อฺ > สงฺคายน-ปุจฺฉ วิสฺสชฺชนา > สํยุตฺตนิกาย (ปุ-วิ)

ปุจฺฉา – ปมมหาสํคีติกาเล ¶ อาวุโส ธมฺมสํคาหกา มหากสฺสปาทโย มหาเถรวรา โปราณสํคีติการา ปมํ วินยปิฏกํ สํคายิตฺวา ตทนนฺตรํ สุตฺตนฺตปิฏกํ สํคายนฺตา ทีฆนิกายฺจ มชฺฌิมนิกายฺจ สํคายิตฺวา ตทนนฺตรํ กึนาม ปาวจนํ สํคายึสุ.

วิสฺสชฺชนา – ปมมหาสํคีติกาเล ภนฺเต ธมฺมสํคาหกา มหากสฺสปาทโย โปราณเถรวรา ปมํ วินยปิฏกํ สํคายิตฺวา ตทนนฺตรํ สุตฺตนฺตปิฏกํ สํคายนฺตา ทีฆนิกายฺจ มชฺฌิมนิกายฺจ สํคายิตฺวา ตทนนฺตรํ สตฺตหิ จ สุตฺตสหสฺเสหิ สตฺตหิ จ สุตฺตสเตหิ ทฺวาสฏฺิยา จ สุตฺเตหิ ปฏิมณฺฑิตํ ภาณวารสตปริมาณํ สํยุตฺตนิกายํ นาม ปาวจนํ สํคายึสุ.

ปุจฺฉา – สํยุตฺตนิกาเย ¶ จ อาวุโส สคาถาวคฺโค นิทานวคฺโค ขนฺธวคฺโค สฬายตนวคฺโค มหาวคฺโคติ ปฺจสํยุตฺตปฺปกรณานิ, เตสุ ปมํ กตรํ สํยุตฺตปฺปกรณํ เต สํคายึสุ.

วิสฺสชฺชนา – ปฺจสุ ภนฺเต สํยุตฺตปฺปกรเณสุ ปมํ สคาถาวคฺคสํยุตฺตปฺปกรณํ สํคายึสุ.

ปุจฺฉา – สคาถาวคฺเคปิ ¶ อาวุโส เทวตาสํยุตฺตาทิวเสน เอกาทสสํยุตฺตานิ, เตสุ ปมํ กตรํ สํยุตฺตํ เต สํคายึสุ.

วิสฺสชฺชนา – เอกาทสสุ ภนฺเต สํยุตฺเตสุ ปมํ เทวตาสํยุตฺตํ สํคายึสุ.

ปุจฺฉา – เทวตาสํยุตฺเตปิ อาวุโส นฬวคฺคาทโย อฏฺ วคฺคา, โอฆตรณสุตฺตาทีนิ จ เอกาสีติ สุตฺตานิ, เตสุ ปมํ กตรํ วคฺคํ กตรฺจ สุตฺตํ สคายึสุ.

วิสฺสชฺชนา – อฏฺสุ ภนฺเต วคฺเคสุ ปมํ นฬวคฺคํ เอกาสีติยา จ สุตฺเตสุ ปมํ โอฆตรณสุตฺตํ สํคายึสุ.

สาธุ ¶ สาธุ อาวุโส, มยมฺปิ ทานิ ตโตเยว ปฏฺาย สํคีติปุพฺพงฺคมานิ ปุจฺฉนวิสฺสชฺชนกิจฺจานิ อาวหิตุํ สมารภาร.

ปุจฺฉา – เตนาวุโส ภควตา ชานตา ปสฺสตา อรหตา สมฺมาสมฺพุทฺเธน โอฆตรณสุตฺตํ กตฺถ กํ อารพฺภ กิสฺมึ วตฺถุสฺมึ กถฺจ ภาสิตํ.

วิสฺสชฺชนา – สาวตฺถิยํ ภนฺเต อฺตรํ เทวตํ อารพฺภ ภาสิตํ, อฺตรา ภนฺเต เทวตา อภิกฺกนฺตาย รตฺติยา อภิกฺกนฺตวณฺณา เกวลกปฺปํ เชตวนํ โอภาเสตฺวา เยน ภควา เตนุปสงฺกมิ, อุปสงฺกมิตฺวา ภควนฺตํ อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ อฏฺาสิ, เอกมนฺตํ ิตา โข สา เทวตา ภควนฺตํ เอตทโวจ ‘‘กถํ นุ ตฺวํ มาริส โอฆมตรี’’ติ,

ตสฺมึ ¶ ภนฺเต วตฺถุสฺมึ ‘‘อปติฏฺํ ขฺวาหํ อาวุโส อนายูหํ โอฆมตรึ’’ติ, เอวํ โข ภนฺเต ภควตา ภาสิตํ.

ปุจฺฉา – อจฺเจนฺติสุตฺตํ ¶ ปนาวุโส ภควตา กตฺถ กํ อารพฺภ กิสฺมึ วตฺถุสฺมึ กถฺจ ภาสิตํ.

วิสฺสชฺชนา – สาวตฺถิยํ ภนฺเต อฺตรํ เทวตํ อารพฺภ ภาสิตํ. อฺตรา ภนฺเต เทวตา ภควนฺตํ เอตทโวจ–

‘‘อจฺเจนฺติ กาลา ตรยนฺติ รตฺติโย,

ปุฺานิ กยิราถ สุขาวหานี’’ติ–

‘‘อจฺเจนฺติ กาลา ตรยนฺติ รตฺติโย,

โลกามิสํ ปชเห สนฺติเปกฺโข’’ติ –

ปุจฺฉา – สตฺติสุตฺตํ ¶ ปนาวุโส ภควตา กตฺถ กํ อารพฺภ กิสฺมึ วตฺถุสฺมึ กถฺจ ภาสิตํ.

วิสฺสชฺชนา – สาวตฺถิยํ ภนฺเต อฺตรํ เทวตํ อารพฺภ ภาสิตํ, อฺตรา ภนฺเต เทวตา ภควนฺตํ เอตทโวจ–

‘‘สตฺติยา วิย โอมฏฺโ, ฑยฺหมาโนว มตฺถเก;

กามราคปฺปหานาย, สโต ภิกฺขุ ปริพฺพเช’’ติ–

สตฺติยา ¶ วิย โอมฏฺโ ฑยฺหมาโนว มตฺถเก;

สกฺกายทิฏฺิปฺปหานาย, สโต ภิกฺขุ ปริพฺพเชติ;

สตฺติยา วิย โอมฏฺโ, ฑยฺหมาโนว มตฺถเก;

กามราคปฺปหานาย, สโต ภิกฺขุ ปริพฺพเช –

สตฺติยา ¶ วิย โอมฏฺโ, ฑยฺหมาโนว มตฺถเก,

สกฺกายทิฏฺิปฺปมานาย, สโต ภิกฺขุ ปริพฺพเช –

ปุจฺฉา – ชฏาสุตฺตํ ปนาวุโส ภควตา กตฺถ กํ อารพฺภ กิสฺมึ วตฺถุสฺมึ กถฺจ ภาสิตํ.

วิสฺสชฺชนา – สาวตฺถิยํ ภนฺเต อฺตรํ เทวตํ อารพฺภ ภาสิตํ, อฺตรา ภนฺเต เทวตา ภวคนฺตํ เอตทโวจ–

‘‘อนฺโต ชฏา พหิชฏา, ชฏาย ชฏิตา ปชา;

ตํ ตํ โคตม ปุจฺฉามิ, โก อิมํ วิชฏเย ชฏ’’นฺติ–

สีเล ปติฏฺาย นโร สปฺโ, จิตฺตํ ปฺฺจ ภาวยํ;

อาตาปี นิปโก ภิกฺขุ, โส อิมํ วิชฏเย ชฏํ.

เยสํ ¶ ราโค จ โทโส จ, อวิชฺชา จ วิราชิตา;

ขีณาสวา อรหนฺโต, เตสํ วิชฏิตา ชฏาติ;

สีเล ¶ ปติฏฺาย นโร สปฺโ, จิตฺตํ ปฺฺจ ภาวยํ;

อาตาปี นิปโก ภิกฺขุ, โส อิมํ วิชฏเย ชฏํ–

เยสํ ราโค จ โทโส จ, อวิชฺชา จ วิราชิตา;

ขีณาสวา อรหนฺโต, เตสํ วิชฏิตา ชฏา–

ยตฺถ ¶ นามฺจ รูปฺจ, อเสสํ อุปรุชฺฌติ;

ปฏิฆํ รูปสฺา จ, เอตฺเถสา ฉิชฺชเต ชฏา.

ปุจฺฉา – อจฺฉราสุตฺตํ ปนาวุโส ภควตา กตฺถ กํ อารพฺภ กิสฺมึ วตฺถุสฺมึ กถฺจ ภาสิตํ.

วิสฺสชฺชนา – สาวตฺถิยํ ภนฺเต อฺตรํ เทวปุตฺตํ อารพฺภ ภาสิตํ. อฺตโร ภนฺเต เทวปุตฺโต ภควนฺตํ เอตทโวจ–

‘‘อจฺฉราคณสงฺฆฏฺํ, ปิสาจ คณเสวิตํ;

วนนฺตํ โมหนํ นาม, กถํ ยาตฺรา ภวิสฺสตี’’ติ.

‘‘อุชุโก นาม โส มคฺโค, อภยา นาม สา ทิสา,

รโถ อกูชโน นาม, ธมฺมจกฺเกหิ สํยุโต.

หิรี ¶ ตสฺส อปาลมฺโพ, สตฺยสฺส ปริวารณํ;

ธมฺมาหํ สารถึ พฺรูมิ, สมฺมาทิฏฺิ ปุเรชวํ.

ยสฺส เอตาทิสํ ยานํ, อิตฺถิยา ปุริสสฺส วา;

ส เว เอเตน ยาเนน, นิพฺพานสฺเสว สนฺติเก’’ติ.

อจฺฉราคณสงฺฆุฏฺํ ¶ , ปิสาจคณเสวิตํ;

วนนฺตํ โมหนํ นาม, กถํ ยาตฺรา ภวิสฺสติ–

ปุจฺฉา – ชราสุตฺตํ ¶ ปนาวุโส ภควตา กตฺถ กํ อารพฺภ กิสฺมึ วตฺถุสฺมึ กถฺจ ภาสิตํ.

‘‘กึ สุ ยาว ชรา สาธุ, กึ สุ สาธุ ปติฏฺิตํ;

กึ สุ นรานํ รตนํ, กึ สุ โจเรหิ ทูหร’’นฺติ.

‘‘สีลํ ยาว ชรา สาธุ, สทฺธา สาธุ ปติฏฺิตา;

ปฺา นรานํ รตนํ, ปุฺํ โจเรหิ ทูหร’’นฺติ.

ปุจฺฉา – เตนาวุโส ภควตา ชานตา ปสฺสตา อรหตา สมฺมาสมฺพุทฺเธน สุพฺรหฺมสุตฺตํ กตฺถ กํ อารพฺภ กิสฺมึ วตฺถุสฺมึ กตฺจ ภาสิตํ. กีทิโส จ ตตฺถ ธมฺมปฏิคฺคาหกสฺส ธมฺมสฺสวนานิสํโส อธิคโต.

