📜
ปณฺฑิตกณฺฑ
นีติ ¶ สาโร มนุสฺสานํ, มิตฺโต อาจริโยปิ จ;
มาตา ปิตา จ นีติมา, สุตวา คนฺถการโก.
อลสสฺส ¶ กุโต สิปฺปํ, อสิปฺปสฺส กุโต ธนํ;
อธนสฺส กุโต มิตฺตํ, อมิตฺตสฺส กุโต สุขํ;
อสุขสฺส กุโต ปฺุํ, อปฺุสฺส กุโต วรํ.
สุจินฺติตจินฺตี ¶ เจว, สุภาสิตภาสีปิ จ;
สุกตกมฺมการี จ, ปณฺฑิโต สาธุมานุโส.
กวิเหรฺกา ¶ กตฺวา, อุตฺตตฺตํ สตฺถกฺจนํ;
ภูสนํ คชฺชปชฺชาทึ, กโรนฺติ จ มโนหรํ.
พหุํ ¶ ลหฺุจ คหณํ, สมฺมูปธารณมฺปิ จ;
คหิต อสมฺมุสฺสนํ, เอตํ สุวิฺุลกฺขณํ.
อชรามรํว ปฺโ, วิชฺชมตฺถฺจ จินฺตเย;
คหิโต อิว เกเสสุ, มจฺจุนา ธมฺมมาจเร.
สิปฺปสมํ ¶ ธนํ นตฺถิ, สิปฺปํ โจรา น คณฺหเร;
อิธ โลเก สิปฺปํ มิตฺตํ, ปรโลเก สุขาวหํ.
ภฺุชนตฺถํ ¶ กถนตฺถํ, มุขํ โหตีติ โน วเท;
ยํ วาตํ วา มุขารุฬฺหํ, วจนํ ปณฺฑิโต นโร.
ทุมฺเมเธหิ ปสํสา จ, วิฺูหิ ครหา จ ยา;
ครหาว เสยฺโย วิฺูหิ, ยฺเจ พาลปฺปสํสนา.
อจินฺติเย ¶ สาฏฺกเถ, ปณฺฑิโต ชินภาสิเต;
อุปเทสํ สทา คณฺเห, ครุํ สมฺมา อุปฏฺหํ.
ตสฺมา สาฏฺกเถ ธีโร, คมฺภีเร ชินภาสิเต;
อุปเทสํ สทา คณฺเห, ครุํ สมฺมา อุปฏฺหํ.
ครูปเทสหีโน ¶ หิ, อตฺถสารํ น วินฺทติ;
อตฺถสารวิหีโน โส, สทฺธมฺมา ปริหายติ.
ครูปเทสลาภี จ, อตฺถสารสมายุโต;
สทฺธมฺมํ ปริปาเลนฺโต, สทฺธมฺมสฺมา น หายติ.
สพฺพทพฺเพสุ ¶ วิชฺเชว, ทพฺพมาหุ อนุตฺตรํ;
อหารตฺตา อนคฺฆตฺตา, อกฺขยตฺตา จ สพฺพทา.
อปฺปเกนปิ เมธาวี, ปาภเตน วิจกฺขโณ;
สมุฏฺาเปติ อตฺตานํ, อณุํ อคฺคึว สนฺธมํ.
ปณฺฑิเต ¶ จ คุณา สพฺเพ, มูฬฺเห โทสา หิ เกวลํ;
ตสฺมา มูฬฺหสหสฺเสสุ, ปฺโ เอโก วิเสสิยเต.
พาลา ¶ อิสฺสนฺติ ทุมฺเมธา, คุณี นิทฺโทสการิโน;
ครุโก ปณฺฑิโต เอตส-มิสฺสํ เตหฺยวิทฺวา สโม.
มนฺุเมว ¶ ภาเสยฺย, นามนฺุํ กุทาจนํ;
มนฺุํ ภาสมานสฺส, ครุํ ภารํ อุททฺธริ;
ธนฺจ นํ อลาเภสิ, เตน จตฺตมโน อหุ.
วิชฺชา ¶ ททาติ วินยํ, วินยา ยาติ ปตฺตตํ;
ปตฺตตฺตา ธนํ ปปฺโปติ, ธนา ธมฺมํ ตโต สุขํ.
เย วุฑฺฒมปจยนฺติ, นรา ธมฺมสฺส โกวิทา;
ทิฏฺเว ธมฺเม ปาสํสา, สมฺปราเย จ สุคฺคตึ.
มาตริว ¶ ปรทาเรสุ, ปรทพฺเพสุ เลทฺทุํว;
อตฺตนีว สพฺพภูเตสุ, โย ปสฺสติ โส ปณฺฑิโต.
อาสีเสเถว ¶ ปุริโส, น นิพฺพินฺเทยฺย ปณฺฑิโต;
อนวชฺเชสุ กมฺเมสุ, ปสํสิเตสุ สาธุภิ.
