📜
ถุปวํโส ¶
นโม ตสฺส ภควโต อรหโต สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส
ยสฺมึ สยึสุ ชินธาตุวรา สมนฺตา
ฉพฺพณฺณ รํสิ วิสเรหิ สมุชฺชลนฺตา,
นิมฺมาย โลกหิตเหตุ ชินสฺส รูปํ
ตํ ถุปมพฺภุต ตมํ สิรสา นมิตฺวา;
จกฺขามหํ สกล โลก หิตาวหสฺส
ถุปสฺส สพฺพ ชน นณฺทน การณสฺส,
วํสํ สุราสุร นริณฺทวเรหิ นิจฺจํ
สมฺปูชิตสฺส รตนุชฺชล ถูปิกสฺส;
กิฺจาปิ โส ยติชเนน ปุราตเนน
อตฺวาย สีหฬชนสฺส กโต ปุราปิ,
วากฺเกน สิหฬภเวน’ภิสงฺขมตฺตา
อตฺถํ น สาธหติ สพฺพชนสฺส สมฺมา;
ยสฺมา จ มาคธ นิรุตฺติกโตปิ ถูป-
วํโส วิรุทฺธนย สทฺท สมากุโล โส,
วตฺตพฺพเมว จ พหุมฺปิ ยโต น วุตฺตํ
ตมฺหา อหํ ปุนปิ วํสมิ’มํ วทามิ;
สุณาถ สาธโว สพฺเพ ปริปุณฺณมนากุลํ
วุจฺจมานํ มยา สาธุ วํสํ ถูปสฺส สตฺถุโนติ;
ตตฺถ ถูปสฺส วํสํ วกฺขามีติ เอตฺถ ตถาคโต อรหํ สมฺมา สมฺพุทฺโธ ถูปารโห, ปจฺเจกพุทฺโธ ถูปารโห, ตถาคตสฺส สาวโก ถูปารโห, ราชา จกฺกวตฺติ ถูปารโหติ วจนโต ถูปารหานํ พุทฺธาทีนํ ธาตุโย ปติฏฺาเปตฺวา กต เจติยํ อพฺภุนน ตฏฺเน ¶ ถูโปติ วุจฺจติ, อิธ ปน กฺจน มาลิก มหาถูโป อธิปฺเปโต, โส กสฺส ธาตุโย ปติฏฺาเปตฺวา กโตติ เจ? โยทีปงฺกราทีนํ จตุวีสติยา พุทฺธานํ สนฺติเก ลทฺธวฺยากรโณ สมตึสปารมิโย ปูเรตฺวา ปรมาภิสมฺโพธึ ปตฺวา ธมฺมจกฺกปฺปวตฺตนโต ปฏฺาย ยาว สุหทฺท ปริพฺพาชก วินยาน สพฺพ พุทฺธกิจฺจานิ นิฏฺาเปตฺวา อนุปาทิเยสาย นิพฺพานธาตุยา ปรินิพฺพุโต ตสฺส ภควโต อรหโต สมฺมา สมฺพุทฺธสฺส ธาตุโย ปติฏฺาเปตฺวา กโต อยเมตฺถ สงฺเขโป, วิตฺถาโร ปน เวทิตพฺโพ?
๒. อิโต กิร กปฺปสตสหสฺสาธิกานํ จตุนฺนํ อสงฺเขยฺยานํ มตฺถเก อมรวตี นาม นครํ อโหสิ. ตตฺถ สุเมโธ นาม พฺราหฺมโณ ปฏิวสติ. โส อฺํ กมฺมํ อกตฺวา พฺรหฺมณสิปฺปเมว อุคฺคณฺหิ ตสฺส ทหรกาเลเยว มาตาปิตโร กาลมกํสุ. อถสฺส ราสิวฑฺฒนโก อมจฺโจ อาย โปตฺถกํ อาหริตฺวา สุวณฺณ รชต มณิมุตฺตาทิ ภริเต คพฺเภ วิวริตฺวา เอตฺตกํ เต กุมาร มาตุ สนฺตกํ, เอตฺตกํ ปิตุสนฺตกํ, เอตฺตกํ อยฺยก ปยฺยกานนฺติ ยาว สตฺตมา กุลปริวฏฺฏา ธกํ อาจิกฺขิตฺวา เอตมฺปฏิชคฺคาหีติ อาห. โส สาธูติ สมฺปฏิจฺฉิตฺวา อคารํ อชฺฌาวสนฺโต เอกทิวสํ จินฺเตสิ.
