อฺ > สงฺคายน-ปุจฺฉ วิสฺสชฺชนา > สํยุตฺตนิกาย (ปุ-วิ)

วิสฺสชฺชนา – ภคฺเคสุ ภนฺเต สุสุมารคิเร เภสกฬาวเน มิคทาเย นกุลปิตรํ คหปตึ อารพฺภ ภาสิตํ. นกุลปิตา ภนฺเต คหปติ ภควนฺตํ ‘‘อหมสฺมิ ภนฺเต ชิณฺโณ วุฑฺโฒ มหลฺลโก อทฺธคโต วโยอนุปฺปตฺโต อาตุรกาโย อภิกฺขณาตงฺโก, อนิจฺจทสฺสาวี โข ปนาหํ ภนฺเต ภควโต มโนภาวนียานฺจ ภิกฺขูนํ, โอวทตุ มํ ภนฺเต ภควา, อนุสาสตุ มํ ภนฺเต ภควา, ยํ มมสฺส ทีฆรตฺตํ หิตาย สุขายา’’ติ. ตสฺมึ ภนฺเต วตฺถุสฺมึ ‘‘เอวเมตํ คหปติ, เอวเมตํ คหปติ, อาตุโร หายํ คหปติ กาโย อณฺฑภูโต ปริโยนทฺโธ, โย หิ คหปติ อิมํ กายํ ปริหรนฺโต มุหุตฺตมฺปิ อาโรคฺยํ ปฏิชาเนยฺย, กิมฺตฺร พาลฺยา. ตสฺมาติห เต คหปติ เอวํ สิกฺขิตพฺพํ ‘อาตุรกายสฺส เม สโต จิตฺตํ อนาตุรํ ภวิสฺสตี’ติ. เอวฺหิ เต คหปติ สิกฺขิตพฺพ’’นฺติ. เอวํ โข ภนฺเต ภควตา ภาสิตํ.

ตสฺมาติห ¶ เต คหปติ เอวํ สิกฺขิตพฺพํ.

ปุจฺฉา – ตฺจาวุโส ¶ ภควตา สํขิตฺเตน ภาสิตํ วิตฺถาเรน เกน กถฺจ วิภตฺตํ.

วิสฺสชฺชนา – ตํ โข ภนฺเต ภควตา สํขิตฺเตน เทสิตํ ‘‘กถฺจ คหปติ อาตุรกาโย เจว โหติ อาตุรจิตฺโต จ. อิธ คหปติ อสฺสุตวา ปุถุชฺชโน อริยานํ อทสฺสาวี อริยธมฺมสฺส อโกวิโท อริยธมฺเม อวินีโต, สปฺปุริสานํ อทสฺสาวี สปฺปุริสธมฺมสฺส อโกวิโท สปฺปุริสธมฺเม อวินีโต รูปํ อตฺตโต สมนุปสฺสติ รูปวนฺตํ วา อตฺตานํ, อตฺตนิ วา รูปํ, รูปสฺมึ วา อตฺตานํ, ‘‘อหํ รูปํ มม รูป’’นฺติ ปริยุฏฺฏฺายี โหติ. ตสฺส ‘‘อหํ รูปํ มม รูป’’นฺติ ปริยุฏฺฏฺายิโน ตํ รูปํ วิปริณมติ อฺถา โหติ. ตสฺส รูปวิปริณามฺถาภาวา อุปฺปชฺชนฺติ โสกปริเทวทุกฺขโทมนสฺสุปายาสา’’ติ เอวมาทินา ภนฺเต อายสฺมตา สาริปุตฺเตน ธมฺมเสนาปตินา วิตฺถาเรน วิภตฺตํ.

ปุจฺฉา – ตตฺเถว ¶ อาวุโส ทุติยวคฺเค โปราณเกหิ ธมฺมสํคาหก มหาเถเรหิ ปมํ สํคีตํ อนิจฺจสุตฺตํ ภควตา กตฺถ กํ อารพฺภ กถฺจ ภาสิตํ.

วิสฺสชฺชนา – สาวตฺถิยํ ภนฺเต สมฺพหุเล ภิกฺขู อารพฺภ ‘‘รูปํ ภิกฺขเวอนิจฺจํ, เวทนา อนิจฺจา, สฺา อนิจฺจา, สงฺขารา อนิจฺจา, วิฺาณํ อนิจฺจํ. เอวํ ปสฺสํ ภิกฺขเว สุตวา อริยสาวโก รูปสฺมิมฺปิ นิพฺพินฺทติ, เวทนายปิ นิพฺพินฺทติ, สฺายปิ นิพฺพินฺทติ, สงฺขาเรสุปิ นิพฺพินฺทติ, วิฺาณสฺมิมฺปิ นิพฺพินฺทติ, นิพฺพินฺทํ วิรชฺชติ, วิราคา วิมุจฺจติ, วิมุตฺตสฺมึ ‘วิมุตฺต’มิติ าณํ โหตี’’ติ. เอวํ โข ภนฺเต ภควตา ภาสิตํ.