วิสฺสชฺชนา – ราชคเห ¶ ภนฺเต สุพฺรหฺมเทวปุตฺตํ อารพฺภ ภาสิตํ. สุพฺรหฺมา ภนฺเต เทวปุตฺโต มรณภยภีโต ภควนฺตํ อุปสงฺกมิตฺวา เอตทโวจ–

‘‘นิจฺจํ อุตฺรสฺตมิทํ จิตฺตํ, นิจฺจํ อุพฺพิคฺคมิทํ มโน;

อนุปฺปนฺเนสุ กิจฺเฉสุ, อโถ อุปฺปติเตสุ จ;

สเจ อตฺถิ อนุตฺรสฺตํ, ตํ เม อกฺขาหิ ปุจฺฉิโต’’ติ–

‘‘นาฺตฺร โพชฺชา ตปสา, นาฺตฺรินฺทฺริยสํวรา;

นาฺตฺร สพฺพนิสฺสคฺคา, โสตฺถึ ปสฺสามิ ปาณิน’’นฺติ.

เอวํ โข ภนฺเต ภควตา ภาสิตํ. เทสนาปริโยสาเน จ ภนฺเต สุพฺรหฺมสฺส เทวปุตฺตสฺส ตสฺมึเยว อาสเน วิรชํ วีตมลํ ธมฺมจกฺขุํ อุทปาทิ, ‘‘ยํกิฺจิ สมุทยธมฺมํ, สพฺพํ ตํ นิโรธธมฺม’’นฺติ.

นิจฺจํ ¶ อุตฺรสฺตมิทํ จิตฺตํ, นิจฺจํ อุพฺพิคฺคมิทํ มโน;

อนุปฺปนฺเนสุ กิจฺเฉสุ, อโถ อุปฺปติเตสุ จ;

สเจ อตฺถิ อนุตฺรสฺต, ตํ เม อกฺขาหิ ปุจฺฉิโต-หุ–

นาฺตฺร ¶ โพชฺชา ตปสา, นาฺตฺรินฺทฺริยสํวรา;

นาฺตฺร สพฺพนิสฺสคฺคา, โสตฺถึ ปสฺสามิ ปาณินํ–

ปุจฺฉา – โรหิตสฺสสุตฺตํ ¶ ปนาวุโส ภควตา กตฺถ กํ อารพฺภ กิสฺมึ วตฺถุสฺมึ กถฺจ ภาสิตํ.

วิสฺสชฺชนา – สาวตฺถิยํ ภนฺเต โรหิตสฺสํ เทวปุตฺตํ อารพฺภ ภาสิตํ. โรหิตสฺโส ภนฺเต เทวปุตฺโต ภควนฺตํ เอตทโวจ ‘‘ยตฺถ นุ โข ภนฺเต น ชายติ น ชียติ น มียติ น จวติ น อุปปชฺชติ, สกฺกา นุ โข โส ภนฺเต คมเนน โลกสฺส อนฺโต าตุํ วา ทฏฺุํ วา ปาปุณิตุํ วา’’ติ. ตสฺมึ ภนฺเต วตฺถุสฺมึ ‘‘ยตฺถ โข อาวุโส น ชายติ น ชียติ น มียติ น จวติ น อุปปชฺชติ, นาหํ ตํ คมเนน โลกสฺส อนฺตํ าเตยฺยํ อฏฺเยฺยํ ปตฺเตยฺยนฺติ วทามี’’ติ เอวมาทินา ภนฺเต ภควตา ภาสิตํ.

ปุจฺฉา – ทหรสุตฺตํ ¶ ปนาวุโส ภควตา กตฺถ กํ อารพฺภ กิสฺมึ วตฺถุสฺมึ กถฺจ ภาสิตํ.

วิสฺสชฺชนา – สาวตฺถิยํ ภนฺเต ราชานํ ปเสนทึ โกสลํ อารพฺภ ภาสิตํ. ราชา ภนฺเต ปเสนทิ โกสโล เยน ภควา เตนุปสงฺกมิ, อุปสงฺกมิตฺวา ภควตา สทฺธึ สมฺโมทิ, เอกมนฺตํ นิสินฺโน โข ภนฺเต ราชา ปเสนทิ โกสโล ภควนฺตํ เอตทโวจ ‘‘ภวมฺปิ โน โคตโม ‘อนุตฺตรํ สมฺมาสมฺโพธึ อภิสมฺพุทฺโธ’ติ ปฏิชานาตี’’ติ. ตสฺมึ ภนฺเต วตฺถุสฺมึ ‘‘ยฺหิ ตํ มหาราช สมฺมา วทมาโนวเทยฺย ‘อนุตฺตรํ สมฺมาสมฺโพธึ อภิสมฺพุทฺโธ’ติ ¶ , มเมว ตํ สมฺมา วทมาโน วเทยฺยา’’ติ เอวมาทินา ภนฺเต ภควตา ภาสิตํ.

ตสฺมา ¶ หิ ปณฺฑิโต โปโส, สมฺปสฺสํ อตฺถมตฺตโน;

ภุชงฺคมํ ปาวกฺจ, ขตฺติยฺจ ยสสฺสินํ;

ภิกฺขุฺจ สีลสมฺปนฺนํ, สมฺมเทว สมาจเร–

ปุจฺฉา – อตฺตรกฺขิตสุตฺตํ ปนาวุโส ภควตา กตฺถ กํ อารพฺภ กิสฺมึ วตฺถุสฺมึ กถฺจ ภาสิตํ.

วิสฺสชฺชนา – สาวตฺถิยํ ภนฺเต ราชานํเยว ปเสนทึ โกสลํ อารพฺภ ภาสิตํ. ราชา ภนฺเต ปเสนทิ โกสโล ภควนฺตํ อุปสงฺกมิตฺวา ‘‘อิธ มยฺหํ ภนฺเต รโหคตสฺส ปฏิสลฺลีนสฺส ¶ เอวํ เจตโส ปริวิตกฺโก อุทปาที’’ติ เอวมาทิกํ วจนํ อโวจ. ภควา จ ภนฺเต เอวเมตํ มหาราช เอวเมตํ มหาราชาติ เอวมาทินา วิภชิตฺวา ภาสิตํ.

กาเยน ¶ สํวโร สาธุ, สาธุ วาจาย สํวโร;

มนสา สํวโร สาธุ, สาธุ, สพฺพตฺถ สํวโร;

สพฺพตฺถ สํวุโต ลชฺชี, รกฺขิโตติ ปวุจฺจติ.

ปุจฺฉา – อปฺปกสุตฺตํ ปนาวุโส ภควตา กตฺถ กํ อารพฺภ กิสฺมึ วตฺถุสฺมึ กถฺจ ภาสิตํ.

วิสฺสชฺชนา – สาวตฺถิยํ ภนฺเต ราชานํเยว ปเสนทึ โกสลํ อารพฺภ ภาสิตํ. ราชา ภนฺเต ปเสนทิ โกสโล ภควนฺตํ อุปสงฺกมิตฺวา ‘‘อิธ มยฺหํ ภนฺเต รโหคตสฺส ปฏิสลฺลีนสฺส เอวํ เจตโส ปริวิตกฺโก อุทปาทิ อปฺปกา เต สตฺตา โลกสฺมึ, เย อุฬาเร อุฬาเร โภเค ลภิตฺวา น เจว มชฺชนฺติ น จ ปมชฺชนฺติ, น จ กาเมสุ เคธํ อาปชฺชนฺตี’’ติ เอวมาทิกํ วจนํ อโวจ. ภควา จ ภนฺเต ‘‘เอวเมตํ มหาราช เอวเมตํ มหาราชา’’ติ เอวมาทินา อปฺปกสุตฺตํ ภาสิตํ.

ปุจฺฉา – มลฺลิกาสุตฺตํ ¶ ปนาวุโส ภควตา กตฺถ กํ อารพฺภ กิสฺมึ วตฺถุสฺมึ กถฺจ ภาสิตํ.

วิสฺสชฺชนา – สาวตฺถิยํ ภนฺเต ราชานํเยว ปเสนทึ โกสลํ อารพฺภ ภาสิตํ. ราชา ภนฺเต ปเสนทิ โกสโล มลฺลิกํ เทวึ เอตทโวจ ‘‘อตฺถิ นุ โข เต มลฺลิเก โกจฺโ อตฺตนา ปิยตโร’’ติ. ตสฺมึ วตฺถุสฺมึ สพฺพาทิสา อนุปริคมฺม เจตสาติ เอวมาทินา ภนฺเต ภควตา ภาสิตํ.

สพฺพา ¶ ทิสา อนุปริคมฺม เจตสา, เนวชฺฌคา ปิยตรมตฺตนา กฺวจิ. เอวํ ปิโย ปุถุ อตฺตา ปเรสํ, ตสฺมา น หึเส ปรมตฺตกาโม–

ปุจฺฉา – เตนาวุโส ¶ ภควตา…เป… สมฺมาสมฺพุทฺเธน สตฺตชฏิลสุตฺตํ กตฺถ กํ อารพฺภ กิสฺมึ วตฺถุสฺมึ กถฺจ ภาสิตํ.

วิสฺสชฺชนา – สาวตฺถิยํ ภนฺเต ราชานํ ปเสนทึ โกสลํ อารพฺภ ภาสิตํ. ราชา ภนฺเต ปเสนทิ โกสโล อจิรปกฺกนฺเตสุ สตฺตสุ จ ชฏิเลสุ สตฺตสุ จ นิคณฺเสุ สตฺตสุ จ อเจลเกสุ สตฺตสุ จ เอกสาฏเกสุ สตฺตสุ จ ปริพฺพาชเกสุ เยน ภควา เตนุปสงฺกมิ, อุปสงฺกมิตฺวา ภควนฺตํ อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิ, เอกมนฺตํ นิสินฺโน โข ภนฺเต ราชา ปเสนทิ โกสโล ภควนฺตํ เอตทโวจ ‘‘เย เต ภนฺเต โลเก อรหนฺโต วา อรหตฺตมคฺคํ วา สมาปนฺนา, เอเต เตสํ อฺตรา’’ติ. ตสฺมึ ภนฺเต วตฺถุสฺมึ ‘‘ทุชฺชานํ โข เอตํ มหาราช ตยา คิหินา กามโภคินา ปุตฺตสมฺพาธสยนํ อชฺฌาวสนฺเตน กาสิณจนฺทนํ ปจฺจนุโภนฺเตน มาลาคนฺธวิเลปนํ ธารยนฺเตน ชาตรูปรชตํ สาทิยนฺเตน ‘‘อิเม วา อรหนฺโต, อิเม วา อรหตฺตมคฺคํ สมาปนฺนา’’ติ เอวมาทินา ภนฺเต ภควตา ภาสิตํ.

น ¶ วณฺณรูเปน นโร สุชาโน, น วิสฺสเส อิตฺตรทสฺสเนน;

สุสฺตานฺหิ วิยฺชเนน, อสฺตา โลกมิมํ จรนฺติ.

