📜
ธาตุคพฺพ รูปวณฺณนากถา
๒๓. เอวํ ราชา ธาตุคพฺเภ กตฺตพฺพ กมฺมํ นิฏฺาเปตฺวา จาตุทฺทสิ ทิวเส วิหารํ คนฺตฺวา ภิกฺขุสงฺฆํ สนฺนิปาเตสิ, สนฺนิปตฺติ ภิกฺขู ตึส สหสฺสานิ อเหสุํ ราชา ภิกฺขุสงฺฆํ วนฺทิตฺวา เอวมาห. ธาตุคพฺเภ มยา กตฺตพฺพกมฺมํ นิฏฺาปิตํ, สฺเว อาสาฬภิมุโปสถ ทิวเส อุตฺตรสาฬฺห นกฺขตฺเตน ธาตุนิธานํ ภวิสฺสติ ธาตุโย ชนาถ ภนฺเตติ ภิกฺขุสงฺฆสฺส ภารํ กตฺวา นครเมวาคฺชิ.
อถ ภิกฺขุสงฺโฆ ธาตุ อาหรณกํ ภิกฺขุํ คเวสนฺโต ปูชา ปริเวณ วาสิกํ โสฬส วสฺสุทฺเทสิกํ ฉฬภิฺํ โสณุตฺตรํ นาม สามเณรํ ทิสฺวา ตํ ปกฺโกสาเปตฺวา อาวุโส โสณุตฺตร ราชา ธาตุคพฺภํ นิฏฺาเปตฺวา ธาตุ อาภรณํ ภิกฺขุสงฺฆสฺส ภารมกาสิ. ตสฺมา ตยา ธาตุโย อาหริตพฺพาติ อาหรามิ ภนฺเต ธาตุโย กุโต ลจฺฉามีติ ปุจฺฉิ ตสฺส ภิกฺขุสงฺโฆ เอวมาห. อาวุโส โสณุตฺตร ตตาคโต มรณมฺเจ นิปนฺโน สกฺกํ เทวราชานํ อามนฺเตตฺวา มยฺหํ อฏฺโทณปฺปมาเณสุ สารีริก ธาตุสุ เอกํ โทณํ โกฬิยราชุหิ สกฺกตํ, อนาคเต ตมฺพปณฺณิ ทีเป มหาเจติเย ปติฏฺหิสฺสตีติ อาห.
อถ ¶ ภควติ ปรินิพฺพุเต โทณ พฺราหฺมโณ ธาตุโย อฏฺ โกฏฺาเส กตฺวา อฏฺนฺนํ นครวาสีนํ อทาสิ เต อตฺตโน อตฺตโน นคเร เจติยํ กาเรตฺวา ปริหรึสุ เตสุ รามคาเม โกฬิเยหิ กตเจติเย มโหเฆน ภินฺเน ธาตุกรณฺฑโก สมุทฺทํ ปวิสิตฺวา รตนวาลุกา ปิฏฺเ ฉพฺพณฺณรํสิ สมากิณฺโณ อฏฺาสิ.
นาคา ทิสฺวา มฺเชริก นาค ภวนํ คนฺตฺวา มหากาฬ นาค รฺโ อาโรเจสุํ โส ทสโกฏิ นาค สหสฺส ปริวุโต อาคนฺตฺวา คณฺธมาลาทีหิ ปูเชตฺวา สุวณฺณ-ปวาฬ-มิณิ-รชตธเช อุสฺสาเปตฺวา ปฺจงฺคิก ตุริย ปคฺคหีต นานาวิธ นาค นาฏกานํ มชฺฌหโต ธากุกรณฺฑํ มณิจงฺโคฏเก เปตฺวา สีเสนาทาย มหาสกฺการ สมฺมานํ กโรนฺโต นาคภวนํ เนตฺวา ฉนฺนวุติ โกฏิธเน ปูเชตฺวา สพฺพรตเนหิ เจติยฺจ เจติยฆรฺจ มาเปตฺวา ธาตุโย ปริหรติ. มหากสฺสปตฺเถโร อชาตสตฺตุโน ธาตุนิธานํ กโรนฺโต รามคาเม ธาตุโย เปตฺวา เสส ธาตุโย อาหริตฺวา อทาสิ ราชา รามคาเม ธาตุโย กสฺมา นาหฏาติ ปุจฺฉิ.
เถโร มหาราช ตาสํ อนฺตราโย นตฺถิ อนาคเต ตมฺพปณฺณิทีเป มหาเจติเย ปติฏฺหิสฺสนฺตีติ อาห. อโสโก ธมฺมราชาปิ ธาตุนิธานํ อุคฺฆาเฏตฺวา โอโลเกนฺโต อฏฺมํ ธาตุโทณํ อทิสฺวา อปรํ ธาตุํ โทณํ กตฺถ ภนฺเตติ ปุจฺฉิ มหาราช ตํ โกฬิเยหิ คงฺคาตีเร กต เจติเย ปติฏฺิตํ, มโหเฆน เจติเย ภินฺเน มหาสมุทฺทํ ปาวิสิ.
ตํ นาคา ทิสฺวา อตฺตโน นาคภวนํ เนตฺวา ปริหรนฺตีติ ขีณาสวา อาหํสุ ราชา นาคภวนํ นาม มม อาณาปวตฺตนฏฺานํ, ตมฺปิ อาหรามิ ภนฺเตติ อาห. มหาราช ตา ธาตุโย อนาคเต ตมฺพปณฺณิทีเป มหาเจติเย ปติฏฺหิสฺสนฺติติ นิวาเรสุํ. ตสฺมา ตฺวํ มฺเฉริก นาค ภวนํ คนฺตฺวา ตํ ปวตฺตึ นาค รฺโ นิเวเทตฺวา ธาตุโย อาหร, สฺเว ธาตุ นิธานํ ภวิสฺสตีติ. โสณุตฺตโร สาธูติ สมฺปฏิจฺฉิตฺวา อตฺตโน ปริเวณํ อคมาสิ.
ราชาปิ นครํ อนฺตฺวา นคเร เภรึ จราเปสิ- สฺเว ธาตุนิธานํ ภวิสฺสติ นาครา อตฺตโน อตฺตโน วิภวานุรูเปน อลงฺกริตฺวา คณฺธมาลาทีนิ คเหตฺวา มหาเจติยงฺคณํ โอตรนฺตุติ. สกฺโกปิ วิสฺสกมฺมํ อาณาเปสิ-สฺเว มหาเจติเย ธาตุนิธานํ ภวิสฺสติ. สกล ตมฺปปณฺณิทีปํ อลงฺกโรหีติ. โส ปุนทิวเส เอกูนโยชนสติกํ ตมฺพปณฺณิทีปํ กสีณมณฺฑลํ วิย สมํ กตฺวา รชตปฏฺฏสทิสํ วาลุกากิณฺณํปฺจวณฺณปุปฺผสมากูลํ กตฺวา ¶ สมนฺตโต ปุณฺณฆฏปนฺติโย ปาเปตฺวา สาณีหิ ปริกฺขิปิตฺวา อุปริ เจลวิตานํ พณฺธิตฺวา ปถวิตเล ถลปทุมานิ อากาเส โอลมฺพก ปทุมานิ ทสฺเสตฺวา อลงฺกต เทวสภํ วิย สชฺเชสิ. มหาสมุทฺทฺจ สนฺนิสินฺนํ ปฺจวิธ ปทุมสฺจนฺนํ อกาสิ.