ปุจฺฉา – ทุกฺขอนตฺตสุตฺตานิ ¶ ปนาวุโส ภควตา กตฺถ กํ อารพฺภ กถฺจ ภาสิตานิ.

วิสฺสชฺชนา – สาวตฺถิยํเยว ภนฺเต สมฺพหุเล ภิกฺขู อารพฺภ ‘‘รูปํ ภิกฺขเว ทุกฺขํ, เวทนา ทุกฺขา, สฺา ทุกฺขา, สงฺขารา ทุกฺขา, วิฺาณํ ทุกฺขํ. รูปํ ภิกฺขเว อนตฺตา, เวทนา อนตฺตา, สฺา อนตฺตา, สงฺขารา อนตฺตา, วิฺาณํ อนตฺตา. เอวํ ปสฺสํ ภิกฺขเว สุตวา อริยสาวโก รูปสฺมิมฺปิ นิพฺพินฺทติ, เวทนายปิ นิพฺพินฺทติ, สฺายปิ นิพฺพินฺทติ, สงฺขาเรสุปิ นิพฺพินฺทติ, วิฺาณสฺมิมฺปิ นิพฺพินฺทติ, นิพฺพินฺทํ วิรชฺชติ, วิราคา วิมุจฺจติ, วิมุตฺตสฺมึ ‘วิมุตฺต’มิติ าณํ โหติ, ขีณา ชาติ, วุสิตํ พฺรหฺมจริยํ, กตํ กรณียํ, นาปรํ อิตฺถตฺตายาติ ปชานาตี’’ติ เอวํ โข ภนฺเต ภควตา ภาสิตานิ.

ปุจฺฉา – ภารสุตฺตํ ¶ ปนาวุโส ภควตา กตฺถ กํ อารพฺภ กถฺจ ภาสิตํ.

วิสฺสชฺชนา – สาวตฺถิยํเยว ภนฺเต สมฺพหุเล ภิกฺขู อารพฺภ ‘‘ภารฺจ โว ภิกฺขเว เทเสสฺสามิ ภารหารฺจ ภาราทานฺจ ภารนิกฺเขปนฺจ, ตํ สุณาถ. กตโม จ ภิกฺขเวภาโร, ‘ปฺจุปาทานกฺขนฺธา’ ติสฺส วจนียํ. กตเม ปฺจ, รูปุปาทานกฺขนฺโธ เวทนุปาทานกฺขนฺโธ สฺุปาทานกฺขนฺโธ สงฺขารุปาทานกฺขนฺโธ วิฺาณุปาทานกฺขนฺโธ. อยํ วุจฺจติ ภิกฺขเว ภาโร’’ติ เอวมาทินา ภควตา ภาสิตํ.

ภารา ¶ หเว ปฺจกฺขนฺธา, ภารหาโร จ ปุคฺคโล;

ภาราทานํ ทุขํ โลเก, ภารนิกฺเขปนํ สุขํ;

นิกฺขิปิตฺวา ครุํ ภารํ, อฺํ ภารํ อนาทิย;

สมูลํ ตณฺหมพฺพุยฺห, นิจฺฉาโต ปรินิพฺพุโต.

ปุจฺฉา – น ตุมฺหากสุตฺตํ ปนาวุโส ภควตา กตฺถ กํ อารพฺภ กถฺจ ภาสิตํ.

วิสฺสชฺชนา – สาวตฺถิยํเยว ภนฺเต สมฺพหุเล ภิกฺขุ อารพฺภ ‘‘ยํ ภิกฺขเว นตุมฺหากํ ตํ ปชหถ, ตํ โว ปหีนํ หิตาย สุขายภวิสฺสตี’’ติ เอวมาทินา ภควตา ภาสิตํ.

ปุจฺฉา – อนตฺตลกฺขณสุตฺตํ ¶ ปนาวุโส ภควตา กตฺถ กํ อารพฺภ กถฺจ ภาสิตํ.

วิสฺสชฺชนา – พาราณสิยํ ภนฺเต อิสิปตเน มิคทาเย ปฺจวคฺคิเย ภิกฺขู อารพฺภ ‘‘รูปํ ภิกฺขเว อนตฺตา, รูปฺจ หิทํ ภิกฺขเว อตฺตา อภวิสฺส, นยิทํ รูปํ อาพาธาย สํวตฺเตยฺย, ลพฺเภถ จ รูเป เอวํ เม รูปํ โหตุ, เอวํ เม รูปํ มา อโหสี’’ติ เอวมาทินา ภควตา ภาสิตํ.

ปุจฺฉา – เถรวคฺเค ปนาวุโส ตติยํ สํคีตํ ยมกสุตฺตํ กตฺถ กํ อารพฺภ กิสฺมึ วตฺถุสฺมึ เกน กถฺจ ภาสิตํ.