ปติรูปโก มตฺติกากุณฺฑโลว, โลหฑฺฒมาโสว สุวณฺณฉนฺโน;

จรนฺติ โลเก ปริวารฉนฺนา, อนฺโต อสุทฺธา พหิโสภมานา-หู

ปุจฺฉา – ปฺจราชสุตฺตํ ¶ ปนาวุโส ภควตา กตฺถ กํ อารพฺภ กิสฺมึ วตฺถุสฺมึ กถฺจ ภาสิตํ.

วิสฺสชฺชนา – สาวตฺถิยํ ภนฺเต ราชานํเยว ปเสนทึ โกสลํ อารพฺภ ภาสิตํ. ราชา ภนฺเต ปเสนทิ โกสโล ภควนฺตํ เอตทโวจ ‘‘กึ นุ โข ภนฺเต กามานํ อคฺค’’นฺติ. ตสฺมึ ภนฺเต วตฺถุสฺมึ ‘‘มนาปปริยนฺตํ ขฺวาหํ มหาราช ปฺจสุ กามคุเณสุ อคฺคนฺติ วทามี’’ติ เอวมาทินา ภนฺเต ภควตา ภาสิตํ.

อิธ ¶ ภนฺเต อมฺหากํ ปฺจนฺนํ ราชูนํ ปฺจหิ กามคุเณหิ สมปฺปิตานํ สมงฺคีภูตานํ ปริจารยมานานํ อยมนฺตรากถา อุทปาทึ ‘กึ นุ โข กามานํ อคฺค’นฺติ–

ปทุมํ ¶ ยถา โกกนทํ สุคนฺธํ, ปาโต สิยา ผุลฺลมวีตคนฺธํ. องฺคีรสํ ปสฺส วิโรจมานํ, ตปนฺตมาทิจฺจมิวนฺตลิกฺเข–

ปุจฺฉา – ทุติยอปุตฺตกสุตฺตํ ¶ ปนาวุโส ภควตา กตฺถ กํ อารพฺภ กิสฺมึ วตฺถุสฺมึ กถฺจ ภาสิตํ.

วิสฺสชฺชนา – สาวตฺถิยํ ภนฺเต ราชานํเยว ปเสนทึ โกสลํ อารพฺภ ภาสิตํ. ราชา ภนฺเต ปเสนทิ โกสโล ภควนฺตํ อุปสงฺกมิตฺวา ‘‘อิธ ภนฺเต สาวตฺถิยํ เสฏฺิ คหปติ กาลงฺกโต, ตมหํ อปุตฺตกํ สาปเตยฺยํ ราชนฺเตปุรํ อติหริตฺวา อาคจฺฉามี’’ติ เอวมาทิกํ วจนํ อโวจ. ภควา จ ภนฺเต ‘‘เอวเมตํ มหาราช, เอวเมตํ มหาราช, ภูตปุพฺพํ โส มหาราช เสฏฺิ คหปติ ตคฺครสิขึ นาม ปจฺเจกสมฺพุทฺธํ ปิณฺฑปาเตน ปฏิปาเทสี’’ติ เอวมาทินา ตสฺส เสฏฺิสฺส คหปติสฺส อตีตํ วตฺถุํ อาหริตฺวา ปริโยสาเน จตูหิ คาถาหิ ภาสิตํ.

ธฺํ ¶ ธนํ รชตํ ชาตรูปํ, ปริคฺคหํ วาปิ ยทตฺถิ กิฺจิ,

ทาสา กมฺมกรา เปสฺสา, เย จสฺส อนุชีวิโน.

สพฺพํ นาทาย คนฺตพฺพํ, สพฺพํ นิกฺขิปฺปคามินํ;

ยฺจ กโรติ กาเยน, วาจาย อุทเจตสา.

ตฺหิ ตสฺส สกํ โหติ, ตํว อาทาย คจฺฉติ;

ตํวสฺส อนุคํ โหติ, ฉายาว อนปายินี.

ตสฺมา กเรยฺย กลฺยาณํ, นิจยํ สมฺปรายิกํ;

ปุฺานิ ปรโลกสฺมึ, ปติฏฺา โหนฺติ ปาณินํ –

ปุจฺฉา – ตโปกมฺมสุตฺตํ ¶ ปนาวุโส ภควตา ชิเนน กตฺถ กํ อารพฺภ กิสฺมึ วตฺถุสฺมึ กถฺจ ภาสิตํ.

วิสฺสชฺชนา – อุรุเวลายํ ภนฺเต มารํ ปาปิมนฺตํ อารพฺภ ภาสิตํ. มาโร ภนฺเต ปาปิมา ภควนฺตํ อุปสงฺกมิตฺวา คาถาย อชฺฌภาสิ.

‘‘ตโปกมฺมา อปกฺกมฺม, เยน สุชฺฌนฺติ มาณวา;

อสุทฺโธ มฺสิ สุทฺโธ, สุทฺธิมคฺคา อปรทฺโธ’’ติ.

‘‘อนตฺตสํหิตํ ตฺวา, ยํ กิฺจิ อมรํ ตปํ;

สพฺพํ นตฺถาวหํ โหติ, ผิยาริตฺตํว ธมฺมนิ;

สีลํ สมาธิ ปฺฺจ, มคฺคํ โพธาย ภาวยํ;

ปตฺโตสฺมิ ปรมํ สุทฺธึ, นิหโต ตฺวมสิ อนฺตกา’’ติ.

เอวํ โข ภนฺเต ภควตา ชิเนน ภาสิตํ.

ตโปกมฺมา ¶ อปกฺกมฺม, เย น สุชฺฌนฺติ มาณวา;

อสุทฺโธ มฺสิ สุทฺโธ, สุทฺธิมคฺคา อปรทฺโธ–

อนตฺถสํหิตํ ¶ อุตฺวา, ยํกิฺจิ อมรํ ตปํ;

สพฺพํ นตฺถาวหํ โหติ, ผิยาริตฺตํว ธมฺมนิ;

ปุจฺฉา – หตฺถิราชวณฺณสุตฺตํ ¶ ปนาวุโส ภวคตา ชิเนน กตฺถ กํ อารพฺภ กิสฺมึ วตฺถุสฺมึ กถฺจ ภาสิตํ.

วิสฺสชฺชนา – อุรุเวลายํ ภนฺเต มารกํเยว ปาปิมนฺตํ อารพฺภ ภาสิตํ. มาโร ภนฺเต ปาปิมา ภควโต ภยํ ฉมฺภิตตฺตํ โลมหํสํ อุปฺปาเทตุกาโม มหนฺตํ หตฺถิราชวณฺณํ อภินิมฺมินิตฺวา เยน ภควา เตนุปสงฺกมิ.

‘‘สํสรํ ทีฆมทฺธานํ, วณฺณํ กตฺวา สุภาสุภํ;

อลํ เต เตน ปาปิม, นิหโต ตฺวมสิ อนฺตกา’’ติ.

เอวํ โข ภนฺเต ภควตา ชิเนน ภาสิตํ.

สํสรํ ¶ ทีฆมทฺธานํ, วณฺณํ กตฺวา สุภาสุภํ,

อลํ เต เตน ปาปิม, นิหโต ตฺวมสิ อนฺตก –

ปุจฺฉา – อิทานิ อาวุโส ภิกฺขุนี สํยุตฺตํ ปุจฺฉามิ, ยํ ตสฺส ภควโต อรหโต สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส สาวิกาหิ เถรีหิ อตฺตโน

จ ¶ พุทฺธสาสนสฺส จ ยถาภูตํ คุณํ ปกาเสตฺวา ภาสิตํ. ตตฺถาวุโส ปมํ โปราณเกหิ มหากสฺสปาทีหิ ธมฺมสํคาหเกหิ เถรวเรหิ สํคีตํ อาฬวิกาสุตฺตํ กตฺถ กํ อารพฺภ กิสฺมึ วตฺถุสฺมึ เกน กถฺจ ภาสิตํ.

วิสฺสชฺชนา – สาวตฺถิยํ ภนฺเต มารํ ปาปิมนฺตํ อารพฺภ อาฬวิกาย ภิกฺขุนิยา ภาสิตํ. มาโร ภนฺเต ปาปิมา อาฬวิกาย ภิกฺขุนิยา ภยํ ฉมฺภิตตฺตํ โลมหํสํ อุปฺปาเทตุกาโม วิเวกมฺหา จาเวตุกาโม อาฬวิกํ ภิกฺขุนึ คาถาย อชฺฌภาสิ–

‘‘นตฺถิ นิสฺสรณํ โลเก, กึ วิเวเกน กาหสิ;

ภุฺชสฺส กามรติโย, มาหุ ปจฺฉานุตาปินี’’ติ.

‘‘อตฺถิ นิสฺสรณํ โลเก, ปฺาย เม สุผุสฺสิตํ;

ปมตฺตพนฺธุ ปาปิม, น ตฺวํ ชานาสิ ตํ ปทํ;

สตฺติสูลูปมา กามา, ขนฺธาสํ อธิกุฏฺฏนา;

ยํ ตฺวํ กามรตึ พฺรูสิ, อรหิ มยฺห สา อหู’’ติ.

เอวํ โข ภนฺเต อาฬวิกาย ภิกฺขุนิยา ภาสิตํ.

นตฺถิ ¶ นิสฺสรณํ โลเก, กึ วิเวเกน กาหสิ;

ภุฺชสฺสุ กามรติโย, มาหุ ปจฺฉานุตาปินี-หุ–

อตฺถิ ¶ นิสฺสรณํ โลเก, ปฺาย เม สุผุสฺสิตํ;

ปมตฺตพนฺธุ ปาปิม, น ตฺวํ ชานาสิ ตํ ปทํ.

สตฺติสูลูปมา กามา, ขนฺธาสํ อธิกุฏฺฏนา;

ยํ ตฺวํ กามรตึ พฺรูสิ, อรติ มยฺห สา อหุ–

ปุจฺฉา – โสมาสุตฺตํ ¶ ปนาวุโส กตฺถ กํ อารพฺภ กิสฺมึ วตฺถุสฺมึ เกน กถฺจ ภาสิตํ.

วิสฺสชฺชนา – สาวตฺถิยํเยว ภนฺเต อนฺธวเน มารํ ปาปิมนฺตํ อารพฺภ โสมาย ภิกฺขุนิยา ภาสิตํ. มาโร ภนฺเต ปาปิมา โสมาย ภิกฺขุนิยา ภยํ ฉมฺภิตตฺตํ โลมหํสํ อุปฺปาเทตุกาโม สมาธิมฺหา จาเวตุกาโม โสมํ ภิกฺขุนึ คาถาย อชฺฌภาสิ.

‘‘ยํ ตํ อิสีหิ ปตฺตพฺพํ, านํ ทุรภิสมฺภวํ;

น ตํ ทฺวงฺคุลปฺาย, สกฺกา ปปฺโปตุมิตฺถิยา’’ติ.

‘‘อิตฺถิภาโว กึ กยิรา, จิตฺตมฺหิ สุสมาหิเต;

าณมฺหิ วตฺตมานมฺหิ, สมฺมา ธมฺมํ วิปสฺสโต;

ยสฺส นูน สิยา เอวํ, อิตฺถาหํ ปุริโสติ วา;

กิฺจิ วา ปน อฺสฺมิ, ตํ มาโร วตฺตุมรหตี’’ติ.

