📜
อิตฺถิกถา
นมาตรา ¶ ธีตุยา วาปิ,
ภคีนิยา วิจกฺขโณ;
นวิวิตฺตาสเน มนฺเต,
นารี มายาวินีนนุ.
วิชฺชุตานฺจ โลลตฺตํ,
สตฺถานฺจติติกฺขณํ;
สีฆตํ วายุเตชานํ,
อนุกุพฺพนฺติ นาริโย.
ทฺวิคุโณ ถีน มาหาโร,
พุทฺธิจาปิ จตุคฺคุโณ;
ฉคุโณ โหติ วายาโม,
กาโมตฺว ฏฺ คุโณภเว.
เอกเมกายอิตฺถียา,
อฏฺฏฺปติโน สิยุํ;
สูราจ พลวนฺโตจ,
สพฺพากามรสาหรา;
กเรยฺย นวเม ฉนฺทํ,
อุนฺนตฺตา หิ นปูรติ.
ลปนฺติ ¶ สทฺธิมฺเน,
ปสฺสนฺตฺํ สวิพฺภมา;
จิตฺตกํ จินฺตยนฺตฺํ,
นารีนํนาม โก ปิโย.
ชิวฺหาสหสฺสิโก โย หิ,
ชีเว วสฺสสตํ นโร;
เตน นิกมฺมุโน วุตฺโต,
ถีโทโส กึขยํคโต.
อคฺคิ อาโป ถิโย มุฬฺโห,
สปฺโป ราชกุลานิจ;
ปยตนาปคนฺตพฺโพ,
มจฺจุปาณหรานิติ.
อิตฺถีนํ ¶ ทุชฺชนา นฺจ,
วิสาโสโนปปชฺชเต;
วีสสฺส สิงฺคิโน โรค,
นทีราชกุลสฺสจ.
สตฺถํ สุนิจฺฉิตมตีปิ วิจินฺตนียํ,
สฺวาราธิโตปฺย วนิโป ปริสงฺกนีโย;
หตฺถงฺคตาปิ ยุวตีปริรกฺขนียา,
สตฺถาวนีปยุวตีสุ กุโตวสิตฺถํ.
อยุตฺตกมฺมารทฺธนํ วิโรโธ,
สงฺฆสฺส ยุทฺธฺจ มหาพเลหิ;
วิสฺสาสกมฺมํ ปมาทาสุ นิจฺจํ,
ทฺวารานิมจฺจุสฺส วทนฺติ ปฺา.
วาตํ ชาเลน นโร ปรามเส,
โอสิฺเจ สาครํ เอกปาณินา;
สเกนตาเลน ชเนยฺย โฆสํ,
โย สพฺพภาวํ ปมทาสุ โอสเช.
อิตฺถีปิ ¶ หิ เอกจฺจิยา,
เสยฺยา วุตฺตาว มุนินา;
ภณฺฑาน มุตฺตมํ อิตฺถี,
อคฺคุปฏฺายิกาติจ.
โย นํ ภรติ สพฺพทา,
นิจฺจํ อาตาปิ อุสฺสุโก;
สพฺพกามหรํ โปสํ,
ภตฺตารํ นาติมฺติ.
นาจาปิ ¶ โสตฺถิ ภตฺตารํ,
อิสฺสาจาเรน โรสเย;
ภตฺตุจ ครุโนสพฺเพ,
ปฏิปูเชติ ปณฺฑิโต.
อุฏฺายิกา อนาลาสา,
สงฺคหิตปริชฺชนา;
ภตฺตุ มนาปํ จรติ,
ภตฺตกํ อนุรกฺขติ.
เอวํ วตฺตติ ยานารี,
ภตฺตุฉนฺทวสานุคา;
มนาปานาม เตเทวา,
ยตฺถ สา อุปปชฺชติ.
โกกิลานํ ¶ สโร รูปํ,
นารีรูปํ ปติพฺพตํ;
วิชฺชา รูป มรูปานํ,
ขมา รูปํ ตปสฺสีนํ.
อาเนย กุลชํ ปฺโ,
วิรูปมปิ กฺกํ;
หีนายปิ สุรูปาย,
วิวาหํสทิสํ กเร.