อาสีเสเถว ¶ ปุริโส, น นิพฺพินฺเทยฺย ปณฺฑิโต;
ปสฺสามิ โวหํ อตฺตานํ, ยถา อิจฺฉึ ตถา อหุ.
วายเมเถว ปุริโส, น นิพฺพินฺเทยฺย ปณฺฑิโต;
ปฺุกฺริยวตฺถูสุ, ปสํสิเตสุ วิฺุภิ.
โลเก ¶ อุสฺสาหวนฺตานํ, ชนานํ กิมสาธิยํ;
สาคเรปิ มหาเสตุํ, กปิยูเถหิ พนฺธติ.
กึ กุเลน วิสาเลน, คุณหีโน ตุ โย นโร;
อกุลิโนปิ สตฺถฺโ, เทวตาหิปิ ปุชฺชเต.
อุกฺกฏฺเ ¶ สูรมิจฺฉนฺติ, มนฺตีสุ อกุตูหลํ;
ปิยฺจ อนฺนปานมฺหิ, อตฺเถ ชาเต จ ปณฺฑิตํ.
รูปโยพฺพนฺนสมฺปนฺนา ¶ , วิสาลกุลสมฺภวา;
วิชฺชาหีนา น โสภนฺเต, นิคฺคนฺธา อิว กึ สุกา.
วุตฺยํ ¶ วิสทาณสฺส, าโต อตฺโถ ตรสฺสน;
สูรปฺปภาย อาทาโส, ฉายํ ทิสฺเส น มากเร.
อเวยฺยากรโณ ตฺวนฺโธ, พธิโร โกสวชฺชิโต;
สาหิจฺจรหิโต ปงฺคุ, มูโค ตกฺกวิวชฺชิโต.
ธีโร ¶ จ วิวิธานฺู, ปเรสํ วิวรานุคู;
สพฺพามิตฺเต วสีกตฺวา, โกสิโยว สุขี สิยา.
มหาเตโชปิ ¶ เตโชยํ, มตฺติกํ น มุทุํ กเร;
อาโป อาเปสิ มุทุกํ, สาธุวาจาว กกฺขฬํ.
โกตฺโถ ปุตฺเตน ชาเตน, โย น วิทู น ธมฺมิโก;
กาเณน จกฺขุนา กึ วา, จกฺขุ ปีเฬว เกวลํ.
มุทุนาว ¶ ริปุํ เชติ, มุทุนา เชติ ทารุณํ;
โน น สิทฺธํ มุทุ กิฺจิ, ตโต จ มุทุนา ชเย.
สชาโต เยน ชาเตน, ยาติ วํโส สมุนฺนตึ;
ปริวตฺตินิสํสาเร, มโต โก วา น ชายเต.
ทาเน ¶ ตปสิ สูเร จ, ยสฺส น ปตฺถิโต ยโส;
วิชฺชาย มตฺถลาเภ จ, เกวลํ อธิโกวโส.
วโร เอโก คุณี ปุตฺโต, น จ มูฬฺหสตานฺยปิ;
เอโก จนฺโท ตโม หนติ, น จ ตาราคโณ ตถา.
ปฺุติตฺถกโต เยน, ตโป กฺวาปิ สุทุกฺกโร;
ตสฺส ปุตฺโต ภเว วสฺโส, สมิทฺโธ ธมฺมิโก สุทฺเธ.
ลาลเย ปฺจวสฺสานิ, ทสวสฺสานิ ตาลเย;
ปตฺเตตุ โสฬเส วสฺเส, ปุตฺตํ มิตฺตํว อาจเร.
ลาลเน ¶ พหโว โทสา, ตาลเน พหโว คุณา;
ตสฺมา ปุตฺตฺจ สิสฺสฺจ, ตาลเย น ตุ ลาลเย.
มาคธา ปากตา เจว, สกฺกตโวหาโรปิ จ;
เอเตสุ โกวิโท ปฺโ, ธีโร ปาฬึ วิโสธเย.
สกฺกตํ ¶ ปากตฺเจว-ปภํโส จ ปิสาจิกี;
มาคธี โสรเสนีว, ฉ ภาสา ปริกิตฺติตา.
จนฺทนํ ¶ สีตลํ โลเก, จนฺทิกา สีตลา ตโต;
จนฺทน จนฺทิกาโตปิ, วากฺยํ สาธุ สุภาสิตํ.
ปตฺตกาโลทิตํ อปฺปํ, วากฺยํ สุภาสิตํ ภเว;
ขุทิตสฺส กทนฺนมฺปิ, ภุตฺตํ สาทุรสํ สิยา.
สตฺถกาปิ ¶ พหูวาจา, นาทรา พหุภาณิโน;
โสปการมุทาสินา, นนุ ทิฏฺํ นทีชลํ.