วิสฺสชฺชนา – สาวตฺถิยํ ภนฺเต อายสฺมนฺตํ ยมกตฺเถรํ อารพฺภ อายสฺมตา สาริปุตฺตตฺเถเรน ธมฺมเสนาปตินา ภาสิตํ. อายสฺมโต ภนฺเต ยมกตฺเถรสฺส เอวรูปํ ปาปกํ ทิฏฺิคตํ อุปฺปนฺนํ โหติ ‘‘ตถาหํ ภควตา ธมฺมํ เทสิตํ อาชานามิ, ยถา ขีณาสโว ภิกฺขุ กายสฺส เภทา อุจฺฉิชฺชติ วินสฺสติ, น โหติ ปรํมรณา’’ติ. ตสฺมึ ภนฺเต วตฺถุสฺมึ ‘‘ตํ กึ มฺสิ อาวุโส ยมก, รูปํ นิจฺจํ วา อนิจฺจํ วา’’ติ เอวมาทินา ภนฺเต อายสฺมตา สาริปุตฺตตฺเถเรน ธมฺมเสนาปตินา ภาสิตํ.

ปุจฺฉา – กถฺจาวุโส ¶ ตตฺถ อายสฺมา สาริปุตฺตตฺเถโร ธมฺมเสนาปติ อายสฺมโต ยมกตฺเถรสฺส ปฏิวิทฺธสจฺจสฺส ทิฏฺิสมฺปนฺนสฺส อนุโยควตฺตฌาปนวเสน ปฏิปุจฺฉิตฺวา อุตฺตริ ธมฺมเทสนํ วิตฺถาเรน เทเสสิ.

วิสฺสชฺชนา – ตํ กึ มฺสิ อาวุโส ยมก, รูปํ ‘ตถาคโต’ติ สมนุปสฺสสีติ. ‘โน เหตํ อาวุโส’. เวทนํ. สฺํ. สงฺขาเร. วิฺาณํ ‘ตถาคโต’ติ สมนุปสฺสสีติ. ‘โน เหตํ อาวุโส’ติ เอวมาทินา ภนฺเต อายสฺมา สาริปุตฺตตฺเถโร ธมฺมเสนาปติ อายสฺมโต ยมกตฺเถรสฺส อนุโยควตฺตฌาปนวเสน ปฏิปุจฺฉิตฺวา ปฏิปุจฺฉิตฺวา อุตฺตริ ธมฺมเทสนํ ปวตฺเตสิ.

ตํ ¶ กึ มฺสิ อาวุโส ยมก, รูปํ, เวทนํ, สฺํ, สงฺขาเร, วิฺาณํ ‘ตถาคโต’ติ สมนุปสฺสสิ–

ปุจฺฉา – เตนาวุโส ¶ ภควตา…เป… สมฺมาสมฺพุทฺเธน ขนฺธวคฺคสํยุตฺเต เถรวคฺเค ปฺจมํ วกฺกลิสุตฺตํ กตฺถ กํ อารพฺภ กิสฺมึ วตฺถุสฺมึ กถฺจ ภาสิตํ.

วิสฺสชฺชนา – ราชคเห ภนฺเต อายสฺมนฺตํ วกฺกลึ เถรํ อารพฺภ ภาสิตํ. อายสฺมา ภนฺเต วกฺกลิเถโร อาพาธิโก ทุกฺขิโต พาฬฺหคิลาโน ภควนฺตํ เอตทโวจ ‘‘จิรปฏิกาหํ ภนฺเต ภควนฺตํ ทสฺสนาย อุปสงฺกมิตุกาโม, นตฺถิ จ เม กายสฺมึ ตาวติกา พลมตฺตา, ยาวตาหํ ภควนฺตํ ทสฺสนาย อุปสงฺกเมยฺย’’นฺติ. ตสฺมึ ภนฺเต วตฺถุสฺมึ ‘‘อลํ วกฺกลิ, กึ เต อิมินา ปูติกาเยน ทิฏฺเน, โย โข วกฺกลิ ธมฺมํ ปสฺสติ, โส มํ ปสฺสติ, โย มํ ปสฺสติ, โส ธมฺมํ ปสฺสติ. ธมฺมฺหิ วกฺกลิ ปสฺสนฺโต มํ ปสฺสติ, มํ ปสฺสนฺโต ธมฺมํ ปสฺสติ. ตํ กึ มฺสิ วกฺกลิ ¶ , รูปํ นิจฺจํ วา อนิจฺจํ วา’’ติ เอวมาทินา ภนฺเต ภควตา ภาสิตํ.

