📜
สฬายตนวคฺคสํยุตฺตปาฬิ
อชฺฌตฺตานิจฺจสุตฺต, พาหิรสุตฺต
ปุจฺฉา – เตนาวุโส ¶ ภควตา…เป… สมฺมาสมฺพุทฺเธน สฬายตนวคฺคสํยุตฺเต ปมํ อชฺฌตฺตานิจฺจสุตฺตฺจ จตุตฺถํ พาหิรานิจฺจสุตฺตฺจ กตฺถ กํ อารพฺภ กถฺจ ภาสิตํ.
วิสฺสชฺชนา – สาวตฺถิยํ ภนฺเต สมฺพหุเล ภิกฺขู อารพฺภ ‘‘จกฺขุํ ภิกฺขเว อนิจฺจํ, ยทนิจฺจํ ตํ ทุกฺขํ, ยํ ทุกฺขํ ตทนตฺตา, ยทนตฺตา ตํ ‘เนตํ มม, เนโสหมสฺมิ, น เมโส อตฺตา’ติ เอวเมตํ ยถาภูตํ สมฺมปฺปฺาย ทฏฺพฺพ’’นฺติ เอวมาทินาจ. ‘‘รูปา ภิกฺขเว อนิจฺจา. ยทนิจฺจํ ตํ ทุกฺขํ, ยํ ทุกฺขํ ตทนตฺตา, ยทนตฺตา ตํ เนตํ มม, เนโสหมสฺมิ, น เมโส อตฺตา’’ติ จ เอวมาทินา ภควตา ภาสิตํ.
สพฺพวคฺค
อาทิตฺตสุตฺต
ปุจฺฉา – ตตฺถาวุโส ¶ สพฺพวคฺเค ฉฏฺํ อาทิตฺตสุตฺตํ ภควตา กตฺถ กํ อารพฺภ กถฺจ ภาสิตํ.
วิสฺสชฺชนา – คยายํ ¶ ภนฺเต คยาสีเส ปุราณชฏิลํ ภิกฺขุสหสฺสํ อารพฺภ ‘‘สพฺพํ ภิกฺขเว อาทิตฺตํ, กิฺจ ภิกฺขเว สพฺพํ อาทิตฺตํ. จกฺขุ ภิกฺขเว อาทิตฺตํ, รูปา อาทิตฺตา, จกฺขุวิฺาณํ อาทิตฺตํ, จกฺขุสมฺผสฺโส อาทิตฺโต, ยมฺปิทํ จกฺขุสมฺผสฺสปจฺจยา อุปฺปชฺชติ, เวทยิตํ สุขํ วา ทุกฺขํ วา อทุกฺขมสุขํวา, ตมฺปิ อาทิตฺตํ. เกน อาทิตฺตํ. ราคคฺคินา โทสคฺคินา โมหคฺคินา อาทิตฺตํ, ชาติยา ชราย มรเณน โสเกหิ ปริเทเวหิ ทุกฺเขหิ โทมนสฺเสหิ อุปายาเสหิ อาทิตฺตนฺติ วทามี’’ติ เอวมาทินา ภควตา ภาสิตํ.
มิคชาลวคฺค
ปม มิคชาลสุตฺต
ปุจฺฉา – มิคชาลวคฺเค ¶ อาวุโส ปมมิคชาลสุตฺตํ ภควตา กตฺถ กํ อารพฺภ กิสฺมึ วตฺถุสฺมึ กถฺจ ภาสิตํ.
วิสฺสชฺชนา – สาวตฺถิยํ ¶ ภนฺเต อายสฺมนฺตํ มิคชาลตฺเถรํ อารพฺภ ภาสิตํ. อายสฺมา ภนฺเต มิคชาลตฺเถโร ภควนฺตํ เอตทโวจ ‘‘เอกวิหารี เอกวิหารีติ ภนฺเต วุจฺจติ, กิตฺตาวตานุโข ภนฺเต เอกวิหารี โหติ, กิตฺตาวตาจ ปน สทุติยวิหารี โหตี’’ติ. ตสฺมึ ภนฺเต วตฺถุสฺมึ ‘‘สนฺติ โข มิคชาล จกฺขุวิฺเยา รูปา อิฏฺา กนฺตา มนาปา ปิยรูปา กามูปสํหิตา รชนียา, ตฺเจ ภิกฺขุ อภินนฺทติ อภิวทติ อชฺโฌสาย ติฏฺติ, ตสฺส ตํ อภินนฺทโต อภิวทโต อชฺโฌสาย ติฏฺโต อุปฺปชฺชติ นนฺที, นนฺทิยา สติ สาราโค โหติ, สาราเค สติ สํโยโค โหติ, นนฺทิสํโยชนสํยุตฺโต โข มิคชาล ภิกฺขุ สทุติยวิหารีติ วุจฺจตี’’ติ เอวมาทินา ภควตา ภาสิตํ.
ปม ฉผสฺสายตนสุตฺต
ปุจฺฉา – ตตฺเถว ¶ นวมํ สํคีตํ ปมฉผสฺสายตนสุตฺตํ ภควตา กตฺถ กํ อารพฺภ กถฺจ ภาสิตํ.
วิสฺสชฺชนา – ราชคเห ภนฺเต สมฺพหุเล ภิกฺขู อารพฺภ ‘‘โย หิ โกจิ วิกฺขเว ภิกฺขุ ฉนฺนํ ผสฺสายตนานํ สมุทยฺจ อตฺถงฺคมฺจ อสฺสาทฺจ อาทีนวฺจ นิสฺสรณฺจ ยถาภูตํ นปฺปชานาติ, อวุสิตํ เตน พฺรหฺมจริยํ, อารกา โส อิมสฺมา ธมฺมวินยา’’ติ เอวมาทินา ภควตา ภาสิตํ.
อหํ ¶ หิ ภนฺเต ฉนฺนํ ผสฺสายตนานํ สมุทยฺจ อตฺถงฺคมฺจ อสฺสาทฺจ อาทีนวฺจ นิสฺสรณฺจ ยถาภูตํ นปฺปชานามิ.
จกฺขุํ ¶ เอตํ มม, เอโสหมสฺมิ, เอโส เม อตฺตาติ สมนุปสฺสสิ.
โน เหตํ ภนฺเต.
เอตฺถ จ เต ภิกฺขุ จกฺขุ เนตํ มม, เนโสหมสฺมิ, น เมโส อตฺตาติ เอวเมตํ ยถาภูตํ สมฺมปฺปฺาย สุทิฏฺํ ภวิสฺสติ, เอเสวนฺโต ทุกฺขสฺส.
คิลานวคฺค
ปม คิลานสุตฺต
ปุจฺฉา – คิลานวคฺเค ¶ ปนาวุโส ปมํ คิลานสุตฺตํ ภควตา กตฺถ กํ อารพฺภ กิสฺมึ วตฺถุสฺมึ กถฺจ ภาสิตํ.
วิสฺสชฺชนา – สาวตฺถิยํ ภนฺเต อฺตรํ นวํ ภิกฺขุํ คิลานํ อาพาธิตํ ทุกฺขิตํ พาฬฺหคิลานํ อารพฺภ ภาสิตํ. อฺตโร ภนฺเต ภิกฺขุ คิลาโน อาพาธิโก ทุกฺขิโต พาฬฺหคิลาโน ภควนฺตํ เอตทโวจ ‘‘นขฺวาหํ ภนฺเต สีลวิสุทฺธตฺถํ ภควตา ธมฺมํ เทสิตํ อาชานามี’’ติ. ตสฺมึ ภนฺเต วตฺถุสฺมึ ตํ ภิกฺขุํ ปฏิปุจฺฉิตฺวา ตสฺส จ วจนํ สาธุการํ ทตฺวา ‘‘ราควิราคตฺโถ หิ ภิกฺขุ มยา ธมฺโม เทสิโต, ตํ กึ มฺสิ ภิกฺขุ, จกฺขุ นิจฺจํ วา อนิจฺจํ วาติ. อนิจฺจํ ภนฺเต. ยํ ปนานิจฺจํ ทุกฺขํ วา ตํ สุขํ วาติ, ทุกฺขํ ภนฺเต’’ติ เอวมาทินา ภควตา ภาสิตํ.
