📜
มรีจวฏฺฏิ วิหารกถา
๑๘. ตโต ราชา จินฺเตสิ มหามหิณฺทตฺเถโร กิร มม อยฺยกสฺส เทวานมฺปิยติสฺส รฺโ เอวมาห. นตฺตา เต มหาราช ทุฏฺคามณิ อภโย วิสํ หตฺถสติกํ โสวณฺณมาลึ ถูปํ กาเรสฺสติ. สงฺฆสฺส จ อุโปสถาคารภูตํ นวภูมกํ โลหปาสาทํ กาเรสฺสตีติ จินฺเตตฺวา จ ปน โอโลเกนฺโต ราชเคเห กรณฺฑเก ปิตํ สุวณฺณปฏฺฏเลขํ ทิสฺวา ตํ วาเจสิ. อนาคเต จตฺตาลีสํ วสฺสสตํ อติกฺกมฺม กากวณฺณติสฺสสฺส ปุตฺโต ทุฏฺคามณิ อภโย อิทฺจิทฺจ กาเรสฺสตีติ สุตฺวา หฏฺโ อุทคฺโค อปฺโปเสิ-อยฺเยน กิร วตมฺหิ ทิฏฺโ มหา มหิณฺเทนาติ.
ตโต ปาโตว มหาเมฆวนํ คนฺตฺวา ภิกฺขุสงฺฆํ สนฺนิปาเตตฺวา เอตทโวจ? ภนฺเต ภิกฺขุสงฺฆสฺส อุโปสถาคารํ กตฺวา เทววิมาน สทิสํ ปาสาทํ กาเรสฺสามิ เทวโลกํ เปเสตฺวา ปเฏ วิมานาการํ ลิขาเปตฺวา เม เทถาติ? สงฺโฆ อฏฺ ขีณาสเว เปเสสิ. เต ตาวตึสภวนํ คนฺตฺวา ทฺวาทสโยชนุพฺเพธา อฏฺจตฺตาลีส โยชน ปริกฺเขปํ กูฏาคารํ สหสฺส ปติมณฺฑิตํ นวภูมกํ สหสฺสคพฺภํ ขีรณ เทวธีตาย ปฺุานุภาวนิพฺพตฺตํ อากาสฏฺํ รตนปาสาทํ โอโลเกตฺวา หิงฺคุลเกน ปเฏ ตทาการํ ลิขิตฺวา อาเนตฺวา ภิกฺขุสงฺฆสฺส อทํสุ สงฺโฆ รฺโ ปาเหสิ.
ตํ ทิสฺวา ราชา ตุฏฺมานโส ตทา ตํ เลขตุลฺยํ โลหปาสาทํ กาเรสิ. กมฺมนฺตารมฺภ กาเล ปน จตุสุ ทฺวาเรสุ อฏฺสตสหสฺสานิ หิรฺานิ ปาเปสิ ตทา จตุสุ ทฺวาเรสุ สหสฺส สหสฺสํ วตฺถปุฏานิ เจว คุฬ-เตล-สกฺขร-มธุปุรา อเนกสหสฺสจาฏิโย จ ¶ ปาเปสิ. ปาสาเท อมูลเกน กมฺมํ น กาตพฺพนฺติ เภรึ จารเปตฺวา อมูลเกน กตกมฺมํ อคฺฆาเปตฺวา การกานํ มูลํ ทาเปสิ. ปาสาโท เอเกเกน ปสฺเสน หตฺถสต หตฺถสตปฺปมาโณ อโหสิ ตถา อุพฺเพธน, นวภูมาโย จสฺส อเหสุํ เอเกกิสฺสา ภูมิยา สตํ สตํ กูฏาคารานิ, ตานิ สพฺพานิปิ รตนขจิตานิ เจว สุวณฺณ กิงฺกิณิกาปนฺติ ปริกฺขิตฺตานิ จ อเหสุํ เตสํ กูฏาคารานิ นานารตน ภูสิกา ปวาฬ เวทิกา เจว, ตาสํ ปทุมานิ จ นานารตน วิจิตฺตาเนว อเหสุํ. ตถา สหสฺสคพฺภา จ นานารตน ขจิตา สียปฺชร วิภูสิตา จ. เวสฺสวนสฺส นาริวาภนยานํ สุตฺวา ตทาการํ มชฺเฌ รตน มณฺฑปํ กาเรสิ.
