลตา ปกาสิตา.

วิสฺสชฺชนา – ส โข โส ภิกฺขเว พาโล สเจ กทาจิ กรหจิ ทีฆสฺส อทฺธุโน อจฺจเยน มนุสฺสตฺตํ อาคจฺฉตีติ เอวมาทินา ภนฺเต ตตฺถ ภควตา พาลสฺส กทาจิ กรหจิ ทีฆสฺส อทฺธุโน อจฺจเยน มนุสฺสตฺตํ อาคตสฺสปิ ทุกฺขพหุลตา ปกาสิตา.

ปุจฺฉา – กถฺจาวุโส ¶ ตตฺถ ภควตา ปณฺฑิตสฺส ปณฺฑิตลกฺขณานิ จ ปณฺฑิตสฺส ทิฏฺเว ธมฺเม สุขโสมนสฺสปฺปฏิสํเวทนา จ ปกาสิตา.

วิสฺสชฺชนา – ตีณิมานิ ภิกฺขเว ปณฺฑิตสฺส ปณฺฑิตลกฺขณานิ ปณฺฑิตนิมิตฺตานิ ปณฺฑิตาปทานานิ. กตมานิ ตีณิ. อิธ ภิกฺขเว ปณฺฑิโต สุจินฺติตจินฺตี จ โหติ สุภาสิตภาสี จ สุกตกมฺมการี จาติ เอวมาทินา ภนฺเต ตตฺถ ภควตา

ปณฺฑิตสฺส ¶ ปณฺฑิตลกฺขณานิ จ ทิฏฺเว ธมฺเม ปณฺฑิตสฺส สุขโสมนสฺสปฏิสํเวทนา จ ปกาสิตา.

ปุจฺฉา – กถฺจาวุโส ¶ ตตฺถ ภควตา ปณฺฑิตสฺส สมฺปราโย จ ตตฺถ สคฺเค สุขโสมนสฺสปฺปฏิสํเวทนา จ ปกาสิตา.

วิสฺสชฺชนา – ส โข โส ภิกฺขเว ปณฺฑิโต กาเยน สุจริตํ จริตฺวา วาจาย มนสา สุจริตํ จริตฺวา กายสฺส เภทา ปรํ มรณา สุคตึ สคฺคํ โลกํ อุปปชฺชตีติ เอวมาทินา ภนฺเต ตตฺถ ภควตา ปณฺฑิตสฺส สมฺปราโย จ สคฺเค จ ปณฺฑิตสฺส สุขโสมนสฺสปฺปนิสํเวทนา ปกาสิตา.

ปุจฺฉา – กถฺจาวุโส ¶ ตตฺถ ภควตา ปณฺฑิตสฺส กทาจิ กรหจิ ทีฆสฺส อทฺธุโน อจฺจเยน มนุสฺสตฺตํ อาคตสฺสปิ สุขพหุลตา ปกาสิตา.

วิสฺสชฺชนา – ส โข โส ภิกฺขเว ปณฺฑิโต สเจ กทาจิ กรหจิ ทีฆสฺส อทฺธุโน อจฺจเยน มนุสฺสตฺตํ อาคจฺฉติ, ยานิ ตานิ อุจฺจากุลานิ ขตฺติยมหาสาลกุลํ วา พฺราหฺมณมหาสาลกุลํ วา คหปติมหาสาลกุลํ วา ตถารูเป กุเล ปจฺจาชายตีติ เอวมาทินา ภนฺเต ตตฺถ ภควตา ปณฺฑิตสฺส กทาจิ กรหจิ ทีฆสฺส อทฺธุโน อจฺจเยน มนุสฺสตฺตํ อาคตสฺสปิ สุขพหุลตา ปกาสิตา.

ปุจฺฉา – เตนาวุโส ¶ ชานตา ปสฺสตา…เป… สมฺมาสมฺพุทฺเธน จูฬกมฺมวิภงฺคสุตฺตํ กตฺถ กํ อารพฺภ กิสฺมึ วตฺถุสฺมึ ภาสิตํ.