น ¶ เม ภนฺเต ขมนียํ.
สาธุ ¶ โข ตฺวํ ภิกฺขุ ราควิราคตฺถํ มยา ธมฺมํ เทสิตํ อาชานาสิ,
ฉนฺนวคฺค
ปุณฺณสุตฺต
ปุจฺฉา – ฉนฺนวคฺเค ¶ ปนาวุโส ปฺจมํ สํคีตํ ปุณฺณสุตฺตํ ภควตา กตฺถ กํ อารพฺภ กิสฺมึ วตฺถุสฺมึ กถฺจ ภาสิตํ.
วิสฺสชฺชนา – สาวตฺถิยํ ภนฺเต อายสฺมนฺตํ ปุณฺณตฺเถรํ อารพฺภ ภาสิตํ, อายสฺมา ภนฺเต ปุณฺณตฺเถโร ภควนฺตํ เอตทโวจ ‘‘สาธุ เม ภนฺเต ภควา สํขิตฺเตน ธมฺมํ เทเสตุ, ยมหํ ภควโต ธมฺมํ สุตฺวา เอโก วูปกฏฺโ อปฺปมตฺโต อาตาปี ปหิตตฺโต วิหเรยฺย’’นฺติ. ตสฺมึ วตฺถุสฺมึ ‘‘สนฺติ โข ปุณฺณ จกฺขุวิฺเยฺยา รูปา อิฏฺา กนฺตา มนาปา ปิยรูปา กามูปสํหิตา รชนียา, ตฺเจ ภิกฺขุ อภินนฺทติ อภิวทติ อชฺโฌสาย ติฏฺติ, ตสฺส ตํ อภินนฺทโต อภิวทโต อชฺโฌสาย ติฏฺโต อุปฺปชฺชติ นนฺที, นนฺที สมุทโย ทุกฺขสมุทโย ปุณฺณาติ วทามี’’ติ เอวมาทินา ภนฺเต ภควตา ภาสิตํ.
ปุจฺฉา – เอวฺจาวุโส ¶ ภควา อายสฺมโต ปุณฺณตฺเถรสฺส สํขิตฺเตน โอวาทํ ทตฺวา กถฺจ นํ ปฏิปุจฺฉิ, กถฺจ โส ภควโต อาโรเจสิ, กถฺจสฺสายสฺมโต ปุณฺณตฺเถรสฺส อภิสมฺปราโย อโหสิ.
วิสฺสชฺชนา – เอวํ โข ภนฺเต ภควา อายสฺมโต ปุณฺณตฺเถรสฺส สํขิตฺเตน โอวาทํ ทตฺวา ‘‘อิมินา ตฺวํ ปุณฺณ มยา สํขิตฺเตน โอวาเทน โอวทิโต กตมสฺมึ ชนปเท วิหริสฺสสี’’ติ ตํ อายสฺมนฺตํ ปุณฺณตฺเถรํ ปฏิปุจฺฉิ. โส จ ภนฺเต อายสฺมา ‘‘อตฺถิ ภนฺเต สุนาปรนฺโต นาม ชนปโท, ตตฺถาหํ วิหริสฺสามี’’ติ เอวมาทินา ภควโต อาโรเจสิ. โส หิ ภนฺเต อายสฺมา สุนาปรนฺเต ชนปเท วสิตฺวา เตเนว อนฺตรวสฺเสน ติสฺโส วิชฺชา สจฺฉากาสิ. เตเนว อนฺตรวสฺเสน ปรินิพฺพายิ. เอวํ โข ภนฺเต ตสฺส อายสฺมโต อภิสมฺปราโย อโหสิ.
สนฺติ ¶ โข ตสฺส ภควโต สาวกา กาเยน จ ชีวิเตน จ อฏฺฏียมานา หรายมานา ชิคุจฺฉมานา สตฺถหารกํ ปริเยสนฺติ.
สกฺขิสฺสสิ โข ตฺวํ ปุณฺณ อิมินา ทมูปสเมน สมนฺนาคโต สุนาปรสนฺตสฺมึ ชนปเท วตฺถุํ.
สฬวคฺค
มาลุกฺยปุตฺตสุตฺต
ปุจฺฉา – เตนาวุโส ¶ ภควตา…เป… สมฺมาสมฺพุทฺเธน สฬวคฺเค ทุติยํ มาลุกฺยปุตฺตสุตฺตํ กตฺถ กํ อารพฺภ กิสฺมึ วตฺถุสฺมึ กถฺจ ภาสิตํ.
วิสฺสชฺชนา – สาวตฺถิยํ ¶ ภนฺเต อายสฺมนฺตํ มาลุกฺยปุตฺตตฺเถรํ อารพฺภ ภาสิตํ. อายสฺมา ภนฺเต มาลุกฺยปุตฺตตฺเถโร ภควนฺตํ เอตทโวจ ‘‘สาธุ เม ภนฺเต ภควา สํขิตฺเตน ธมฺมํ เทเสตุ, ยมหํ ภควโต ธมฺมํ สุตฺวา เอโก วูปกฏฺโ อปฺปมตฺโต อาตาปี ปหิตตฺโต วิหเรยฺย’’นฺติ. ตสฺมึ วตฺถุสฺมึ ‘‘เอตฺถ ทานิ มาลุกฺยปุตฺต กึ ทหเร ภิกฺขู วกฺขามาติ’’อาทินา เถรํ อปสาเทตฺวา เจว อุสฺสาเทตฺวา จ ‘‘ตํ กึ มฺสิ มาลุกฺยปุตฺต, เย เต จกฺขุวิฺเยฺยา รูปา อทิฏฺา อทิฏฺปุพฺพา, น จ ปสฺสสิ, น จ เต โหติ ปสฺเสยฺยนฺติ, อตฺถิ เต ตตฺถ ฉนฺโท วา ราโค วา เอวมาทินา ภนฺเต ภควตา ภาสิตํ.
ปุจฺฉา – อิมสฺมึ ¶ จ โข ปนาวุโส ภควตา โอวาเท สํขิตฺเตน ภาสิเต โส อายสฺมา มาลุกฺยปุตฺตตฺเถโร ภควนฺตํ กึ อโวจ กถฺจสฺส ภควา อนฺุาสิ. กีทิโส จสฺสายสฺมโต มาลุกฺยปุตฺตตฺเถรสฺส ธมฺมาภิสมโย อโหสิ.
วิสฺสชฺชนา – อิมสฺมึ โข ภนฺเต โอวาเท ภควตา สํขิตฺเตน ภาสิเต อายสฺมา มาลุกฺยปุตฺตตฺเถโร ภควนฺตํ เอตทโวจ ‘‘อิมสฺส ขฺวาหํ ภนฺเต ภควตา สํขิตฺเตน ภาสิตสฺส วิตฺถาเรน อตฺถํ อาชานามิ.
รูปํ ทิสฺวา มุฏฺา, ปิยํ นิมิตฺตํ มนสิ กโรโต;
สารตฺตจิตฺโต เวเทติ, ตฺจ อชฺโฌส ติฏฺติ.
ตสฺส วฑฺฒนฺติ เวทนา, อเนกา รูปสมฺภวา;
อภิชฺฌา จ วิเหสา จ, จิตฺตมสฺสูปหฺติ;
เอวํ อาจินโต ทุกฺขํ, อารา นิพฺพาน วุจฺจติ;
เปยฺยาล
น โส รชฺชติ ธมฺเมสุ, ธมฺมํ ตฺวา ปฏิสฺสโต;
วิรตฺตจิตฺโต เวเทติ, ตฺจ นาชฺโฌส ติฏฺติ.