วิสมฺหามตมาเทยฺย ¶ ,
อมชฺชมฺหาปิกฺจนํ;
นิจมฺหาปฺยุตฺตมาวิชฺชา,
รตนิตฺถีปิทุกุลา.
พาลิตฺถี มกฺขิกาตุณฺฑํ,
อิสีนฺจ กมณฺฑลุํ;
เสตมฺพุ ผลํ ตมฺพุลํ,
โนจฺฉิฏฺมุปชายเต.
พาลกฺโก ปณฺณธูโมจ,
วุทฺธิตฺถี ปลฺลโลทกํ;
อายุกฺขยกรํ นิจฺจํ,
รตฺโตจ ทธิโภชนํ.
ถิโย ¶ เสเวยฺย นจฺจนฺตํ,
สาทุํ ภฺุเชยฺยนาหิตํ;
ปูชเย มานเย วุทฺเธ,
คุรุํ มายาย โนภเช.
อาจาโร กุล มาขฺยาติ,
เทส มาขฺยาติ ภาสิตํ;
สมฺภโว เปม มาขฺยาติ,
เทห มาขฺยาติโภชนํ.
เทหีติวจนาทฺวารา ¶ ,
เทหฏฺาปฺจเทวตา;
สชฺช นิยนฺติ ธี กิตฺติ,
หิรี สิรี มตีปิจ.
เทหีติวจนํ ทุกฺขํ,
นตฺถีติวจนํ ตถา;
วากฺยํเทหีตินตฺถีติ,
มาภเวยฺย ภเวภเว.
โพธยนฺติ นยาจนฺติ,
เทหีติ ปจฺฉิมาชนา;
ปสฺส วตฺถุมทานสฺส,
มาภวตูติ อีทิโส.
มหา ¶ อตฺยปฺปกํ ยาติ,
นิคุเณ คุณวาปิห;
อฏฺานฏฺเยฺยภาเวน,
คชินฺโทอิว ทพฺพเก.
มหนฺตํ นิสฺสยํกตฺวา,
ขุทฺโทปฺยติมหา ภเว;
เหมปพฺพตมาปชฺช,
โสวณฺณากิร ปกฺขิโน.
พหูน ¶ มปฺปสารานํ,
เอกิภาโว หิทุชฺชโย;
ติเณน วฏฺฏเต รชฺชุ,
ตาย นาโคปิ พนฺธเต.
อสหาโย สมตฺโถปิ,
เตชสิ กึ กริสฺสติ;
นิวาตสณฺิโต อคฺคิ,
สยเมวูปสมฺมติ.
ขนฺตุํ ตปนโชเตโช,
สกฺกาโหติ น วณฺณโช;
ภูปาทีหิ กโตทณฺโฑ,
สกฺกาโหติ น ภจฺจโช.
ถีสํสคฺเค ¶ กุโตสุทฺโธ,
มํสภกฺเข กุโตทยา;
สุราปาเณ กุโตสจฺจํ,
ปโกธมฺหิ กุโตตโป.
ถียา คุยฺหํ นสํเสยฺย,
อมิตฺตสฺสจ ปณฺฑิโต;
โยจา มิสฺเสน สํหีโร,
หทยตฺเถโน โยนโร.
คุยฺหมตฺถ ¶
สมฺโพธยติ โยนโร;
มนฺตเภทภยา ตสฺส,
ทาสภูโต ติติกฺขติ.
วเห อมิตฺต ขนฺเธน,
ยาวกาเล อนาคเต;
ตมฺเหว จาคเต กาเล,
ภินฺเท ฆฏมิ วุปฺปเล.
ขลํ ¶ สาลํ ปสุํ เขตฺตํ,
คนฺตฺวาจสฺส อภิกฺขณํ;
มิตํ ธฺํ นิธาเปยฺย,
มิตฺจ ปาจเย ฆเร.
โกธํ โลภํ มทํ มานํ,
ตนฺทึ มิสฺสํ ปมตฺตกํ;
โสณฺํนิทฺธาลุกํ มกฺขํ,
มจฺเฉรฺจ ชเห พุโธ.
โกโธ ¶ อพฺภนฺตเร ชาโต,
ธูวํ นาเสติ โกธนํ;
วตฺถาลงฺการปุณฺณายํ,
มฺชูสายํ สิขียถา.