ธาตุ อานุภาเวน สกล จกฺกวาฬํ คพฺโภกฺกมนาภิสมฺโพธิกาลาทิสุ วิย สชฺชิตํ อโหสิ นาคราป นคร วีถิโย สมฺมชฺชิตฺวา มุตฺตาผล สทิสํ วาลุกํ โอกิริตฺวา ลาชปฺจมก ปุปฺผานิ สโมกิริตฺวา นานาวิราค ธชปฏากาโย อุสฺสาเปตฺวา สุวณฺณฆฏ กทลิโตรณ มาลคฆิกาทีหิ อลงฺกริตฺวา นครํ สชฺเชสุ. ราชา นครสฺส จตุสุ ทฺวาเรสุ อนาถานํ มนุสฺสานํ ปริโภตฺถาย นานาปฺปการ ขาทนีย โภชนีย คณฺธมาล วตฺถาภรณ ปฺจวิธิ มุธวาส สหิต ตามฺพุลานิ จ ปาเปสิ.
อถ ราชา สพฺพาภรณ วิภูสิโต กุมุท ปนฺนวณฺณ จตุสิณฺธวยุตฺต รถวรมารุยฺห อลงฺกตํ กณฺฑุลํ หตฺถึ ปุรโต กตฺวา สุวณฺณจงฺโคฏกํ สีเส กตฺวา เสตจฺฉตฺตสฺส เหฏฺา อฏฺาสิ. ตสฺมึ ขเณ สกฺกํ เทวราชานํ เทวจฺฉรา วิย นานาภรณวิภูสิตา เทวกฺุปมา อเนก สหสฺส นาฏกิตฺถิโย เจว ทสมหาโยธา จ จตุรงฺคินี เสนา จ ราชานํ ปริวาเรสุํ.
ตถา อฏฺุตฺตร สหสฺส อิตฺถิโย จ ปุณฺณฆเฏ ครหตฺวา ปริวาเรสุํ. อฏฺุตฺตร สหสฺส อฏฺุตฺตร สรสฺสปฺปมาเณเยว ปุริสา เจว อิตฺถิโย จ ปุปฺผสมุคฺคานิ ทณฺฑทีปิกา นานาวณฺณ ธเช จ คเหตฺวา ปริวาเรสุํ. เอวํ ราชา มหนฺเตน ราชานุภาเวน นณฺทนวนํ นิกฺขนฺต เทวราชา วิย นิกฺขมิ. ตทา นานาวิธ ตุริย โฆเสหิ เจว หตฺถสฺส รถ สทฺเทหิ จ มหาปถวิภิชฺชนาการปฺปตฺตา วิย อโหสิ.
ตสฺมึ ขเณ โสณุตฺตโร อตฺตโน ปริเวเณเยว นิสินฺโน ตุริย โฆเสน รฺโ นิกฺขนฺตภาวํ ตฺวา อภิฺาปาทกํ จตุตฺถชฺฌานํ สมาปชฺชิตฺวา อธิฏฺยา ปถวิยํ นิมุชฺชิตฺวา มฺเชริก นาคภวเน มหากาฬานาครฺโ ปุรโต ปาตุรโหสิ. นาคราชา โสณุตฺตรํ ทิสฺวา อุฏฺายาสนา อภิวาเทตฺวา คณฺโธทเกน ปาเท โธวิตฺวา วณฺณ คณฺธ สมฺปนฺน กุสุเมหิ ปูเชตฺวา เอกามนฺตํ นิสีทิตฺวา กุโต อาคตตฺถ ภนฺเตติ ปุจฺฉิ ตมฺพปณฺณิ ทีปโต อาคตมฺหาหิ วุตฺเต กิมตฺถายาติ ปุจฺฉิ.
มหาราช ตมฺพปณฺณิทีเป ทุฏฺคามณิ อภย มหาราชา มหา เจติยํ กาเรนฺโต ธาตุโย ภิกฺขุสงฺฆสฺส ภารมกาสิ. มหาวิหาเร ตึสมตฺตานิ ภิกฺขุสหสฺสานิ สนฺนิปติตฺวา มหาถูปตฺถาย ปิตธาตุโย ¶ มหากาฬ นาค รฺโ สนฺติเก ิตา, ตสฺส ตํ ปวตฺตึ กเถตฺวา ธาตุโย อาหราติ มํ เปเสสุํ, ตสฺมา อิธาคโตมฺหีติ อาห.
ตํ สุตฺวา นาคราชา ปพฺพเตน วิย อชฺโฌตฺถโฏ มหนฺเตน มทามนสฺเสน อภิภูโต เอวํ จินฺเตสิ มยํ ปน อิมา ธาตุโย ปูเชตฺวา อปายโต มฺุจิตฺวา สคฺเค นิพฺพตฺติสฺสมาติ อมฺิมฺห. อยํ ปน ภิกฺขุ มหิทฺธิโก มหานุภาโว, สเจ อิมา ธาตุโย อิมสฺมึ าเน ิโต ภเวยฺยุํ, อมฺเห อภิภวิตฺวาปิ คณฺหิตุํ สกฺกุเณยฺย. ธาตุโย อปเนตุํ วฏฺฏตีติ จินฺเตตฺวา ปริสํ โอโลเกนฺโต ปริส ปริยนฺเต ิตํ วาสุลทตฺตํ นาม อตฺตโน ภาคิเนยฺยํ ทิสฺวา ตสฺส สฺมทาสิ โส มาตุลสฺส อธิปฺปายํ ตฺวา เจติยฆรํ คนฺตฺวา ธาตุกรณฺฑกํ อาทาย คิลิตฺวา สิเนรุปพฺพต ปาทมูลํ คนฺตฺวา-
โยชนสตามาวฏฺฏํ ทีฆํ ติสต โยชนํ,
ผณาเนกสหสฺสานิ-มาปิสิตฺวา มหิทฺธิโก,
สิเนรุ ปาทมูลมฺหิ-ธุมายนฺโต จ ปชฺชลํ,
อาภุชิตฺวาน โส โภเค-นิปชฺชิ วาลุกาตเล;
‘‘อเนกานิ สหสฺสานิ-อตฺตนา สทิเส อหิ,
มาปยิตฺวา สยาเปสิ-สมนฺตา ปริวาริเต,
พหู เทวา จ นาคา จ-โอสรึสุ ตหึ ตทา,
ยุทฺธํ อุภินฺนํ นาคานํ-สสฺสิสฺสาม มยํ อิติ;’’
ตโต นาคราชา ภาคิเนยฺเยน ธาตุโย อปนีตภาวํ ตฺวา เอวมาห- มม สนฺติเก ธาตุโย นตฺถิ, ตุมฺเห อิธ ปปฺจ อกตฺวา สีฆํ คนฺตฺวา ภิกฺขุสงฺฆสฺส ตํ ปวตฺตึ อาโรเจถ ภิกฺขุสงฺโฆ อฺโต ธาตุํ ปริเยสิสฺสตีติ สามเณโร อาทิเต ปฏฺาย ธาตุ อาคมนํ วตฺวา ธาตุโย ตว สนฺติเกเยว, ปปฺจํ อกตฺวา เทหีติ โจเทสิ.
ตโต นาคราชา สามเณเรน มูลมฺหิ คหิตภาวํ ตฺวา เยน เกนจิ ปริยาเยน ธาตุโย อทตฺวาว เปสิตุํ วฏฺฏตีติ จินฺเตตฺวา สามเณรํ ธาตุฆรํ เนตฺวา เจติยฺจ เจติยฆรฺจ ทสฺเสสิ. ตํ ปน เจติยฺจ เจติยฆรฺจ สพฺพรตนมยเมว อโหสิ.