ยถาสฺส ชานโต ธมฺมํ, เสวโต จาปิ เวทนํ;
ขียติ โนปจียติ, เอวํ โส จรตี สโต;
เอวํ อปจินโต ทุกฺขํ, สนฺติเก นิพฺพาน วุจฺจตีติ.
อิมสฺส ขฺวาหํ ภนฺเต ภควตา สํขิตฺเตน ภาสิตสฺส เอวํ วิตฺถาเรน อตฺถํ อาชานามีติ. ภควา จ ภนฺเต ‘‘สาธุ สาธุ มาลุกฺยปุตฺต, สาธุ โข ตฺวํ มาลุกฺยปุตฺต มยา สํขิตฺเตน ภาสิตสฺส วิตฺถาเรน อตฺถํ อาชานาสี’’ติ สาธุการํ ทตฺวา–
‘‘รูปํ ทิสฺวา สติ มุฏฺโ, ปิยํ นิมิตฺตํ มนสิ กโรโต;
สารตฺตจิตฺโต เวเทติ, ตฺจ อชฺโฌส ติฏฺตี’’ติ–
อาทินา
เถรสฺส วจนํ สมนฺุาสิ. โส จ ภนฺเต อายสฺมา มาลุกฺยปุตฺตตฺเถโร เอโก วูปกฏฺโ อปฺปมตฺโต อาตาปี ปหิตตฺโต ¶ วิหรนฺโต นจิรสฺเสว ยสฺสตฺถาย กุลปุตฺตา สมฺมเทว อคารสฺมา อนคาริยํ ปพฺพชนฺติ, ตทนุตฺตรํ พฺรหฺมจริยปริโยสานํ ทิฏฺเว ธมฺเม สยํ อภิฺา สจฺฉิกตฺวา อุปสมฺปชฺช วิหาสิ, ‘‘ขีณา ชาติ, วุสิตํ พฺรหฺมจริยํ, กตํ กรณียํ, นาปรํ อิตฺถตฺตายา’’ติ อพฺภฺาสิ. อฺตโรจ ปนายสฺมา มาลุกฺยปุตฺโต อรหตํ อโหสิ. เอวํ โข ภนฺเต ตสฺส อายสฺมโต อภิสมฺปราโย อโหสิ.
รูปํ ¶ ทิสฺวา สติ มุฏฺา, ปิยํ นิมิตฺตํ มนสิ กโรโต;
สารตฺตจิตฺโต เวเทติ, ตฺจ อชฺโฌส ติฏฺติ.
ปมาทวิหารีสุตฺต
ปุจฺฉา – ตตฺเถว ¶ อาวุโส จตุตฺถํ ปมาทวิหารีสุตฺตํ ภควตา กตฺถ กํ อารพฺภ ภาสิตํ.
วิสฺสชฺชนา – สาวตฺถิยํ ภนฺเต สมฺพหุเล ภิกฺขู อารพฺภ ‘‘ปมาทวิหาริฺจ โว ภิกฺขเว เทเสสฺสามิ อปฺปมาทวิหาริฺจ, ตํ สุณาถ. กถฺจ ภิกฺขเว ปมาทวิหารี โหติ. จกฺขุนฺทฺริยํ อสํวุตสฺส ภิกฺขเว วิหรโต จิตฺตํ พฺยาสิฺจติ จกฺขุวิฺเยฺเยสุ รูเปสุ, ตสฺส พฺยาสิตฺตจิตฺตสฺส ปาโมชฺชํ น โหติ, ปาโมชฺเช อสติ ปีติ น โหติ, ปีติยา ปสฺสทฺธิ น โหติ, ปสฺสทฺธิยา อสติ ทุกฺขํ โหติ, ทุกฺขิโน จิตฺตํ น สมาธิยติ, อสมาหิ เต จิตฺเต ธมฺมา น ปาตุภวนฺติ, ธมฺมานํ อปาตุภาวา ปมาทวิหารีตฺเวว สงฺขํ คจฺฉตี’’ติ เอวมาทินา ภนฺเต ภควตา ภาสิตํ.
โลกกามคุณวคฺค
ราหุโลวาทสุตฺต
ปุจฺฉา – โลกกามคุณวคฺเค ¶ อาวุโส อฏฺมํ ราหุโลวาทสุตฺตํ ภควตา กตฺถ กํ อารพฺภ กถฺจ ภาสิตํ.
วิสฺสชฺชนา – สาวตฺถิยํเยว ภนฺเต อายสฺมนฺตํ ราหุลํ อารพฺภ ‘‘ตํ กึ มฺสิ ราหุล, จกฺขุ นิจฺจํ วา อนิจฺจํ วาติ. อนิจฺจํ ภนฺเต. ยํ ปนานิจฺจํ, ทุกฺขํ วา ตํ สุขํวาติ. ทุกฺขํ ภนฺเต. ยํ ปนานิจฺจํ ทุกฺขํ วิปริณามธมฺมํ กลฺลํ นุ ตํ สมนุปสฺสิตุํ ‘เอตํ มม, เอโสหมสฺมิ, เอโส เม อตฺตา’ติ. โน เหตํ ภนฺเต’’ติ เอวมาทินา ภนฺเต ภควตา ภาสิตํ.
ยํนูนาหํ ¶ ราหุลํ อุตฺตรึ อาสวานํ ขเย วิเนยฺยํ.
คณฺหาหิ ราหุล นิสีทนํ.
คหปติวคฺค
ภารทฺวาชสุตฺต
ปุจฺฉา – คหปติวคฺเค ¶ อาวุโส โปราณเกหิ ธมฺมสํคาหกมหาเถเรหิ จตุตฺถํ สํคีตํ ภารทฺวาชสุตฺตํ กตฺถ กํ อารพฺภ กิสฺมึ วตฺถุสฺมึ เกน กถฺจ ภาสิตํ.
วิสฺสชฺชนา – โกสมฺพิยํ ภนฺเต ราชานํ อุเทนํ อารพฺภ อายสฺมตา ปิณฺโฑลภารทฺวาชตฺเถเรน ภาสิตํ. ราชา ภนฺเต อุเทโน อายสฺมนฺตํ ปิณฺโฑลภารทฺวาชํ เอตทโวจ ‘‘โก นุ โข โภ ภารทฺวาช เหตุ โก ปจฺจโย, เยนิเม ทหรา ภิกฺขู สุสู กาฬเกสา ภทฺเรน โยพฺพเนน สมนฺนาคตา ปเมน วยสา อนิกีฬิตาวิโน กาเมสุ ยาวชีวํ ปริปุณฺณํ ปริสุทฺธํ พฺรหฺมจริยํ จรนฺติ, อทฺธานฺจ อาปาเทนฺตี’’ติ. ตสฺมึ วตฺถุสฺมึ ‘‘วุตฺตํ โข
เอตํ ¶ มหาราช เตน ภควตา ชานตา ปสฺสตา อรหตา สมฺมาสมฺพุทฺเธน เอถ ตุมฺเห ภิกฺขเว มาตุมตฺตีสุ มาตุจิตฺตํ อุปฏฺเปถ. ภคนิมตฺตีสุ ภคินิจิตฺตํ อุปฏฺเปถ, ธีตุมตฺตีสุ ธีตุจิตฺตํ อุปฏฺเปถา’’ติ เอวมาทินา ภนฺเต อายสฺมตา ปิณฺโฑล ภารทฺวาชตฺเถเรน ภาสิตํ.
เวรหจฺจานิสุตฺต
ปุจฺฉา – ตตฺเถว ¶ อาวุโส โปราณเกหิ ธมฺมสํคาหกมหาเถเรหิ ทสมํ สํคีตํ เวรหจฺจานิสุตฺตํ กตฺถ กํ อารพฺภ กิสฺมึ วตฺถุสฺมึ เกน กถฺจ ภาสิตํ.