โส อเนเกหิ รตนตฺถมฺเภหิ สีหวฺยคฺฆาทิ รูเปหิ เทวตา รูเปหิ จ ปติมณฺฑิโต สมนฺตโต โอลมฺพก มุตฺตา ชาเลน จ ปริกฺขิตฺโต อโหสิ ปวาฬเวทิกา จสฺส ปุพฺเพ วุตฺตปฺปการาว สตฺตรตน วิจิตฺตมณฺฑป มชฺเฌ ปน เอฬิกมย ภูมิยา ทนฺตมย ปลฺลงฺโก อโหสิ อปสฺเสนมฺปิ ทนฺตมยเมว, โส สุวณฺณสูริยมณฺฑเลหิ รชต จณฺท มณฺฑเลหิ มุตฺตามย ตารกาหิ จ วิจิตฺโต ตตฺถ ตตฺถ ยถารหํ นานารตนมย ปทุมานิ เจว ปสาท ชนกานิ จ ชาตกานิ อนฺตรนฺตรา สุวณฺณลตาโย จ กาเรสิ. ตตฺถ มหคฺฆํ ปจฺจตฺถรณํ อตฺถริตฺวา มนฺุํ ทนฺต วิชนึ เปสิ. ปวาฬมย ปาทุกา กาเรสิ. ตถา ปลฺลงฺกสฺโสปริ เอฬิกภูมิยา ปติฏฺิตํ รชตมยทณฺฑํ เสตจฺจตฺตํ กาเรสิ. ตตฺถ สตฺตรตนมยานิ อฏฺมงฺคลานิ อนฺตรนฺตรา จ มณิมุตฺตามยา จตุปฺปาท ปนฺติโย จ กาเรสิ. ฉตฺตนฺเต จสฺส รตนมย ฆณฺฏาปนฺติโย โอลมฺพึสุ.
ปาสาโท ฉตฺตํ ปลฺลงฺโก มณฺฑโป จาติ จตฺตาโร อนคฺฆา อเหสุํ มหคฺฆานิ มฺจปีานิ ปฺตฺโว ตตฺถ มหคฺฆานิ กมฺพลานิ ภุมฺมตฺถรณานิ อตฺถราเปสิ อาวมน กุมฺหิ อุฬุงฺโก จ โสวณฺณมยาเยว อเหสุํ. เสส ปริโภค ภณฺเฑสุ วตฺตพฺพเมว นตฺถิ ทฺวารโกฏฺโกปิ มโนหร ปากาเรน ปริกฺขิตฺโต. ตมฺพโลหิฏฺิกาภิ ปน ฉาทิตตฺตา ปาสาทสฺส โลหปาสาโทติ โวหาโร อโหสิ.
เอวํ ตาวตึสภวเน เทวสภา วิย ปาสาทํ นิฏฺาเปตฺวา สงฺฆํ สนฺนิปาเตสิ. มริจวฏฺฏิ วิหารมเค วิย สงฺโฆ สนฺนิปติ. ปมภูมิยํ ปุถุชฺชนาเยว อฏฺํสุ ทุติยภูมิยา เตปิฏกา, ตติยาทิสุ ตีสุ ภูมิสุ กเมน โสตาปนฺน - สกทาคามิ - อนาคามิโน, อุปริ จตุสุ ภูมิสุ ขีณาสวาเยว อฏฺํสุ. เอวํ สงฺฆํ สนฺนิปาเตตฺวา สงฺฆสฺส ปาสาทํ ทตฺวา มริจวฏฺฏิ วิหารมเห วิย สตฺตาหํ มหาทานมทาสีติ.