เอวํ โข ภนฺเต โสมาย ภิกฺขุนิยา อริยสาวิกาย ภาสิตํ.

ยํ ¶ ตํ อิสีหิ ปตฺตพฺพํ, านํ ทุรภิสมฺภวํ;

น ตํ ทฺวงฺคุลปฺาย, สกฺกา ปปฺโปตุมิตฺถิยา–

อิตฺถิ ¶ ภาโว กึ กยิรา, จิตฺตมฺหิ สุสมาหิเต;

าณมฺหิ วตฺต มานมฺหิ, สมฺมา ธมฺมํ วิปสฺสโต.

ยสฺส นูน สิยา เอวํ, อิตฺถาหํ ปุริโสติ วา;

กิฺจิ วา ปน อฺสฺมิ, ตํ มาโร วตฺตุมรหติ.

ปุจฺฉา – ตตฺถาวุโส ¶ กิสาโคตมีสุตฺตํ กตฺถ กํ อารพฺภ กิสฺมึ วตฺถุสฺมึ เกน กถฺจ ภาสิตํ.

วิสฺสชฺชนา – สาวตฺถิยํเยว ภนฺเต อนฺธวเน มารํ ปาปิมนฺตํ อารพฺภ กิสาโคตมิยา ภิกฺขุนิยา เถริยา ภาสิตํ. มาโร ภนฺเต ปาปิมา กิสาโคตมิยา ภิกฺขุนิยา ภยํ ฉมฺภิตตฺตํ โลมหํสํ อุปฺปาเทตุกาโม สมาธิมฺหา จาเวตุกาโม กิสาโคตมึ ภิกฺขุนึ คาถาย อชฺฌภาสิ–

‘‘กึ นุ ตฺวํ มตปุตฺตาว, เอกมาสิ รุทมฺมุขี;

วนมชฺฌคตา เอกา, ปุริสํ นุ คเวสสี’’ติ.

อจฺจนฺตํ มตปุตฺตามฺหิ, ปุริสา เอกทนฺติกา;

น โสจามิ น โรทามิ, น ตํ ภายามิ อาวุโส.

สพฺพตฺถ วิหตา นนฺที, ตโมกฺขนฺโธ ปทาลิโต;

เชตฺวาน มจฺจุโน เสนํ, วิหรามิ อนาสวา’’ติ.

เอวํ โข ภนฺเต กิสาโคตมิยา ภิกฺขุนิยา ภาสิตํ.

กึ ¶ นุ ตฺวํ มตปุตฺตาว, เอกมาสิ รุทมฺมุขี;

วนมชฺฌคตา เอกา, ปุริสํ นุ คเสสสิ-หุ–

อจฺจนฺตํ มตปุตฺตามฺหิ, ปุริสา เอตทนฺติกา;

น โสจามิ น โรทามิ, น ตํ ภายามิ อาวุโส.

สพฺพตฺถ ¶ วิหตา นนฺที, ตโมกฺขนฺโธ ปทาลิโต;

เชตฺวาน มจฺจุโน เสนํ, วิหรามิ อนาสวา.

ปุจฺฉา – ตตฺถาวุโส โปราเณหิ สํคีติการมหาเถรวเรหิ สํคีตํ อุปฺปลวณฺณสุตฺตํ กตฺถ กํ อารพฺภ กิสฺมึ วตฺถุสฺมึ เกน กถฺจ ภาสิตํ.

วิสฺสชฺชนา – สาวตฺถิยํเยว ภนฺเต อนฺธวเน มารํ ปาปิมนฺตํ อารพฺภ อุปฺปลวณฺณาย ภิกฺขุนิยา ภาสิตํ. มาโร ภนฺเต ปาปิมา อุปฺปลวณฺณาย ภิกฺขุนิยา ภยํ ฉมฺภิตตฺตํ โลมหํสํ อุปฺปาเทตุกาโม สมาธิมฺหา จาเวตุกาโม อุปฺปลวณฺณํ ภิกฺขุนึ คาถาย อชฺฌภาสิ–

‘‘สุปุปฺผิตคฺคํ ¶ อุปคมฺม ภิกฺขุนิ, เอกา ตุวํ ติฏฺสิ สาลมูเล. น จตฺถิ เต ทุติยา วณฺณธาตุ, พาเล น ตฺวํ ภายสิ ธุตฺตกาน’’นฺติ.

เอสา อนฺตรธายามิ, กุจฺฉึ วา ปวิสามิ เต;

ปขุมนฺตริกายมฺปิ, ติฏฺนฺตึ มํ น ทกฺขสิ.

จิตฺตสฺมึ วสีภูตามฺหิ, อิทฺธิปาทา สุภาวิตา;

สพฺพพนฺธนมุตฺตามฺหิ, น ตํ ภายามิ อาวุโส’’ติ.

เอวํ โข ภนฺเต อุปฺปลวณฺณาย ภิกฺขุนิยา ภาสิตํ.

ปุจฺฉา – ตตฺถาวุโส ¶ จาลาสุตฺตํ กตฺถ กํ อารพฺภ กิสฺมึ วตฺถุสฺมึ เกน กถฺจ ภาสิตํ.

วิสฺสชฺชนา – สาวตฺถิยํ ภนฺเต อนฺธวเน มารํเยว ปาปิมนฺตํ อารพฺภ จาลาย ภิกฺขุนิยา อริยสาวิกาย ภาสิตํ. มาโร ภนฺเต ปาปิมา จาลํ ภิกฺขุนึ อุปสงฺกมิตฺวา เอตทโวจ ‘‘กึ นุ ตฺวํ ภิกฺขุนิ น โรเจสี’’ติ. ชาตึ ขฺวาหํ อาวุโส น โรเจมี’’ติ.

กึ นุ ชาตึ น โรเจสิ, ชาโต กามานิ ภุฺชติ;

โก นุ ตํ อิทมาทปยิ, ชาตึ มา โรจ ภิกฺขุนีติ.

ชาตสฺส มรณํ โหติ, ชาโต ทุกฺขานิ ผุสฺสติ;

พนฺธํ วธํ ปริกฺเลสํ, ตสฺมา ชาตึ น โรจเย.

พุทฺโธ ธมฺมมเทเสสิ, ชาติยา สมติกฺกมํ;

สพฺพทุกฺขปฺปหานาย, โส มํ สจฺเจ นิเวสยิ.

เย จ รูปูปคา สตฺตา, เย จ อรูปฏฺายิโน;

นิโรธํ อปฺปชานนฺตา, อาคนฺตาโร ปุนพฺภวนฺติ.

เอวํ โข ภนฺเต จาลาย ภิกฺขุนิยา ภาสิตํ.

กึ ¶ นุ ชาตึ น โรเจสิ, ชาโต กามานิ ภุฺชติ;

โก นุ ตํ อิทมาทปยิ, ชาตึ มา โรจ ภิกฺขุนี.

ชาตสฺส ¶ มรณํ โหติ, ชาโต ทุกฺขานิ ผุสฺสติ;

พนฺธํ วธํ ปริกฺเลสํ, ตสฺมา ชาตึ น โรจเย.

พุทฺโธ ธมฺมมเทเสสิ, ชาติยา สมติกฺกมํ,

สพฺพทุกฺขปฺปหานาย, โส มํ สจฺเจ นิเวสยิ.

ปุจฺฉา – ตตฺถาวุโส ¶ เสลาสุตฺตํ กตฺถ กํ อารพฺภ กิสฺมึ วตฺถุสฺมึ เกน กถฺจ ภาสิตํ.

วิสฺสชฺชนา – สาวตฺถิยํ ภนฺเต มารํเยว ปาปิมนฺตํ อารพฺพฺภ เสลาย ภิกฺขุนิยา อริยสาวิกาย ภาสิตํ. มาโร ภนฺเต ปาปิมา เสลาย ภิกฺขุนิยา ภยํ ฉมฺภิตตฺตํ โลมหํสํ อุปฺปาเทตุกาโม สมาธิมฺหา จาเวตุกาโม เสลํ ภิกฺขุนึ คาถาย อชฺฌภาสิ–

เกนิทํ ปกตํ พิมฺพํ, กฺวนุ พิมฺพสฺส การโก;

กฺวนุ พิมฺพํ สมุปฺปนฺนํ, กฺวนุ พิมฺพํ นิรุชฺฌตีติ.

นยิทํ อตฺตกตํ พิมฺพํ, นยิทํ ปรกตํ อฆํ;

เหตุํ ปฏิจฺจ สมฺภูตํ, เหตุภงฺคา นิรุชฺฌตีติ.

เอวมาทินา ภนฺเต เสลาย ภิกฺขุนิยา ภาสิตํ.

เกนิทํ ¶ ปกตํ พิมฺพํ, กฺวนุ พิมฺพสฺส การโก;

กฺวนุ พิมฺพํ สมุปฺปนฺนํ, กฺวนุ พิมฺพํ นิรุชฺฌติ-หุ–

นยิทํ อตฺตกตํ พิมฺพํ, นยิทํ ปรกตํ อฆํ;

เหตุํ ปฏิจฺจ สมฺภูตํ, เหตุภงฺคา นิรุชฺฌติ.

ปุจฺฉา – ตตฺถาวุโส ¶ โปราณเกหิ มหากสฺสปาทีหิ ธมฺมสํคาหกเถรวเรหิ สํคีตํ วชิราสุตฺตํ กตฺถ กํ อารพฺภ เกน กถฺจ ภาสิตํ.

วิสฺสชฺชนา – สาวตฺถิยํ ภนฺเต มารํ ปาปิมนฺตํ อารพฺภ วชิราย เถริยา ภิกฺขุนิยา ภาสิตํ. มาโร ภนฺเต ปาปิมา ปุริมนเยเนว วชิรํ ภิกฺขุนึ คาถาย อชฺฌภาสิ–

เกนายํ ¶ ปกโต สตฺโต, กุวํ สตฺตสฺส การโก,

กุวํ สตฺโต สมุปฺปนฺโน, กุวํ สตฺโต นิรุชฺฌตีติ.

กึ นุ สตฺโตติ ปจฺเจสิ, มารทิฏฺิคตํ นุ เต;

สุทฺธสงฺขารปุฺโชยํ, นยิธ สตฺตุปลพฺภติ.

ยถา หิ องฺคสมฺภารา, โหติ สทฺโท รโถ อิติ;

เอวํ ขนฺเธสุ สนฺเตสุ, โหติ สตฺโตติ สมฺมุติ.

ทุกฺขเมว หิ สมฺโภติ, ทุกฺขํ ติฏฺติ เวติ จ,

นาฺตฺร ทุกฺขา สมฺโภติ, นาฺํ ทุกฺขา นิรุชฺฌตีติ.

เอวํ โข ภนฺเต วชิราย ภิกฺขุนิยา ภาสิตํ.