วิสฺสชฺชนา – กามณฺฑายํ ภนฺเต เวรหจฺจานิโคตฺตํ พฺราหฺมณึ อารพฺภ อายสฺมตา อุทายิตฺเถเรน ภาสิตํ. เวรหจฺจานีโคตฺตา ภนฺเต พฺราหฺมณี อายสฺมนฺตํ อุทายิตฺเถรํ เอตทโวจ ‘‘กิสฺมึ นุ โข ภนฺเต สติ อรหนฺโต สุขทุกฺขํ ปฺเปนฺติ, กิสฺมึ อสติ อรหนฺโต สุขทุกฺขํ น ปฺเปนฺตี’’ติ. ตสฺมึ วตฺถุสฺมึ ‘‘จกฺขุสฺมึ โข ภคินิ สติ ¶ อรหนฺโต สุขทุกฺขํ ปฺเปนฺติ, จกฺขุสฺมึ อสติ อรหนฺโต สุขทุกฺขํ น ปฺเปนฺตี’’ติ เอวมาทินา ภนฺเต อายสฺมตา อุทายิตฺเถเรน ภาสิตํ.
เทวทหวคฺค
ขณสุตฺต
ปุจฺฉา – เทวทหวคฺเค ¶ อาวุโส ขณสุตฺตํ ภควตา กตฺถ กํ อารพฺภ กถฺจ ภาสิตํ.
วิสฺสชฺชนา – สกฺเกสุ ภนฺเต เทวทเห นาม สกฺยานํ นิคเม สมฺพหุเล ภิกฺขู อารพฺภ ‘‘ลาภา โว ภิกฺขเว, สุลทฺธํ โว ภิกฺขเว, ขโณ โว ปฏิลทฺโธ พฺรหฺมจริยวาสายา’’ติ เอวมาทินา ภนฺเต ภควตา ภาสิตํ.
สมุทฺทวคฺค
พาฬิสิโกปมสุตฺต
ปุจฺฉา – สมุทฺทวคฺเค ¶ ปนาวุโส ตติยํ พาฬิสิโกปมสุตฺตํ ภควตา กตฺถ กํ อารพฺภ ภาสิตํ.
วิสฺสชฺชนา – ราชคเห ¶ ภนฺเต ชีวกมฺพวเน สมฺพหุเล ภิกฺขู อารพฺภ ‘‘เสยฺยถาปิ ภิกฺขเว พาฬิสิโก อามิสคตพฬิสํ คมฺภีเร อุทกรหเท ปกฺขิเปยฺยา’’ติ เอวมาทินา ภควตา ภาสิตํ.
อาทิตฺตปริยายสุตฺต
ปุจฺฉา – สฬายตนวคฺคสํยุตฺเต ¶ สมุทฺทวคฺเค ปนาวุโส โปราณเกหิ ธมฺมสํคาหกมหาเถเรหิ สํคีตํ อฏฺมํ อาทิตฺตปริยายสุตฺตํ ภควตา กํ อารพฺภ กถฺจ ภาสิตํ.
วิสฺสชฺชนา – สมฺพหุเล ภนฺเต ภิกฺขู อารพฺภ ‘‘อาทิตฺตปริยายํ โว ภิกฺขเว ธมฺมปริยายํ เทเสสฺสามิ, ตํ สุณาถ. กตโม จ ภิกฺขเว อาทิตฺตปริยาโย ธมฺมปริยาโย. วรํ ภิกฺขเว ตตฺตาย อโยสลากาย อาทิตฺตาย สมฺปชฺชลิตาย สโชติภูตาย จกฺขุนฺทฺริยํ สมฺปลิมฏฺํ, นตฺเวว จกฺขุวิฺเยฺเยสุ รูเปสุ อนุพฺยฺชนโส นิมิตฺตคฺคาโห’’ติอาทินา ภควตา ภาสิตํ.
อาสีวิสวคฺค
ปมทารุกฺขนฺโธปมสุตฺต
ปุจฺฉา – อาสีวิสวคฺเค ¶ อาวุโส โปราณเกหิ ธมฺมสํคาหกมหาเถเรหิ จตุตฺถํ สํคีตํ ปมทารุกฺขนฺโธปมสุตฺตํ ภควตา กตฺถ กํ อารพฺภ กถฺจ ภาสิตํ.
วิสฺสชฺชนา – โกสมฺพิยํ ภนฺเต คงฺคาย นทิยา ตีเร สมฺพหุเล ภิกฺขู อารพฺภ ‘‘ปสฺสถ โน ตุมฺเห ภิกฺขเว อมฺหํ มหนฺตํ ทารุกฺขนฺธํ คงฺคาย นทิยา โสเตน วุยฺหมาน’’นฺติ เอวมาทินา ภควตา ภาสิตา.
อุปจารวจนํ
ปุจฺฉา – กถฺจาวุโส ¶ ตตฺถ ภควตา โอริมตีราทีนํ อุปจารวจนานํ อตฺโถ วิตฺถาเรน วิภชิตฺวา ปกาสิโต.
วิสฺสชฺชนา – โอริมํ ตีรนฺติ โข ภิกฺขุ ฉนฺเนตํ อชฺฌตฺติกานํ อายตนานํ อธิวจนํ. ปาริมํ ตีรนฺติ โข ภิกฺขุ ฉนฺเนตํ พาหิรานํ อายตนานํ อธิวจนํ. มชฺเฌ สํสีโทติ โข ภิกฺขุ นนฺทิราคสฺเสตํ อธิวจนํ. ถเล อุสฺสาโทติ โข ภิกฺขุ อสฺมิมานสฺเสตํ อธิวจนนฺติ เอวมาทินา ภนฺเต ภควตา ตตฺถ โอริมตีราทีนํ อุปจารวจนานํ อตฺโถ วิตฺถาเรน วิภชิตฺวา ปกาสิโต.
ปุจฺฉา – อิมสฺมึ ¶ โข ปน อาวุโส สุตฺเต ภควตา ภาสิเต วิเสสโต กสฺส กีทิโส อตฺโถ กถฺจ ปฏิลทฺโธ.
วิสฺสชฺชนา – อิมสฺมึ ภนฺเต สุตฺเต ภควตา ภาสิเต วิเสสโต นนฺทสฺส โคปาลกสฺส ปพฺพชฺชา จ อุปสมฺปทา จ ยาว อรหตฺตาจ วิเสสโต อตฺโถ อธิคโต.
ลเภยฺยาหํ ¶ ภนฺเต ภควโต สนฺติเก ปพฺพชฺชํ, ลเภยฺยํ อุปสมฺปทํ.
เตน หิ ตฺวํ นนฺท สามิกานํ คาโว นิยฺยาเตหิ.
คมิสฺสนฺติ ¶ ภนฺเต คาโว วจฺฉคิทฺธินิโย.
กึสุโกปมสุตฺต
ปุจฺฉา – ตตฺเถว ¶ อาวุโส โปราณเกหิ ธมฺมสํคาหกมหาเถเรหิ อฏฺมํ สํคีตํ กึสุโกปมสุตฺตํ ภควตา กตฺถ กํ อารพฺภ กิสฺมึ วตฺถุสฺมึ กถฺจ ภาสิตํ.
วิสฺสชฺชนา – สกฺเกสุ ภนฺเต กปิลวตฺถุสฺมึ นิคฺโรธาราเม อฺตรํ การกํ ภิกฺขุํ อารพฺภ ภาสิตํ. อฺตโร ภนฺเต การโก ภิกฺขุ จตฺตาโร ขาณาสเว ภิกฺขู าณทสฺสนวิสุทฺธํ ปุจฺฉิตฺวา อสนฺตุฏฺโ เตสํ ภิกฺขูนํ ปฺหาเวยฺยากรเณน เยน ภควา เตนุปสงฺกมิ. อุปสงฺกมิตฺวา ภควนฺตํ เอตทโวจ ‘‘กิตฺตาวตา นุ โข ภนฺเต ภิกฺขุโน ทสฺสนํ สุวิสุทฺธํ โหตี’’ติ. ตสฺมึ วตฺถุสฺมึ ‘‘เสยฺยถาปิ ภิกฺขุ ปุริสสฺส กึสุโก อทิฏฺปุพฺโพ อสฺส, โส เยนฺตโร ปุริโส กึสุกสฺส ทสฺสาวี เตนุปสงฺกเมยฺยา’’ติ เอวมาทินา ภนฺเต ภควตา ภาสิตํ.