‘‘ปาสาทเหตุ ¶ จตฺตานิ-มหาจาเคน ราชินา,
อนคฺฆานิ เปตฺวาน-อเหสุํ ตึสโกฏิโย;’’
ปหาย คมนียนฺตํ-ทตฺวาน ธนสฺจยํ,
อนุคามิธนํ ทานํ-เอวํ กุพฺพนฺติ ปณฺฑิตา;
๑๙. อเถกทิวสํ ราชา สตสหสฺสํ วิสฺสชฺเชตฺวา มหาโพธิ ปูชํ กาเรตฺวา นครํ ปวิสนฺโต ถูปฏฺาเน ปติฏฺิตํ สิลาถูปํ ทิสฺวา มหิณฺทตฺเถเรน วุตฺตวจนํ อนุสฺสริตฺวา มหาถูปํ กาเรสฺสามีติ กตสนฺนิฏฺาโน นครํ ปวิสิตฺวา มหํตลํ อารุยฺห สุโภชนํ ภฺุชิตฺวา สิริสยนคโต เอวํ จินฺเตสิ มยา ทมิเฬ มทฺทมาเนน อยํ โลโก อติวิย ปีฬิโต, เกน นุ โข อุปาเยน โลกสฺส ปิฬนํ อกตฺวา ธมฺเมน สเมน มหา เจติยสฺส อนุจฺฉวิกํ อิฏฺกา อุปฺปาเทสฺสามีติ ตํ จินฺติตํ ฉตฺตํ อธิวตฺถา เทวตา ชานิตฺวา ราชา เอวํ จินฺเตสีติ อุคฺโฆเสสิ.
ปรมฺปราย เทวโลเกปิ โกลาหลมโหสิ ตํ ตฺวา สกฺโก เทวราชํ วิสฺสกมฺมํ อามนฺเตตฺวา’ตาต! วิสฺส กมฺม! ทุฏฺคามณิ อภย มหาราชา มหา เจติยสฺส อิฏฺกตฺถาย จินฺเตสิ. ตฺวํ คนฺตฺวา อุตฺตรปสฺเส นครโต โยชนปฺปมาเณ าเน คมฺภิร นทิยา ตีเร อิฏฺกา มาเปตฺวา เอหิ’ติ เปเสสิ.
ตํ ตฺวา วิสฺสกมฺม เทวปุตฺโต อาคนฺตฺวา ตตฺเถว มหาเจติยานุจฺฉวิกํ อิฏฺกา มาเปตฺวา เทวปุรเมว คโต. ปุน ทิวเส เอโก สุนขลุทฺโท สุนเข คเหตฺวา อรฺํ คนฺตฺวา ตตฺถ ตตฺถ วิจรนฺโต ตํ านํ ปตฺวา อิฏฺกา อทิสฺวา จ นิกฺขมิ. ตสฺมึ ขเณ เอกา ภุมฺมา เทวตา ตสฺส อิฏฺกา ทสฺเสตุํ มหนฺตํ โคธาวณฺณํ คเหตฺวา ลุทฺทสฺส สุนขานฺจ อตฺตานํ ทสฺเสตฺวา เตหิ อนุพทฺโธ อิฏฺกาภิมุขํ อตฺตฺวา อนฺตรธายิ.
สุนขลุทฺโท อิฏฺกา ทิสฺวา อมฺหากํ ราชา ถูปํ กาเรตุกาโม, มหนฺโต วต โน ปณฺณากาโร ลทฺโธติ หฏฺมานโส ปุน ทิวเส ปาโตจ อาคนฺตฺวา อตฺตนา ทิฏฺํ อิฏฺก ปณฺณาการํ รฺโ นิเวเทสิ. ราชา ตํ สาสนํ สุตฺวา อตฺตมโน หุตฺวา ตสฺส มหนฺตํ สกฺการํ กาเรตฺวา ตํเยว อิฏฺก โคปนํ กาเรสิ. ตโต ราชา อหเมว อิฏฺโกโลกนตฺถาย คจฺฉามิ - กุนฺตํ วฑฺเฒถาติ อาห.
ตสฺมึเยว ขเณ ปุน อฺํ สาสนํ อาหรึสุ. นครโต ติโยชนมตฺถเก าเน ปุพฺพุตฺตรกณฺเณ อาจาร วิฏฺิคาเม ติยามรตฺตึ อภิปฺปวฏฺเฏ เทเว โสฬส กรีสปฺปมาเณ ปเทเส สุวณฺณพีชานิ อุฏฺหึสุ. ตานิ ปมาณโต อุกฺกฏฺานิ วิทตฺถิปฺปมาณานิ. โอมกานิ อฏฺงฺคุลปฺปมาณานิ อเหสุํ, อถ วิภาตาย รตฺติยา ¶ คามวาสิโน สุวณฺณพิชานิ ทิสฺวา ราฉา’รหํ วต ภณฺฑํ อุปฺปนฺนนฺติ สมนฺตโต อารกฺขา สํวิทหิตฺวา สุวณฺณพีชานิ ปาติยํ ปูเรตฺวา อาคนฺตฺวา รฺโ ทสฺเสสุํ ราชา เตสมฺปิ ยถารหํ สกฺการํ กาเรตฺวา เตเยว สุวณฺณ โคปเก อกาสิ.