ปาสาณฉตฺตํ ครุกํ, ตโต เทวานาจิกฺขนา;
ตโต วุฑฺฒานโมวาโท, ตโต พุทฺธสฺส สาสนํ.
ตูลํ ¶ สลฺลหุกํ โลเก, ตโต จปลชาติโก;
ตโตโนสาวโก ตโต, ยติ ธมฺมปมาทโก.
ปณฺฑิตสฺส ปสํสาย, ทณฺโฑ พาเลน ทียเต;
ปณฺฑิโต ปณฺฑิเตเนว, วณฺณิโตว สุวณฺณิโต.
สเตสุ ชายเต สูโร, สหสฺเสสุ จ ปณฺฑิโต;
วุตฺตา สตสหสฺเสสุ, ทาตา ภวติ วา น วา.
วิทฺวตฺตฺจ ราชตฺตฺจ, เนว ตุลฺยํ กทาจิปิ;
สเทเส ปูชิโต ราชา, วิทฺวา สพฺพตฺถ ปูชิโต.
สตํ ¶ ทีฆายุกํ สพฺพ-สตฺตานํ สุขการณํ;
อสตํ ปน สพฺเพสํ, ทุกฺขเหตุ น สํสโย.
ปณฺฑิเต สุชเน สนฺเต, สพฺเพปิ สุชนา ชนา;
ชาเตกสฺมึ สารคนฺเธ, สพฺเพ คนฺธมยา ทุมา.
อตฺตาว ยทิ วินีโต, นิชสฺสิตา มหาชนา;
วินีตํ ยนฺติ สพฺเพปิ, โก ตํ นาเสยฺย ปณฺฑิโต.
สรีรสฺส คุณานฺจ, ทูรมจฺจนฺตมนฺตรํ;
สรีรํ ขณวิทฺธํสี, กปฺปนฺตฏฺายิโน คุณา.
อมฺพุํ ปิวนฺติ โน นชฺโช, รุกฺโข ขาทติ โน ผลํ;
เมโฆ กฺวจิปิ โน สสฺสํ, ปรตฺถาย สตํ ธนํ.
สจฺจํ ปุนปิ สจฺจนฺติ, ภุชมุกฺขิปฺป มุจฺจเต;
สกตฺโถ นตฺถิ นตฺเถว, ปรสฺสตฺถ มกุพฺพโต.
สตํ ¶ ผรุสวาจาหิ, น ยาติ วิกตึ มโน;
ติณุกฺกาหิ น สกฺกาว, ตาเปตุํ สาคเร ชลํ.
เสโล ยถา เอกฆโน, วาเตน น สมีรติ;
เอวํ นินฺทาปสํสาสุ, น สมิฺชนฺติ ปณฺฑิตา.
ธมฺมตฺถกามโมกฺขานํ ¶ , ยสฺเสโกปิ น วิชฺชติ;
อชคลถนสฺเสว, ตสฺส ชาติ นิรตฺถกา.
น กมฺมมปิ จินฺเตตฺวา, จเช อุยฺโยคมตฺตโน;
อนุยฺโยเคน เตลานิ, ติเลหิ น สกฺกา ลทฺธุํ.
ยถา ¶ หฺเยเกน จกฺเกน, น รถสฺส ปติ ภเว;
เอวํ ปุริสกาเรน, วินา กมฺมํ น สิชฺฌติ.
อุยฺยาเมน หิ สิชฺฌนฺติ, การิยานิ น มโนรถํ;
น หิ สุตฺตสฺส สีหสฺส, ปวิสนฺติ มิคามุเข.
มาตาปิตุ ¶ กตาภฺยาโส, คุณิตเมติ พาลโก;
น คพฺภชาติมตฺเตน, ปุตฺโต ภวติ ปณฺฑิโต.
มาตา สตฺตุ ปิตา เวรี, เยน พาโล น ปาิโต;
น โสภเต สภามชฺเฌ, หํสมชฺเฌ พโก ยถา.
กาโจ ¶ กฺจนสํสคฺโค, ธตฺเต มรกตึ ชุตึ;
ตถา สพฺภิสนฺนิธานา, มูฬฺโห ยาติ ปวีณตํ.
ตสฺมา อกฺขรโกสลฺลํ, สมฺมาเทยฺย หิตตฺถิโก;
อุปฏฺหํ ครุํ สมฺมา, อุฏฺานาทีหิ ปฺจหิ.
อุฏฺานา ¶ อุปฏฺานา, จ, สุสฺสูสา ปาริจรียา;
สกฺกจฺจํ สิปฺปุคฺคหณา, ครุํ อาราธเย พุโธ.
กาพฺยสตฺถ ¶ วิโนเทน, กาโล คจฺฉติ ธีมตํ;
พฺยสเนน จ มูฬฺหานํ, นิทาย กลเหน วา.