วุตฺตฺเหตํ มหาวํเส
‘‘อเนกธา อเนเกหิ รตเนหิ สุสงฺขตํ,
เจติยํ เจติยฆรํ-ปสฺส ภิกฺขุ สุนิมฺมิต’’นฺติ;
ทสฺเสตฺวา จ ปน เจติยฆรโต โอรุยฺห อทฺธจณฺทกปาสาเณ ปวาฬปทุมมฺหิ ตฺวา อิมสฺส เจติยสฺส เจติยฆรสฺส จ อคฺฆํ กโรหิ ¶ ภนฺเตติ อาห สามเณโร น สกฺโกม มหาราช อคฺฆํ กาตุํ, สกเลปิ ตมฺภปณฺณิทีเป รตนานิ อิมํ อทฺธจณฺทก ปาสาณํ นาคฺฆตีติ อาห.
นาคราชา เอวํ สนฺเต มหาสกฺการฏฺานโต อปฺปสกฺการฏฺานํ ธาตูนํ นยนํ อยุตฺตํ นนุ ภิกฺขูติ อาห. สามเณโร เอวมาหมหาราช พุทฺธา นาม ธมฺมครุกา, น อามิส ครุกํ, ตุมฺเหสุ จกฺกวาฬปฺปมาณํ รตนฆรํ มาเปตฺวา สพฺพรตนสฺส ปูเรตฺวา ธาตุโย ปริหรนฺเตสุปิ เอกนาโคปิ ธมฺมาภิสมยํ กาตุํ สมตฺโถ นาม นตฺถิ ยสฺมา-
‘‘สจฺจาภิสมโย นาค-ตุมฺหากมฺปิ น วิชฺชติ. สจฺจาภิสมยฏฺานํ-เนตุํ ยุตฺตฺหิ ธาตุโย. สํสารทุกฺขโมกฺขาย-อุปฺปชฺชนฺต ตถาคตา, พุทฺธสฺส เวตฺถาทีปฺปาโย-เตน เนสฺสามิ ธาตุโย. ธาตุนิธานํ อชฺเชว-โส หิ ราชา กริสฺสติ.
ตสฺมา ปปฺจมกริตฺวา-ลหุํ เม เทหิ ธาตุเย’’ติ-อาห. เอวํ วุตฺเต นาคราชา อปฺปฏิหาโน ยุตฺวา อตฺตโน ภาคิเนยฺเยน ธาตุโย โคปิโตติ มฺมาโน เอวมาห. ตุมฺเห ภนฺเต เจติเย ธาตูนํ อตฺถิภาวํ วา นตฺถิภาวํ วา อชานนฺตา เทหิ เทหีติ วทถ. อหํ นตฺถีติ วทามิ. สเจ ปสฺสถ คเหตฺวา คจฺฉถาติ. คณฺหามิ มหาราชาติ, คณฺห ภิกฺขูติ. คณฺหามิ มหาราชาติ, คณฺห ภิกฺขูติ ติกฺขตฺตุํ ปฏิฺํ คเหตฺวา.
‘‘สุขุมํ กรํ มาปยิตฺวา-ถิกฺขู ตตฺร ิโตจ โส,
ภาคิเนยฺยสฺส วทเน-หตฺถมฺปกฺขิปฺป ตาวเท,
ธาตุกรณฺฑมทาย-ติฏฺ นาคาติ ภาสิห,
นิมุชฺชิตฺวา ปถวิยํ-ปริเวณมฺหิ อุฏฺหิ;’’
ตทา สามเณรสฺส นาเคน สทฺธึ ยุทฺธํ ปสฺสิสฺสามาติ สมาคตา เทว-นาค ปริสาป ภิกฺขุนาคสฺส วิชยํ ทิสฺวา หฏฺา ปโมทิโต ธาตุโย ปูชยนฺตาว เตเนว สห อาคมุํ, นาคราชา สามเณรสฺส คต กาเล ภิกฺขุํ วฺเจตฺวา เปสิโตมฺหีติ หฏฺตุฏฺโ ธาตุโย คเหตฺวา อาคมตฺถาย ภาคิเนยฺยสฺส สาสนํ เปเสสิ.
‘‘ภาคิเนยฺโย’ถ กุจฺฉิมฺหิ-อปสฺสิตฺวา กรณฺฑกํ,
ปริเทวมาโน อาคนฺตฺวา-มาตุลสฺส นิเวทยิ;
ตทา โส นาคราชาปิ-วฺจิตมฺห มยํ อิติ,
ปริเทวิ นาคา สพฺเพปิ-ปริเทวึสุ ปิณฺฑิตา;’’
ตโต ¶ นาคภวเน สพฺเพ นาคา สมาคนฺตฺวา เกเส มฺุจิตฺวา อุโภหิ หตฺเถหิ หทเย คเหตฺวา นีลุปฺปล สทิเสหิ เนตฺเตหิ วิลีน โสกมิว อสฺสุธารํ ปวตฺตยมานา-
‘‘ปริเทวมานา อาคนฺตฺวา-นาคา สงฺฆสฺส สนฺติเก,
พหุธา ปริเทวึส-ธาตาหรณ ทุกฺขิตา’’ติ;
ปริเทวิตฺวา จ ภิกฺขุสงฺฆสฺส เอวมาหํสุ- ภนฺเต กสฺสจิ ปีฬํ อกตฺวา อมฺหากํ ปฺุานุภาเวน ลภิตฺวา จีรปริหฏ ธาตุโย กสฺมา อนวเสสํ กตฺวา อหราเปถ อมฺหากํ สคฺคโมกฺขนฺตรายํ กโรถาติ.