วิสฺสชฺชนา – สาวตฺถิยํ ภนฺเต สุภํ มาณวํ โตเทยฺยปุตฺตํ อารพฺภ ภาสิตํ. สุโภ ภนฺเต มาณโว โตเทยฺยปุตฺโต ภควนฺตํ อุปสงฺกมิตฺวา เอตทโวจ ‘‘โก นุ โข โภ โคตม เหตุ โก ปจฺจโย, เยน มนุสฺสานํเยว สตํ มนุสฺสภูตานํ ทิสฺสนฺติ หีนปฺปณีตตา. ทิสฺสนฺติ หิ โภ โคตม มนุสฺสา อปฺปายุกา, ทิสฺสนฺติ ทีฆายุกา. ทิสฺสนฺติ พวฺหาพาธา, ทิสฺสนฺติ อปฺปาพาธา. ทิสฺสนฺติ ทุพฺพณฺณา, ทิสฺสนฺติ วณฺณวนฺโต. ทิสฺสนฺติ อปฺเปสกฺขา, ทิสฺสนฺติ มเหสกฺขา. ทิสฺสนฺติ อปฺปโภคา, ทิสฺสนฺติ มหาโภคา. ทิสฺสนฺติ นีจกุลีนา, ทิสฺสนฺติ อุจฺจากุลีนา. ทิสฺสนฺติ ทุปฺปฺา, ทิสฺสนฺติ ปฺวนฺโต. โก นุ โข โภ โคตม เหตุ โก ปจฺจโย, เยน มนุสฺสานํเยว สตํ มนุสฺสภูตานํ ทิสฺสนฺติ หีนปฺปณีตตา’’ติ ตสฺมึ ภนฺเต วตฺถุสฺมึ ภาสิตํ.

ปุจฺฉา – กถฺจาวุโส ¶ ตตฺถ ภควตา สตฺตานํ ทีฆายุกอปฺปายุกสํวตฺตนกกมฺมานิ วิภชิตฺวา ปกาสิตานิ.

วิสฺสชฺชนา – อิธ มาณว เอกจฺโจ อิตฺถี วา ปุริโส วา ปาณาติปาตี โหติ, ลุทฺโท โลหิตปาณิ หตปหเต นิวิฏฺโ อทยาปนฺโน ปาณภูเตสูติ เอวมาทินา ภนฺเต ตตฺถ ภควตา อปฺปายุกทีฆายุกสํวตฺตนกานิ กมฺมานิ วิภชิตฺวา ปกาสิตานิ.

ปุจฺฉา – กถฺจาวุโส ¶ ตตฺถ ภควตา สตฺตานํ อปฺปาพาธพวฺหาพาธสํวตฺตนกกมฺมานิ วิภชิตฺวา ปกาสิตานิ.

วิสฺสชฺชนา – อิธ ¶ มาณว เอกจฺโจ อิตฺถี วา ปุริโส วา สตฺตานํ วิเหฏฺกชาติโก โหติ ปาณินา วา เลฑฺฑุนาวา ทณฺเฑนวา สตฺเถน วาติ เอวมาทินา ภนฺเต ตตฺถ ภควตา สตฺตานํ อปฺปาพาธพวฺหาพาธสํวตฺตนกกมฺมานิ วิภชิตฺวา ปกาสิตานิ.

ปุจฺฉา – กถฺจาวุโส ¶ ตตฺถ ภควตา สตฺตานํ สุวณฺณทุพฺพณฺณสํวตฺตนกกมฺมานิ วิภชิตฺวา ปกาสิตานิ.

วิสฺสชฺชนา – อิธ มาณว เอกจฺโจ อิตฺถี วา ปุริโส วา โกธโน โหติ อุปายาสพหุโล, อปฺปมฺปิ วุตฺโต สมาโน อภิสชฺชติ กุปฺปติ พฺยาปชฺชติ ปติฏฺิยติ, โกปฺจ โทสฺจ อปฺปจฺจยฺจ ปาตุกโรตีติ เอวมาทินา ภนฺเต ตตฺถ ภควตา สตฺตานํ สุวณฺณทุพฺพณฺณสํวตฺตนกกมฺมานิ วิภชิตฺวา ปกาสิตานิ.

ปุจฺฉา – กถฺจาวุโส ¶ ตตฺถ ภควตา สตฺตานํ มเหสกฺข อปฺเปสกฺขสํวตฺตนกกมฺมานิ วิภชิตฺวา ปกาสิตานิ.

วิสฺสชฺชนา – อิธ มาณว เอกจฺโจ อิตฺถี วา ปุริโส วา อิสฺสามนโก โหติ, ปรลาภสกฺการ ครุการ มานนวนฺทน ปูชาสุ อิสฺสติ อุปทุสฺสติ อิสฺสํ พนฺธตีติ เอวมาทินา ภนฺเต ตตฺถ ภควตา สตฺตานํ อปฺเปสกฺขมเหสกฺขสํวตฺตนกานิ กมฺมานิ วิภชิตฺวา ปกาสิตานิ.