ฉ โทสา ปุริเสเนห, หาตพฺพา ภูติมิจฺฉตา;
นิทฺทาตนฺที ภยํ โกโธ, อาลสฺยํ ทีฆสุตฺตตา.
นิทฺทาสีลี ¶ สภาสีลี, อนุฏฺาตา จ โย นโร;
อลโส โกธปฺาโณ, ตํ ปราภวโต มุขํ.
นิคฺคุเณสุปิ สตฺเตสุ, ทยา กุพฺพนฺติ สาธโว;
น หิ สํหรเต ชุตึ, จนฺโท จณฺฑาลเวสฺเม.
ยตฺร ¶ วิทฺวชฺชโน นตฺถิ, สีลาฆฺโย ตตฺร อปฺปธิปิ;
นิรตฺถปาทเม เทเส, เอรณฺโฑปิ ทุมายเต.
านภฏฺา น โสภนฺเต, ทนฺตา เกสา นขา นรา;
อิติวิฺาย มติมา, สฏฺานํ น ปริจฺจเช.
ปโรปเทเส ¶ ปณฺฑิจฺจํ, สพฺเพสํ สุกรฺหิ โข;
ธมฺเม สยมนุฏฺานํ, กสฺสจิสุมหตฺตโน.
อปฺปมาทํ ปสํสนฺติ, ปฺุกิริยาสุ ปณฺฑิตา;
อปฺปมตฺโต อุโภ อตฺเถ, อธิคฺคณฺหาติ ปณฺฑิโต.
นิธีนํว ¶ ปวตฺตารํ, ยํ ปสฺเส วชฺชทสฺสินํ;
นิคฺคยฺหวาทึ เมธาวึ, ตาทิสํ ปณฺฑิตํ ภเช;
ตาทิสํ ภชมานสฺส, เสยฺโย โหติ น ปาปิโย.
มุหุตฺตมปิ ¶ เจ วิฺู, ปณฺฑิตํ ปยิรุปาสติ;
ขิปฺปํ ธมฺมํ วิชานาติ, ชิวฺหา สูปรสํ ยถา.
ทุลฺลโภ ปุริสาชฺโ, น โส สพฺพตฺถ ชายติ;
ยตฺถ โส ชายตี ธีโร, ตํ กุลํ สุข เมธติ.
ตครฺจ ¶ ปลาเสน, โย นโร อุปนยฺหติ;
ปตฺตาปิ สุรติ วายนฺติ, เอวํ ธีรูปเสวนา.
นิปุเณ สุตเมเสยฺย, วิจินิตฺวา สุตตฺถิโก;
ภตฺตํ อุกฺขลิยํ ปกฺกํ, ภาชเนปิ ตถา ภเว.
อปฺปกํ ¶ นาติมฺเยฺย, จิตฺเต สุตํ นิธาปเย;
วมฺมิโกทกพินฺทูว, จิเรน ปริปูรติ.
คจฺฉํ ¶ กิปิลฺลิโก ยาติ, โยชนานํ สตานิปิ;
อคจฺฉํ เวนยฺโยอปิ, ปทเมกํ น คจฺฉติ.
เสเล เสเล น มณิกํ, คเช คเช น มุตฺติกํ;
วเน วเน น จนฺทนํ, าเน าเน น ปณฺฑิโต.
ปณฺฑิโต ¶ สุตสมฺปนฺโน, ยตฺถ อตฺถีติ เจ สุโต;
มหุสฺสาเหน ตํ านํ, คนฺตพฺพํว สุเตสินา.
โปตฺถเกสุ จ ยํ สิปฺปํ, ปรหตฺเถสุ ยํ ธนํ;
ยถากิจฺเจ สมุปฺปนฺเน, น ตํ สิปฺปํ น ตํ ธนํ.
อุปฺปเลน ¶ ชลํ ชฺา, กิริยาย กุลํ นโร;
พฺยตฺติปฺปมาณ วาจาย, ชฺา ติเณน เมทนึ.
ชลปฺปมาณํ กุมุทมาลํ,
กุลปฺปมาณํ วินโยปมาณํ;
พฺยตฺติปฺปมาณํ กถิตวากฺยํ,
ปถวิยา ปมาณํ ติณมิลาตํ –
อปฺปสฺสุโต ¶ สุตํ อปฺปํ, พหุํ มฺติ มานวา;
สินฺธุทกมปสฺสนฺโต, กูเป โตยํว มณฺฑุโก.
ปเม สิปฺปํ คณฺเหยฺย, เอเสยฺย ทุติเย ธนํ;
จเรยฺย ตติเย ธมฺมํ, เอสา ชนาน ธมฺมตา.
สุสฺสูสา ¶ สุตฺตวทฺธนี, สุตํ ปฺาย วทฺธนํ;
ปฺาย อตฺถํ ชานาติ, อตฺโถ าโต สุขาวโห.