’เตสํ สงฺโฆ’นุกมฺปาย-โถกํ ธาตุมทาปยิ,
เต เตน ตุฏฺา คนฺตฺวาน-ปูชาภณฺฑานิ อาหรุํ;
ตโต สกฺโก เทวานมิณฺโท วิสฺสกมฺมํ อามนฺเตตฺวา สามเณรสฺส อุฏฺิตฏฺาเน สตฺตรตนมยํ มณฺฑปํ มาเปหีติ อาห. โส ตสฺมิเยว ขเณ มณฺฑปํ มาเปสิ อถ สกฺโก ทฺวีสุ เทวโลเกสุ เทวปริสาย ปริวุโต สุวณฺณจงฺโคฏเกน สทฺธึ รตน ปลฺลงฺกมาทาย อาคนฺตฺวา ตสฺมึ มณฺฑเป ปติฏฺาเปตฺวา สามเณรสฺส หตฺถโต ธาตุกรณฺฑกํ คเหตฺวา ตสฺมึ ปลฺลงฺเก ปติฏฺาเปสิ. ตทา-
’พฺรหฺมา ฉตฺตมธาเรสิ-สนฺตุสิโต วาลวิชนึ,
มณิตาลวณฺฏํ สุยาโม-สกฺโก สงฺขนฺตุ โสทกํ;
จตฺตาโร ตุ มหาราช-อฏฺํสุ ขคฺคปาณิโน,
สมุคฺคหตฺถา ทฺวตฺตึสา-เทวปุตฺตา มหิทฺธิกา;
ปาริจฺฉตฺตก ปุปฺเผหิ ปูชยนฺตา ตหึ ิตา,
กุมาริโยปิ ทฺวตฺตึสา-ทณฺฑิทีปธรา ิตา;
ปลาเปตฺวา ทุฏฺยกฺเข-ยกฺขเสนาปติ ปน
อฏฺวีสติ อฏฺํสุ-อารกฺขํ กุรุมานกา;
วีณํ วาทยมาโนว-อฏฺา ปฺจสิโข ตหึ,
รงฺคภูมึ มาปยิตฺวา-ติมฺพรู ตุริยโฆสวา;
อเนกา เทวปุตฺตา จ-สาธุคีตปฺปโยชกา,
มหากาโล นาคราชา-ถูยมาโน อเนกธา;
ทิพฺพตุริยานิ วชฺชนฺติ-ทิพฺพสงฺคิติ วตฺตติ,
ทิพฺพคณฺธา จ วสฺสานิ-วสฺสาเปนฺติ จ เทวตา;
ตทา อิณฺทคุตฺตตฺเถโร มารสฺส ปฏิพาหนตฺถาย จกฺกวาฬปริยนฺตํ กตฺวา อากาเส โลหฉตฺตํ มาเปสิ. ปฺจนิกายิก เถรา ¶ ธาตุโย ปริวาเรตฺวา ปฺจสุ าเนสุ นิสีทิตฺวา คณสชฺฌายมกํสุ. ตสฺมึ กาเล ราชา ตํ นํ อาคนฺตฺวา สิสโต สุวณฺณ จงฺโคฏกํ โอตาเรตฺวา ธาตุ จงฺโคฏกํ อตฺตโน จงฺโคฏเก เปตฺวา ปลฺลงฺเก ปติฏฺาเปตฺวา คณฺธมาลาทีหิ ปูเชตฺวา ปฺจปติฏฺิเตน วนฺทิตฺวา สิรสิ อฺชลึ ปคฺคยฺห อกฺขีนิ อุมฺมีเลตฺวา โอโลเกนฺโต อฏฺาสิ. ตสฺมึ ขเณ ธาตุมตฺถเก เสตจฺฉตฺตํ ทิสฺสติ ฉตฺตคาหก พฺรหฺมา น ทิสฺสติ. ตถา ตาลวณฺฏ วิชนิ อาทโย ทิสฺสนฺติ คาหกา น ทิสฺสนฺติ ทิพฺพตุริยโฆส สงฺคิติโย สุยฺยนฺติ คณฺธพฺพ เทวตา น ทิสฺสนฺติ. ราชา เอตํ อจฺฉริยํ ทิสฺวา อิณฺทคุตฺตตฺเถรํ เอวมาห-เทวตา ทิพฺพฉตฺเตน ปูเชสุํ อหํ มานุส กจฺฉตฺเตน ปูเชมิ ภนฺเนติ. เถโร ยุตฺตํ มหาราชาติ อาห. ราชา อตฺตโน สุวณฺณปิณฺฑิเก เสตจฺฉตฺเตน ปูเชตฺวา สุวณฺณภึการํ คเหตฺวา อภิเสโกทกํ ทตฺวา ตํ ทิวสํ สกลตมฺพปณฺณิ ทีเป รชฺชํ อทาสิ.
ตโต สพฺพตุริยานิ ปคฺคณฺหึสุ, คณฺธมาลาทีหิ ปูเชตฺว มหนฺตํ สกฺการมกํสุ ปุน ราชา เถรํ ปุจฺฉิ - อมฺหากํ สตฺถา ทิพฺพมานุสกานิ ทฺเว ฉตฺตานิ ธาเรสิ ภนฺเต. น ทฺเว ฉตฺตานิ ตีณิ ฉตฺตานิ มหาราชาติ. อฺํ ฉตฺตํ นปสฺสามิ ภนฺเนติ. สีลปติฏฺํ สมาธิทณฺฑกํ อิณฺทฺริยสลากํ พลมาลํ มคฺคผลปตฺต สฺฉนฺนํ วิมุตฺติวรเสตจฺฉตฺตํ อุสฺสาเปตฺวา าณาภิเสกมฺปตฺโต ธมฺมรตน จกฺกํ ปวตฺเตตฺวา ทสสหสฺส จกฺกวาเฬสุ พุทฺธรชฺชํ หตฺถคตํ กตฺวา รชฺชํ กาเรสีติ ราชา ตีณิจฺฉตฺต ธารกสฺส สตฺถุโน ติกฺขตฺตุํ รชฺชํ ทมฺมีติ ติกฺขตฺตุํ ธาตุโย รชฺเชน ปูเชสิ.
ตโต ราชา เทวมนุสฺเสสุ ทิพฺพคณฺธมาลาทีหิ ปูเชนฺเตสุ อเนเกสุ ตุริยโฆส สงฺคิเตสุ วตฺตมาเนสุ ธาตุกรณฺฑกํ สีเสนาทาย รตนมณฺฑปโต นิกฺขมิตฺวา ภิกฺขุสงฺฆ ปริวุโต มหาเจติยํ ปทกฺขิณํ กตฺวา ปาจีนทฺวาเรนารุยฺห ธาตุคพฺภํ โอตริ. ตโต มหาเจติยํ ปริวาเรตฺวา ฉนฺนวุติ โกฏิปฺปมาณ อรหนฺโต อฏฺํสุ.
ราชา สีสโต ธาตุกรณฺฑกํ โอตาเรตฺวา มหารเห สยนปิฏฺเ เปสฺสามีติ จินฺเตสิ ตสฺมึ ขเณ ธาตุกรณฺฑโก รฺโ สีสโต สตฺต ตาลปฺปมาเณ าเน คนฺตฺวา สยเมว วิจริ ธาตุโย อากาสมุคฺคนฺตฺวา ทฺวตฺตึส มหา ปุริสลกฺขณ อสิติ อนุพฺยฺชนา พฺยามปฺปภา ปติมณฺฑิตํ เกตุมาโลป โสภิตํ นิล-ปีต-โลหิตาทิ เภท วิจิตฺร รํสิชาลา สมุชฺชลํ พุทฺธเวสํ คเหตฺวา คณฺฑมฺพมูเล ¶ ยมก ปาฏิหาริยํ สทิส ยมก ปาฏิหาริยํ อกํสุ. ตํ ธาตุปาฏิหาริยํ ทิสฺวา ปสีทิตฺวา อรหตฺตมฺปตฺตา เทวมนุสฺสา ทฺวาทสโกฏิโย อเหสุํ. เสสผลตฺตยํ ปตฺตา คณนปถมตีตา อเหสุํ. เอวํ ธาตุโย อเนกธา ปาฏิหาริยํ ทสฺเสตฺวา พุทฺธเวสํ วิสฺสชฺเชตฺวา กรณฺฑกํ ปวิสิตฺวา เตน สทฺธึ โอตริตฺวา รฺโ สีเส ปติฏฺหึสุ.
ราชา อมเตน วิย อภิสิตฺโต สผลํ มนุสฺสตฺต ปฏิลาภํ มฺมาโน อุโภหิ หตฺเถหิ ธาตุกรณฺฑกํ คเหตฺวา นาฏก ปริวุโต อลงฺกต สยน สมีปํ คนฺตฺวา ธาตุจงฺโคฏกํ รตนปลฺลงฺเก เปตฺวา คณฺธวาสิโตทเกน หตฺเถ โธวิตฺวา วตุชาติย คณฺเธน อุพฺพฏฺเฏตฺวา รตนกรณฺฑกํ วิจริตฺวา ธาตุโย คเหตฺวา เอวํ จินฺเตสิ.