เกนายํ ปกโต สตฺโต, กุวํ สตฺตสฺสการโก;

กุวํ สตฺโต สมุปฺปนฺโน, กุวํ สตฺโต นิรุชฺฌติ-หุ–

กึ ¶ นุ สตฺโตติ ปจฺเจสิ, มาร ทิฏฺิคตํ นุ เต;

สุทฺธสงฺขารปุฺโชยํ, นยิธ สตฺตุปลพฺภติ.

ปุจฺฉา – พฺรหฺมสํยุตฺเต ¶ อาวุโส โปราเณหิ มหากสฺสปเถราทีหิ ธมฺมสํคาหกเถรวเรหิ ทุติยํ สํคีตํ คารวสุตฺตํ กตฺถ กถฺจ สมุปฺปนฺนํ.

วิสฺสชฺชนา – อุรุเวลายํ ภนฺเต สมุปฺปนฺนํ. ภควา ภนฺเต อุรุเวลายํ วิหรติ นชฺชา เนรฺชราย ตีเร อชปาลนิคฺโรธมูเล ปมาภิสมฺพุทฺโธ. อถ โข ภควโต รโหคตสฺส ปฏิสลฺลีนสฺส เอวํ เจตโส ปริวิตกฺโก อุทปาทิ ‘‘ทุกฺขํ โข อคารโว วิหรติ อปฺปติสฺโส, กํ นุ ขฺวาหํ สมณํ วา พฺราหฺมณํ วา สกฺกตฺวา ครุํ กตฺวา อุปนิสฺสาย วิหเรยฺย’’นฺติ.

อถ โข ภนฺเต ภควโต เอตทโหสิ ‘‘อปริปุณฺณสฺส โข สีลกฺขนฺธสฺส ปาริปูริยา อฺํ สมณํ วา พฺราหฺมณํ วา สกฺกตฺวา ครุํ กตฺวา อุปนิสฺสาย วิหเรยฺยุํ, น โข ปนาหํ ปสฺสามิ สเทวเก โลเก สมารเก สพฺรหฺมเก สสฺสมณพฺราหฺมณิยา ปชาย สเทวมนุสฺสาย อตฺตนา สีลสมฺปนฺนตรํ อฺํ สมณํ วา

พฺราหฺมณํ ¶ วา, ยมหํ สกฺกตฺวา ครุํ กตฺวา อุปนิสฺสาย วิหเรยฺยุํ.

อปริปุณฺณสฺส โข สมาธิกฺขนฺธสฺส;

อปริปุณฺณสฺส โข ปฺากฺขนฺธสฺส;

อปริปุณฺณสฺส โข วิมุตฺติกฺขนฺธสฺส.

อปริปุณฺณสฺส โข วิมุตฺติาณทสฺสนกฺขนฺธสฺส ปาริปูริยา อฺํ สมณํ วา พฺราหฺมณํ วา สกฺกตฺวา ครุํ กตฺวา อุปนินิสฺสาย วิหเรยฺยํ. น โข ปนาหํ ปสฺสามิ สเทวเก โลเก สมารเก สพฺรหฺมเก สสฺสมณพฺราหฺมณิยา ปชาย สเทวมนุสฺสาย อตฺตนา วิมุตฺติาณทสฺสนสมฺปนฺนตรํ อฺํ สมณํ วา พฺราหฺมณํ วา, ยมหํ สกฺกตฺวา ครุํ กตฺวา อุปนิสฺสาย วิหเรยฺยํ. ยํนูนาหํ ยฺวายํ ธมฺโม มยา อภิสมฺพุทฺโธ, ตเมว ธมฺมํ สกฺกตฺวา ครุํ กตฺวา อุปนิสฺสาย วิหเรยฺย’’นฺติ. เอวํ โข ภนฺเต ภควโต เจตโส ปริวิตกฺกวเสน อุปฺปนฺนํ.

เย ¶ จ อตีตา สมฺพุทฺธา, เย จ พุทฺธา อนาคตา;

โย เจตรหิ สมฺพุทฺโธ, พหูนํ โสกนาสโน;

สพฺเพ สทฺธมฺมครุโน, วิหํสุ วิหรนฺติ จ;

ตถาปิ วิหริสฺสนฺติ, เอสา พุทฺธาน ธมฺมตา.

ตสฺมา หิ อตฺตกาเมน, มหตฺตมภิกงฺขตา;

สทฺธมฺโม ครุกาตพฺโพ, สรํ พุทฺธาน สาสนํ.

ปุจฺฉา- ตตฺถาวุโส ¶ โปราณเกหิ มหากสฺสปาทีหิ ธมฺมสํคาหกเถรวเรหิ ปมํ สํคีตํ อฺตรพฺรหฺมสุตฺตํ กตฺถ กํ อารพฺภ กิสฺมึ วตฺถุสฺมึ เกน กถฺจ ภาสิตํ.

วิสฺสชฺชนา – พฺรหฺมโลเก ภนฺเต อฺตรํ พฺรหฺมานํ อารพฺภ อายสฺมตา มหาโมคฺคลฺลานตฺเถเรน ภาสิตํ. อฺตรสฺส ภนฺเต พฺรหฺมุโน เอวรูปํ ปาปกํ ทิฏฺิคตํ อุปฺปนฺนํ โหติ ‘‘นตฺถิ โส สมโณ วา พฺราหฺมโณ วา, โย อิธ อาคจฺเฉยฺยา’’ติ. ตสฺมึ ภนฺเต วตฺถุสฺมึ–

อชฺชาปิ เต อาวุโส สา ทิฏฺิ, ยา เต ทิฏฺิ ปุเร อหุ;

ปสฺสสิ วีติวตฺตนฺตํ, พฺรหฺมโลเก ปภสฺสรนฺติ;

เอวํ โข ภนฺเต อายสฺมตา มหาโมคฺคลฺลานตฺเถเรน ภาสิตํ.

อชฺชาปิ ¶ เต อาวุโส สา ทิฏฺิ, ยา เต ทิฏฺิ ปุเร อหุ;

ปสฺสสิ วีติวตฺตนฺต, พฺรหฺมโลเก ปภสฺสรํ-หุ–

น เม มาริส สา ทิฏฺิ, ยา เม ทิฏฺิ ปุเร อหุ;

ปสฺสามิ วีติวตฺตนฺตํ, พฺรหฺมโลเก ปภสฺสรํ;

สฺวาหํ อชฺช กถํ วชฺชํ, อหํ นิจฺโจมฺหิ สสฺสโต หุ–

เตวิชฺชา ¶ อิทฺธิปตฺตา จ, เจโตปริยาย โกวิทา;

ขีณาสวา อรหนฺโต, พหู พุทฺธสฺส สาวกา-หุ–

ปุจฺฉา – ตตฺถาวุโส ¶ อรุณวตีสุตฺตํ ภควตา กตฺถ กํ อารพฺภ กถฺจ ภาสิตํ.

วิสฺสชฺชนา – สาวตฺถิยํ ภนฺเต สมฺพหุเล ภิกฺขู อารพฺภ ‘‘ภูตปุพฺพํ ภิกฺขเว ราชา อโหสิ อรุณวา นาม. รฺโ โข ปน ภิกฺขเว อรุณวโต อรุณวตี นาม ราชธานี อโหสี’’ติ เอวมาทินา ภนฺเต ภควตา อรุณวตี สุตฺตํ ภาสิตํ.

อารมฺภถ ¶ นิกฺกมถ, ยุฺชถ พุทฺธสาสเน;

ธุนาถ มจฺจุโน เสนํ, นฬาคารํว กุฺชโร;

โย อิมสฺมึ ธมฺมวินเย, อปฺปมตฺโต วิหสฺสติ;

ปหาย ชาติ สํสารํ, ทุกฺขสฺสนฺตํ กริสฺสติ-หุ–

ปุจฺฉา – พฺราหฺมณสํยุตฺเต ¶ อาวุโส ปมํ สํคีตํ ธนฺชานีสุตฺตํ ภควตา กตฺถ กํ อารพฺภ กิสฺมึ วตฺถุสฺมึ กถฺจ ภาสิตํ.

วิสฺสชฺชนา – ราชคเห ภนฺเต ภารทฺวาชโคตฺตํ พฺราหฺมณํ อารพฺภ ภาสิตํ. ภารทฺวาชโคตฺโต ภนฺเต พฺราหฺมโณ ภควนฺตํ อุปสงฺกมิตฺวา คาถาย อชฺฌภาสิ.

กึ ¶ สุ เฉตฺวา สุขํเสติ, กึ สุ เฉตฺวา น โสจติ;

กิสฺสสฺสุ เอกธมฺมสฺส, วธํ โรเจสิ โคตม–

ปุจฺฉา – อิมฺจ ¶ ปนาวุโส ธมฺมเทสนํ สุตฺวา ภารทฺวาชโคตฺโต พฺราหฺมโณ อิมสฺมึ ธมฺมวินเย ปสนฺโน กีทิสํ ปสนฺนาการมกาสิ, กีวตฺตกฺจ อตฺถํ สมฺปาเทสิ.

วิสฺสชฺชนา – อิมฺจ ปน ภนฺเต ธมฺมเทสนํ สุตฺวา ภารทฺวาชโคตฺโต พฺราหฺมโณ ‘‘อภิกฺกนฺตํ โภ โคตม, อภิกฺกนฺตํ โภ โคตม, เสยฺยถาปิ โภ โคตม นิกฺกุชฺชิตํ วา อุกฺกุชฺเชยฺย, ปฏิจฺฉนฺนํ วา วิวเรยฺย, มูฬฺหสฺส วา มคฺคํ อาจิกฺเขยฺย, อนฺธกาเร วา เตลปชฺโชตํ ธาเรยฺย จกฺขุมนฺโต รูปานิ ทกฺขนฺตี’’ติ เอวมาทินา ภนฺเต อิมสฺมึ ธมฺมวินเย ปสนฺโน ปสนฺนาการมกาสิ. อิมฺจ ปน ภนฺเต ธมฺมเทสนํ สุตฺวา ภารทฺวาชโคตฺโต พฺราหฺมโณ ภควโต สนฺติเก ปพฺพชฺชํ อุปสมฺปทํ ยาจิตฺวา อจิรูปสมฺปนฺโน ยาว อรหตฺตํ สมฺปาเทสิ.

ปุจฺฉา – อกฺโกสกภารทฺวาชสุตฺตํ ¶ ปนาวุโส ภควตา กตฺถ กํ อารพฺภ กิสฺมึ วตฺถุสฺมึ กถฺจ ภาสิตํ.

วิสฺสชฺชนา – ราชคเห ภนฺเต อกฺโกสกภารทฺวาชํ พฺราหฺมณํ อารพฺภ ภาสิตํ. อกฺโกสกภารทฺวาโช ภนฺเต พฺราหฺมโณ ภควนฺตํ อุปสงฺกมิตฺวา อสพฺภาหิ ผรุสาหิ วาจาหิ ภควนฺตํ อกฺโกสติ ปริภาสติ. ตสฺมึ ภนฺเต วตฺถุสฺมึ ‘‘ตํ กึ มฺสิ พฺราหฺมณ, อปิ นุโข เต อาคจฺฉนฺติ มิตฺตามจฺจา ¶ าติสาโลหิตา อติติโย’’ติ เอวมาทินา ภนฺเต ภควตา ภาสิตํ.