นตฺถิ ¶ วิชฺชาสมํ มิตฺตํ, น จ พฺยาธิสโม ริปุ;
น จ อตฺถสมํ เปมํ, น จ กมฺมสมํ พลํ.
วินา สตฺถํ น คจฺเฉยฺย, สูโร สงฺคามภูมิยํ;
ปณฺฑิตฺวทฺธคู วาณิโช, วิเทสคมโน ตถา.
ธนนาสํ ¶ มโนตาปํ, ฆเร ทุจฺจริตานิ จ;
วฺจนฺจ อวมานํ, ปณฺฑิโต น ปกาสเย.
อนวฺหายํ คมยนฺโต, อปุจฺฉา พหุภาสโก;
อตฺตคุณํ ปกาสนฺโต, ติวิโธ หีนปุคฺคโล.
หํโส ¶ มชฺเฌ น กากานํ, สีโห คุนฺนํ น โสภเต;
คทฺรภมชฺเฌ ตุรงฺโค, พาลมชฺเฌว ปณฺฑิโต.
ปตฺตานุรูปกํ วากฺยํ, สภาวานุรูปํ ปิยํ;
อตฺตานุรูปกํ โกธํ, โย ชานาติ ส ปณฺฑิโต.
อปฺปรูโป ¶ พหุํภาโส, อปฺปปฺโ ปกาสโก;
อปฺปปูโร ฆโฏ โขเภ, อปฺปขีรา คาวี จเล.
น ติตฺติ ราชา ธนมฺหิ, ปณฺฑิโตปิ สุภาสิเต;
จกฺขุปิ ปิยทสฺสเน, น ติตฺติ สาคโร ชเล.
หีนปุตฺโต ¶ ราชมจฺโจ, พาลปุตฺโต จ ปณฺฑิโต;
อธนสฺส ธนํพหุ, ปุริสานํ น มฺถ.
โย ¶ สิสฺโส สิปฺปโลเภน, พหุํ คณฺหาติ ตํ สิปฺปํ;
มูโคว สุปินํ ปสฺสํ, กเถตุมฺปิ น อุสฺสเห.
น ภิชฺเชตุํ กุมฺภกาโร, โสเภตุํ กุมฺภ ฆฏติ;
น ขิปิตุํ อปาเยสุ, สิสฺสานํ วุฑฺฒิการณา.
อธนสฺส ¶ รสํขาโท, อพลสฺส หโต นโร;
อปฺปฺสฺส วากฺยกโร, อุมฺมตฺตก สมาหิโข.
เอเกนาปิ สุรุกฺเขน, ปุปฺผิเตน สุคนฺธินา;
วาสิตํ กานนํ สพฺพํ, สุปุตฺเตน กุลํ ยถา.
อิณกตฺตา ¶ ปิตา สตฺตุ, มาตา จ พฺยภิจารินี;
ภริยา รูปวตี สตฺตุ, ปุตฺโต สตฺตุ อปณฺฑิโต.
คุณโทสมสตฺถฺู, ชโน วิภชเต กถํ;
อธิกาโร กิมนฺธสฺส, รูปเภโทปลทฺธิยํ.
สพฺพตฺถ ¶ สตฺถโตเยว, คุณโทสวิเจจนํ;
ยํ กโรติ วินาสตฺถํ, สาหสํ กิมโตธิกํ.
นิหียติ ¶ ปุริโส นิหีนเสวี,
น จ หาเยถ กทาจิ ตุลฺยเสวี;
เสฏฺมุปนมํ อุเทติ ขิปฺปํ,
ตสฺมา อตฺตโน อุตฺตรึ ภเช.
ปจฺจุปฺปนฺนฺจ ¶ โย ธมฺมํ, ตตฺถ ตตฺถ วิปสฺสติ;
อสํหีรํ อสํกุปฺปํ, ตํ วิทฺวา มนุพฺรูหเย.
ฉนฺทา โทสา ภยา โมหา, โย ธมฺมํ นาติวตฺตติ;
อาปูรติ ตสฺส ยโส, สุกฺกปกฺเขว จนฺทิมา.
ปณฺฑิโต ¶ สีลสมฺปนฺโน, สณฺโห จ ปฏิภานวา;
นิวาตวุตฺติ อถทฺโธ, ตาทิโส ลภเต ยสํ.
ทุลฺลภํ ¶ ปากติกํ วากฺยํ, ทุลฺลโภ เขมกโร สุโต;
ทุลฺลภา สทิสี ชายา, ทุลฺลโภ สชโน ปิโย.
อตฺถํ มหนฺตมาปชฺช, วิชฺชํ สมฺปตฺติเมว จ;
จเรยฺยามานถทฺโธ โย, ปณฺฑิโต โส ปวุจฺจติ.
สุตสนฺนิจฺจยา ¶ ธีรา, ตุณฺหีภูตา อปุจฺฉิตา;
ปุณฺณาสุภาสิเตนาปิ, ฆณฺฏาที ฆฏฺฏิตา ยถา.