อุปฺปชฺชเต สเจ โกโธ;
อาวชฺเช กกจูปมํ;
อุปฺปชฺเช เจ รเส ตณฺหา,
ปุตฺตมํสูปมํ สเร.
คุณ มทฺธิสมํ มกฺเข,
ปเรน กลเห สติ;
อทฺธิสมํ ปกาเสติ,
อณุมตฺตํววชฺชกํ.
ตสฺเสว ¶ เตน ปาปีโย,
โย กุทฺธํ ปฏิกุชฺฌติ;
กุทฺธ มปฏิกุชฺฌนฺโต,
สงฺคามํ เชติ ทุชฺชยํ.
ราโคนาม มโนสลฺลํ,
คุณตฺถวรตกฺกโร;
ราหุ วิชฺชาสสงฺกสฺส,
ตโปธนหุตาสโน.
ปมาโท ¶ ชายเต มทา,
ปมาทา ชายเต ขโย;
ขยา ปโทสา ชายนฺติ,
มทํ กึ นชเห พุโธ.
นมนฺติ ผลิโนรุกฺขา,
นมนฺติ วิพุธาชนา;
สุกฺขกฏฺฺจ มุฬฺโหจ,
ภิชฺชเตว นนมนฺติ.
าเน ¶ วุทฺธาน โมกาสํ,
ทเท วุทฺธาปจายิโก;
นนุ ตาโล อชีโวปิ,
สมีป ฺเ ปโรนโต.
ครุกาตพฺพโปเสสุ,
นิจฺจวุตฺตึ กโรติ โย;
นิจตฺตํ โส ปหนฺตาน,
อุตฺตมตฺเต ปติฏฺติ.
ยตฺถ โปสํ นชานนฺติ,
ชาติยา วินเยน วา;
น ตตฺถ มานํ กริยา,
วส มฺาตเกชเน.
อฺาตวาสํ ¶ วสตา,
ชาตเวทสเมนาปิ;
ขมิตพฺพํ สปฺเน,
อปิ ทาสสฺส ตชฺชิตํ.
ธนธฺาปโยเคสุ,
ตถา วิชฺชาคเมสุจ;
ทูเตจ พฺยวหาเรจ,
จตฺตลชฺโช สทา ภเว.
นหิ ¶ โกจิ กเต กิจฺเจ,
กตฺตารํ สมฺมเปกฺขเต;
ตสฺมา สพฺพานิกมฺมานิ,
สาวเสสานิ การเย.
อิณเสโส อคฺคิเสโส,
สตฺตุเสโส ตโยอิเม;
ปุนปฺปุนํปิ วฑฺฒนฺติ,
ตสฺมา เสสํ นการเย.
นตฺถิ วิชฺชาสมํ วิตฺตํ,
นตฺถิ พฺยาธิสโม ริปุ;
นตฺถิ อตฺตสมํ เปมํ,
นตฺถิ กมฺมปรํ พลํ.
อตฺตนา ¶ กุรุเต ลกฺขี,
อลกฺขีจาปิ อตฺตนา;
นหิ ลกฺขี อลกฺขีจ,
อฺโ อฺสฺส กุรุเต.
สยํ อายํ วยํ รฺา,
สยํ ชฺา กตากตํ;
อตฺตนาว ภวกฺเขยฺย,
กตานิ อกตานิจ.
อุปการํ ¶ หิเตเนว,
สตฺตุนา สตฺตุ มุทฺธเร;
ปาทลคฺคํ กรฏฺเน,
กณฺฏเกน กณฺฏกํ.
นเม นมนฺตสฺส ภเช ภชนฺตํ,
กิจฺจานิ กฺรุปสฺส กเรยฺย กิจฺจํ;
นา นตฺถกามสฺส กเรยฺย อตฺถํ,
อสมฺภชนฺตํปิ นสมฺภเชยฺย.
จเช ¶ จชนฺตํ นวตํ กริยา,
อเปตจิตฺเตน นสมฺภเชยฺย;
ทิโช ทุมํ ขีณผล มตฺวา,
อฺํ สเปกฺเขยฺย มหาติ โลโก.