๓. ปุนพฺภเว ปฏิสณฺธิคหณํ ตาม ทุกฺขํ, ตถา นิพฺพตฺต นิพฺพตฺตฏฺาเน สรีรเภทนํ อหฺจ ชานิธมฺโม ชราธมฺโม วฺยาธิธมฺโม มรณธมฺโม. เอวํ ภูเตน มยา อชาติ อชรํ อวฺยาธึ อมรณํ สุขํ สีตลํ นิพฺพานํ คเวสิตุํ วฏฺฏตีติ เนกฺขมฺมการณํ จินฺเตตฺวา ปุน จินฺเตสิ อิมํ ธนํ สพฺพํ มยฺหํ ปิตุ ปิตามหาทโย ปรโลกํ คจฺฉนฺตา เอก กหาปณมฺปิ คเหตฺวา นคตา มยา ปน คเหตฺวา คมนการณํ กาตุํ วฏฺฏตีติ นคเร เภรึ จราเปตฺวา มหาชนสฺส ทานํ ทตฺวา หิมวนฺตสฺส ปวิสิตฺวา ตาปส ปพฺพชฺชํ ปพฺพชิตฺวา สตฺตาหพฺภนฺตเรเยว อภิฺา จ สมาปตฺติโย จ นิพฺพตฺเตตฺว สมาปตฺติสุเขน วีตินาเมสิ.
ตทา ทีปงฺกโร นาม สตฺถา ปรยาภิสมฺโพธึ ปตฺวา สตฺต สตฺตาหํ โพธิสมีเปเจว วิตินาเมตฺวา สุนณฺทาราเม ธมฺมจกฺกํ ปวตฺเตตฺวา โกฏิสตฺตานํ เทวมนุสฺสานํ ธมฺมมตํ ปาเยตฺวา จาตุทฺทีปิก มหาเมโฆ วิย ธมฺมวสฺสํ วสฺเสนฺโต จตูหิ ขีณาสย สตสหสฺเสหิ ปริวุโต อนุปุพฺเพน จารกํ จรมาโน รมฺม นครํ ปตฺวา สุทสฺสน มหาวิหาเร ปฏิวสติ ตทา รมฺมนครวาสิโน สปฺปิ ผณิตาทีนิ เภสชฺชานิ คเหตฺวา ปุปฺผ ธูป คณฺธหตฺถา เยน พุทฺโธ เตนปสงฺกมิตฺวา สตฺถารํ วนฺทิตฺวา ปุปฺผาทีหิ ปูเชตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิตฺวา ธมฺมํ สุตฺวา สฺวาตนาย ภควนฺตํ นิมนฺเตตฺวา อุฏฺายาสนา ทสพลํ ปทกฺขีนํ กตฺวา ปกฺกมึสุ.
เต ¶ ปุน ทิวเส อสทิส มหาทานํ สชฺเชตฺวา ทสพลสฺส อาคมน มคฺคํ โสเธนฺติ. ตสฺมึ กาเล สุเมธตาปโส อตฺตโน อสฺสม ปทโต อุคฺคนฺตฺวา รมฺมนครวาสีนํ เตสํ มนุสฺสานํ อุปริภาเคน อากาเสน คจฺฉนฺตา เต หฏฺปหฏฺเ มคฺคํ โสเธนฺเต ทิสฺวา กินฺนุ โข การณนฺติ จินฺเตนฺโต สพฺเพสํ ปสฺสนฺตานํเยว อากาสโต โอรุ เอกมนฺเต ตฺถายห เต มนุสฺเส ปุจฺฉิ.’หมฺโภ กสฺส ปน อิมํ มคฺคํ โสเธถา’ติ เต อาหํสุ ภนฺเต สุเมธ ตุมฺเห กึ นํ ชานาถ, ทีปงฺกโร นาม สตฺถา ปรมาภิสมฺโพธึ ปตฺวา ปวตฺตวร ธมฺมจกฺโก ชนปท จาริกํ จรมาโน อนุกฺกเมน อมฺหากํ นครํ ปตฺวา สุทสฺสน มหาวิหาเร ปฏิวสติ. มยํ ตํ ภควนฺตํ นิมนฺตยิมฺห ตสฺส ภควโต อาคมนมคฺคํ โสเธมาติ. ตํ สุตฺวา สุเมธปณฺฑิโต จินฺเตสิ. พุทฺโธติ โข ปเนส โฆโสปิ ทุลฺลโภ, ปเคว พุทฺธุปฺปาโท เตน หิ มยาปิ อิเมหิ มนุสฺเสหิ สทฺธึ ทสพลสฺส อาคมนมคฺคํ โสเธตุํ วฏฺฏตีติ โส เต มนุสฺเส อาห, สเจ โภ ตุมฺเห อิมํ มคฺค พุทฺธสฺส โสเธถ - สยหมฺปิ เอกํ โอกาสํ สมฺปฏิจฺฉตฺวา อยํ สุเมธปณฺฑิโต มหิทฺธิโก มหานุภาโวติ ชานนฺตา ทุพฺพิโสธนํ อุทกสมฺภินฺนํ อติวิสมํ เอกํ โอกาสํ สลฺลกฺเขตฺวา อิมํ หกาสํ ตุมฺเห โสเธถ. อลงฺกโรถาติ อทํสุ.