‘‘อนากุลา เกหิจิปิ ยทิ เหสฺสสฺติ ธาตุโย,
ชนสฺส สรณํ หุตฺวา ยทิ สฺสนฺติ ธาตุโย;
สตฺถุนิปนฺนา กาเรน ปรินิพฺพาน มฺจเก,
นิปชฺชนฺตุ สุปฺตฺเต-สยนมฺหิ มหารเห’’ติ;
เอวํ จินฺเตตฺวา ปน วรสยนปิฏฺเ ธาตุโย เปสิ ตสฺมึ ขเณ ธาตุโย รฺา จินฺติต นิยาเมเนว มหารเห สยเน พุทฺธเวเสน สยึสุ.
‘‘อาสาฬหิ สุกฺกปกฺขสฺส ปนฺนรส อุโปสเถ,
อุตฺตราสาฬฺห นกฺขตฺเต เอวํ ธาตุ ปติฏฺิตา;
สห ธาตุ ปติฏฺานา อกมฺปิตฺถ มหามหี, ปาฏิหีรานิ เนกานิ ปวตฺตึสุ อเนกธา.’’
ตทหิ อุทกปริยนฺตํ กตฺวา อยํ มหาปถวี สงฺกมฺปิ สมฺปกมฺปิ สมฺปเวธิ, มหาสมุทฺโท สงฺขูภิ, อากาเส วิชฺชุลฺลตา นิจฺฉรึสุ. ขณิกวสฺสํ วสฺสิ, ฉ เทวโลกา เอกโกลาหล มโหสิ ราชา เอตํ อจฺฉริยํ ทิสฺวา ปสนฺโน อตฺตโน กฺจน มาลิก เสตจฺฉตฺเตน ธาตุโย ปูเชตฺวา ตมฺพปณฺณิทิเป รชฺชํ สตฺตาหํ ทตฺวา ตึส สตสหสฺสคฺฆนกํ อลงฺการ ภณฺฑํ โอมฺุจิตฺวา ปูเชสิ. ตถา สพฺพาปิ นาฏกิตฺถิโย อมจฺจา เสส มหาชโน เทวา จ สพฺพาภรณานิ ปูเชสุํ ตสฺมา-
ติฏฺนฺตํ สุคตํ ติโลกมหิตํ โย ปูชเย สาทรํ,
โย วา สาสป พีชมตฺตมฺปิ ตํ ธาตุํ นโร ปูชเย;
เตสํ ปฺุผลํ สมานมีติ ตํ จิตฺตปฺปสาเท สเม,
ตฺวา ตํ ปรินิพฺพุเตปิ สุคเต ธาตุํ พุโธ ปูชเย’ติ;
ตโต ¶ ราชา จีวรวตฺถานิ เจว คุฬ-สปฺปิ อาทิ เภสชฺชานิ จ สงฺฆสฺส ทตฺวา สพฺพรตฺตึ คณสชฺฌายํ กาเรสิ ปุน ทิวเส นคเร เภรึ จราเปสิ มหาชโน อิมํ สตฺตาหํ คณฺธมาลาทีนิ อาทิย คนฺตฺวา ธาตุโย วนฺทตูติ อิณฺทคุตฺตตฺเถโรปิ สกล ตมฺพปณฺณิ ทีเป มนุสฺสา ธาตุโย วนฺทิตุกามา, ตํ ขณํเยว อาคนฺตฺวา วนฺทิตฺวา ยถาฏฺานํ คจฺฉนฺตูติ อธิฏฺาสิ.
เต ตเถว ธาตุโย วนฺทิตฺวา คมึสุ ราชา สตฺตาหํ สงฺฆสฺส มหาทานํ ปวตฺเตตฺวา สตฺตาหสฺส อจฺจเยน ธาตุคพฺเภ มยา กตฺตพฺพกิจฺจํ นิฏฺาปิตํ, ธาตุคพฺภํ ปิทหถ ภนฺเตติ สงฺฆสฺส อาโรเจสิ. สงฺโฆ อุตฺตรสุมน สามเณเร อามนฺเตตฺวา ตุมฺเหหิ ปุพฺเพ อาหฏ เมทวณฺณ ปาสาเณน ธาตุ คพฺภํ ปิทหถาติ อาห. เต สาธูติ สมฺปฏิจฺฉิตฺวา ธาตุคพฺภํ ปิทหึสุ.
ตโต ขีณาสวา ธาตุคพฺเภ คณฺธา มา สุสนฺตุ มาลา มา มิลายนฺตุ. ทีปา มา นิพฺพายนฺตุ รตนานิ มา วิวณฺณานิ โหนฺตุ ปูชนียภณฺฑานิ มา นสฺสนฺตุ. เมทวณฺณ ปาสาณา สนฺธียนฺตุ, ปจฺจตฺถิกานํ โอกาโส มา โหตูติ อธิฏฺหึสุ.
เอวํ ราชา ธาตุ นิธาเปตฺวา ปุน นคเร เภรึ จราเปสิ มหา เจติเย ธาตุํ นิธาเปตฺวา ธาตุํ อาหริตฺวา นิธานํ กโรนฺตูติ. มหาชโน อตฺตโน อตฺตโน พลานุรูเปน สุวณฺณ รชตาทิ กรณฺเฑ การาเปตฺวา ตตฺถ ธาตุโย ปติฏฺาเปตฺวา ธาตุนิธานสฺสุปริ เมทวณฺณ ปาสาณ ปิฏฺิยํ นิทหึสุ. สพฺเพหิ สนฺนิหิต ธาตุโย สหสฺสมตฺตา อเหสุนฺติ.
อิติ สาธุชน มโนปสาทนตฺถาย กเต ถูปวํเส ธาตุนิธาน กถา นิฏฺิตา.
๒๔. ตโต ราชา ตํ สพฺพํ ปิทเหตฺวา เจติยํ กโรนฺโต อุทเรน สทฺธึ จตุรสฺส โกฏฺกํ นิฏฺาเปสิ อถ ฉตฺตกมฺเม สุธากมฺเม จ อนิฏฺิเตเยว มารณนฺติก โรเคน คิลาโน หุตฺวา ทีฆวาปิโต กนิฏฺภาตรํ ปกฺโกสาเปตฺวา เจติเย อนิฏฺิตํ ฉตฺตกมฺมํ สุธากมฺมฺจ สีฆํ นิฏฺาเปตฺวา มํ โตเสหิ ตาตาติ อาห. โส รฺโ ทุพฺพลภาวํ ตฺวา อนฺตเร อนิฏฺิตกมฺมํ กาตุํ น สกฺกาติ สุทฺธวตฺเถหิ กฺจุกํ กาเรตฺวา เจติเย ปฏิมฺุจาเปตฺวา จิตฺตกาเรหิ กฺจุก มตฺถเก เวทิกา จ ปุณฺณฆฏ ปฺจงฺคุลิ ปนฺติโย จ การาเปสิ.