‘‘อหํ ¶ วกฺกลิ, กึ เต อิมินา ปูติกาเยน ทิฏฺเน’’ –

‘‘ตํ กึ มฺสิ วกฺกลิ, รูปํ นิจฺจํ วา อนิจฺจํ วา’’ –

‘‘ยํ ปนานิจฺจํ, ทุกฺขํ วา ตํ สุขํ วา’’–

ยํ ปนานิจฺจํ ทุกฺขํ วิปริณามธมฺมํ, กลฺลํ นุ ตํ สมนุปสฺสิตุํ ‘‘เอตํ มม, เอโสหมสฺมิ, เอโส เม อตฺตา’’–

ปุจฺฉา – กถฺจาวุโส ¶ ปุนปิ ภควา ภิกฺขู เปเสตฺวา อายสฺมโต วกฺกลิตฺเถรสฺส ปคฺคหวจนํ อาโรจาเปสิ. โสปิ กถํ อตฺตโน ปวตฺตึ ภควโต ปจฺจาโรจาเปสิ. กถฺจสฺส อภิสมฺปราโย อโหสิ.

วิสฺสชฺชนา – สุณาวุโส ตฺวํ วกฺกลิ ภควโต วจนํ ทฺวินฺนฺจ เทวตานํ, อิมํ อาวุโส รตฺตึ ทฺเว เทวตาโย อภิกฺกนฺตาย รตฺติยา อภิกฺกนฺตวณฺณา เกวลกปฺปํ คิชฺฌกูฏํ โอภาเสตฺวา เยน

ภควา ¶ เตนุปสงฺกมึสุ, อุปสงฺกมิตฺวา ภควนฺตํ อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ อฏฺํสุ, เอกมนฺตํ ิตา โข อาวุโส เอกา เทวตา ภควนฺตํ เอตทโวจ ‘วกฺกลิ ภนฺเต ภิกฺขุ วิโมกฺขาย เจเตตี’ติ. อปรา เทวตา ภควนฺตํ เอตทโวจ ‘โส หิ นูน ภนฺเต สุวิมุตฺโต วิมุจฺจิสฺสตี’ติ. ภควา จ ตํ อาวุโส วกฺกลิ เอวมาห ‘มา ภายิ วกฺกลิ, มา ภายิ วกฺกลิ, อปาปกํ เต มรณํ ภวิสฺสติ, อปาปิกา กาลกิริยา’ติ. เอวํ โข ภนฺเต ภควา ปุนปิ ภิกฺขู เปเสตฺวา อายสฺมโต วกฺกลิตฺเถรสฺส ปคฺคหวจนํ อาโรจาเปสิ. โสปิ ภนฺเต อายสฺมา เตนหาวุโส มม วจเนน ภควโต ปาเท สิรสา วนฺทถ ‘‘วกฺกลิ ภนฺเต ภิกฺขุ อาพาธิโก ทุกฺขิโต พาฬฺหคิลาโน, โส ภควโต ปาเท สิรสา วนฺทตี’’ติ, เอวฺจ วเทถ ‘‘รูปํ อนิจฺจํ, ตาหํ ภนฺเต น กงฺขามิ, ยทนิจฺจํ ตํ ทุกฺขนฺติ นวิจิกิจฺฉามิ, ยทนิจฺจํ ทุกฺขํ วิปริณามธมฺมํ, นตฺถิ เม ตตฺถ ฉนฺโท วา ราโค วา เปมํวาติ น วิจิกิจฺฉามี’’ติ เอวมาทินา ภควโต อตฺตโน ปวตฺตึ ปจฺจาโรจาเปสิ. โส หิ ภนฺเต อายสฺมา อจิรปกฺกนฺเตสุ เตสุ ภิกฺขูสุ สตฺถํ อาหริตฺวา เวทนํ วิกฺขมฺเภตฺวา มูลกมฺมฏฺานํ อาทาย สมฺปชาโน อรหตฺตํ สจฺฉิกตฺวา กาลมกาสิ. เอวํ โข ภนฺเต ตสฺส อายสฺมโต อภิสมฺปราโย อโหสิ.

ปุจฺฉา – อสฺสชิสุตฺตํ ¶ ปนาวุโส ภควตา กตฺถ กํ อารพฺภ กิสฺมึ วตฺถุสฺมึ กถฺจ ภาสิตํ.

วิสฺสชฺชนา – ราชคเห ภนฺเต อายสฺมนฺตํ อสฺสชึ อารพฺภ ภาสิตํ. อายสฺมา ภนฺเต อสฺสชิ อาพาธิโก ทุกฺขิโต พาฬฺหคิลาโน ภควนฺตํ เอตทโวจ ‘‘ปุพฺเพ ขฺวาหํ ภนฺเต เคลฺเ ปสฺสมฺเภตฺวา ปสฺสมฺเภตฺวา กายสงฺขาเร วิหรามิ, โสหํ สมาธึ นปฺปฏิลภามิ. ตสฺส มยฺหํ ภนฺเต ตํ สมาธึ อปฺปฏิลภโต เอวํ โหติ โน จสฺสาหํ ปริหายามี’’ติ. ตสฺมึ ภนฺเต วตฺถุสฺมึ ‘‘เย เต อสฺสชิ สมณพฺราหฺมณา สมาธิสารกา สมาธิสามฺา, เตสํ ตํ สมาธึ อปฺปฏิลภตํ เอวํ โหติ ‘โน จสฺสุ มยํ ปริหายามา’ติ. ตํ กึ มฺสิ อสฺสชิ, รูปํ นิจฺจํ วา อนิจฺจํ วา’’ติ เอวมาทินา ภนฺเต ภควตา ภาสิตํ.

