📜
ถูปสาธน ลาภกถา
๒๐. อถ ราชา ถูปตฺถาย อุปฺปนฺนานิ สุวณฺณาทีนิ อาหราเปตฺวา ภณฺฑาคาเรสุ ราสึ กาเรสิ ตโต สพฺพสมฺภาเร สมตฺเต วิสาข ปุณฺณมุโปสถทิวเส ปตฺต วิสาข นกฺขตฺเต มหาถูปกรณตฺถาย ภูมิปริกมฺมํ อารภิ. ราชา ถุปฏฺาเน ปติฏฺาปิตํ สิลาถูปํ หราเปตฺวา ถิรภาวตฺถาย สมนฺตโต หตฺถิปาการ ปริยนฺตํ คมฺภีรโต สตรตนปฺปมาณํ ภูมึ ขนาเปตฺวา ปํสุํ อปเนตฺวา ¶ โยเธหิ คุฬปาสาเณ อตฺถราเปตฺวา กมฺมารกูเฏหิ อาหนาเปตฺวา จุณฺณวิจุณฺเณ กาเรสิ.
ตโต จมฺมวินทฺเธหิ ปาเทหิ มหา หตฺถีหิ มทฺทาเปตฺวา ปาสาณโกฏฺฏิมสฺสุปริ นวนีต มตฺติกํ อตฺถราเปสิ. อากาส คงฺคายหิ ติปติตฏฺาเน อุทกพินฺทูนิ อุคฺคนฺตฺวา สมนฺตา ตึส โยชนปฺปมาณปเทเส ปตนฺติ ยตฺถ สยฺชาตสาลี อุปฺปชฺชตฺติ ตํ านํ นิจฺจเมว ตินฺตตฺตา นินฺตสีสโกฬํ นาม ฉาตํ. ตตฺถ มตฺติกา สุขุมุตฺตา นวนีต มตฺติกาติ วุจฺจติ.
ตํ ตโต ขีณสวา สามเณรา อาหรนฺติ ตาย สพฺพตฺถ มตฺติกากิจฺจนฺติ าตพฺพํ. มตฺติโกปริ อิฏฺกา อตฺถราเปสิ. อิฏฺโกปริ ขรสุกมฺมํ, ตสฺโสปริกุรุวิณฺทปาสาณํ, ตสฺโสปริอโยชาลํ, ตสฺโสปริ ขีณาสว สามเณเรหิ หิมวนฺตโต อาหฏํ สุคณฺธมารุมฺพํ, ตสฺโสปริ ขีรปาสาณํ, ตสฺโสปริ เอฬิกปาสาณํ, ตสฺโสปริ สีลํ อตฺถราเปสิ. สพฺพมตฺติกากิจฺเจ นวนีตมตฺติกา เอว อโหสิ.
สิลาสตฺถาโรปริ รโสทก สนฺตินฺเตน กปิตฺถ นิยฺยาเสน อฏฺงฺคุลพหลตมฺพโลหปฏฺฏํ, ตสฺโสปริ ติลเตลยนฺตินฺตาย มโนสิลาย สตฺตงฺคุล พหลํ รชตปฏฺฏํ อตฺถราเปสิ เอวํ ราชา สพฺพากาเรน ภูมิปริกมฺมํ การาเปตฺวา อาสาฬหิ สุกฺกปกฺขสฺส จาตุทฺทส ทิวเส ภิกฺขุสงฺฆา สนฺนิปาเตตฺวา เอวมาห. สฺเว ปุณฺณมุโปสถทิวเส อุตฺตราสาฬฺห นกฺขตฺเตน มหาเจติเย มงฺคลิฏฺกํ ปติฏฺาเปสฺสามิ สฺเว ถูปูฏฺาเน สพฺโพ สงฺโฆ สนฺติปตตูติ นคเร เภรึ จราเปสิ มหาชโน อุโปสถิโก หุตฺวา คณฺธมาลาทีนิ คเหตฺวา ถูปฏฺาเน สนฺนิปตตูติ.