นฬกาเรหิ เวฬุมย ฉตฺตํ กาเรตฺวา ขรปตฺตมเย จณฺทสูริยมณฺฑเล มุทฺธนิ เวทิกา กาเรตฺวา ลาขากุกุฏฺเกหิ ตํ วิจิตฺตํ กตฺวา ถูปกมฺมํ นิฏฺิตนฺติ รฺโ อโรเจสิ ราชา เตน หิ มํ ¶ มหาเจติยํ ทสฺเสหีติ วตฺวา สิวิกาย นิปชฺชิตฺวา เจติยา ปทกฺขิณํ กตฺวา ทกฺขิณทฺวาเร ภูมิสยนํ ปฺาเปตฺวา ตตฺถ นิปนฺโน ทกฺขิเณน ปสฺเสน สยิตฺวา มหาถูปํ วามปสฺเสน สยิตฺวา โลหปาสาทํ โอโลเกนฺโต ปสนฺน จิตฺโต อโหสิ. ตทา รฺโ สาสนสฺส พหูปการภาวํ สลฺลกฺเขตฺวา คิลาน ปุจฺฉนตฺถาย ตโต ตโต อาคตา ภิกฺขุ ฉนฺนวุติ โกฏิโย ราชานํ ปริวาเรตฺวา อฏฺํสุ. ตโต สงฺโฆ วคฺค วคฺคา หุตฺวา คณสชฺฌายํ อกาสิ.
ราชา ตสฺมึ สมาคเม เถรปุตฺตาภยตฺเถรํ อทิสฺวา เอวํ จินฺเตสิ. โส มยิ ทมิเฬหิ สทฺธึ อฏฺวีสติ มหายุทฺเธ กยิรมาเส อปจฺโจสกกิตฺวา อิทานิ มรณยุทฺเธ วตฺตมาเณ มยฺหํ ปราชยํ ทิสฺวา มฺเ นาคจฺฉตีติ. ตทา เถโร กริณฺท นที สีเส ปชฺชลิต ปพฺพเต วสนฺโต รฺโ ปริวิตกฺกํ ตฺวา ปฺจสต ขีณาสว ปริวุเสตา อากาเสนาคนฺตฺวา รฺโ ปุรโต ปาตุรโหสิ.
ราชา เถรํ ทิสฺวา อตฺตโน ปุรโต นิสีทาเปตฺวา เอวมาห ภนฺเต ตุมฺเหหิ สทฺธึ ทสมหา โยเธ คเหตฺวา ทมิเฬหิ สทฺธิ ยุชฺฌึ. อิทานิ เอกโกว มจฺจูนา สทฺธึ ยุชฺฌิตุํ อารภึ. มจฺจุ สตฺตุมฺปน ปราเชตุํ น สกฺโกมีติ. ตโต-
เถรปุตฺตาภยตฺเถโร มา ภายิ มนุชาธิป,
กิเลส สตฺตุํ อชินิตฺวา อเชยฺโย มจฺจูสตฺตุโก;
อิติ วตฺวา เอวํ อนุสาสิ. มหาราช สพฺโพเยว โลก สนฺนิวาเส ชาติยา อนุคโต, ชราย อนุสโฏ, วฺยาธินา อภิภูโต, มรเณน อพฺภาหโต. เตตาห-
‘‘ยถาปิ เสลา วิปุลา-นหํ อาหจฺจ ปพฺพตา,
สมนฺตา อนุปริเยยฺยุํ-นิปฺโปเถนฺตา จตุทฺทิสํ;
เอวํ ชรา จ มจฺจุ จ-อธิวตฺตนฺติ ปาณิโน,
ขตฺติโย พฺราหฺมเณ เวสฺเส สุทฺเท จณฺฑาล ปุกฺกุเส,
น กิฺจิ ปริวชฺเชติ-สพฺพเมวาภิมทฺทติ;
น ตตฺถ หตฺถินํ ภูมิ-น รถานํ น ปตฺติยา,
น จาปิ มนฺตยุทฺเธน-สกฺกา เชตุํ ธเนน วา’’ติ;
ตสฺมา อิทํ มรณํ นาม มหายสานํ มหาสมฺมตาทีนํ มหา ปฺุานํ โชติยาทีนํ มหาถามานํ พลเทวาทีนํ อิทฺธิมนฺตานํ มหาโมคฺคลฺลานาทีนํ ปฺาวนฺตานํ สาริปุตฺตาทีนํ สยมฺภูาเณน อธิคต สจฺจานํ, ปจฺเจกพุทฺธานํ สพฺพคุณสมนฺนาคตานํ สมฺมาสมฺพุทฺธานมฺปิ อุปริ นิราสงฺกเมว ปตติ กิมงฺคปนฺเสุ สตฺเตสุ.
ตสฺมา- ¶
มหายสา ราชวรา คตา เต สพฺเพ มหาสมฺมต อาทโยปิ,
อนิจฺจภาวํ พลเทว อาทิ มหาพลา เจว ตถา คมึสุ;
เย ปฺุวนฺตานิ คตา ปสิทฺธึ มหทฺธนํ โชติยเมณฺฑกาที,
อุปาวิสึ วจฺจุมุขํ สโภคา สพฺเพปิ เต ราหุมุขํ สสีว;
โย อิทฺธิมนฺเตสุ ตถาคตสฺส ปุตฺเตสุเสฏฺโ อิติ วิสฺสุโตปิ,
เถโร มหาราชสเหว อิทฺธิพเลน โส มจฺจุมุขํ ปวิฏฺโ;
สพฺเพสุ สตฺเตสุ ชินํ เปตฺวา เนวตฺถิ ปฺาย สโมปิ เยน,
โส ธมฺมเสนาปติ สาวโกปิ คโต มหาราช อนิจฺจตํ’จ;
สยมฺภูาณสฺส พเลน สนฺตึ คตา มหาราช สยมฺภูโนปิ,
สพฺเพปิ เต าณพลูป ปนฺนา อนิจฺจตํ เนว อติกฺกมึสุ;
ติโลกนาโถ ปุริสุตฺตโม โส อนิจฺจภาวํ สมติกฺกมิตฺวา,
นาสกฺขิ คนฺตุํ สุคโตปิ ราช อฺเสุ สตฺเตสุ กถาว นตฺถิ;
ตสฺมา มหาราช ภเวสุ สตฺตา สพฺเพปิ นาสุํ มรณา วิมุตฺตา,
สพฺพมฺปิ สงฺขารคตํ อนิจฺจํ ทูกฺขํ อนตฺตาติ วิจินฺตยสฺสุ;
‘‘ทุติเย อตฺตภาเวปิ ธมฺมจฺฉณฺโท มหา หิ เต,
อุปฏฺิเต เทวโลเก หิตฺวา ทิพฺพสุขํ ตุวํ;
อิธาคมฺม พหุํ ปฺุํ อกาสิ จ อเนกธา,
กรณมฺเปก รชฺชสฺส สาสนชฺโชตนาย เต;
มหา ราช กตํ ปฺุํ ยาวชฺช ทิวสา ตยา,
สพฺพํ อนุสฺสเรเถว สุขํ สชฺชุ ภวิสฺสติ;
ตํ สุตฺวา ตุฏฺมานโส ราชา ภนฺเต ตุมฺเห มจฺจุยุทฺเธปิ อปสฺสยาติ วตฺวา ลทฺธสฺสาโส ปฺุโปตฺถกํ วาเจตุํ อาณาเปสิ เลขโก ปฺุโปตฺถกํ เอวํ วาเจสิ.