อปุฏฺโ ปณฺฑิโต เภรี, ปชฺชุนฺโน โหติ ปุจฺฉิโต;
พาโล ปุฏฺโ อปุฏฺโ จ, พหุํ วิกตฺถเต สทา.
ปรูปวาเท ¶ พธิโร, ปรวชฺเช อโลจโน;
ปงฺคุโล อฺนารีสุ, ทุสฺสตกฺเก อเจตโน.
จกฺขุมาสฺส ยถา อนฺโธ, โสตวา พธิโร ยถา;
ปฺวาสฺส ยถามูโค, พลวา ทุพฺพโลริว;
อถ อตฺเถ สมุปฺปนฺเน, สเยถ มตสายิตํ.
ปาปมิตฺเต ¶ วิวชฺเชตฺวา, ภเชยฺยุตฺตมปุคฺคลํ;
โอวาเท จสฺส ติฏฺเยฺย, ปตฺเถนฺโต อจลํ สุขํ.
อติสีตํ อติอุณฺหํ, อติสายมิทํ อหุ;
อิติ วิสฺสฏฺกมฺมนฺเต, อตฺถา อจฺเจนฺติ มาณเว.
โย ¶ จ สีตฺจ อุณฺหฺจ, ติณาภิยฺโย น มฺติ;
กรํ ปุริสกิจฺจานิ, โส สุขํ น วิหายติ.
ยสฺมึเทเส ¶ น สมฺมาโน, น ปิโย น จ พนฺธโว;
น จ วิชฺชาคโม โกจิ, น ตตฺถ ทิวสํ วเส.
ธนวา สุตวา ราชา, นที วชฺโช อิเม ปฺจ;
ยตฺถ เทเส น วิชฺชนฺติ, น ตตฺถ ทิวสํ วเส.
นภสฺส ¶ ภูสนํ จนฺโท, นารีนํ ภูสนํ ปติ;
ฉมาย ภูสนํ ราชา, วิชฺชา สพฺพสฺส ภูสนํ.
สุขตฺถิโก สเจ วิชฺชํ, วิชฺชตฺถิโก จเช สุขํ;
สุขตฺถิโน กุโต วิชฺชา, กุโต วิชฺชตฺถิโน สุขํ.
ขเณน ¶ กเณน เจว, วิชฺชามตฺถฺจ สาธเย;
ขณจาเค กุโต วิชฺชา, กณจาเค กโต ธนํ.
อาจริยา ปาทมาทตฺเต, ปาทํ สิสฺโส สชานนา;
ปาทํ สพฺรหฺมจารีหิ, ปาทํ กาลกฺกเมน จ.
ธมฺโม ¶ ชเย โน อธมฺโม, สจฺจํ ชยติ นาสจฺจํ;
ขมา ชยติ โน โกโธ, เทโว ชยติ นาสูโร.
หตฺถสฺส ภูสนํ ทานํ, สจฺจํ กณฺสฺส ภูสนํ;
โสตสฺส ภูสนํ สตฺถํ, ภูสเน กึ ปโยชนํ.
วิเทเสตุ ¶ ธนํ วิชฺชา, พฺยสเนสุ ธนํ มติ;
ปรโลเก ธนํ ธมฺโม, สีลํ สพฺพตฺถ เว ธนํ.
ปโทเส ¶ ทีปโก จนฺโท, ปภาเต ทีปโก รวิ;
ติโลเก ทีปโก ธมฺโม, สุปุตฺโต กุลทีปโก.
วิทฺวา เอว วิชานาติ, วิทฺวชฺชนปริสฺสมํ;
น หิ วฺฌา วิชานาติ, คุรุํ ปสวเวทนํ.
ยสฺส ¶ นตฺถิ สยํ ปฺา, สตฺถํ ตสฺส กโรติ กึ;
โลจเนหิ วิหีนสฺส, ทปฺปโณ กึ กริสฺสติ.
กึ กริสฺสนฺติ วตฺตาโร, โสตํ ยตฺถ น วิชฺชเต;
นคฺคกปณเก เทเส, รชโก กึ กริสฺสติ.
มูฬฺหสิธสฺสาปเทเสน, ¶ กุนารีภรเณน จ;
ขลสตฺตูหิ สํโยคา, ปณฺฑิโตปฺยาวสีทติ.
นตฺถิ อตฺตสมํ เปมํ, นตฺถิ ธฺสมํ ธนํ;
นตฺถิ ปฺาสมา อาภา, วุฏฺิ เว ปรมา สรา.
ภุชงฺคมํ ¶ ปาวกฺจ ขตฺติยฺจ ยสสฺสินํ;
ภิกฺขฺุจ สีลสมฺปนฺนํ, สมฺมเทว สมาจเร.