ฉปฺปาณโกปมสุตฺต
ปุจฺฉา – ตตฺเถว ¶ อาวุโส โปราณเกหิ ธมฺมสํคาหกมหาเถเรหิ ทสมํ สํคีตํ ฉปฺปาณโกปมสุตฺตํ ภควตา กตฺถ กํ อารพฺภ กถฺจ ภาสิตํ.
วิสฺสชฺชนา – สกฺเกสุเยว ภนฺเต สมฺพหุเล ภิกฺขู อารพฺภ ‘‘เสยฺยถาปิ, ภิกฺขเว ปุริโส อรุคตฺโต ปกฺกคตฺโต สรวนํ ปวิเสยฺยา’ติ เอวมาทินา ภควตา ภาสิตํ.
ปุจฺฉา – กถฺจาวุโส ¶ ตตฺถ ภควตา อสํวโร วิตฺถาเรน วิภชิตฺวา เทสิโต.
วิสฺสชฺชนา – กถฺจ ภิกฺขเว อสํวโร โหติ, อิธ ภิกฺขเว ภิกฺขุ จกฺขุนา รูปํ ทิสฺวา ปิยรูเป รูเป อธิมุจฺจติ, อปฺปิยรูเป รูเป พฺยาปชฺชติ, อนุปฏฺิตกายสฺสติ จ วิหรติ ปริตฺตเจตโส. ตฺจ เจโตวิมุตฺตึ ปฺาวิมุตฺตึ ยถาภูตํ นปฺปชานาติ, ยตฺถสฺส เต อุปฺปนฺนา ปาปกา อกุสลา ธมฺมา อปริเสสา นิรุชฺฌนฺตีติ เอวมาทินา ภนฺเต ภควตา ตตฺถ อสํวโร วิตฺถาเรน วิภชิตฺวา เทสิโต.
ปุจฺฉา – กถฺจาวุโส ¶ ตตฺถ ภควตา สํวโร วิภชิตฺวา วิตฺถาเรน เทสิโต.
วิสฺสชฺชนา – กถฺจ ภิกฺขเว สํวโร โหติ, อิธ ภิกฺขเว ภิกฺขุ จกฺขุนา รูปํ ทิสฺวา ปิยรูเป รูเป นาธิมุจฺจติ, อปฺปิยรูเป รูเป น พฺยาปชฺชตีติ, เอวมาทินา ¶ ภนฺเต ภควตา ตตฺถ สํวโร วิภชิตฺวา วิตฺถาเรน เทสิโต.
เวทนาสํยุตฺต
ทฏฺพฺพสุตฺต
ปุจฺฉา – เตนาวุโส ¶ ภควตา…เป… สมฺมาสมฺพุทฺเธน เวทนาสํยุตฺเต ปฺจมํ ทฏฺพฺพสุตฺตํ กตฺถ กํ อารพฺภ กถฺจ ภาสิตํ.
วิสฺสชฺชนา – สกฺเกสุ ภนฺเต กปิลวตฺถุสฺมึ นิคฺโรธาราเม สมฺพหุเล ภิกฺขู อารพฺภ ‘‘ติสฺโส อิมา ภิกฺขเว เวทนา. กตมา ติสฺโส, สุขา เวทนา ทุกฺขาเวทนา อทุกฺขมสุขา เวทนา. สุขา ภิกฺขเว เวทนา ทุกฺขโต ทฏฺพฺพา, ทุกฺขา เวทนา สลฺลโต ทฏฺพฺพา, อทุกฺขมสุขา เวทนา อนิจฺจโต ทฏฺพฺพา’’ติ เอวมาทินา ภควตา ภาสิตํ.
สุขา ¶ ภิกฺขเว เวทนา ทุกฺขโต ทฏฺพฺพา.
โย สุขํ ทุกฺขโต อทฺทส, ทุกฺขมทฺทกฺขิ สลฺลโต;
อทุกฺขมสุขํ สนฺตํ, อทฺทกฺขินํ อนิจฺจโต.
ส เว สมฺมทฺทโส ภิกฺขุ, ปริชานาติ เวทนา;
โส เวทนา ปริฺาย, ทิฏฺเ ธมฺเม อนาสโว;
กายสฺส เภทา ธมฺมฏฺโ, สงฺขฺยํ โนเปติ เวทคู.
สลฺลสุตฺต
ปุจฺฉา – ตตฺเถว ¶ อาวุโส ฉฏฺํ สลฺลสุตฺตํ ภควตา กตฺถ กํ อารพฺภ กถฺจ ภาสิตํ.
วิสฺสชฺชนา – สกฺเกสุ ภนฺเต กปิลวตฺถุสฺมึ นิคฺโรธาราเม สมฺพหุเล ภิกฺขู อารพฺภ ‘‘อสฺสุตวา ภิกฺขเว ปุถุชฺชโน สุขมฺปิ เวทนํ เวทยติ, ทุกฺขมฺปิ เวทนํ เวทยติ, อทุกฺขมสุขมฺปิ เวทนํ เวทยติ. สุตวา ภิกฺขเว อริยสาวโก สุขมฺปิ เวทนํ เวทยติ, ทุกฺขมฺปิ เวทนํ เวทยติ, อทุกฺขมสุขมฺปิ เวทนํ เวทยติ. ตตฺร ภิกฺขเว โก วิเสโส, โก อธิปฺปยาโส, กึ นานากรณํ สุตวโต อริยภาวกสฺส อสฺสุตวตา ปุถุชฺชเนนา’’ติ เอวมาทินา ภควตา ภาสิตํ.
ชมฺพุขาทกสํยุตฺต
นิพฺพานปฺหาสุตฺต
ปุจฺฉา – ชมฺพุขาทกสํยุตฺเต ¶ อาวุโส ปมํ นิพฺพานปฺหาสุตฺตํ กตฺถ กํ อารพฺภ กิสฺมึ วตฺถุสฺมึ เกน กถฺจ ภาสิตํ.
วิสฺสชฺชนา – มคเธสุ ภนฺเต นาลกคามเก ชมฺพุขาทกํ ปริพฺพาชกํ อารพฺภ อายสฺมตา สาริปุตฺตตฺเถเรน ธมฺมเสนาปตินา ภาสิตํ. ชมฺพุขาทโก ภนฺเต ปริพฺพาชโก อายสฺมนฺตํ สาริปุตฺตํ เอตทโวจ ‘‘นิพฺพานํ นิพฺพานนฺติ อาวุโส สาริปุตฺต วุจฺจติ, กตมํ นุโข อาวุโส นิพฺพาน’’นฺติ. ตสฺมึ ภนฺเต วตฺถุสฺมึ ‘‘โย ¶ โข อาวุโส ราคกฺขโย โทสกฺขโย โมหกฺขโย, อิทํ วุจฺจติ นิพฺพาน’’นฺติ เอวมาทินา อายสฺมตา สาริปุตฺตตฺเถเรน ธมฺมเสนาปตินา ภาสิตํ.
ธมฺมวาทีปฺหาสุตฺต
ปุจฺฉา – ตตฺเถว ¶ อาวุโส โปราณเกหิ ธมฺมสํคาหกมหาเถเรหิ ตติยํ สํคีตํ ธมฺมวาทีปฺหาสุตฺตํ กตฺถ กํ อารพฺภ กิสฺมึ วตฺถุสฺมึ เกน กถฺจ ภาสิตํ.