ปุจฺฉา – อิมฺจ ¶ ปนาวุโส ธมฺมเทสนํ สุตฺวา อกฺโกสกภารทฺวาโช พฺราหฺมโณ อิมสฺมึ ธมฺมวินเย ปสนฺโน กีทิสํ ปสนฺนาการมกาสิ. กีวตฺตกฺจ อตฺถํ สมฺปาเทสิ.

วิสฺสชฺชนา – อิมฺจ ปน ภนฺเต ธมฺมเทสนํ สุตฺวา อกฺโกสกภารทฺวาโช พฺราหฺมโณ ‘‘อภิกฺกนฺตํ โภ โคตม, อภิกฺกนฺตํ โภ โคตมา’’ติ เอวมาทินา อิมสฺมึ ธมฺมวินเย ปสนฺโน ปสนฺนาการมกาสิ. ยาว อรหตฺตา จ ปน มหนฺตํ อตฺถํ สมฺปาเทสิ.

ปุจฺฉา – เตนาวุโส ¶ ภควตา ชานตา…เป… สมฺมาสมฺพุทฺเธน พฺราหฺมณสํยุตฺเต พหุธีตรสุตฺตํ กตฺถ กํ อารพฺภ กิสฺมึ วตฺถุสฺมึ กถฺจ ภาสิตํ.

วิสฺสชฺชนา – โกสเลสุ ภนฺเต อฺตรสฺมึ วนสณฺเฑ อฺตรํ ภารทฺวาชโคตฺตํ พฺราหฺมณํ อารพฺภ ภาสิตํ. อฺตโร ภนฺเต ภารทฺวาชโคตฺโต พฺราหฺมโณ โคเณ นฏฺเ ปริเยสนฺโต ภควโต สนฺติเก อิมา คาถาโย อภาสิ.

‘‘น หิ นูนิมสฺส สมณสฺส, พลีพทฺทา จตุทฺทส;

อชฺชสฏฺึ น ทิสฺสนฺติ, เตนายํ สมโณ สุขี;

น หิ นูนิมสฺส สมณสฺส, ติลาเขตฺตสฺมิ ปาปกา;

เอกปณฺณา ทุปณฺณา จ, เตนายํ สมโณ สุขี.

น หิ นูนิมสฺส สมณสฺส, ปจฺจูสมฺหิ อิณายิกา;

เทถ เทถาติ โจเทนฺติ, เตนายํ สมโณ สุขี’’ติ.

น หิ มยฺหํ พฺราหฺมณ, พลีพทฺทา จตุทฺทส;

อชฺชสฏฺึ น ทิสฺสนฺติ, เตนาหํ พฺราหฺมณา สุขี;

น หิ มยฺหํ พฺราหฺมณ, ติลาเขตฺตสฺมิ ปาปกา;

เอกปณฺณา ทุปณฺณา จ, เตนาหํ พฺราหฺมณา สุขี.

น หิ มยฺหํ พฺราหฺมณ, ปจฺจูสมฺหิ อิณายิกา;

เทถ เทถาติ โจเทนฺติ, เตนาหํ พฺราหฺมณา สุขีติ.

น ¶ หิ นูนิมสฺส สมณสฺส, พลีพทฺทา จตุทฺทส;

อชฺชสฏฺึ น ทิสฺสนฺติ, เตนาหํ สมโณ สุขี.

น หิ นูนิมสฺส สมณสฺส, ติลาเขตฺตสฺมิ ปาปกา;

เอกปณฺณา ทุปณฺณา จ, เตนายํ สมโณ สุขี.

น ¶ หิ นูนิมสฺส สมณสฺส, ตุจฺฉโกฏฺสฺมิ มูสิกา;

อุสฺโสฬฺหิกาย นจฺจนฺติ, เตนายํ สมโณ สุขี.

น หิ นูนิมสฺส สมณสฺส, สนฺถาโร สตฺตมาสิโก;

อุปฺปาฏเกหิ สฺฉนฺโน, เตนายํ สมโณ สุขี.

น หิ นูนิมสฺส สมณสฺส, วิธวา สตฺต ธีตโร;

เอกปุตฺตา ทุปุตฺตา จ, เตนายํ สมโณ สุขี.

น ¶ หิ นูนิมสฺส สมณสฺส, ปิงฺคลา ติลกาหตา;

โสตฺตํ ปาเทน โพเธติ, เตนายํ สมโณ สุขี.

น หิ นูนิมสฺส สมณสฺส, ปจฺจูสมิ อิณายิกา;

เทถ เทถาติ โจเทนฺติ, เตนายํ สมโณ สุขี.

น ¶ หิ มยฺหํ พฺราหฺมณ, พลีพทฺทา จตุทฺทส;

อชฺชสฏฺึ น ทิสฺสนฺติ, เตนาหํ พฺราหฺมณา สุขี.

น หิ มยฺหํ พฺราหฺมณ, ติลาเขตฺตสฺมิ ปาปกา;

เอกปณฺณา ทุปณฺณา จ, เตนาหํ พฺราหฺมณา สุขี.

น หิ มยฺหํ พฺราหฺมณ, ตุจฺฉโกฏฺสฺมิ มูสิกา;

อุสฺโสฬฺหีกาย นจฺจนฺติ, เตนาหํ พฺราหฺมณา สุขี.

น หิ มยฺหํ พฺราหฺมณ, สนฺถาโร สตฺตมาสิโก;

อุปฺปาฏเกหิ สฺฉนฺโน, เตนาหํ พฺราหฺมณา สุขี.

น ¶ หิ มยฺหํ พฺราหฺมณ, วิธวา สตฺต ธีตโร;

เอกปุตฺตา ทุปุตฺตา จ, เตนาหํ พฺราหฺมณา สุขี.

น หิ มยฺหํ พฺราหฺมณ, ปิงฺคลา ติลกาหตา;

โสตฺตํ ปาเทน โพเธติ, เตนาหํ พฺราหฺมณา สุขี.

น หิ มยฺหํ พฺราหฺมณ, ปจฺจูสมฺหิ อิณายิกา;

เทถ เทถาติ โจเทนฺติ, เตนาหํ พฺราหฺมณา สุขี.

ปุจฺฉา – อิมฺจ ¶ ปนาวุโส ธมฺมเทสนํ สุตฺวา โส ภารทฺวาชโคตฺโต พฺราหฺมโณ อิมสฺมึ ธมฺมวินเย ปสนฺโน กีทิสํ ปสนฺนาการมกาสิ. กีว มหนฺตฺจ อิมสฺมึ ธมฺมวินเย อตฺถํ สมฺปาเทสิ.

วิสฺสชฺชนา – อิมฺจ ปน ภนฺเต ธมฺมเทสนํ สุตฺวา โส ภารทฺวาชโคตฺโต พฺราหฺมโณ ‘‘อภิกฺกนฺตํ โภ โคตม อภิกฺกนฺตํ โภ โคตม, เสยฺยถาปิ โภโคตม, นิกฺกุชฺชิตํ วา อุกฺกุชฺเชยฺย, ปฏิจฺฉนฺนํ วา วิวเรยฺย, มูฬฺหสฺส วา มคฺคํ อาจิกฺเขยฺย, อนฺธกาเร วา เตลปชฺโชตํ ธาเรยฺย, จกฺขุมนฺโต รูปานิ ทุกฺขนฺตี’’ติ เอวมาทินา อิมสฺมิ ธมฺมวินเย ปสนฺโน ปสนฺนาการมกาสิ. ภควโต จ สนฺติเก ‘‘ลเภยฺยาหํ โภโต โคตมสฺส สนฺติเก ปพฺพชํ, ลเภยฺยํ อุปสมฺปท’’นฺติ เอวมาทินา ปพฺพชฺชํ อุปสมฺปทํ ยาจิตฺวา อจิรูปสมฺปนฺโน ยาว อรหตฺตา มหนฺตํ วิเสสํ สมฺปาเทสิ.

ปุจฺฉา – ตตฺถาวุโส ¶ เอกาทสมํ มหากสฺสปาทีหิ โปราณธมฺมสํคาหกเถเรหิ สํคีตํ กสิภารทฺวาชสุตฺตํ ภควตา กตฺถ กํ อารพฺภ กิสฺมึ วตฺถุสฺมึ กถฺจ ภาสิตํ.

วิสฺสชฺชนา – มคเธสุ ภนฺเต ทกฺขิณาคิริสฺมึ เอกนาฬายํ พฺราหฺมณคาเม กสิภารทฺวาชํ พฺราหฺมณํ อารพฺภ ภาสิตํ. กสิภารทฺวาโช ภนฺเต พฺราหฺมโณ ภควนฺตํ คาถาย อชฺฌภาสิ.

‘‘กสฺสโก ¶ ปฏิชานาสิ, น จ ปสฺสามิ เต กสึ. กสฺสโก ปุจฺฉิโต พฺรูหิ, กถํ ชาเนมุ ตํ กสิ’’นฺติ. ตสฺมึ ภนฺเต วตฺถุสฺมึ–

‘‘สทฺธา พีชํ ตโป วุฏฺิ, ปฺา เม ยุคนงฺคลํ;

หิรี อีสา มโน โยตฺตํ, สติ เม ผาลปาจนํ.

กายคุตฺโต วจีคุตฺโต, อาหาเร อุทเร ยโต;

สจฺจํ กโรมิ นิทฺทานํ, โสรจฺจํ เม ปโมจนํ.

วีริยํ เม ธุรโธรยฺหํ, โยคกฺเขมาธิวาหนํ;

คจฺฉติ อนิวตฺตนฺตํ, ยตฺถ คนฺตฺวา น โสจติ.

เอวเมสา กสี กฏฺา, สา โหติ อมตปฺผลา;

เอตํ กสึ กสิตฺวาน, สพฺพทุกฺขา ปมุจฺจตี’’ติ.

กสฺสโก ¶ ปฏิชานาสิ, น จ ปสฺสามิ เต กสึ;

กสฺสโก ปุจฺฉิโต พฺรูหิ, กถํ ชาเนมุ ตํ กสึ.

สทฺธา ¶ พีชํ ตโป วุฏฺิ, ปฺา เม ยุคนงฺคลํ;

หิรี อีสา มโน โยตฺตํ, สติ เม ผาลปาจนํ.

ปุจฺฉา – อิมฺจ ¶ ปนาวุโส ธมฺมเทสนํ สุตฺวา โส กสิภารทฺวาโช พฺราหฺมโณ อิมสฺมึ ธมฺมวินเย ปสนฺโน กีทิสํ ปสนฺนาการมกาสิ.

วิสฺสชฺชนา – อิมฺจ ปน ภนฺเต ธมฺมเทสนํ สุตฺวา กสิภารทฺวาโช พฺราหฺมโณ ‘‘อภิกฺกนฺตํ โภ โคตม, อภิกฺกนฺตํ โภ โคตมา’’ติเอวมาทินา อิมสฺมึ ธมฺมวินเย ปสนฺโน ปสนฺนาการมกาสิ.

เสยฺยถาปิ โภ โคตม อุกฺกุชฺชิตํ วา นิกฺกุชฺเชยฺย.