สุเมธปณฺฑิโต พุทฺธารมฺมณ ปีตึ อุปฺปาเทตฺวา จินฺเตสิ. อหมฺปนิมํ โอกาสํ อิทฺธียา ปรมทสฺสนีย กาตุํ ปโหมิ เอวํ กโต ปน มํ น ปริโตเสติ อชฺช ปน มยา กายเวยฺยาวจฺจํ กาตุํ วฏฺฏติติ ปํสุํ อาหริตฺวา ตํ ปเหสํ ปูเรนิ, ตสฺส ปน ตสฺมึ ปเทเส อโสธิเต ชยสุมน กุสุม สทิสิ วณฺณํ ทุปฏฺฏจีวรํ ติมณฺฑลํ ปฏิจฺฉาเทตฺวา นิวาเสตฺวา ตสฺสุปริ ยุณฺณมาปงฺเคน กุสุมกลาปํ ปรกฺขิปนฺโต วิย วิชฺชุลฺลตา สสฺสีรีกํ กายพณฺธนํ พณฺธิตฺวา กนก คิริสิขร มตฺถเก ลาขารสํ ปริสิฺจนฺเต วิย สุวณฺณเจติยํ ปวาฬชาเลน ปริกฺขิปนฺโต วิย สุวณฺณงฺฆกํ รตฺตกมฺพเลน ปฏิมฺุจนฺโต วิย สรท สมย รชนิกรํ รตฺตวลาหเกน ปฏิจฺฉาเทนฺโต วิย จ ลาขารเสน ตินฺน กึ สุกกฺสุมวณฺณํ รตฺตวร ปสุกูล จีวรํ ปาริปิตฺวา คณฺธกูคิทฺว รโต กนกคุหาโต สีโห วิย นิกฺขมิตฺวา ชฬภิฺานํเยว จตูหิ ขีณาสว สตสหสฺเสหิ ปริวุโต อมรคณ ปริวุโต ทสสตนยโน วิย พฺรหฺมคณปริวุโต มหา พฺรหฺมา วิย จ อปริมิต สมย สมุปจิตาย กุสลพลชนิตาย อโนปมยา พุทฺธลีลาย ตาราคณปริวุโต ¶ สรท สมย รชนิกโร วิย คคนตลํ อลงฺคต ปฏิยตฺตํ มคฺคํ ปฏิปชฺชิ.
๕. สุเมธตาปโสปิ เตน อลงฺกต ปฏิยตฺเตน มคฺเคน อาคจฺฉนฺตสฺส ทีปงฺกรสฺส ภควโต ทฺวตฺตึส วรลกฺขณ ปติมณฺฑิตํ อสติยา อนุพฺยฺชเนหิ อนุพฺยฺชิตํ พฺยามปฺปหาปริกฺเขป สสฺสีรีกํ อิณฺทนีลมณิสํกาโสอากาเส นานปฺปการา วิชฺชุลฺลตา วิย ฉพฺพณฺณพุทฺธรํสิโย วิสฺสชฺเชนฺตํ รูปคฺคปฺปตฺตํ อตฺตภาวํ โอโลเกตฺวา อชฺช มยา ทสพลสฺส ชีวิตปริจฺจาคํ กาตุํ วฏฺฏติ มา ภควา กลเล อกฺกมิ มณิมยํ ลกเสตุํ อกฺกมนฺโต วิย สทฺธึ จตูหิ ขีณาสว สตสหสฺเสหิ มม ปิฏฺึ อกฺกมนฺโต คจฺฉตุ ตํ เม ภวิสฺสติ ทีฆรตฺตํ หิตาย สุขายาติ เกเส โมเจตฺวา อชินชฏา วากจีรานิ กเลล ปตฺถริตฺวา ตตฺเถว กลลปิฏฺเ นิปชฺชิ นิปนฺโน จ สเจ อหํ อิจฺเฉยฺยํ สพฺพกิเลเส ฌาเปตฺวา สงฺฆนวโก หุตฺวา รมฺมนครํ ปวิเสยฺยํ อฺาตกเวเสน ปน เม กิเลเส ณฺธเปตฺวา นิพฺพานปตฺติยา กิจฺจํ นตฺถิ, ยํนูนาหํ ทีปงฺกร ทสพโล วิย ปรมาภิสมฺโพธึ ปตฺวา ธมฺมนาวํ อาโรเปตฺวา มหาชนํ สํสารสาครา อุตฺตาเรตฺวา ปจฺฉา ปรินิพฺพาเยยฺยํ. อิทํ เม ปติรุปนฺติ จินฺเตตฺวา อฏฺธมฺเม สโมธาเนตฺวา พุทฺธภาวาย อภินีหารํ กตฺวา นิปชฺช.