ตโต วิสาขสิริ เทวนามเก ทฺเว อมจฺเจ อาณาเปสิ. ตุมฺเห คนฺตฺวา มหา เจติยฏฺานํ อลงฺกโรถาติ. เต คนฺตฺวา สมนฺตโต รชตปฏฺฏวณฺณวาลุกํ โอกีราเปตฺวา ลาชปฺจมกานิ ปุปฺผานิ วิกิริตฺวา กทลิโตรณํ อุสฺสาเปตฺวา ปุณฺณฆเฏ ปาเปตฺวา มณิวณฺเณ เวฬุมฺหิ ปฺจปณฺณธชํ พณฺธาเปตฺวา คณฺธสมฺปนฺนานิ นานาวิธ กุสุมานิสณฺถราเปตฺวา นานาปฺปกาเรหิ ตํ านํ อลงฺกรึสุ.
อถ ราชา สกลนครฺจ วิหารคามิ มคฺคฺจ อลงฺการาเปสิ ปภาตาย รตฺติยา นคเร จตุสุ ทฺวาเรสุ มสฺสุ กมฺมตฺถาย นหาปิเต, นหาปนตฺถายนหาปนเก, อลงฺการตฺถาย กปฺปเกว นานาวิราค วตฺถ คณฺธมาลาทีนิ จ สูปวฺยฺชน สมฺปนฺนานิ มธุรภตฺตานิ จ ปาเปตฺวา สพฺเพ นครา จ ชานปทา จ ยถารุจึ มสฺสูกมฺมํ กาเรตฺวา นหาตฺวา ภฺุชิตฺวา วตฺถาภรณาทีหิ อลงฺกริตฺวา มหาเจติยฏฺานํ อาคจฺฉนฺตูติ อายุตฺตเกหิ อาโรจาเปสิ.
สยมฺปิ ¶ สพฺพาภรณ วิภูสิโต จตฺตาลีส ปุริส สหสฺเสหิ สทฺธึ อุโปสโก หุตฺวา อเนเกหิ สุมณฺฑิต ปสาธิเตหิ อมจฺเจหิ คหิตารกฺโข อลงฺกตาหิ เทวกฺ ปมาหิ นาฏกิตฺถิหิ ปริวุโต อมรคณ ปริวุโต เทวราชา วิย อตฺตโน สิริสมฺปตฺติหา มหาชนํ โตสยนฺโต อเนเกหิ ตุริย สงฺฆุฏฺเหิ วตฺตมาเนหิ อปรณฺเห มหาถูปฏฺานํ อุปคฺชิ. มหา เจติยฏฺาน มงฺคลตฺถาย ปุฏพทฺธานิ วตฺถานิ อฏฺุตฺตร สหสฺสํ ปาเปสิ. จตุสุ ปสฺเสสุ วตฺถราสึ กาเรสิ เตล-มธุ-สกฺกร-ผาณิตาทีนิ จ ปาเปสิ.