ปุจฺฉา – เขมกสุตฺตํ ¶ ปนาวุโส กตฺถ กํ อารพฺภ กิสฺมึ วตฺถุสฺมึ เกน กถฺจ ภาสิตํ.

วิสฺสชฺชนา – โกสมฺพิยํ ภนฺเต สมฺพหุเล เถเร ภิกฺขู อารพฺภ อายสฺมตา เขมกตฺเถเรน ภาสิตํ. สมฺพหุลา ภนฺเต เถรา ภิกฺขู อายสฺมนฺตํ ทาสกํ เปเสตฺวา จตุกฺขตฺตุํ อายสฺมนฺตํ เขมกํ อาพาธิกํ ทุกฺขิตํ พาฬฺหคิลานํ เคลฺการณฺจ ธมฺมฺจ ปุจฺฉึสุ ¶ , ตสฺมึ ภนฺเต วตฺถุสฺมึ ‘‘ปฺจิเม อาวุโส อุปาทานกฺขนฺธา วุตฺตา ภควตา. เสยฺยถิทํ, รูปุปาทานกฺขนฺโธ เวทนุปาทานกฺขนฺโธ สฺุปาทานกฺขนฺโธ สงฺขารุปาทานกฺขนฺโธ วิฺาณุปาทานกฺขนฺโธ, อิเมสุ ขฺวาหํ อาวุโส ปฺจสุ อุปาทานกฺขนฺเธสุ น กิฺจิ อตฺตํ วา อตฺตนิยํ วา สมนุปสฺสามี’’ติ เอวมาทินา ภนฺเต อายสฺมตา เขมกตฺเถเรน ภาสิตํ.

ปุจฺฉา – กถฺจาวุโส ¶ ตตฺถ อายสฺมา เขมโก อุตฺตริ ธมฺมเทสนํ ปวฑฺเฒตฺวา วิตฺถาเรน เถรานํ ภิกฺขูนํ เทเสสิ. กีทิโส จ เนสํ ธมฺมเทสกธมฺมปฺปฏิคฺคาหกานํ ธมฺมเทสนาย อานิสํโส อธิคโต.

วิสฺสชฺชนา – จตุตฺเถ ภนฺเต วาเร อายสฺมา เขมโก ‘‘อลํ อาวุโส ทาสก กึ อิมาย สนฺธาวนิกาย, อาหราวุโส ทณฺฑํ, อหเมว เถรานํ สนฺติกํ คมิสฺสามี’’ติ ทณฺฑโมลุพฺภ อายสฺมา เขมโก เยน เถรา ภิกฺขู เตนุปสงฺกมิ, อุปสงฺกมิตฺวา เถเรหิ ภิกฺขูหิ ปุจฺฉิโต ‘‘นขฺวาหํ อาวุโส รูปํ อสฺมีติ วทามิ, นปิ อฺตฺร รูปา อสฺมีติ วทามิ. น ขฺวาหํ อาวุโส เวทนํ อสฺมีติ วทามิ, นปิ อฺตฺร เวทนา อสฺมีติ วทามี’’ติ เอวมาทินา ภนฺเต อายสฺมา เขมโก อุตฺตริปิ ธมฺมเทสนํ ปวฑฺเฒตฺวา วิตฺถาเรน เทเสสิ. อิมสฺมิฺจ ปน ภนฺเต เวยฺยากรณสฺมึ ภฺมาเน สฏฺิมตฺตานํ เถรานํ ภิกฺขูนํ อนุปาทาย อาสเวหิ จิตฺตานิ วิมุจฺจึสุ อายสฺมโตจ เขมกสฺส. เอวํ โข ภนฺเต เตสํ เถรานํ ธมฺมเทสกธมฺมปฺปฏิคฺคาหกานํ ธมฺมาภิสมโย อโหสิ.

ปุจฺฉา – ฉนฺนสุตฺตํ ¶ ปนาวุโส กตฺถ กํ อารพฺภ กิสฺมึ วตฺถุสฺมึ เกน กถฺจ ภาสิตํ.