ปุจฺฉา – อุทยสุตฺตํ ¶ ปนาวุโส ภควตา กตฺถ กํ อารพฺภ กิสฺมึ วตฺถุสฺมึ กถฺจ ภาสิตํ.

วิสฺสชฺชนา – สาวตฺถิยํ ภนฺเต อุทยํ พฺราหฺมณํ อารพฺภ ภาสิตํ. อุทโย ภนฺเต พฺราหฺมโณ ภควนฺตํ เอตทโวจ ‘‘ปกฏฺโกยํ สมโณ โคตโม ปุนปฺปุนํ อาคจฺฉตี’’ติ. ตสฺมึ ภนฺเต วตฺถุสฺมึ–

ปุนปฺปุนฺเจว วปนฺติ พีชํ, ปุนปฺปุนํ วสฺสติ เทวราชา;

ปุนปฺปุนํ เขตฺตํ กสนฺติ กสฺสกา, ปุนปฺปุนํ ธฺมุเปติ รฏฺํ.

ปุนปฺปุนํ ¶ เจว วปนฺติ พีชํ, ปุนปฺปุนํ วสฺสติ เทว ราชา;

ปุนปฺปุนํ เขตฺตํ กสนฺติ กสฺสกา, ปุนปฺปุนํ ธฺมุเปติ รฏฺํ.

ปุนปฺปุนํ ¶ ยาจกา ยาจยนฺติ, ปุนปฺปุนํ ทานปตี ททนฺติ;

ปุนปฺปุนํ ทานปตี ททิตฺวา, ปุนปฺปุนํ สคฺคมุเปติ านํ.

ปุนปฺปุนํ ขีรนิกา ทุหนฺติ, ปุนปฺปุนํ วจฺโฉ อุเปติ มาตรํ;

ปุนปฺปุนํ กิลมติ ผนฺทติ จ, ปุนปฺปุนํ คพฺภมุเปติ มนฺโท.

ปุนปฺปุนํ ชายติ มียติ จ, ปุนปฺปุนํ สิวถิกํ หรนฺติ;

มคฺคฺจ ลทฺธา อปุนพฺภวาย, น ปุนปฺปุนํ ชายติ ภูริปฺโ-หุ–

ปุจฺฉา – มาตุโปสกสุตฺตํ ¶ ปนาวุโส ภควตา กตฺถ กํ อารพฺภ กิสฺมึ วตฺถุสฺมึ กถฺจ ภาสิตํ.

วิสฺสชฺชนา – สาวตฺถิยํ ภนฺเต มาตุโปสกํ พฺราหฺมณํ อารพฺภ ภาสิตํ. มาตุโปสโก ภนฺเต พฺราหฺมโณ ภควนฺตํ เอตทโวจ ‘‘อหฺหิ โภ โคตม ธมฺเมน ภิกฺขํ ปริเยสามิ, ธมฺเมน ภิกฺขํ ปริเยสิตฺวา มาตาปิตโร โปเสมิ, กจฺจาหํ โภ โคตม เอวํการี กิจฺจการี โหมี’’ติ, ตสฺมึ ภนฺเต วตฺถุสฺมึ ‘‘ตคฺฆ ตฺวํ พฺราหฺมณ เอวํการี กิจฺจการี โหสิ, โย โข พฺราหฺมณ ธมฺเมน ภิกฺขํ ปริเยสติ, ธมฺเมน ภิกฺขํ ปริเยสิตฺวา มาตาปิตโร โปเสติ, พหุํ โส ปุฺํ ปสวตี’’ติ เอวมาทินา ภนฺเต ภควตา ภาสิตา.

โย ¶ มาตรํ วา ปิตรํ วา, มจฺโจ ธมฺเมน โปสติ;

ตาย นํ ปาริจริยาย, มาตาปิตูสุ ปณฺฑิตา;

อิเธว นํ ปสํสนฺติ, เปจฺจ สคฺเค ปโมทติ–

ปุจฺฉา – เตนาวุโส ¶ ภควตา…เป… สมฺมาสมฺพุทฺเธน พฺราหฺมณสํยุตฺเต โขมทุสฺสสุตฺตํ กตฺถ กํ อารพฺภ กิสฺมึ วตฺถุสฺมึ กถฺจ ภาสิตํ.

วิสฺสชฺชนา – สกฺเกสุ ภนฺเต โขมทุสฺเส นาม สกฺยานํ นิคเม โขมทุสฺสเก พฺราหฺมณคหปติเก อารพฺภ ภาสิต, โขมทุสฺสกา ภนฺเต พฺราหฺมณคหปติกา ภควนฺตํ เอตทโวจุํ ‘‘เก จ มุณฺฑกา สมณกา, เก จ สภาธมฺมํ ชานิสฺสนฺตี’’ติ.

ธมฺมํ วทนฺตา จ ภวนฺติ สนฺโต’’ติ.

ปุจฺฉา – วงฺคีสสํยุตฺเต ¶ ปนาวุโส จตุตฺถํ สํงฺคีตํ อานนฺทสุตฺตํ กตฺถกํ อารพฺภ กิสฺมึ วตฺถุสฺมึ เกน กถฺจ ภาสิตํ.

วิสฺสชฺชนา – สาวตฺถิยํ ภนฺเต อายสฺมนฺตํ วงฺคีสตฺเถรํ อารพฺภ อายสฺมตา อานนฺทตฺเถเรน ธมฺมภณฺฑาคาริเกน ภาสิตํ. อายสฺมตา ภนฺเต วงฺคีโส อายสฺมนฺตํ อานนฺทํ คาถาย อชฺฌภาสิ–

‘‘กามราเคน ฑยฺหามิ, จิตฺตํ เม ปริฑยฺหติ;

สาธุ นิพฺพาปนํ พฺรูหิ, อนุกมฺปาย โคตมา’’ติ.

‘‘สฺาย วิปริเยสา, จิตฺตํ เต ปริฑยฺหติ;

นิมิตฺตํ ปริวชฺเชหิ, สุภํ ราคูปสํหิตํ;

สงฺขาเร ปรโต ปสฺส, ทุกฺขโต มา จ อตฺตโต;

นิพฺพาเปหิ มหาราคํ, มา ฑยฺหิตฺโถ ปุนปฺปุนํ;

อสุภาย จิตฺตํ ภาเวหิ, เอกคฺคํ สุสมาหิตํ;

สติ กายคตา ตฺยตฺถุ, นิพฺพิทาพหุโล ภว;

อนิมิตฺตฺจ ภาเวหิ, มานานุสยมุชฺชห;

ตโต มานาภิสมยา, อุปสนฺโต จริสฺสสี’’ติ.

เอวํ โข ภนฺเต อายสฺมตา อานนฺทตฺเถเรน ธมฺมภณฺฑาคาริเกน ภาสิตํ.

กามราเคน ¶ ฑยฺหามิ, จิตฺตํ เม ปริฑยฺหติ;

สาธุ นิพฺพาปนํ พฺรูหิ, อนุกมฺปาย โคตม–

สฺาย ¶ วิปริเยสา, จิตฺตํ เต ปริฑยฺหติ;

นิมิตฺตํ ปริวชฺเชหิ, สุภํ ราคูปสํหิตํ.

สงฺขาเร ปรโตปสฺส, ทุกฺขโต มา จ อตฺตโต;

นิพฺพาเปหิ มหาราคํ, มา ฑยฺหิตฺโถ ปุนปฺปุนํ.

อสุภาย จิตฺตํ ภาเวหิ, เอกคฺคํ สุสมาหิตํ;

สติ กายคตา ตฺยตฺถุ, นิพฺพิทาพหุโล ภว.

อนิมิตฺตฺจ ¶ ภาเวหิ, มานานุสยมุชฺชห;

ตโต มานาภิสมยา, อุปสนฺโต จริสฺสสิ.

ปุจฺฉา – ตตฺถ อาวุโส ทฺวาทสมํ วงฺคีสสุตฺตํ กตฺถ เกน กถฺจ ภาสิตํ.

วิสฺสชฺชนา – สาวตฺถิยํ ภนฺเต อายสฺมตา วงฺคีสตฺเถเรน อจิร อรหตฺตปฺปตฺเตน วิมุตฺติสุขปฏิสํเวทินา–

‘‘กาเวยฺยมตฺตา วิจริมฺห ปุพฺเพ, คามาคามํ ปุราปุรํ,

อถทฺทสาม สมฺพุทฺธํ, สทฺธา โน อุปปชฺชถ;

โส เม ธมฺม มเทเสสิ, ขนฺธายตน ธาตุโย;

ตสฺสาหํ ธมฺมํ สุตฺวาน, ปพฺพชึ อนคาริยํ;

พหุนฺนํ วต อตฺถาย, โพธึ อชฺฌคมา มุนิ;

ภิกฺขูนํ ภิกฺขูนีนฺจ, เย นิยามคตทฺทสา;

สฺวาคตํ ¶ วต เม อาสิ, มม พุทฺธสฺส สนฺติเก;

ติสฺโส วิชฺชา อนุปฺปตฺตา, กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ;

ปุพฺเพ นิวาสํ ชานามิ, ทิพฺพจกฺขุํ วิโสธิตํ;

เตวิชฺโช อิทฺธิปตฺโตมฺหิ, เจโตปริยาย โกวิโท.

เอวํ โข ภนฺเต อุทานวเสน ภาสิตํ.

กาเวยฺย ¶ มตฺตา วิจริมฺห ปุพฺเพ; คามาคามํปุราปุรํ,

อถทฺทสาม สมฺพุทฺธํ, สทฺธา โน อุปปชฺชถ.

โส ¶ เม ธมฺมมเทเสสิ, ขนฺธายตน ธาตุโย;

ตสฺสาหํ ธมฺมํ สุตฺวาน, ปพฺพชึ อนคาริยํ.

พหุนฺนํ วต อตฺถาย, โพธึ อชฺฌคมา มุนิ;

ภิกฺขูนํ ภิกฺขุนี นฺจ, เย นิยามคตทฺทสา.

สฺวาคตํ วต เม อาสิ, มม พุทฺธสฺส สนฺติเก;

ตสฺโส วิชฺชา อนุปฺปตฺตา, กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ.

ปุพฺเพนิวาสํ ¶ ชานามิ; ทิพฺพจกฺขุ วิโสธิตํ;

เตวิชฺโช อิทฺธิปตฺโตมฺหิ, เจโตปริยายโกวิโท.

ปุจฺฉา – วนสํยุตฺเต ปนาวุโส ปฺจมํ สํคีตํ อานนฺทสุตฺตํ กทา กตฺถ กํ อารพฺภ กิสฺมึ วตฺถุสฺมึ เกน กถฺจ ภาสิตํ.

วิสฺสชฺชนา – โกสเลสุ ภนฺเต อฺตรสฺมึ วนสณฺเฑ อจิรปรินิพฺพุเต ภควติ อายสฺมนฺตํ อานนฺทํ อารพฺภ ตสฺมึ วนสณฺเฑ อธิวตฺถาย เทวตาย ภาสิตํ. อายสฺมา ภนฺเต อานนฺโท อจิรปรินิพฺพุเต ภควติ อติเวลํ คิหิสฺตฺติพหุโล วิหรติ, ตสฺมึ ภนฺเต วตฺถุสฺมึ–

กึ เต พิฬิพิฬิกา กริสฺสตี’’ติ.