วิสฺสชฺชนา – มคเธสุเยว ภนฺเต นาลกคาเม ชมฺพุขาทกํ ปริพฺพาชกํ อารพฺภ อายสฺมตา สาริปุตฺตตฺเถเรน ธมฺมเสนาปตินา ภาสิตํ. ชมฺพุขาทโก ภนฺเต ปริพฺพาชโก อายสฺมนฺตํ สาริปุตฺตํ เอตทโวจ ‘‘เก นุ โข อาวุโส สาริปุตฺต โลเก ธมฺมวาทิโน, เก โลเก สุปฺปฏิปนฺนา, เก โลเก สุคตา’’ติ. ตสฺมึ ภนฺเต วตฺถุสฺมึ ‘‘เย โข อาวุโส ราคปฺปหานาย ธมฺมํ เทเสนฺติ, โทสปฺปหานาย ธมฺมํ เทเสนฺติ, โมหปฺปหานาย ธมฺมํ เทเสนฺติ. เต โลเก ธมฺมวาทิโน’’ติ เอวมาทินา อายสฺมตา สาริปุตฺตตฺเถเรน ธมฺมเสนาปตินา ภาสิตํ.
เก ¶ โลเก สุปฺปฏิปนฺนา.
เก โลเก สุคตา.
ทุกฺกรปฺหาสุตฺต
ปุจฺฉา – ตตฺเถว ¶ โปราณเกหิ ธมฺมสํคาหก มหาเถเรหิ ปริโยสานสุตฺตภาเวน สํคีตํ ทุกฺกรปฺหาสุตฺตํ กตฺถ กํ อารพฺภ กิสฺมึ วตฺถุสฺมึ เกน กถฺจ ภาสิตํ.
วิสฺสชฺชนา – มคเธสุเยว นาลกคาเม ชมฺพุขาทกํ ปริพฺพาชกํ อารพฺภ อายสฺมตา สาริปุตฺตตฺเถเรน ธมฺมเสนาปตินา ภาสิตํ. ชมฺพุขาทโก ภนฺเต ปริพฺพาชโก อายสฺมนฺตํ สาริปุตฺตํ เอตทโวจ ‘‘กึ นุ โข อาวุโส สาริปุตฺต อิมสฺมึ ธมฺมวินเย ทุกฺกร’’นฺติ. ตสฺมึ ภนฺเต วตฺถุสฺมึ ‘‘ปพฺพชฺชา โข อาวุโส อิมสฺมึ ธมฺมวินเย ทุกฺกรา’’ติ เอวมาทินา อายสฺมตา สาริปุตฺตตฺเถเรน ธมฺมเสนาปตินา ภาสิตํ.
โมคฺคลฺลานสํยุตฺต
สกฺกสุตฺต
ปุจฺฉา – โมคฺคลฺลานสํยุตฺเต ¶ อาวุโส ทสมํ สํคีตํ สกฺกสุตฺตํ กตฺถ กํ อารพฺภ เกน กถฺจ ภาสิตํ.
วิสฺสชฺชนา – เทเวสุ ภนฺเต ตาวตึเสสุ สกฺกํ เทวานมินฺทํ อารพฺภ ‘‘สาธุ โข เทวานมินฺท พุทฺธสรณคมนํ โหติ, พุทฺธสรณคมนเหตุ โข เทวานมินฺท ¶ เอวมิเธกจฺเจ สตฺตา กายสฺส เภทา ปรํ มรณา สุคตึ สคฺคํ โลกํ อุปปชฺชนฺตี’’ติ เอวมาทินา ภนฺเต อายสฺมตา มหาโมคฺคลฺลานตฺเถเรน ภาสิตํ.
จิตฺตสํยุตฺต
นิคณฺนาฏปุตฺตสุตฺต
ปุจฺฉา – จิตฺตสํยุตฺเต ¶ อาวุโส โปราณเกหิ ธมฺมสํคาหกมหาเถเรหิ อฏฺมํ สํคีตํ นิคณฺนาฏปุตฺตสุตฺตํ กตฺถ กํ อารพฺภ กิสฺมึ วตฺถุสฺมึ เกน กถฺจ ภาสิตํ.
วิสฺสชฺชนา – มจฺฉิกาสณฺเฑ ภนฺเต นิคณฺํ นาฏปุตฺตํ อารพฺภ จิตฺเตน คหปตินา ภาสิตํ. นิคณฺโ ภนฺเต นาฏปุตฺโต จิตฺตํ คหปตึ เอตทโวจ ‘‘สทฺทหสิ ตฺวํ คหปติ สมณสฺส โคตมสฺส อตฺถิ อวิตกฺโก อวิจาโร สมาธิ, อตฺถิ วิตกฺกวิจารานํ นิโรโธ’’ติ. ตสฺมึ ภนฺเต วตฺถุสฺมึ ‘‘น ขฺวาหํ เอตฺถ ภนฺเต ภควโต สทฺธาย คจฺฉามิ, อตฺถิ อวิตกฺโก อวิจาโร สมาธิ, อตฺถิ วิตกฺกวิจารานํ นิโรโธ’’ติ เอวมาทินา จิตฺเตน คหปตินา ภาสิตํ.
อิทํ ¶ ภวนฺโต ปสฺสนฺตุ.
ยาว อุชุโก จายํ จิตฺโต คหปติ.
‘‘อหํ ¶ โข ภนฺเต ยาวเทว อากงฺขามิ, วิวิจฺเจว กาเมหิ วิวิจฺจ อกุสเลหิ ธมฺเมหิ สวิตกฺกํ สวิจารํ วิเวกชํ ปีติสุขํ ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรามิ’’ –
อิทํ ¶ ภวนฺโต ปสฺสนฺตุ.
อเจลกสฺสปสุตฺต
ปุจฺฉา – ตตฺเถว ¶ อาวุโส โปราณเกหิ ธมฺมสํคาหกมหาเถเรหิ นวมํ สํคีตํ อเจลกสฺสปสุตฺตํ กตฺถ กํ อารพฺภ กิสฺมึ วตฺถุสฺมึ เกน กถฺจ ภาสิตํ.
วิสฺสชฺชนา – ตตฺเถว ภนฺเต มจฺฉิกาสณฺเฑ อเจลํ กสฺสปํ อารพฺภ จิตฺเตน คหปตินา ภาสิตํ. อเจโล ภนฺเต กสฺสโป จิตฺตํ คหปตึ เอตทโวจ ‘‘อิเมหิ ปน เต คหปติ ตึสมตฺเตหิ วสฺเสหิ อตฺถิ โกจิ อุตฺตริมนุสฺสธมฺโม อลมริยาณทสฺสนวิเสโส อธิคโต ผาสุวิหาโร’’ติ. ตสฺมึ ภนฺเต วตฺถุสฺมึ ‘‘คิหิโนปิ สิยา ภนฺเต อหฺหิ ภนฺเต ยาวเทว อากงฺขามิ, วิวิจฺเจว กาเมหิ วิวิจฺจ อกุสเลหิ ธมฺเมหิ สวิตกฺกํ สวิจารํ วิเวกชํ ปีติสุขํ ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรามี’’ติ เอวมาทินา จิตฺเตน คหปตินา ภาสิตํ.
คามณิสํยุตฺต
จณฺฑสุตฺต
ปุจฺฉา – เตนาวุโส ¶ ภควตา…เป… สมฺมาสมฺพุทฺเธน คามณิสํยุตฺเต ปมํ จณฺฑสุตฺตํ กตฺถ กํ อารพฺภ กิสฺมึ วตฺถุสฺมึ กถฺจ ภาสิตํ.