วิสฺสชฺชนา – โกสมฺพิยํ ภนฺเต อายสฺมนฺตํ ฉนฺนตฺเถรํ อารพฺภ ภาสิตํ. อายสฺมา ภนฺเต ฉนฺนตฺเถโร อายสฺมนฺตํ อานนฺทํ เอตทโวจ ‘‘โอวทตุ มํ อายสฺมา อานนฺโท, อนุสาสตุ มํ อายสฺมา อานนฺโท, กโรตุ เม อายสฺมา อานนฺโท ธมฺมึ กถํ, ยถาหํ ธมฺมํ ปสฺเสยฺย’’นฺติ. ตสฺมึ ภนฺเต วตฺถุสฺมึ ‘‘สมฺมุขา เม ตํ อาวุโส ฉนฺน ภควโต สุตํ, สมฺมุขา ปฏิคฺคหิตํ กจฺจานโคตฺตํ ภิกฺขุํ โอวทนฺตสฺส, ทฺวยนิสฺสิโต ขฺวายํ กจฺจาน โลโก เยภุยฺเยน อตฺถิตฺเจว นตฺถิตฺจ, โลกสมุทยํ โข กจฺจาน ยถาภูตํ สมฺมปฺปฺาย ปสฺสโต ยา โลเก นตฺถิตา, สา น โหตี’’ติ เอวมาทินา ภนฺเต อายสฺมตา อานนฺทตฺเถเรน ธมฺมภณฺฑาคาริเกน ภาสิตํ.

โอวทตุ ¶ มํ อายสฺมา อานนฺโท, อนุสาสตุ มํ อายสฺมา อานนฺโท.

ปุจฺฉา – เตนาวุโส…เป… ¶ สมฺมาสมฺพุทฺเธน ขนฺธวคฺคสํยุตฺเต ปุปฺผวคฺเค ปุปฺผสุตฺตํ กตฺถ กํ อารพฺภ กถฺจ ภาสิตํ.

วิสฺสชฺชนา – สาวตฺถิยํ ภนฺเต สมฺพหุเล ภิกฺขู อารพฺภ ‘‘นาหํ ภิกฺขเว โลเกน วิวทามิ, โลโกว มยา วิวทติ, น ภิกฺขเว ธมฺมวาที ¶ เกนจิ โลกสฺมึ วิวทติ, ยํ ภิกฺขเว นตฺถิ สมฺมตํ โลเก ปณฺฑิตานํ, อหมฺปิตํ ‘‘นตฺถี’’ติ วทามิ, ยํ ภิกฺขเว อตฺถิสมฺมตํ โลเก ปณฺฑิตานํ, อหมฺปิตํ ‘‘อตฺถี’’ติ วทามี’’ติ เอวมาทินา ภควตา ภาสิตํ.

น ภิกฺขเว ธมฺมวาที เกนจิ โลกสฺมึ วิวทติ.

ปุจฺฉา – ตตฺเถว ¶ อาวุโส เผณปิณฺฑูปมสุตฺตํ ภควตา กตฺถ กํ อารพฺภ กถฺจ ภาสิตํ.

วิสฺสชฺชนา – อยุชฺฌายํ ภนฺเต คงฺคาย นทิยา ตีเร สมฺพหุเล ภิกฺขู อารพฺภ ‘‘เสยฺยถาปิ ภิกฺขเว อยํ คงฺคา นที มหนฺตํ เผณปิณฺฑํ อาวเหยฺย, ตเมนํ จกฺขุมา ปุริโส ปสฺเสยฺย นิชฺฌาเยยฺย โยนิโส อุปปริกฺเขยฺย, ตสฺส ตํ ปสฺสโต นิชฺฌายโต โยนิโส อุปปริกฺขโต ริตฺตกฺเว ขาเยยฺย, ตุจฺฉกฺเว ขาเยยฺย, อสารกฺเว ขาเยยฺย, กึ สิยา ภิกฺขเว เผณปิณฺเฑ สาโร. เอวเมว โข ภิกฺขเว ยํ กิฺจิ รูปํ อตีตานาคตปจฺจุปฺปนฺนํ อชฺฌตฺตํวา พหิทฺธา วา โอฬาริกํ วา สุขุมํ วา หีนํ วา ปณีตํ วา ยํ ทูเร สนฺติเก วา, ตํ ภิกฺขุ ปสฺสติ นิชฺฌายติ โยนิโส อุปปริกฺขติ, ตสฺส ตํ ปสฺสโต นิชฺฌายโต โยนิโส อุปปริกฺขโต ริตฺตกฺเว ขายติ, ตุจฺฉกฺเว ขายติ, อสารกฺเว ขายติ, กิฺหิ สิยา ภิกฺขเว รูเป สาโร’’ติ เอวมาทินา ภควตา ภาสิตํ.

เผณปิณฺฑูปมํ ¶ รูปํ, เวทนา ปุพฺพุฬุปมา;

มรีจิกูปมา สฺา, สงฺขารา กทลูปมา;

มายูปมฺจ วิฺาณํ, เทสิตาทิจฺจพนฺธุนา;

ยถา ยถา นิชฺฌายติ, โยนิโส อุปปริกฺขติ;

ริตฺตกํ ตุจฺฉกํ โหติ, โย นํ ปสฺสติ โยนิโส.