เอวํ ¶ โข ภนฺเต วนสณฺเฑ อธิวตฺถาย เทวตาย อายสฺมโต อานนฺทตฺเถรสฺส อนุกมฺปิกาย อตฺถกามาย ภาสิตํ.

รุกฺขมูล ¶ คหนํ ปสกฺกิย, นิพฺพานํ หทยสฺมึ โอปิย;

ฌาย โคตม มา ปมาโท, กึ เต พิฬิพิฬิกา กริสฺสติ-หุ–

ปุจฺฉา – ยกฺขสํยุตฺเต ¶ ปนาวุโส ปมํ สํคีตํ อินฺทกสุตฺตํ ภควตา กตฺถ กํ อารพฺภ กิสฺมึ วตฺถุสฺมึ กถฺจ ภาสิตํ.

วิสฺสชฺชนา – ราชคเห ภนฺเต อินฺทกูเฏ ปพฺพเต อินฺทกสฺส ยกฺขสฺส ภวเน อินฺทกํ ยกฺขํ อารพฺภ ภาสิตํ. อินฺทโก ภนฺเต ยกฺโข อตฺตวาโท ภควนฺตํ อุปสงฺกมิตฺวา คาถาย อชฺฌภาสิ–

‘‘รูปํ น ชีวนฺติ วทนฺติ พุทฺธา,

กถํ นฺวยํ สชฺชติ คพฺภรสฺมิ’’นฺติ.

‘‘ปมํ กลลํ โหติ, กลลา โหติ อพฺพุทํ,

อพฺพุทา ชายเต เปสิ, เปสิ นิพฺพตฺตตี ฆโน;

ฆนา ปสาขา ชายนฺติ, เกสา โลมา นขาปิจ;

ยฺจสฺส ภุฺชตี มาตา, อนฺนํ ปานฺจ โภชนํ;

เตน โส ตตฺถ ยาเปติ, มาตุกุจฺฉิคโตนโร’’ติ.

ปุจฺฉา – เตนาวุโส ¶ ภควตา…เป… สมฺมาสมฺพุทฺเธน ยกฺขสํยุตฺเต อาฬวกสุตฺตํ กตฺถ กํ อารพฺภ กิสฺมึ วตฺถุสฺมึ กถฺจ ภาสิตํ.

วิสฺสชฺชนา – อาฬวิยํ ภนฺเต อาฬวกสฺส ยกฺขสฺส ภวเน อาฬวกํ ยกฺขํ อารพฺภ ภาสิตํ. อาฬวโก ภนฺเต ยกฺโข ภควนฺตํ คาถาย อชฺฌภาสิ–

กถํ ชีวึ ชีวิตามาหุ เสฏฺนฺติ.

สทฺธีจ วิตฺตํ ปุริสสฺส เสฏฺํ,

ปฺาชีวึ ชีวิตมาหุ เสฏฺนฺติ.

น ¶ ขฺวาหํ ตํ อาวุโส นิกฺขมิสฺสามิ, ยํ เต กรณียํ, ตํ กโรหิ,

ปฺหํ ตํ สมณ ปุจฺฉิสฺสามิ, สเจ เม น พฺยากริสฺสสิ, จิตฺตํ วา เต ขิปิสฺสามิ, หทยํ วา เต ผาเลสฺสามิ, ปาเทสุ วา คเหตฺวา ปารคงฺคาย ขิปิสฺสามิ–

กึ ¶ สูข วิตฺตํ ปุริสสฺส เสฏฺํ, กึ สุ สุจิณฺณํ สุขมาวหาติ;

กึ สุ หเว สาทุภรํ รสานํ, กถํ ชีวึ ชีวิตมาหุ เสฏฺํ–

สทฺธีธ วิตฺตํ ปุริสสฺส เสฏฺํ, ธมฺโม สุจิณฺโณ สุขมาวหาติ;

สจฺจํ หเว สาทุตรํ รสานํ, ปฺาชีวึ ชีวิตมาหุ เสฏฺํ;

กถํสุ ¶ ตรติ โอฆํ, กถํสุ ตรติ อณฺณวํ;

กถํสุ ทุกฺข มจฺเจติ, กถํสุ ปริสุชฺฌติ.

สทฺธาย ตรติ โอฆํ, อปฺปมาเทน อณฺณวํ;

วีริเยน ทุกฺข มจฺเจติ, ปฺาย ปริสุชฺฌติ–

กถํสุ ¶ ลภเต ปฺํ, กถํสุ วินฺทเต ธนํ;

กถํสุ กิตฺตึ ปปฺโปติ, กถํ มิตฺตานิ คนฺถติ;

อสฺมา โลกา ปรํ โลกํ, กถํ เปจฺจ น โสจติ–

สทฺทหาโน อรหตํ, ธมฺมํ นิพฺพานปตฺติยา;

สุสฺสูสํ ลภเต ปฺํ, อปฺปมตฺโต วิจกฺขโณ;

ปติรูปการี ธุรวา, อุฏฺาตา วินฺทเต ธนํ;

สจฺเจน ¶ กิตฺตึ ปปฺโปติ, ททํ มิตฺตานิ คนฺถติ;

อสฺมา โลกา ปรํ โลกํ, เอวํ เปจฺจ น โสจติ;

ยสฺเสเต จตุโร ธมฺมา, สทฺธสฺส ฆรเมสิโน;

สจฺจํ ธมฺโม ธิติ จาโค, ส เว เปจฺจน โสจติ–

ปุจฺฉา – สกฺกสํยุตฺเต ¶ ปนาวุโส วตปทสุตฺตํ ภควตา กตฺถ กํ อารพฺภ กถฺจ ภาสิตํ.

วิสฺสชฺชนา – สาวตฺถิยํ ภนฺเต สมฺพหุเล ภิกฺขู อารพฺภ สกฺกสฺส ภิกฺขเว เทวานมินฺทสฺส ปุพฺเพ มนุสฺสภูตสฺส สตฺต วตปทานิ สมตฺตานิ สมาทินฺนานิ อเหสุํ, เยสํ สมาทินฺนตฺตา สกฺโก สกฺกตฺตํ อชฺฌคาติ เอวมาทินา ภนฺเต ภควตา ภาสิตํ.

สกฺกสฺส ¶ ภิกฺขเว เทวานมินฺทสฺส ปุพฺเพ มนุสฺสภูตสฺส อิมานิ สตฺต วตปทานิ สมตฺตานิ สมาทินฺนานิ อเหสุํ.

มาตาเปตฺติภรํ ชนฺตุํ, กุเล เชฏฺาปจายินํ;

สณฺหํ สขิลสมฺภาสํ, เปสุเณยฺยปฺปหายินํ;

มจฺเฉรวินเย ยุตฺตํ, สจฺจํ โกธาภิภุํ นรํ;

ตํ เว เทวา ตาวตึสา, อาหุ ‘‘สปฺปุริโส’’อิติ.

ปุจฺฉา – ทลิทฺทสุตฺตํ ปนาวุโส กตฺถ กํ อารพฺภ กถฺจ ภาสิตํ. วิสฺสชฺชนา. ราชคเห ภนฺเต สมฺพหุเล ภิกฺขู อารพฺภ ‘‘ภูตปุพฺพํ ภิกฺขเว อฺตโร ปุริโส อิมสฺมึเยว ราชคเห มนุสฺสทลิทฺโท ¶ อโหสิ มนุสฺสกปโณ มนุสฺสวราโก, โส ตถาคตปฺปเวทิเต ธมฺมวินเย สทฺธํ สมาทิยิ, สีลํ, สุตํ, จาคํ, ปฺํ สมาทิยี’’ติ เอวมาทินา ภนฺเต ภควตา ภาสิตํ.

ยสฺส ¶ สทฺธา ตถาคเต, อจลา สุปฺปติฏฺิตา;

สีลฺจ ยสฺส กลฺยาณํ, อริยกนฺตํ ปสํสิตํ.

ปุจฺฉา – ยชมานสุตฺตํ ปนาวุโส ภควตา กตฺถ กํ อารพฺภ กิสฺมึ วตฺถุสฺมึ กถฺจ ภาสิตํ.

วิสฺสชฺชนา – ราชคเห ¶ ภนฺเต สกฺกํ เทวานมินฺทํ อารพฺภ ภาสิตํ. สกฺโก ภนฺเต เทวานมินฺโท ภควนฺตํ คาถาย อชฺฌภาสิ–

‘‘ยชมานานํ มนุสฺสานํ, ปุฺเปกฺขาน ปาณินํ;

กโรตํ โอปธิกํ ปุฺํ, กตฺถ ทินฺนํ มหปฺผล’’นฺติ.

‘‘จตฺตาโร จ ปฏิปนฺนา, จตฺตาโรจ ผเล ิตา;

เอส สงฺโฆ อุชุภูโต, ปฺาสีลสมาหิโต;

ยชมานานํ มนุสฺสานํ, ปุฺเปกฺขาน ปาณินํ;

กโรตํ โอปธิกํ ปุฺํ, สงฺเฆ ทินฺนํ มหปฺผลํ’’นฺติ.

ยชมานานํ ¶ มนุสฺสานํ, ปุฺเปกฺขาน ปาณินํ,

กโรตํ โอปธิตํ ปุฺํ, กตฺถ ทินฺนํ มหปฺผลํ–

จตฺตาโร จ ปฏิปนฺนา, จตฺตาโร จ ผเล ิตา;

เอส สงฺโฆ อุชุภูโต, ปฺาสีลสมาหิโต;

ยชมานานํ มนุสฺสานํ, ปุฺเปกฺขาน ปาณินํ;

กโรตํ โอปธิกํ ปุฺํ, สงฺเฆ ทินฺนํ มหปฺผลํ–

ปุจฺฉา – คหฏฺวนฺทนาสุตฺตํ ¶ ปนาวุโส ภควตา กตฺถ กํ อารพฺภ กถฺจ ภาสิตํ.

วิสฺสชฺชนา – สาวตฺถิยํ ภนฺเต สมฺพหุเล ภิกฺขู อารพฺภ ‘‘ภูตปุพฺพํ ภิกฺขเว สกฺโก เทวานมินฺโท มาตลึ สงฺคาหกํ อามนฺเตสี’’ติ เอวมาทินา ภนฺเต ภควตา ภาสิตํ.

ตํ ¶ นมสฺสนฺติ เตวิชฺชา, สพฺเพ ภุมฺมาจ ขตฺติยา;

จตฺตาโร จ มหาราชา, ติทสาจ ยสสฺสิโน;

อถโก นาม โส ยกฺโข, ยํ ตฺวํ สกฺก นมสฺสสิ–

อหฺจ ¶ สีลสมฺปนฺเน, จิรรตฺตสมาหิเต;

สมฺมาปพฺพชิเต วนฺเท, พฺรหฺมจริยปรายเน.

เย คหฏฺา ปุฺกรา, สีลวนฺโต อุปาสกา;

ธมฺเมน ทารํ โปเสนฺติ, เต นมสฺสามิ มาตลิ.