อถ ตสฺมึเยว ขเณ อฺํ สาสนํ อาหรึสุ. นครโต ปาจีนปสฺเส สตฺตโยชน มตฺถโก าเน ปารคงฺคาย ตมฺพวิฏฺิ นาม ชนปเท ตมฺพโลหํ อุปฺปชฺชิ. คามิกา ปาตึ ปูเรตฺวา ตมฺพโลหํ คเหตฺวา อาคนฺตฺวา รฺโ ทสฺเสสุํ ราชา ยถานุรูปํ สกฺการํ เตสมฺปิ กาเรตฺวา เตเยว โคปเก อกาสิ.
ตทนนฺตรํ อฺํ สาสนํ อาหรึสุ. ปุรโต จตุโยชนมตฺถโก าเน ปุพฺพทกฺขิณ กณฺเณ สุมนวาปิคาเม อุปฺปลกุรุวิณฺท มิสฺสกา พหู มณโย อุปฺปชฺชึสุ คามิกา ปาตึ ปูเรตฺวา อาคนฺตฺวา มานโย รฺโ ทสฺเสสุํ. ราชา เตสมฺปิ สกฺการํ กาเรตฺวา เตเยว โคปเก อกาสิ.
ตทนนฺตรํ อฺมฺปิ สาสนํ อาหรึสุ. นครโต ทกฺขิณ ปสฺเส อฏฺโยชน มตฺถเก าเน อมฺพฏฺโกล ชนปเท เอกสฺมึ เลเณ รชตํ อุปฺปชฺชิ ตสฺมึ สมเย นครวาสิโก เอโก วาณิโช พหูหิ สกเฏหิ หฬิทฺทิ สิงฺคิเวราทีนมตฺถาย มลยํ คโต, เลณสฺส อวิทูเร สกฏานิ มฺุจิตฺวา ปโตททารุํ ปริเยสนฺโต ตํ ปพฺพตํ อภิรูฬฺโห เอกํ ปณสยฏฺึ อทฺทส.
ตสฺส มหนฺตํ จาฏิปฺปมาณํ เอกเมว ปณส ผลํ นรุณยฏฺึ นาเมตฺวา เหฏฺา ปาสาณปิฏฺิยํ อฏฺาสิ. โส ตํ ผลภาเรน นมิตํ ทิสฺวา อุปคนฺตฺวา หตฺเถน ปรามสิตฺวา ปกฺกภาวํ ตฺวา วณฺฏํ ฉิณฺทิ ปณสยฏฺิ อุคฺคนฺตฺวา ยฏาฏฺานํ อฏฺาสิ วาณิโช อคฺคํ ทตฺวา ภฺุชิสฺสามีติ จินฺเตตฺวา กาลํ โฆเสสิ. ตทา จตฺตาโร ขีณาสว อาคนฺตฺวา ตสฺส ปุรโต ปาตุรเหสุํ. วาณิโช เต ทิสฺวา อตฺตมโน ปาเท วนฺทิตฺวา นิสีทาเปตฺวา ตสฺส ผลสฺส วณฺฏาสมนฺตา วาสิยา ตจฺเฉตฺวา อปสฺสยํ ลฺุจิตฺวา อปนาเมสิ. สมนฺตโต ยุสํ โอตริตฺวา อปสฺสยานิตํ อาวาฏํ ปูเรสิ วาณิโช มโนสิโลทกวณฺณ ปณสยุสํ ปตฺเต ปูเรตฺวา อทาสิ. เต ขีณาสวา ตสฺส ปสฺสนฺตสฺเสว อากาสมพฺภุคฺคนฺตฺวา ปกฺกมึสุ.