อถ นานาเทสโต พหู ภิกฺขู อาคมึสุ ราชคหา สมนฺตา อิณฺทิคุตฺตตฺเถโร นาม อสีติ ภิกฺขุสหสฺสานิ คเหตฺวา อากาเสนาคฺฉิ ตถา พาราณสิยํ อิสิปตเน มหา วิหารโต ธมฺมเสนตฺเถโร นาม ทฺวาทส ภิกฺขุสหสฺสานิ. สาวตฺถิยํ เชตวน วิหารโต ปิยทสฺสิ นาม เถโร สฏฺิ ภิกฺขุ สหสฺสานิ เวสาลิยํ มหา วนโต พุทฺธรกฺขิตตฺเถโร อฏฺารส ภิกฺขุ สหสฺสานิ, โกสมฺพิยํ โฆสิตารามโต มหาธมฺมรกฺขิตตฺเถโร ตึส ภิกฺขุสหสฺสานิ. อุชฺเชนิยํ ทกฺขิณคิริ มหา วิหารโต ธมฺมรกฺขิตตฺเถโร จตฺตาลีส ภิกฺขุสหสฺสานิ-ปาฏลิปุตฺเต อโสการามโต มิตฺติณฺณตฺเถโร ภิกฺขูนํ สตสหสฺสานิ สฏฺิฺจ สหสฺสานิ คณฺธาร รฏฺโต อตฺตินฺน เถโร นาม ภิกฺขูนํ ทฺเว สตสหสฺสานิ อสีติฺจ สหสฺสานิ. มหาปลฺลว โภคโต มหาเทวตฺเถโร ภิกฺขูนํ จตฺตาริ สตสหสฺสานิ สฏฺิฺจ สหสฺสานิ โยนกรฏฺเ อลสณฺทา นครโต โยนก ธมฺมรกฺขิตตฺเถโร ตึส ภิกฺขุ สหสฺสานิ. วิฺฌาฏวิวตฺตนิย เสนาสนโต อุตฺตรตฺเถโร อสีติ ภิกฺขุสหสฺสานิ. มหาโพธิมณฺฑ วิหารโต จิตฺตคุตฺตตฺเถโร ตึส ภิกฺขุสหสฺสานิ วนวาสิโภคโต จณฺทคุตฺตตฺเถโร อสีติ ภิกฺขุสหสฺสานิ. เกลาส มหาวิหารโต สุริภคุตฺตตฺเถโร ฉนฺนวุติ สหสฺสานิ คเหตฺวา อากาเสนาคฺฉิ.
‘‘ภิกฺขูนํ ทีปวาสีนํ-อาคตานฺจ สพฺพโส,
คณนาย ปริจฺเฉโท-โปราเณหิ น ภาสิโต;
สมาคตานํ ภิกฺขูนํ-สพฺเพสํ ตํ สมาคเม,
วุตฺตา ขีณาสวาเยว-เต ฉนฺนวุติ โกฏิโย;’’
อถ สงฺโฆ ปริกฺขิตฺต ปวาฬเวทิกา วิย มชฺเฌ รฺโ โอกาเส เปตฺวา อฺมฺํ อฆฏฺเฏตฺวา อฏฺาสิ. ปาจินปสฺเส พุทฺธรกฺขิตนามโก ขีณาสาวตฺเถโร อตฺตนาสทิสนามเก ปฺจสตขีณาสเว คเหตฺวา อฏฺาสิ. ตถา ทกฺขิณปสฺเส ปจฺฉิมปสฺเส อุตฺตรปสฺเส ¶ จ ธมฺมรกฺขิต - สงฺฆรกฺขิต - อานณฺท นามกา ขีณาสวตฺเถรา อตฺตนา สทิสนามเก ปฺจปฺจสต ขีณาสเว คเหตฺวา อฏฺํสุ ปิยทสฺสิ นาม ขีณาสวตฺเถโร มหาภิกฺขุสงฺฆํ คเหตฺวา ปุพฺพุตฺตร กณฺเณ อฏฺาสิ.
ราชา กิร สงฺฆมชฺฌํ ปวิสนฺโตเยว สเจ มยา กยิรมานํ เจติยกมฺมํ อนนฺตราเยน นิฏฺํ คจฺฉติ ปาจิน-ทกฺขิณ-ปจฺฉิม-อุตฺตรปสฺเสสุ พุทฺธรกฺขิต-จมฺมรกฺขิต-สงฺฆรกฺขิต-อานณฺท นามกา เถรา อตฺตนาสทิสนามเก ปฺจปฺจสตภิกฺขุ คเหตฺวา ติฏฺนฺตุ ปิยทสฺสิ นาม เถโร ปุพฺพุตฺตรกณฺเณ ภิกฺขุสงฺฆํ คเหตฺวา ติฏฺตูติ จินฺเตสิ. เถราปิ รฺโ อธิปฺปายํ ตฺวา ตถา ิตาติ วทนฺตี สิทฺธตฺเถโร ปน มงฺคโล-สุมโน-ปทุโม-สีวลิ-จณฺทคุตฺโต-สูริยคุตฺโต-อิณฺทคุ- ตฺโต-สาคโร-จิตฺตเสโน -ชยเสโน-อจโลติ อิเมหิ เอกาทสหิ เถเรหิ ปริวุโต ปุณฺณฆเฏ ปูรโต กตฺวา ปุรตฺถาภิมุโข อฏฺาสิ.