ตสฺมา หิ ปณฺฑิโต โปโส, สมฺปสฺสํ อตฺถมตฺตโน;
พุทฺเธ ธมฺเม จ สงฺเฆ จ, ธีโร สทฺธํ นิเวสเย.
คุโณ ¶ เสฏฺงฺคตํ ยาติ, น อุจฺเจ สยเน วเส;
ปาสาทสิขเร วาโส, กาโก กึ ครุโฬ สิยา.
อนาคตํ ภยํ ทิสฺวา, ทูรโต ปริวชฺชเย;
อาคตฺจ ภยํ ทิสฺวา, อภีโต โหติ ปณฺฑิโต.
อสชฺชาย มลามนฺตา, อนุฏฺานมลา ฆรา;
มลํ วณฺณสฺส โกสชฺชํ, ปมาโท รกฺขโต มลํ.
อนุปุพฺเพน ¶ เมธาวี, โถกํ โถกํ ขเณ ขเณ;
กมฺมาโร รชตสฺเสว, นิทฺธเม มลมตฺตโน.
ยฺหิ ¶ กยิรา ตฺหิ วเท, ยํ น กยิรา น ตํ วเท;
อกโรนฺตํ ภาสมานํ, ปริชานนฺติ ปณฺฑิตา.
วิสมํ สภยํ อติวาโต, ปฏิจฺฉนฺนํ เทวนิสฺสิตํ;
ปนฺโถ จ สงฺคาโม ติตฺถํ, อฏฺเเต ปริวชฺชิยา.
รตฺโตทุฏฺโ ¶ จ มุฬฺโห จ, มานี ลุทฺโธ ตถาลโส;
เอกจินฺตี จ พาโล จ, เอเต อตฺถวินาสกา.
รตฺโต ทุฏฺโ จ มูฬฺโห จ, ภีรุ อามิสครุโก;
อิตฺถี โสณฺโฑ ปณฺฑโก จ, นวโม ทารโกปิ จ.
นวเต ปุคฺคลา โลเก, อิตฺตรา จลิตา จลา;
เอเตหิ มนฺติตํ คุยฺหํ, ขิปฺปํ ภวติ ปากฏํ.
โย ¶ นิรุตฺตึ น สิกฺเขยฺย, สิกฺขนฺโต ปิฏกตฺตยํ;
ปเท ปเท วิกงฺเขยฺย, วเน อนฺธคโช ยถา.
สุตฺตํ ¶ ธาตุ คโณณฺวาทิ, นามลิงฺคานุสาสนํ;
ยสฺส ติฏฺติ ชิวฺหคฺเค, สพฺยากรณเกสรี.
สทฺทตฺถลกฺขเณ เภที, โย โย นิจฺฉิตลกฺขเณ;
โส โส าตุมกิจฺเฉน, ปโหติ ปิฏกตฺตเย.
โย ¶ สทฺทสตฺถกุสโล กุสโล นิฆณฺฑุ,
ฉนฺโท อลงฺกติสุ นิจฺจกตาภิโยโค;
โส ยํ กวิตฺตวิกโลปิ กวีสุ สงฺขฺยํ,
โมคฺคยฺห วินฺทติ หิ กิตฺติ’ มมนฺทรูปํ.
สุกฺโขปิ ¶ จนฺทนตรุ น ชหาติ คนฺธํ,
นาโค คโต นรมุเข น ชหาติ ลีฬํ;
ยนฺตคโต มธุรสํ น ชหาติ อุจฺฉุ,
ทุกฺโขปิ ปณฺฑิตชโน น ชหาติ ธมฺมํ.
ธนธฺปฺปโยเคสุ, ตถา วิชฺชาคเมสุ จ;
อาหาเร พฺยวหาเร จ, จตฺตลชฺโช สทา ภเว.
สาภาวิกี ¶ จ ปฏิภา, สุตฺจ พหุนิมฺมลํ;
อมนฺโท จาภิโยโคยํ, เหตุ โหติห พนฺธเน.
ชเหยฺย ¶ ปาปเก มิตฺเต, ภเชยฺย ปณฺฑิเต ชเน;
สาธโว อภิเสเวยฺย, สุเณยฺย ธมฺมมุตฺตมํ.
กลฺยาณการี กลฺยาณํ, ปาปการี จ ปาปกํ;
ยาทิสํ วปฺปเต พีชํ, ตาทิสํ หรเต ผลํ.
ฉนฺโท ¶ นิทานํ คาถานํ, อกฺขรา ตาสํ วิยฺชนํ;
นามสนฺนิสฺสิตา คาถา, กวิ คาถานมาสโย.
ตสฺมา ¶ หิ ปณฺฑิโต โปโส, สมฺปสฺสํ หิตมตฺตโน;
ปฺวนฺตํภิปูเชยฺย, เจติยํ วิย สาทโร.
ธีรํ ปสฺเส สุเณ ธีรํ, ธีเรน สหสํวเส;
ธีเรนลฺลาปสลฺลาปํ, ตํ กเร ตฺจ โรจเย.