วิสฺสชฺชนา – สาวตฺถิยํ ¶ ภนฺเต จณฺฑํ คามณึ อารพฺภ ภาสิตํ. จณฺโฑ ภนฺเต คามณิ ภควนฺตํ เอตทโวจ ‘‘โก นุ โข ภนฺเต เหตุ โก ปจฺจโย, เยน มิเธกจฺโจ จณฺโฑ จณฺโฑตฺเวว สงฺขํ คจฺฉติ. โก ปน ภนฺเต เหตุ โก ปจฺจโย, เยน มิเธกจฺโจ โสรโต โสรโตตฺเวว สงฺขํ คจฺฉตี’’ติ. ตสฺมึ ภนฺเต วตฺถุสฺมึ ‘‘อิธ คามณิ เอกจฺจสฺส ราโค อปฺปหีโน โหติ, ราคสฺส อปฺปหีนตฺตา ปเร โกเปนฺติ, ปเรหิ โกปิยมาโน โกปํ ปาตุกโรติ, โส จณฺโฑตฺเวว สงฺขํ คจฺฉตี’’ติ เอวมาทินา ภควตา ภาสิตํ.
เขตฺตูปมสุตฺต
ปุจฺฉา – ตตฺเถว ¶ อาวุโส โปราณเกหิ ธมฺมสํคาหกมหาเถเรหิ สตฺตมํ สํคีตํ เขตฺตูปมสุตฺตํ กตฺถ กํ อารพฺภ กิสฺมึ วตฺถุสฺมึ กถฺจ ภาสิตํ.
วิสฺสชฺชนา – นาฬนฺทายํ ภนฺเต ปาวาริกมฺพวเน อสิพนฺธกปุตฺตํ คามณึ อารพฺภ ภาสิตํ. อสิพนฺธกปุตฺโต ภนฺเต คามณิ ภควนฺตํ เอตทโวจ ‘‘นนุ ภนฺเต ภควา สพฺพปาณภูตหิตานุกมฺปี วิหรตีติ. เอวํ คามณิ ตถาคโต สพฺพปาณภูตหิตานุกมฺปี วิหรตีติ. อถ กิฺจรหิ ภนฺเต ภควา เอกจฺจานํ สกฺกจฺจํ ธมฺมํ เทเสติ, เอกจฺจานํ โน ตถา ¶ สกฺกจฺจํ ธมฺมํ เทเสตี’’ติ. ตสฺมึ ภนฺเต วตฺถุสฺมึ ‘‘เตน หิ คามณิ ตฺเเวตฺถ ปฏิปุจฺฉิสฺสามิ, ยถา เต ขเมยฺย, ตถา นํ พฺยากเรยฺยาสี’’ติ เอวมาทินา ภควตา ภาสิตํ.
สงฺขธมสุตฺต
ปุจฺฉา – ตตฺเถว ¶ อาวุโส โปราณเกหิ ธมฺมสํคาหก มหาเถเรหิ อฏฺมํ สํคีตํ สงฺขธมสุตฺตํ ภควตา กตฺถ กํ อารพฺภ กิสฺมึ วตฺถุสฺมึ กถฺจ ภาสิตํ.
วิสฺสชฺชนา – นาฬนฺทายํเยว ภนฺเต ปาวาริกมฺพวเน อสิพนฺธกปุตฺตํ คามณึ นิคณฺสาวกํ อารพฺภ ภาสิตํ. ภควา ภนฺเต อสิพนฺธกปุตฺตํ คามณึ นิคณฺสาวกํ เอตทโวจ ‘‘กถํ นุ โข คามณิ นิคณฺโ นาฏปุตฺโต สาวกานํ ธมฺมํ เทเสตี’’ติ. เอวํ โข ภนฺเต นิคณฺโ นาฏปุตฺโต สาวกานํ ธมฺมํ เทเสติ ‘‘โย โกจิ ปาณํ อติปาเตติ, สพฺโพ โส อาปายิโก เนรยิโก. (เปยฺยาล) ยํพหุลํ ยํพหุลํ วิหรติ, เตน เตน นียตี’’ติ. ตสฺมึ ภนฺเต วตฺถุสฺมึ ‘‘ยํพหุลํ ยํพหุลฺจ คามณิ วิหรติ, เตน เตน นียติ, เอวํ สนฺเต น โกจิ อาปายิโก เนรยิโก ภวิสฺสติ, ยถา นิคณฺสฺส นาฏปุตฺตสฺส วจน’’นฺติ เอวํ โข ภควตา สํขิตฺเตน ภาสิตํ.
ยํ พหุลวาท
ปุจฺฉา – กถฺจาวุโส ¶ ตตฺถ ภควตา ยํพหุลวาเท โทโส ปกาสิโต.
วิสฺสชฺชนา – ตํ กึ มฺสิ คามณิ, โย โส ปุริโส ปาณาติปาตี รตฺติยา วา ทิวสสฺส วา สมยาสมยํ อุปาทาย กตโม พหุตโร สมโย ยํ วาโส ปาณมติปาเตติ. ยํ วา โส ปาณํ นาติปาเตตีติ เอวมาทินา ภนฺเต ตตฺถ ภควตา อสิพนฺธกํ นิคณฺนาฏปุตฺตสฺส สาวกํ คามณึ ปุจฺฉิตฺวา ปุจฺฉิตฺวา ยํพหุลวาเท โทโส ปกาสิโต.
ปุจฺฉา – กถฺจาวุโส ¶ ตตฺถ ภควตา อเนกํส วิปากกมฺมสฺส เอกํ สวิปากวาเท โทโส ปกาสิโต.
วิสฺสชฺชนา – อิธ คามณิ เอกจฺโจ สตฺถา เอวํวาที โหติ เอวํทิฏฺิ โย โกจิ ปาณมติปาเตติ, สพฺโพ โส อาปายิโก เนรยิโกติ เอวมาทินา ภนฺเต ตตฺถ ภควตา อเนกํส กมฺมวิปากสฺส เอกํสวิปากวาเท โทโส วิตฺถาเรตฺวา ปกาสิโต.
ปุจฺฉา – กถฺจาวุโส ¶ ตตฺถ ภควตา ยถาธมฺมสาสเน คุโณวิภชิตฺวา ปกาสิโต.
วิสฺสชฺชนา – อิธ ¶ ปน คามณิ ตถาคโต โลเก อุปฺปชฺชติ อรหํ สมฺมาสมฺพุทฺโธ วิชฺชาจรณสมฺปนฺโน สุคโต โลกวิทู อนุตฺตโรปุริส ทมฺมสารถิ สตฺถาเทวมนุสฺสานํ พุทฺโธ ภควา, โส อเนกปริยาเยน ปาณาติปาตํ ครหติ วิครหติ. ‘‘ปาณาติปาตา วิรมถา’’ติ จาหาติ เอวมาทินา ภนฺเต ภควตา ตตฺถ ยถาธมฺมสาสเน คุโณ วิตฺถาเรตฺวา ปกาสิโต.
ภทฺรกสุตฺต
ปุจฺฉา – ตตฺเถว ¶ อาวุโส โปราณเกหิ ธมฺมสํคาหกมหาเถเรหิ เอกาทสมํ สํคีตํ ภทฺรกสุตฺตํ ภควตา กตฺถ กํ อารพฺภ กิสฺมึ วตฺถุสฺมึ กถฺจ ภาสิตํ.
วิสฺสชฺชนา – มลฺเลสุ ภนฺเต อุรุเวลกปฺเปนาม มลฺลานํ นิคเม ภทฺรกํ คามณึ อารพฺภ ภาสิตํ. ภทฺรโก ภนฺเต คามณิ ภควนฺตํ เอตทโวจ ‘‘สาธุ เม ภนฺเต ภควา ทุกฺขสฺส สมุทยฺจ อตฺถงฺคมฺจ เทเสตู’’ติ. ตสฺมึ ภนฺเต วตฺถุสฺมึ ‘‘อหฺเจ เต คามณิ อตีตมทฺธานํ อารพฺภ ทุกฺขสฺส สมุทยฺจ อตฺถงฺคมฺจ เทเสยฺยํ ‘เอวํ อโหสิ อตีตมทฺธาน’นฺติ. ตตฺร เต สิยา กงฺขา สิยา วิมตี’’ติ เอวมาทินา ภควตา ภาสิตํ.