โส ปุน กาลํโฆเสสิ อฺเ จตฺตโร ขีณาสวา อาคมึสุ. เตสมฺปิ หตฺถโต ปตฺเต คเหตฺวา สุวณฺณวณฺเณหิ ปน สมิฺเชหิ ปูเรตฺวา อทาสิ เตสุ ตโย เถรา อากาเสน ปกฺกมึสุ อิตโร อิณฺทคุตฺตตฺเถโร นาม ขีณาสโว ตสฺส ตํ รชตํ ¶ ทสฺเสตุกาโม อุปริ ปพฺพตา โอตริตฺวา ตสฺส เลณสฺส อวิทูเร นิสีทิตฺวา ปณส มิฺชํ ปริภฺุชติ อุปาสโก เถรสฺส คตกาเล อวเสส มิฺชํ อตฺตนาปิ ขาทิตฺวา เสสกํ ภณฺฑิกํ กตฺวา อาทาย คจฺฉนฺโต เถรํ ทิสฺวา อุทกฺจ ปตฺตโธวนสาขฺจ อทาสิ.
เถโรปิ เลณทฺวาเรน สกฏ สมีปคามิ มคฺคํ มาเปตฺวา อิมินา มคฺเคน คจฺฉ อุปาสกาติ อาห. โส เถรํ วนฺทิตฺวา เตน มคฺเคน คจฺฉนฺโต เลณทฺวารํ ปตฺวา สมนฺตา เลณํ โอโลเกนฺโต ตํ รชตราสึ ทิสฺวา รชตปิณฺฑํ คเหตฺวา จาสิยา ฉิณฺทิตฺวา รชตภาวํ ตฺวา มหนฺตํ สชฺฌปิณฺฑํ คเหตฺวา สกฏ สนฺติกํ คนฺตฺวา ติโณทก สมฺปนฺเน าเน สกฏานิ นิเวเสตฺวา ลหุํ อนุราธปุรํ คนฺตฺวา รฺฺโ ทสฺเสตฺวา ตมตฺถํ นิเวเทสิ ราชา ตสฺสาปิ ยถารหํ สกฺการํ กาเรสิ.
ตทนฺตรํ อฺมฺปิ สาสนํ อาหรึสุ นครโต ปจฺฉิม ทิสาภาเค ปฺจ โยชน มตฺถเก าเน อุรุเวล ปพฺพต มหามลกมตฺตา ปจาฬ มิสฺสกา สฏฺิ สกฏปฺปมาณมุตฺตา สมุทฺทโต ถลมุคฺคมึสุ เกวฏฺฏา ทิสฺวา ราชารหํ วต ภณฺฑํ อุปฺปนฺนนฺติ ราสึ กตฺวา อารกฺขํ ทตฺวา ปาตึ ปูเรตฺวา อาคนฺตฺวา รฺโ ทสฺเสตฺวา ตมตฺถํ นิเวเทสุํ. ราชา เตสมฺปิ ยถารหํ สกฺการํ กาเรสิ.
ปุน อฺํ สาสนํ อาหรึสุ นครโต ปจฺฉิมุตฺตร กณฺเณ สตฺตโยชน มตฺถเก าเน เปฬิวาปิ คามสฺส วาปิยา โอติณฺณ กณฺทเร ปุลิน ปุฏฺเ นิสทโปตปฺปมาณ ทีฆโต วิทตฺถิจตุรงฺคุลา อุมฺมาปุปฺผวณฺณา จตฺตาโร มหามณิ อุปฺปชฺชึสุ. อเถโก มตฺโต นาม สุนขลุทฺโท สุนเข คเหตฺวา ตตฺถ วิจรนฺโต ตํ านํ ปตฺวา ทิสฺวา ราชารหํ วต ภณฺฑนฺติ วาลิกาหิ ปฏิจฺฉาเทตฺวา อาคนฺตฺวา รฺโ นิเวเทสิ. ราชา ตสฺสาปิ ยถารหํ สกฺการํ กาเรสิ. เอวํ ราชา ถูปตฺถาย อุปฺปนฺนานิ อิฏฺกาทีนิ ตทเหว อสฺโสสิ อิฏฺก รชตานํ อุปฺปนฺนฏฺานํ เตเนว นามํ ลภิ.