อถ ราชา ตถา ิตํ ภิกฺขุสงฺฆํ ทิสฺวา ปสนฺนจิตฺโต คณฺธมาลาทีหิ ปูเชตฺวา ปทกฺขิณํ กตฺวา จตูสุ าเนสุ วนฺทิตฺวา ปุณฺณสฏฏฺานํ ปวิสิตฺวา สุยณฺณขีเล ปฏิมุกฺกํรชตมยํ ปริพฺภมน ทณฺฑํ วิชฺชมานมาตาปิตูนํ อุภโต สุชาเตน สุมณฺฑิต ปสาธิเตน อภิมงฺคล สมฺมเตน อมจฺจปุตฺเตน คาหาเปตฺวา มหนฺตํ เจติยาวฏฺฏํ กาเรตุํ อารภิ. ตถา กาเรนฺตํ ปน สิทฺธตฺถตฺเถโร นิวาเรสิ. เอวํ กิรสฺส อโหสิ - ยทิ มหาราชา มหนฺตํ เจติยํ กโรติ, อนิฏฺิเตเยว มริสฺสติ อนาคเต ทุปฺปริหริยฺจ ภวิสฺสตีติ. ตสฺมึ ขเณ ภิกฺขุสงฺโฆ มหา ราช เถโร ปาณฺฑิโต, เถรสฺส วจนํ กาตุํ วฏฺฏตีติ อาห.
ราชา ภิกฺขุสงฺฆสฺส อธิปฺปายํ ตฺวา เถโร กโรตีติ มฺมาโน กีทิสํ ภนฺเต ปมาณํ กโรมีติ อาห. เถโร มม คตคตฏฺานโต เจติยาวฏฺฏํ กโรหีติ วตฺวา อุปทิสนฺโต อาวิชฺฌิตฺวา อคมาสิ. ราชา เถรสฺส วุตฺตนเยน เจติยาวฏฺฏํ กาเรตฺวา เถรํ อุปสงฺกมิตฺวา นามํ ปุจฺฉิตฺวา คณฺธมาลาทีหิ ปูเชตฺวา วมฺพตฺวา ปริวาเรตฺวา ิเต เสส เอกาทส เถเร จ อุปสงฺกมิตฺวา ปูเชตฺวา วนฺทิตฺวา เตสํ นามานิ จ ปุจฺฉิตฺวา ปริพฺภมน ทณฺฑคาหกสฺส อมจฺจ ปุตฺตสฺส ตาม ปุจฺฉิ.
อหํ เทว สุปฺปติฏฺิต พฺรหฺมา นามาติ วุตฺเต ตว ปิตา กึ นาโมติ ปุจฺฉิตฺวาน นณฺทิเสโน นามาติ วุตฺเต มาตุนามํ ปุจฺฉิ. สุมนาเทวี นามาติ วุตฺเต สพฺเพสํ นามานิ อภิมงฺคลสมฺมตานิ, มยา กยรมานํ เจติยกมฺมํ อวสฺสํ นิฏฺานํ คจฺฉติติ หฏฺโ อโหสิ, ตโต ราชา มชฺเฌ อฏฺ สุวณฺณฆเฏ ¶ รชตฆเฏ จ ปาเปตฺวา เต ปริวาเรตฺวา อฏฺุตฺตรสยสฺส ปุณฺณฆเฏ ปาเปสิ.