นยํ ¶ นยติ เมธาวี, อธุรายํ น ยฺุชติ;
สุนโย เสยฺยโส โหติ, สมฺมา วุตฺโต น กุปฺปติ;
วินยํ โส ปชานาติ, สาธุ เตน สมาคโม.
สเจ ลเภถ นิปกํ สหายํ,
สทฺธึ จรํ สาธุวิหาริ ธีรํ;
อภิภุยฺย สพฺพานิ ปริสฺสยานิ,
จเรยฺย เตนตฺตมโน สติมา.
โน ¶ เจ ลเภถ นิปกํ สหายํ,
สทฺธึ จรํ สาธุวิหาริ ธีรํ;
ราชาว รฏฺํ วิชิตํ ปหาย,
เอโก จเร มาตงฺครฺเว นาโค.
โสกฏฺานสหสฺสานิ ¶ , ภยฏฺานสตานิ จ;
ทิวเส ทิวเส มูฬฺห-มาวิสนฺติ น ปณฺฑิตํ.
ชลพินฺทุนิปาเตน, จิเรน ปูรเต ฆโฏ;
ตถา สกลวิชฺชานํ, ธมฺมสฺส จ ธนสฺส จ.
ปณฺฑิตา ¶ ทุกฺขํ ปตฺวาน, น ภวนฺติ วิสาทิโน;
ปวิสฺส ราหุโน มุขํ, กึ โน เทติ ปุน สสี.
ชเวน อสฺสํ ชานนฺติ, วาเหน จ พลิพทฺธํ;
ทุเหน เธนุํ ชานนฺติ, ภาสมาเนน ปณฺฑิตํ.
มนสา ¶ จินฺติตํ กมฺมํ, วจสา น ปกาสเย;
อฺลกฺขิตการิยสฺส, ยโต สิทฺธิ น ชายเต.
อนภฺยาเส วิสํ วิชฺชา, อชิณฺเณ โภชนํ วิสํ;
วิสํ สภา ทลิทฺทสฺส, วุทฺธสฺส ตรุณี วิสํ.
จตฺตาโร ปฺจ อาโลเป, อาภุตฺวา อุทกํ ปิเว;
อลํ ผาสุวิหาราย, ปหิตตฺตสฺส ภิกฺขุโน.
ยสฺส เอโส ปสุโตปิ, คุณวา ปุชฺชเต นโร;
ธนุ วํสวิสุทฺโธปิ, นิคฺคุโณ กึ กริสฺสติ.
อิสฺสี ¶ ทยี อสํตุฏฺโ, โกธโน นิจฺจสงฺกีโต;
ปรภาคฺโยปชีวี จ, ฉเฬเต ทุกฺขภาคิโน.
สุมหนฺตานิ สตฺตานี, ธารยนฺตา พหุสฺสุตา;
เฉตฺตาโร สํสยานฺจ, กลึ ยนฺติ โลภโมหิตา.
นทีตีเร ¶ ขเต กูเป, อรณีตาลวณฺฏเก;
น วเท ทกาที นตฺถีติ, มุเข จ วจนํ ตถา.
สพฺพํ สุณาติ โสเตน, สพฺพํ ปสฺสติ จกฺขุนา;
น จ ทิฏฺํ สุตํ ธีโร, สพฺพํ อุจฺจิตุ มรหติ.
พาลาทปิ ¶ คเหตพฺพํ, ยุตฺตมุตฺตมนีสิภิ;
รวิสฺสาวิสเย กึ น, ปทีปสฺส ปกาสนํ.
ตสฺมา ¶ หิ ปณฺฑิโต โปโส, สมฺปสฺสํ อตฺตมตฺตโน;
โยนิโส วิจิเน ธมฺมํ, เอวํ ตตฺถ วิสุชฺฌติ.
กึ เตน ชาตุชาเตน, มาตุโยพฺพนฺนหารินา;
อาโรหติ น โย สก-วํสอคฺเค ธโช ยถา.
สมฺมา อุปปริกฺขิตฺวา, อกฺขเรสุ ปเทสุ จ;
โจรฆาโต สิยา สิสฺโส, คุรุ โจรฏฺฏการโก.
อทนฺตทมนํ ¶ สตฺถํ, ขลานํ กุรุเต มทํ;
จกฺขุสงฺขารกํ เตชํ, อุลูกานํมิวนฺธกํ.
นรตฺตํ ทุลฺลภํ โลเก, วิชฺชา ตตฺร สุทุลฺลภา;
กวิตฺตํ ทุลฺลภํ ตตฺร, สตฺติ ตตฺร สุทุลฺลภา.
เยภุยฺเยน ¶ หิ สตฺตานํ, วินาเส ปจฺจุปฏฺิเต;
อนโย นยรูเปน, พุทฺธิมาคมฺม ติฏฺติ.