สาธุ ¶ เม ภนฺเต ภควา ทุกฺขสฺส
สมุทยฺจ อตฺถงฺคมฺจ เทเสตุ–
‘‘ตํ ¶ กึ มฺสิ คามณิ, อตฺถิ อุรุเวลกปฺเป มนุสฺสา’’ –
ราสิยสุตฺต
ปุจฺฉา – เตนาวุโส ¶ ภควตา…เป… สมฺมาสมฺพุทฺเธน คามณิสํยุตฺเต ทฺวาทสมํ สํคีตํ ราสิยสุตฺตํ กตฺถ กํ อารพฺภ กิสฺมึ วตฺถุสฺมึ กถฺจ ภาสิตํ.
วิสฺสชฺชนา – มลฺเลสุ ภนฺเต อุรุเวลกปฺเปนาม มลฺลานํ นิคเม ราสิยํ คามณึ อารพฺภ ภาสิตํ. ราสิโย ภนฺเต คามณิ ภควนฺตํ อุปสงฺกมิตฺวา เอตทโทจ ¶ ‘‘สุตํ เม ภนฺเต ‘สมโณ โคตโม สพฺพํ ตปํ ครหติ, สพฺพํ ตมสฺสึ ลูขชีวึ เอกํเสน อุปวทติ อุปกฺโกสตี’’ติ. เย เต ภนฺเต เอวมาหํสุ ‘สมโณ โคตโม สพฺพํ ตปํ ครหติ, สพฺพํ ตปสฺสึ ลูขชีวึ เอกํเสน อุปวทติ อุปกฺโกสตี’’ติ. กจฺจิ เต ภนฺเต ภควโต วุตฺตวาทิโน, น จ ภควนฺตํ อภูเตน อพฺภาจิกฺขนฺติ, ธมฺมสฺส จานุธมฺมํ พฺยากโรนฺตี’’ติ. ตสฺมึ ภนฺเต วตฺถุสฺมึ เย เต คามณิ เอวมาหํสุ ‘‘สมโณ โคตโม สพฺพํ ตปํ ครหติ, สพฺพํ ตปสฺสึ ลูขชีวึ เอกํเสน อุปวทติ อุปกฺโกสตี’’ติ เอวมาทินา ภควตา ภาสิตํ.
ปุจฺฉา – กถฺจาวุโส ¶ ตตฺถ ภควตา ครหิตพฺพาครหิตพฺพา กามโภคิโน วิตฺถาเรน วิภชิตฺวา ปกาสิตา.
วิสฺสชฺชนา – ตโย โข เม คามณิ กามโภคิโน สนฺโต สํวิชฺชมานา โลกสฺมึ. กตเม ตโย. อิธ คามณิ เอกจฺโจ กามโภคี อธมฺเมน ¶ โภเค ปริเยสติ สาหเสน, อธมฺเมน โภเค ปริเยสิตฺวา สาหเสน น อตฺตานํ สุเขติ น ปีเณติ, น สํวิภชติ น ปฺุานิ กโรตีติ เอวมาทินา ภนฺเต ตตฺถ ภควตา ครหิตพฺพาครหิตพฺพา กามโภคิโน วิตฺถาเรน วิภชิตฺวา ปกาสิตา.
ปุจฺฉา – กถฺจาวุโส ¶ ตตฺถ ภควตา ครหิตพฺพาครหิตพฺพา ตปสฺสิโน ลูขชีวิโน วิตฺถาเรน วิภชิตฺวา ปกาสิตา.
วิสฺสชฺชนา – ตโย เม คามณิ ตปสฺสิโน ลูขชีวิโน สนฺโต สํวิชฺชมานา โลกสฺมึ. กตเม ตโย. อิธ คามณี เอกจฺโจ ตปสฺสี ลูขชีวี สทฺธา อคารสฺมา อนคาริยํ ปพฺพชิโต โหติ ‘‘อปฺเปว นาม กุสลํ ธมฺมํ อธิคจฺเฉยฺยํ, อปฺเปว นาม อุตฺตริมนุสฺสธมฺมา อลมริยาณทสฺสนวิเสสํ สจฺฉิกเรยฺย’’นฺติ, โส อตฺตานํ อาตาเปติ ปริตาเปติ, กุสลฺจ ธมฺมํ นาธิคจฺฉติ, อุตฺตริ จ มนุสฺสธมฺมา อลมริยาณทสฺสนวิเสสํ น สจฺฉิกโรตีติ เอวมาทินา ภนฺเต ตตฺถ ภควตา ครหิตพฺพาครหิตพฺพา ตปสฺสิโน ลูขชีวิโน วิตฺถาเรน วิภชิตฺวา ปกาสิตา.
อพฺยากตสํยุตฺต
เขมาสุตฺต
ปุจฺฉา – อพฺยากตสํยุตฺเต ¶ ปนาวุโส โปราณเกหิ ธมฺมสํคาหก มหาเถเรหิ ปมํ สํคีตํ เขมาสุตฺตํ กตฺถ กํ อารพฺภ กิสฺมึ วตฺถุสฺมึ เกน กถฺจ ภาสิตํ. กถฺจ ตํ ภควตาปิ ปุน ภาสิตํ.
วิสฺสชฺชนา – อนฺตรา จ ภนฺเต สาวตฺถึ อนฺตรา จ สาเกตํ โตรณวตฺถุสฺมึ ปเทเส ราชานํ ปเสนทึ โกสลํ อารพฺภ เขมาย ภิกฺขุนิยา ภาสิตํ. ราชา ภนฺเต ปเสนทิ โกสโล เยน เขมา ภิกฺขุนี เตนุปสงฺกมิ, อุปสงฺกมิตฺวา อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิ, เอกมนฺตํ นิสินฺโน โข ภนฺเต ราชา ปเสนทิโกสโล เขมํ ภิกฺขุนึ เอตทโวจ ‘‘กึ นุโข อยฺเย โหติ ตถาคโต ปรํมรณา’’ติ. ตสฺมึ ภนฺเต วตฺถุสฺมึ ‘‘อพฺยากตํ โข เอตํ มหาราช ภควตา โหติ ตถาคโต ปรํ มรณา’’ติ เอวมาทินา เขมาย ภิกฺขุนิยา ภาสิตํ. ภควตา จ ภนฺเต อปเรน สมเยน รฺา ปเสนทิโกสเลน ปุฏฺเน เอวเมว ปุน ภาสิตํ.
กึ ¶ ปนยฺเย นโหติ ตถาคโต ปรํ มรณา.
กุตูหลสาลาสุตฺต
ปุจฺฉา – ตตฺเถว ¶ อาวุโส โปราณเกหิ ธมฺมสํคาหกมหาเถเรหิ นวมํ สํคีตํ กุตูหลสาลาสุตฺตํ ภควตา กตฺถ กํ อารพฺภ กิสฺมึ วตฺถุสฺมึ กถฺจ ภาสิตํ.
วิสฺสชฺชนา – เวสาลิยํ ภนฺเต วจฺฉโคตฺตํ ปริพฺพาชกํ อารพฺภ ภาสิตํ. วจฺฉโคตฺโต ภนฺเต ปริพฺพาชโก ภควนฺตํ อุปสงฺกมิตฺวา ‘‘ปุริมานิ โภ โคตม ทิวสานิ ปุริมตรานิ สมฺพหุลานํ นานาติตฺถิยานํ สมณพฺราหฺมณานํ ปริพฺพาชกานํ กุตูหลสาลายํ สนฺนิสินฺนานํ สนฺนิปติตานํ อยมนฺตรกถา อุทปาที’’ติ เอวมาทิกํ วจนํ อโวจ. ตสฺมึ ภนฺเต วตฺถุสฺมึ ‘‘อลฺหิ เต วจฺฉ กงฺขิตุํ, อลํ วิจิกิจฺฉิตุํ. กงฺขนีเย จ ปน เต าเน วิจิกิจฺฉา อุปฺปนฺนา’’ติ เอวมาทินา ภควตา ภาสิตํ.