อถ อฏฺ สุวณฺณิฏฺกา ปาเปสิ. ตาสุ เอเกกํ ปริวาเรตฺวา อฏฺุตฺตรสต อฏฺุตฺตรสต รชติฏฺกาโย. อฏฺุตฺตรสต อฏฺุตฺตรสต วตฺถานิ จ ปาเปสิ. อถ สุปฺปติฏฺิต พฺรหฺมนาเมน อมจฺจปุตฺเตน เอกํ สุวณฺณิฏฺกํ คาหาเปตฺวา เตน สทิส นาเมหิ จ ชีวมานก มาตาปิตูหิ สตฺตหิ อมจฺจปุตฺเตหิ เสส สตฺติฏฺกาโย คาหาเปสิ.
ตสฺมึ ขเณ มิตฺตตฺเถโร นาม ปุรตฺถิม ทิสาภาเค ปริพฺภมิต เลขาย ภูมิยํ คณฺธปิณฺฑํ เปสิ. ชยเสนตฺเถโร นาม อุทกํ อาสิฺจิตฺวา สนฺตินฺเตตฺวา สมํ อกาสิ. สุปฺปติฏฺิตพฺรหฺมา ภทฺท นกฺขตฺเตน เอวํ นานาวิธ มงฺคลานิสงฺขฏฏฺาเน ปมํ มงฺคลิกฏฺกํ ปติฏฺาเปสิ. สุมนตฺเถโรนาม ชาติสุมนปุปฺเผหิ ตํ ปูเชสิ. ตสฺมึ ขเณ อุทกปริยนฺตํ กตฺวา มหาปถวิ กมฺโป อโหสิ. เอเตเนว นเยน เสส สตฺติฏฺกาโยปิ ปติฏฺาเปสุํ.
ตโต ราชา รชติฏฺกาโยปิ ปติฏฺาเปตฺวา คณฺธมาลาทีหิ ปูเชตฺวา มงฺคลวิธานํ นิฏฺาเปตฺวา สุวณฺณเปลายปุปฺผานิ คาหาเปตฺวา ปาจีนปสฺเส ภิกฺขุสงฺฆสฺส ปุรโต ิตํ มหา พุทฺธรกฺขิตตฺเถรํ อุปสงฺกมิตฺวา คณฺธมาลาทีหิ ปูเชตฺวา วนฺทิตฺวา เถรสฺส ปริวาเรตฺวา ิต ภิกฺขูนฺจ นามานิ ปุจฺฉิตฺวา ตโต ทกฺขิณปสฺเส ิตํ มหาธมฺมรกฺขิตตฺเถรํ ปจฺฉิมปสฺเส ิตํ มหาสงฺฆรกฺขิตตฺเถรํ อุตฺตรปสฺเส ิตํ อานณฺทตฺเถรฺจ อุปสงฺกมิตฺวา คณฺธมาลาทีหิ ปูเชตฺวา ปฺจปติฏฺิเตน วนฺทิตฺวา ตเถว นามานิ ปุจฺฉิตฺวา ปุพฺพุตฺตร กณฺณํ คนฺตฺวา ตตฺถ ิตํ ปิยทสฺสิ มหาเถรํ วนฺทิตฺวา ปูเชตฺวา นามานิ ปุจฺฉิตฺวา สนฺติเก อฏฺาสิ.
เถโร มงฺคลํ วฑฺเฒนฺโต รฺโ ธมฺมํ เทเสสิ. มงฺคลปริโยสาเน สมฺปตฺต คิหิปริสาสุ จตฺตาลีส สหสฺสานิ อรหนฺโต ปติฏฺหึสุ. จตฺตาลีส สหสฺสานิ โสตาปตฺติผโล สหสฺสํ สกทาคามิผเล, สหสฺสํ อนาคามิผเล, ภิกฺขูนํ ปน อฏฺารสสหสฺสานิ อรหตฺตํ ปาปุณึสุ. ภิกฺขุนีนํ จตุทฺทส สหสฺสานีติ.