‘‘เอกูนสตวิหารา มหาราเชน การิตา,
เอกูนสตโกฏีหิ วิหาโร มริจฏฺฏิ จ;
อุตฺตโม โลหปาสาโท ตึสโกฏีหิ การิโต,
มหาถูเป อนคฺฆานิ การิตา จตุวีสติ;
มหาถูปมฺหิ เสสานิ กริตานิ สุพุทฺธินา,
โกฏิสหสฺสํ อคฺฆนฺติ มหาราช ตยา ปุน;
โกฬมฺพ นาม มเลย อกฺขกฺขายิก ฉาตเก,
กุณฺฑลานิ มหคฺฆานิ ทุเว ทตฺวาน คณฺหิย;
ขีณาสวานํ ¶ ปฺจนฺนํ มหาเถรานมุตฺตโม,
ทินฺโน ปสนฺนจิตฺเตน กงฺคุ อมฺพิล ปิณฺฑโก;
จูฬงฺคณิย ยุทฺธมฺหิ ปรชฺฌิตฺวา ปลายตา,
กาลํ โฆสาปยิตฺวาน อาคตสฺส วิหายสา;
ขีณาสวสฺส ยติโน อตฺตานมนเปกฺขิย,
ทินฺนํ สรก ภตฺตนฺติ ปฺุโปตฺถํ อวาจยิ;
๒๕. ตํ สุตฺวา ราชา ตุสฺสิตฺวา เปหิ เปหิ ภเณติ วตฺวา เอวมาห. มริจวฏฺฏิ วิหารมหสตฺตาเห ถูปารมฺหสตฺตาเห จ จาตุทฺทิส อุภโต สงฺฆสฺส มหารหํ มหาทานํ ปวตฺเตสึ. จตุวีสติ มหาวิสาขปูชา กาเรสึ ตมฺพปณฺณิทีเป มหาภิกฺขุสงฺฆสฺส ติกฺขตฺตุํ จีวรมทาสึ สตฺต สตฺต ทีนานิ ลงฺกา รชฺชํ สาสนสฺส ปฺจกฺขตฺตุํ อทาสึ สปฺปิ สนฺนิตฺต สุปริสุทฺธ วฏฺฏิยา ทฺวาทสาเนสุ, สตฺตํ ทีปสหสฺสํ ชาเลสึ อฏฺารสฺสุ าเนสุ คิลานานํ เวชฺเชหิ เภสชฺชฺจ ภตฺตฺจ นิจฺจํ ทาเปสิ. จตุจตฺตาลีส าเนสุ เตลุลฺโลปกฺจ อทาสึ. ตตฺตเกสุเยว าเนสุ ฆตปกฺกชาลปูเว ภตฺเตน สทฺธึ นิจฺจํ ทาเปสึ.
มาเส มาเส อฏฺสุ อุโปสถทิวเสสุ ลงฺกาทีเป สพฺพวิหาเรสุ ทีปเตลํ ทาเปสึ. อามิส ทานโต ธมฺมทานํ มหนฺตนฺติ สุตฺวา เหฏฺํ โลหปาสาเท ธมฺมาสเน นิสีทิตฺวา มงฺคล สุตฺตํ โอสาเรตุํ อารภิตฺวาปิ สงฺฆ คารเวน โอสาเรตุํ นาสกฺขึ. ตโต ปฏฺาย ธมฺมเทสเก สกฺกริตฺวา สพฺพวิหาเรสุ ธมฺมกถํ กถาเปสึ เอเกกสฺส ธมฺมกถิกสฺส นาฬ นาฬิปฺปมาณานิ สปฺปิผาณิต สกฺขรานิ จตุรงฺคุล มุฏฺิปฺปมาณํ ยฏฺิมธุกํ สาฏกทฺวยฺจ มาสสฺส อฏฺสุ อุโปสถ ทิเสสุ ทาเปสึ. เอตํ สพฺพมฺปิ อิสฺสริเย ตฺวา ทินฺนตฺตา มม จิตฺตํ ส อาราเธติ. ชีวิตํ ปน อนเปกฺขิตฺวา ทุคฺคเตน มยา ทินฺนทานทฺวยเมว อาราเธตีติ.
ตํ สุตฺวา อภยตฺเถโร มหาราช ปสาทนียฏฺาเนเยว ปสาทํ อกาสิ ตํ ปน ปิณฺฑปาตทฺวยํ ปริสฺส ปีฬํ อกตฺวา ลทฺธ ธมฺมิก ปจฺจยตฺตา อตฺตานํ อนวโลเกตฺวา อสชฺชมาเนน ทินฺนตฺตา ปฏิคฺคาหกานํ ยาวทตฺถํ กตฺวา ทินฺนตฺตา ปีติปาโมชฺชํชนยิตฺวา พลว สทฺธาย ทินฺนตฺตา เทยฺยธมฺมสฺส นิรวเสสํ ปริโภคํ คตตฺตาติ อิเมหิ ปฺจหิ การเณหิ มหนฺตตฺติ วตฺวา มหาราช กงฺคุ อมฺพิลิ ปิณฺฑคาหกตฺเถเรสุ มลิยมหาเทวตฺเถโร สมนฺตกูเฏ ปฺจนฺนํ ภิกฺขุสตานํ ทตฺวา ปริภฺุชิ ปถวิ จาลนก ธมฺมคุตฺตตฺเถโร กลฺยาณีย วิหาเร ปฺจนฺนํ ภิกฺขุสตานํ ทตฺวา ปริภฺุชิ.
ตลงฺครวาสี ¶ ธมฺมคุตฺตตฺเถโรปิ ปิยงฺคุทีเป ทฺวาทสนฺนํ ภิกฺขุสหสฺสานํ ทตฺวา ปริภฺุชิ. มงฺคณวาสี จุฬติสฺสตฺเถโร เกลาสกูเฏ วิหาเร สฏฺิสหสฺสานํ ภิกฺขูนํ ทตฺวา ปริภฺุชิ มหาภคฺคตฺเถโรปิ อุกฺกานคร วิหาเร สตฺตสตานํ ภิกฺขูนํ ทตฺวา ปริภฺุชิ สรก ภตฺตคาหกตฺเถโร ปน ปิยงฺคุทีเป ทฺวาทสนฺนํ ภิกฺขุสหสฺสานํ ทตฺวา ปริโภคมกาสีติ วตฺวา รฺโ จิตฺตํ หาเสสิ.
ราชา จิตฺตํ ปสาเทตฺวา เอวมาห-อหมฺภนฺเต จตุวีสติ วสฺสานิ รชฺชํ กาเรนฺโต ภิกฺขุสงฺฆสฺส ปหูปกาโร อโหสึ. กาโยปิ เม สงฺฆสฺส อุปการโก โหตุ สงฺฆทาสสฺส เม สรีรํ มหาเจติยสฺส ทสฺสนฏฺาเน สงฺฆสฺส กมฺมมาลเก ฌาเปถาติ. ตโต กนิฏฺํ อามนฺเตตฺวา’ตาต! ติสฺส! มหาถูเป อนิฏฺิตํ กมฺมํ สาธุกํ นิฏฺาเปสิ. สายํ ปาโต จ มหาถูเป ปุปฺผปูชํ กาเรตฺวา ติกฺขตฺตุํ อุปหารํ กาเรหิ. มยา ปิตํ ทานวฏฺฏํ สพฺพํ อปริหาเปตฺวา สงฺฆสฺส กตฺตพฺพกิจฺเจสุ สทา อปฺปมตฺโต โหหี’ติ อนุสายิตฺวา ตุณฺหิ อโหสิ.
ตสฺมึ ขเณ ภิกฺขุ คณสชฺฌายํ อารภึสุ เทวตา ปน ฉเทว โลกโต ฉ รเถ คเหตฺวา อาทาย ปฏิปาฏิยา เปตฺวา มหาราช อมฺหากํ เทวโลโก รมณีโย, อมฺหากํ เทวโลโก รมณีโยติ วตฺวา อตฺตโน อตฺตโน เทวโลกํ อาคมนตฺถาย ยาจึสุ ราชา เตสํ วจนํ สุตฺวา ยาวาหํ ธมฺมํ สุณามิ- ตาว อธิวาเสถาติ เต หตฺถสฺาย นิวาเรสิ สงฺโฆ คณสชฺฌายํ นิวาเรสีติ มฺิตฺวา สชฺฌายํ ปาเปสิ.