ปุจฺฉา – กถฺจาวุโส ¶ ตตฺถ ภควตา มหาโภคอปฺปโภคสํวตฺตนกกมฺมานิ วิภชิตฺวา ปกาสิตานิ.

วิสฺสชฺชนา – อิธ มาณว เอกจฺโจ อิตฺถี วา ปุริโส วา น ทาตา โหติ, สมณสฺส วา พฺราหฺมณสฺส วา อนฺนํ ปานํ วตฺตํ ยานํ มาลาคนฺธ วิเลปนํ เสยฺยวสถปทีเปยฺยนฺติ เอวมาทินา ภนฺเต ตตฺถ ภควตา มหาโภคอปฺปโภคสํวตฺตนกกมฺมานิ วิภชิตฺวา ปกาสิตานิ.

ปุจฺฉา – กถฺจาวุโส ¶ ตตฺถ ภควตา สตฺตานํ อุจฺจากุลีน นีจกุลีนสํวตฺตนกกมฺมานิ วิภชิตฺวา ปกาสิตานิ.

วิสฺสชฺชนา – อิธ มาณว เอกจฺโจ อิตฺถี วา ปุริโส วา ถทฺโธ โหติ อติมานิ อภิวาเทตพฺพํ น อภิวาเทติ, ปจฺจุฏฺาตพฺพํ น ปจฺจุฏฺเติ, อาสนารหสฺส น อาสนํ เทติ, มคฺคารหสฺส น มคฺคํ เทติ, สกฺกาตพฺพํ น สกฺกโรติ, ครุกาตพฺพํ น ครุกโรติ, มาเนตพฺพํ มาเนติ, ปูเชตพฺพํ น ปูเชตีติ เอวมาทินา ภนฺเต ตตฺถ ภควตา สตฺตานํ อุจฺจากุลีน นีจกุลีนสํวตฺตนกกมฺมานิ วิภชิตฺวา ปกาสิตานิ.

ปุจฺฉา – กถฺจาวุโส ¶ ตตฺถ ภควตา สตฺตานํ มหาปฺทุปฺปฺสํวตฺตนกกมฺมานิ วิภชิตฺวา ปกาสิตานิ.

วิสฺสชฺชนา – อิธ มาณว เอกจฺโจ อิตฺถี วา ปุริโส วา สมณํ วา พฺราหฺมณํ วา อุปสงฺกมิตฺวา น ปริปุจฺฉิตา โหติ ‘‘กึ ภนฺเต กุสลํ, กึ อกุสลํ. กึ สาวชฺชํ, กึ อนวชฺชํ. กึ เสวิตพฺพํ, กึ น เสวิตพฺพํ. กึ เม กรียมานํ ทีฆรตฺตํ อหิตาย ทุกฺขาย โหติ, กึ วา ปน เม กรียมานํ ¶ ทีฆรตฺตํ หิตาย สุขาย โหตี’’ติ เอวมาทินา ภนฺเต ตตฺถ ภควตา สตฺตานํ มหาปฺทุปฺปฺสํวตฺตนกกมฺมานิ วิภชิตฺวา ปกาสิตานิ.

ปุจฺฉา – อินฺทฺริยภาวนาสุตฺตํ ¶ ปนาวุโส ภควตา กตฺถ กํ อารพฺภ กิสฺมึ วตฺถุสฺมึ ภาสิตํ.

วิสฺสชฺชนา – คชงฺคลายํ ภนฺเต อุตฺตรํ นาม มาณวํ ปาราสิวิยนฺเตวาสึ อารพฺภ ภาสิตํ, อุตฺตโร ภนฺเต มาณโว ปาราสิวิยนฺเตวาสี ภควตา ปุฏฺโ ภควนฺตํ เอตทโวจ ‘‘อิธ โภ โคตม จกฺขุนา รูปํ น ปสฺสติ, โสเตน สทฺทํ น สุณาติ. เอวํ โข โภ โคตม เทเสติ ปาราสิวิโย พฺราหฺมโณ สาวกานํ อินฺทฺริยภาวน’’นฺติ. ตสฺมึ ภนฺเต วตฺถุสฺมึ ภาสิตํ.