อิมฺจ ¶ กายํ อารพฺภ, ภูริปฺเน เทสิตํ;

ปหานํ ติณฺณํ ธมฺมานํ, รูปํ ปสฺสถ ฉฑฺฑิตํ.

อายุ อุสฺมาจ วิฺาณํ, ยทา กายํ ชหนฺติมํ;

อปวิทฺโธ ตทา เสติ, ปรภตฺตํ อเจตนํ.

เอตาทิสายํ สนฺตาโน, มายายํ พาลลาปินี;

วธโก เอส อกฺขาโต, สาโร เอตฺถ น วิชฺชติ.

เอวํ ขนฺเธ อเวกฺเขยฺย, ภิกฺขุ อารทฺธวีริโย;

ทิวา วา ยทิ วา รตฺตึ, สมฺปชาโน ปฏิสฺสโต.

ชเหยฺย สพฺพสํโยคํ, กเรยฺย สรณตฺตโน;

จเรยฺยาทิตฺตสีโสว, ปตฺถยํ อจฺจุตํ ปทํ.

ปุจฺฉา – ตตฺเถว อาวุโส ธมฺมกถิกวคฺเค ทุติยธมฺมกถิกสุตฺตํ ภควตา กตฺถ กํ อารพฺภ กิสฺมึ วตฺถุสฺมึ กถฺจ ภาสิตํ.

วิสฺสชฺชนา – สาวตฺถิยํ ภนฺเต อฺตรํ ภิกฺขุํ อารพฺภ ภาสิตํ. อฺตโม ภนฺเต ภิกฺขุ ภควนฺตํ เอตทโวจ ‘‘ธมฺมกถิโก ธมฺมกถิโกติ ภนฺเต วุจฺจติ, กิตฺตาวตา นุ โข ภนฺเต ธมฺมกถิโก โหติ, กิตฺตาวตา ธมฺมานุธมฺมปฺปฏิปนฺโน โหติ, กิตฺตาวตา ทิฏฺธมฺมนิพฺพานปฺปตฺโต โหตี’’ติ. ตสฺมึ ภนฺเต วตฺถุสฺมึ ‘‘รูปสฺส เจ ภิกฺขุ นิพฺพิทาย วิราคาย นิโรธาย ธมฺมํ เทเสติ, ‘ธมฺมกถิโก ภิกฺขู’ติ อลํ วจนายา’’ติ เอวมาทินา ภควตา ภาสิตํ.

ปุจฺฉา – ตตฺเถว ¶ อาวุโส โปราณเกหิ ธมฺมสํคาหกมหาเถเรหิ สํคีตํ สีลวนฺตสุตฺตฺจ สุตวนฺตสุตฺตฺจ กตฺถ กํ อารพฺภ กิสฺมึ วตฺถุสฺมึ เกน กถฺจ ภาสิตํ.

วิสฺสชฺชนา – พาราณสิยํ ¶ ภนฺเต อายสฺมนฺตํ มหาโกฏฺิกํ อารพฺภ อายสฺมตา สาริปุตฺตตฺเถเรน ธมฺมเสนาปตินา ภาสิตํ. อายสฺมา ภนฺเต มหาโกฏฺิโก สายนฺหสมยํ ปฏิสลฺลานา วุฏฺิโต เยนายสฺมา สาริปุตฺโต เตนุปสงฺกมิ, อุปสงฺกมิตฺวา อายสฺมนฺตํ สาริปุตฺตํ เอตทโวจ ‘‘สีลวตาวุโส สาริปุตฺต ภิกฺขุนา กตเม ธมฺมา โยนิโส มนสิกาตพฺพา. สุตาวตาวุโส สาริปุตฺต ภิกฺขุนา กตเม ธมฺมา โยนิโส มนสิกาตพฺพา’’ติ. ตสฺมึ ภนฺเต วตฺถุสฺมึ ‘‘สีลวตาวุโส โกฏฺิก ภิกฺขุนา, สุตาวตาวุโส โกฏฺิก ภิกฺขุนา ปฺจุปาทานกฺขนฺธา อนิจฺจโต ทุกฺขโต โรคโต คณฺฑโต สลฺลโต อฆโต อาพาธโต ปรโต ปโลกโต สุฺโต อนตฺตโต โยนิโส มนสิกาตพฺพา’’ติ เอวมาทินา อายสฺมตา สาริปุตฺตตฺเถเรน ธมฺมเสนาปตินา ภาสิตํ.

ปุจฺฉา – ราธสํยุตฺเต ¶ ปนาวุโส ทุติยํ สตฺตสุตฺตํ ภควตา กตฺถ กํ อารพฺภ กิสฺมึ วตฺถุสฺมึ กถฺจ ภาสิตํ.