ราชา กสฺมา ภนฺเต คณสชฺฌายํ เปถาติ อาห. มหาราช ตยา หตฺถสฺาย นิวาริตตฺตาติ. ภนฺเต ตุมฺหากํ สฺํ นาทาสึ. เทวตา ฉเทวโลกโต ฉ รเถ อาเนตฺวา อตฺตโน อตฺตโน เทวโลกํ คนฺตุํ ยาจนฺติ ตสฺมา เตสํ ยาวาหํ ธมฺมํ สุณามิ ตาว อาคเมถาติ สฺํ อทาสินฺติ ตํ สุตฺวา เกจิ อยํ ราชา มรณภยภิโต วิปฺปลปติ, มรณโต อภายนก สตฺโต นาม นตฺถีติ มฺึสุ.
ตโต อภยตฺเถโร อาห กถํ มหาราช สทฺทหิตุํ สกฺกา ฉ เทวโลกโต ฉ รถา อานีตาติ ตํ สุตฺวา ราชา อากาเส ปุปฺผทามานิ ขิปาเปสิ. ตานิ คนฺตฺวา วิสุํ รถธุเร โอลมฺพึสุ มหาชโน อากาเส โอลมฺพนฺตานิ ปุปฺผทามานิ ทิสฺวา นิกฺกงฺโข อโหสิ.
ตโต ราชา เถรํ ปุจฺฉิ-กตโม ปน ภนฺเต เทวโลโก รมณีโยติ. ตุสิตภวนํ ปน มหาราช รมณียํ, พุทฺธภาวาย สมยํ โอโลเกนฺโต เมตฺเตยฺโย โพธิสตฺโตปิ ตสฺมึเยว วสตีติ อาห.
ตํ ¶ สุตฺวา ราชา ตสฺมึ อาลยํ กตฺวา มหาถูปํ โอโลเกนฺโต นิปนฺโนว จวิตฺวา สุตฺตปฺปพุทฺโธ วิย ตุสิต ภวนโต อาหฏ. รเถ นิพฺพตฺติตฺวา อตฺตโน กตปฺุสฺส ถลํ มหาชนสฺส ปากฏํ กาตุํ รเถเยว ตฺวา ทิพฺพาภรณ วิภูสิโต มหาชนสฺส ปสฺสนฺตสฺเสว ติกฺขตฺตุํ มหาถูปํ ปทกฺขิณํ กตฺวา ภิกฺขุสงฺฆฺจ วนฺทิตฺวา ตุสิตภวนํ อคมาสิ.
เอวํ อสาเร นิจเย ธนานํ อนิจฺจสงฺฆํ สตฺตํ สปฺา,
กตฺวน จาคํ รตนตฺตยมหิ อาทาย สารํ สุคตึ วชนฺติ;
รฺโ นาฏกตฺถิโย มตภาวํ ตฺวา ยตฺถ ิตา มกุฬํ โมจยึสุ ตตฺถํ าเน กตสาลา มกุฬมุตฺตสาลานามชาตา. รฺโ สรีรสฺมึ จิตกํ อาโรปิเต ยตฺถ มหาชโน หตฺเถ ปคฺคเหตฺวา วิรจิ. ตตฺถ กตสาลา วิรจิตฺถสาลา นาม ชาตา. รฺโ สรีรํ ยตฺถ ฌาเปสุํ - โส สีมามาลโก ราชมาลโก นาม ชาโต. อถ รฺโ กนิฏฺภาตา สทฺธาติสฺสมหาราชา นาม หุตฺวา เจติเย อนิฏฺตํ ชตฺตกมฺมํ สุธากมฺมฺจ นิฏฺาเปตฺวา ถูปมกาสีติ
อิติ สาธุชน มโนปสาทนตฺถาย กเต ถูปวํเส มหาเจติเย กตา นิฏฺิตา.
๒๖. เอตรหิ ทุฏฺคามณิ อภย มหาราชสฺส ปิตา กากวณฺณติสฺส ราชา เมตฺเตยฺยสฺส ภควโต ปิตา ภวิสฺสติ. วิหารมหาเทวี มาตา ภวิสฺสติ. ทุฏฺคามิณิ อภโย อคฺคสาวโก ภวิสฺสติ. กนิฏฺโ ทุติย สาวโก ภวิสสติ. รฺโ ปิตุจฺฉา อนุฬาเทวี อคฺคมเหสี ภวิสฺสติ. รฺโ ปุตฺโต สาลิ ราชกุมาโร ปุตฺโต ภวิสฺสติ. ภณฺฑาคาริก สงฺฆามจฺโจ อคฺคุปฏฺาโก ภวิสฺสติ ตสฺสามจฺจสฺส ธีตา อคฺคุปฏฺายิกา ภวิสฺสตีติ เอวํ สพฺเพปิ กตาธิการา เหตุ สมฺปนฺนา ตสฺส ภควโต ธมฺมํ สุตฺวา ทุกฺขสฺสนฺตํ กริตฺวา อนุปาทิเสสาย นิพฺพานธาตุยา ปรินิพฺพายิสฺสนฺตีติ.
เอตฺตาวตา จ
มหิณฺทเสน นามมฺหิ วสนฺโต ปริเวณเก,
ปตฺตจีวรปาโท? โย ปิฏกตฺตย ปารโค;
สทฺธาสิลคุณุเปโต สพฺพสตฺตหิเต รโต,
เตน สาธุ สมชฺฌิฏฺโ ยมหํ กาตุมารภึ;
โสทานิ นิฏฺํ สมฺปตฺโต ถูปวํโส อนากุโล,
ปริปุณฺโณ สงฺขถา สาธุ ปณฺฑิเตหิ ปสํสิโต;
ยํ ¶ ปตฺตํ กุสลํ กมฺมํ กโรนฺเตน อิมํ มยํ,
เตน เอเตน ปฺุเน สตฺตา คจฺฉนฺตุ นิพฺพุตึ;
อนนฺตราเยน ยถา จ สิทฺธึ
มูปาคโต ถูปวรสฺส วํโส,
ตเถว สทฺธมฺมสิตา ชนานํ
มโน รถา สีฆมุเปนฺตุ สิทฺธึ;
ปริสมฺภิทามคฺคสฺส เยน ลีลตฺถ ทีปนิ
ฏีกา วิรจิตา สาธุ สทฺธมฺโมทย กามินา;
ตถา ปกรเณ สจฺจสงฺเขเป อตฺถทีปนา,
ธีมตา สุกตา เยน สุฏฺุ สีหฬ ภาสโต
วิสุทฺธิมคฺค สงฺเขเป เยน อตฺถปฺปกาสนา,
โยคี นมุปการาย กตา สีหฬภาสโต;
ปรกฺกม นริณฺทสฺส สพฺพภูปาน เกตุโน,
ธมฺมาคาเร นิยุตฺโต โย ปิฏกตฺตย ปารโค;
สาสนํ สุฏฺิตํ ยสฺส อนฺเตวาสิก ภิกฺขุสุ,
เตน วาจิสฺสรตฺเถร ปาเทน ลิขิโต อยนฺติ;
ถูปวํโส นิฏฺิโต.