ทีปงฺกโรปิ ภควา อาคตฺตฺวา สุเมธปณฺฑิตสฺส สีสสาเค ตฺวา กลลปิฏฺเ นิปนฺนํ ตาปสํ ทิสฺวา อยํ ตาปโส พุทฺธตฺถาย อภินีหารํ กตฺวา นิปนฺโต, อิชฺฌิสฺสติ นุ โข เอตสฺส ปตฺถนา อุทาหุ โนติ อุปธาเรนฺโต - อนาคเต โคตโม นาม พุทฺโธ ภวิสฺสตีติ ตฺวา ิตโกว ปริส มชฺเฌ วฺยากาสิ, ปสฺสถ โน ตุมฺเห ภิกฺขเว อิมํ อุคฺคตปํ ตาปสํ กลลปิฏฺเ นิปนฺนนฺติ. เอวํ ภนฺเต, อยํ ยิทฺธตฺถาย อภินีหารํ กตฺวา นิปนฺโน สมิชฺฌิสฺสติ อิมสฺส ปตฺถตา กปฺปสต สหสฺสาธิกานํ จตุนฺตํ อสงฺเขยฺยานํ มตฺถเก โคตโม นาม พุทฺโธ ภวิสฺสตีติ สพฺพํ วฺยากาสิ.
วุตฺตฺเหตํ พุทฺธวํเส.
ทีปงฺกโร โลกวิทู - อาหุตีนํ ปฏิคฺคโห,
อุสฺสีสเก มํ ตฺวาน - อิทํ วจนมพฺรวิ;
ปสฺสถ อิมํ ตาปสํ - ชฏิล อุคฺคตาปสํ อปริเมยฺเย อิโต กปฺเป - อยํ พุทฺโธ ภวิสฺสติ. อหุ กปิลวหยา รมฺมา - นิกฺขมิตฺวา ตถาคโต. ปธานํ ปทหิตฺวาน - กตฺวา ทุกฺกร การิกํ
พุทฺเธ โลเก - เกจิ.
อชปาล ¶ รุกฺขมูลสฺมึ - นิสีทิตฺวา ตถาคโต,
ตตฺถ ปายาสมคฺคยฺห - เนรฺชรมุเปเหติ;
เนรฺชราย ตีรมฺหิ - ปายาสาทาย โส ชิโน,
ปฏิยตฺตวรมคฺเคน - โพธิมูลฺหิ เอหีติ;
ตโต ปทกฺขิณํ กตฺวา - โพธิมณฺฑํ อนุตฺตโร
อสฺสตฺถรากฺขมูลมฺหิ - วุชฺฌิสฺสติ มหายโส;
อิมสฺสชนิกา มาตา - มายา นาม ภวิสฺสติ, ปิตา สุทฺโธทโน นาม - อยํ เหสฺสติ โคตโม. อนาสวา วีตราคา - สนฺตจิตฺตา สมาหิตา,
โกลิโต อุปติสฺโส จ - อคฺคา เหสฺสนฺติ สาวกา;
อานณฺโท นามุปฏฺาโก - อุปฏฺิสฺสตี’มํ ชินํ;
เขมา อุปฺปลวณฺณา จ - อคฺคา เหสฺสนฺติ สาวิกา;
อนาสวา วีตราคา - สนฺตจิตฺตา สมาหิตา;
โพธิ ตสฺส ภควโต อสฺสตฺโถติ ปวุจฺจตี’’ติ.