วิสฺสชฺชนา – สาวตฺถิยํ ภนฺเต อายสฺมนฺตํ ราธตฺเถรํ อารพฺภ ภาสิตํ. อายสฺมา ภนฺเต ราธตฺเถโร ภควนฺตํ เอตทโวจ ‘‘สตฺโต สตฺโตติ ภนฺเต วุจฺจติ, กิตฺตาวตา นุ โข ภนฺเต สตฺโตติ วุจฺจตี’’ติ. ตสฺมึ ภนฺเต วตฺถุสฺมึ ‘‘รูเป โข ราธ โย ฉนฺโท โย ราโค ยา นนฺที ยา ตณฺหา, ตตฺร สตฺโต ตตฺร วิสตฺโต, ตสฺมา สตฺโตติ วุจฺจตี’’ติ เอวมาทินา ภควตา ภาสิตํ.

ปุจฺฉา – ทิฏฺิสํยุตฺเต ¶ ปนาวุโส ตติยํ สํคีตํ โสอตฺตา สุตฺตํ ภควตา กตฺถ กํ อารพฺภ กถฺจ ภาสิตํ.

วิสฺสชฺชนา – สาวตฺถิยํ ภนฺเต สมฺพหุเล ภิกฺขู อารพฺภ ‘‘กิสฺมึ นุ โข ภิกฺขเว สติ กึ อุปาทาย กึ อภินิวิสฺส เอวํ ทิฏฺิ อุปฺปชฺชติ โส อตฺตา โส โลโก โส เปจฺจ ภวิสฺสามิ นิจฺโจ ธุโว สสฺสโต อวิปริณามธมฺโม’’ติ เอวมาทินา ภนฺเต ภควตา ภาสิตํ.

ปุจฺฉา – ตตฺเถว ¶ อาวุโส ปฺจมํ นตฺถิทินฺนสุตฺตํ ภควตา กตฺถ กํ อารพฺภ กถฺจ ภาสิตํ.

วิสฺสชฺชนา – สาวตฺถิยํเยว ภนฺเต สมฺพหุเล ภิกฺขู อารพฺภ ‘‘กิสฺมึ นุ โข ภิกฺขเว สติ กึ อุปาทาย กึ อภินิวิสฺส เอวํ ทิฏฺิ อุปฺปชฺชติ นตฺถิ ทินฺนํ, นตฺถิ ยิฏฺํ, นตฺถิ หุตํ, นตฺถิ สุกตทุกฺกฏานํ กมฺมานํ ผลํ วิปาโก’’ติ เอวมาทินา ภควตา ภาสิตํ.

ปุจฺฉา – โอกฺกนฺตสํยุตฺเต ¶ ปนาวุโส ปมํ จกฺขุสุตฺตํ ภควตา กตฺถ กํ อารพฺภ กถฺจ ภาสิตํ.

วิสฺสชฺชนา – สาวตฺถิยํ ¶ ภนฺเต สมฺพหุเล ภิกฺขู อารพฺภ ‘‘จกฺขุํ ภิกฺขเว อนิจฺจํ วิปริณามิ อฺถาภาวิ. โสตํ. ฆานํ. ชิวฺหํ. กาโย. มโน อนิจฺโจ วิปริณามี อฺถาภาวี’’ติ เอวมาทินา ภควตา ภาสิตํ.

ปุจฺฉา – สาริปุตฺตสํยุตฺเต ¶ ปนาวุโส ทสมํ สุจิมุขีสุตฺตํ กตฺถ กํ อารพฺภ กิสฺมึ วตฺถุสฺมึ เกน กถฺจ ภาสิตํ.

วิสฺสชฺชนา – ราชคเห ภนฺเต สุจิมุขึ ปริพฺพาชิกํ อารพฺภ อายสฺมตา สาริปุตฺตตฺเถเรน ธมฺมเสนาปตินา ภาสิตํ. สุจิมุขี ภนฺเต ปริพฺพาชิกา อายสฺมนฺตํ สาริปุตฺตํ เอตทโวจ ‘‘กึ นุ โข สมณ อโธมุโข ภุฺชสี’’ติ. ตสฺมึ ภนฺเต วตฺถุสฺมึ ‘‘น ขฺวาหํ ภคินิ อโธมุโข ภุฺชามี’’ติ เอวมาทินา ปฏิกฺขิปิตฺวา ‘‘เย หิ เกจิ ภคินิ สมณพฺราหฺมณา วตฺถุวิชฺชา ติรจฺฉานวิชฺชาย มิจฺฉาชีเวน ชีวิกํ กปฺเปนฺติ, อิเม วุจฺจนฺติ ภคินิ สมณพฺราหฺมณา อโธมุขา ภุฺชนฺตี’’ติ เอวมาทินา อายสฺมตา สาริปุตฺตตฺเถเรน ธมฺมเสนาปตินา ภาสิตํ.

น ขฺวาหํ ภคินิ อโธมุโข ภุฺชามิ.

น ขฺวาหํ ภคินิ อุพฺภมุโข ภุฺชามิ.