📜
ธาตุวํโส ¶
นโม ตสฺส ภควโต อรหโต สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส
๑. ตถาคตสฺสาคมนกถา
สมฺพุทฺธมตุลํ สุทฺธํ ธมฺมํ สงฺฆํ อนุตฺตรํ,
นมสฺสิตฺวา ปวกฺขามิ ธาตุวํสปฺปกาสนํ;
ติกฺขตฺตุมคมา นาโถ ลงฺกาทีปํ มโนรมํ,
สตฺตานํ หิตมิจฺฉนฺโต สาสนสฺส จิรฏฺิตึ.
ตตฺถ ติกฺขตฺตุมคมา นาโถ’ติ อนมตคฺเค สํสารวฏฺเฏ ปรินาเมตฺวา อปฺปติสรณภาวปฺปตฺตานํ โลกิยโลกุตฺตรสุขนิปฺผาทนภาเวน นาโถ ปติสรณ ภูโต ภควา พุทฺธธมฺมสงฺฆรตนตฺตยมคฺคํ อาจิกฺขนฺโต ลงฺกาทีปํ ติกฺขตฺตุํ คโต. ตตฺถ ปมคมเน ตาว โพธิมณฺฑํ อารุยฺห ปุรตฺถีมาภิมุโข นิสีทิตฺวา สูริเย อนตฺถมิเตเยว มารพลํ วิธเมตฺวา, ปมยาเม ปุพฺเพนิวาสาณํ อนุสฺสริตฺวา มชฺฌิมยาเม จุตุปปาตาณํ ปตฺวา ปจฺฉิมยามาวสาเน ปจฺจยากาเร าณํ โอตาเรตฺวา ทสพลจตุเวสารชฺชาทิ คุณปติมณฺฑิตํ สพฺพฺุตาณํ ปฏิวิชฺฌิตฺวา โพธิมณฺฑปฺปเทเส อนุกฺกเมน สตฺตสตฺตาหํ วีตินาเมตฺวา อฏฺเม สตฺตาเห อชปาลนิคฺโรธมูเล นิสินฺโน ธมฺมคมฺภิรตํ ปจฺจเวกฺขเนน อปฺโปสฺสุกฺกตํ อาปชฺชมาโน ทสสหสฺส พฺรหฺมปริวาเรน สหมฺปติมหาพฺรหฺมุนา อายาจิตธมฺมเทสโน หุตฺวา ¶ พุทฺธจกฺขุนา โลกํ โอโลเกนฺโต ปฺจวคฺคิยานํ ภิกฺขุนํ พหูปการกํ อนุสฺสริตฺวา อุฏฺายาสนา กาสีนํ ปุรํ คนฺตฺวา อฺาโกณฑฺปฺปมุเข อฏฺารส พฺรหฺมโกฏิโย อมตํ ปาเยนฺโต ธมฺมจกฺกํ ปวตฺเตตฺวา ปกฺขสฺส ปฺจมิยํ ปฺจวคฺคิเย สพฺเพปิ เต อรหนฺเต ปติฏฺาเปตฺวา ตํ ทิวสเมว ยสกุลปุตฺตสฺส รตฺติภาเค โสตาปตฺติผลํ ทตฺวา ปุนทิวเส อรหนฺตํ ทตฺวา ตสฺส สหายเก จตุปฺาสชเน อรหนฺตํ ปาเปตฺวา เอวํ โลเก เอกสฏฺิยา อรหนฺเตสุ ชาเตสุ วุตฺถวสฺโส ปวาเรตฺวา, ‘จรถ ภิกฺขเว จาริก’ นฺติ ภิกฺขุ ทิสาสุ เปเสตฺวา สยํ อุรุเวลํ คจฺฉนฺโต อนฺตรามคฺเค กปฺปาสิกวนสณฺเฑ ภทฺทวคฺคิเย กุมาเร ตึสชเน วิเนตฺวา เอหิภิกฺขุภาเวน ปพฺพาเชตฺวา อุรุเวลํ คนฺตฺวา อฑฺฒุฑฺฒานิ ปาฏิหาริยสหสฺสานิ ทสฺเสนฺโต อุรุเวลกสฺสปาทโย สหสฺสชฏิลปริวาเร เตภาติกชฏิเล วิเนนฺโต ตตฺเถว วิหาสิ. อปรภาเค องฺคมคธรฏฺวาสิโน อุรุเวลกสฺสปสฺส มหายฺํ อุปฏฺาเปสุํ. โส ปน อิจฺฉาจาราภิภูโต จินฺเตสิ? ‘‘สจายํ มหาสมโณ อิมสฺส สมาคมสฺส มชฺเฌ ปาฏิหาริยํ กเรยฺย ลาภสกฺกาโร เม ปริหายิสฺสติ’’ติ. ตสฺเสวํ ปวตฺตอชฺฌาสยํ ตฺวา ปาโตว อุตฺตรกุรุโต ภิกฺขํ อาหริตฺวา อโนตตฺเต อาหารํ ปริภฺุชิตฺวา สายนฺห สมเย ผุสฺสปุณฺณมีอุโปสถทิวเส ลงฺกาทีปสฺสตฺถาย ลงฺกาทีปมุปาคมิ.
ตสฺส ปน ทีปสฺส มหาคงฺคาย ทกฺขิณปสฺเส อายามโต ติโยชเน ปุถุลโต เอกโยชนปฺปมาเณ มหานาควนุยฺยาเน ยกฺขสมาคมสฺส มชฺเฌ ตสฺส อุปริ มหิยงฺคณถูปสฺส ปติฏฺานฏฺาเน อากาเสเยว ีโต วุฏฺิวาตนฺธการํ ทสฺเสตฺวา เตสํ ภยํ อุปฺปาเทสิ. เต ภเยน อุปทฺทุตา ‘‘กสฺส นุ โข อิมํ กมฺม’’นฺติ อิโต จิโต โอโลเกนฺโต อทฺทสํสุ ภควนฺตํ อากาเส นิสินฺนํ. ทิสฺวาน ภควนฺตํ อภยํ ยาวึสุ. เตสํ ภควา อาห?
‘‘สเจ ¶ ตุมฺเห อภยํ อิจฺฉถ มยฺหํ นิสชฺชฏฺานสฺส โอกาสํ เทถา’’ติ. สพฺเพปิ เต ตสฺส นิสชฺชฏฺานํ อทํสุ. ภควา นิสชฺชาย โอกาสํ คเหตฺวา เตสํ ภยํ วิโนเทตฺวา เตหิ ทินฺเน ภุมิภาเค จมฺมขณฺฑํ ปตฺถริตฺวา นิสีทิ. นิสินฺโนว ปน ภควา จมฺมขณฺฑํ ปสาเรสิ. เต ยกฺขา ภีตตสิตา อฺตฺถ คนฺตุํ อสหมานา สมนฺตโต สาครตีเร ราสิภูตา อเหสุํ. สตฺถา คิริทีปํ อิทฺธานุภาเวน อาหริตฺวา ทสฺเสสิ. เตสุ ตตฺถ ปติฏฺิเตสุ ปุน ยถาฏฺาเนว เปตฺวา ปตฺถริตจมฺมขณฺฑมฺปิ สํขิปิ. ตสฺมึ ขเณ ตโต ตโต เทวา สนฺนิปตึสุ. เตสํ สมาคเม ธมฺมํ เทเสสิ. อเนเกสํ ปาณโกฏีนํ ธมฺมาภิสมโย อโหสิ. สรเณสุ จ สีเลสุ จ ปติฏฺิตา อสงฺเขยฺยา อเหสุํ. สุมนกูเฏ ปน มหาสุมนเทโว โสตาปตฺติผลํ ปตฺวา อตฺตโน ปูชนียํ ภควนฺตํ ยาจิ. ภควา เตน ยาจิโต สีสํ ปาณินา ปรามสิตฺวา เกสธาตุํคเหตฺวา ตสฺส อทาสิ. ทตฺวา จ ปน ลงฺกาทีปํ ติกฺขตฺตุํ ปทกฺขิณํ กตฺวา ปริตฺตํ กตฺวา อารกฺขํ สํวิธาย ปุน อุรุเวลเมว อาคโต. โส ปน เกสธาตุโย สุวณฺณจงฺโคฏเกนาทาย สตฺถุ นิสินฺนฏฺาเน นานารตเนหิ วิจิตฺตํ ถูปํ ปติฏฺาเปตฺวา อุปริ อินฺทนีลมณิถูปิกาหิ ปิทหิตฺวา คนฺธมาลาทีหิ ปูเชนฺโต วิหาสิ. ปรินิพฺพุเต ปน ภควติ สาริปุตฺตสฺส อนฺเตวาสิโก สรภู นาม เถโร ขีณาสโว จิตกโต อิทฺธิยา ตถาคตสฺส คีวฏฺึ อาทาย ตสฺมึ อินฺทนีลมณิถูเป ปติฏฺาเปตฺวา เมฆวณฺณปาสาเณหิ ทฺวาทสหตฺถํ ถูปํ การาเปตฺวา คโต. ตโต เทวานมฺปิยติสฺสรฺโ ภาตา จูฬาภโย นาม กุมาโร ตมพฺภุตํ เจติยํ ทิสฺวา อภิปฺปสนฺโน ตํ ปฏิจฺฉาเทนฺโต ตึสหตฺถํ เจติยํ ปติฏฺาเปสิ. ปุน ทุฏฺคามณี อภยมหาราชา ตํ ปฏิจฺฉาเทตฺวา อสีติหตฺถํ กฺจุกเจติยํ การาเปสิ. มหิยงฺคณ ¶ ถูปสฺส ปติฏฺานาธิกาโร เอวํ วิตฺถารโต เวทิตพฺโพ?
โพธึ ปตฺวาน สมฺพุทฺโธ โพธิมูเล นราสโภ
นิสีทิตฺวาน สตฺตาหํ ปาฏิหีรํ ตโต อกา.
ตโต ปุพฺพุตฺตเร ตฺวา ปลฺลงฺกา อีสเก ชิโน
อนิมิเสน เนตฺเตน สตฺตาหํ ตํ อุทิกฺขยิ.
จงฺกมิตฺวาน สตฺตาหํ จกฺขเม รตนามเย
วิจินิตฺวา ชิโน ธมฺมํ วรํ โส รตนาฆเร.
อชปาลมฺหิ สตฺตาหํ อนุโภสิ สมาธิชํ
รมฺเม จ มุจลินฺทสฺมึ วิมุตฺติสุขมุตฺตมํ.
ราชายตนมูลมฺหิ สตฺตรตฺตินฺทิวํ วสี
ทนฺตโปโนทกํ สกฺโก อทาสิ สตฺถุโน ตทา.
จตุหิ โลกปาเลหิ สิลาปตฺตํ สมาหฏํ จตุกฺกเมกกํ กตฺวา อธิฏฺาเนน นายโก.
วาณิเชหิ ตทา ทินฺนํ มนฺถฺจ มธุปิณฺฑิกํ
ตหึ ปน คเหตฺวาน ภตฺตกิจฺจํ อกา ชิโน.
คณฺหึสุ สรณํ ตสฺส ตปุสฺสภลฺลิกา อุโภ
สรณํ อคมุํ เต ตํ สตฺถุ ทินฺนสิโรรุหา.
คนฺตฺวาน เต สกํ รฏฺํ ถูปํ กตฺวา มโนรมํ
นมสฺสึสุ จ ปูเชสุํ ทฺเวภาติโกปาสกา.
อิติ โส สตฺตสตฺตาหํ วีตินาเมสิ นายโก?
พฺรหฺมุนา ยาจิโต สตฺถา ธมฺมจกฺกํ ปวตฺติตุํ.
ตโต พาราณสึ คนฺตฺวา ธมฺมจกฺกํ ปวตฺตยิ
โกณฺฑฺโ เทสิเต ธมฺเม โสตาปตฺติผลํ ลภิ.
พฺรหฺมาโน’ฏฺารสโกฏี เทวตา จ อสงฺขิยา
โสตาปตฺติผลํ ปตฺตา ธมฺมจกฺเก ปวตฺติเต.
ปตฺโต ¶ ปาฏิปเท วปฺโป ภทฺทิโย ทุติเย ผลํ,
ตติเย จ มหานาโม อสฺสชี จ จตุตฺถียํ.
เต สพฺเพ สนฺนิปาเตตฺวา ปฺจ’เม ปฺจวคฺคิเย,
อนตฺตสุตฺตํ เทเสตฺวา โพธิยคฺค ผเลน เต.
โพธึ ปาเปตฺวา ปฺจาเห ยสตฺเถราทิเก ชเน,
ตโต มคฺคนฺตเร ตึสกุมาเร ภทฺทวคฺคิเย.
อุรุเวลํ ตโต คนฺตฺวา อุรุเวลาย สฺิตํ,
อุรุเวเลนนฺุาโต อุรุเวลนาคํ ทมิ.
ตํ ตํ ทมี ชิโน นาคํ ทมเนน อุราทิคํ,
ตถาคตํ นิมนฺตึสุ ทิสฺวา เต ปาฏิหาริยํ.
อิเธว วนสณฺฑสฺมึ วิหาเรตฺวา มหามุนี,
อุปฏฺาหามเส สพฺเพ นิจฺจภตฺเตน ตํ มยํ.
อุรุเวลกสฺสปสฺส มหายฺเ อุปฏฺิเต,
ตสฺส’ตฺตโน นาคมเน อิจฺฉาจารํ วิชานิย.
อุตฺตรกุรุโต ภิกฺขํ หริตฺวา ทิปทุตฺตโม,
อโนตตฺตทเห ภุตฺวา สายนฺห สมเย สยํ.
โพธิโต นวเม มาเส ผุสฺสปุณฺณมิยํ ชิโน,
ลงฺกาทีปํ วิโสเธตุํ ลงฺกาทีปมุปาคมิ.
ยกฺเข ทมิตฺวา สมฺพุทฺโธ ธาตุํ ทตฺวาน นายโก,
คนฺตฺวาน อุรุเวลํ โส วสี ตตฺถ วเน ชิโน.
ปมคมนกถา สมตฺตา.
ทุติยคมเน ปน โพธิโต ปฺจเม วสฺเส เชตวนมหาวิหาเร วสนฺโต จูโฬทร’มโหทรานํ มาตุลภาคิเนยฺยานํ นาคานํ มณิปลฺลงฺกํ นิสฺสาย สงฺคามํ ปจฺจุปฏฺิตํ ทิสฺวา สยํ ปตฺตจีวรมาทาย จิตฺตมาสสฺส กาฬปกฺเข อุโปสถทิวเส ¶ นาคทีปํ คนฺตฺวา เตสํ สงฺคามมชฺเฌ อากาเส นิสินฺโน อนฺธการํ อกาสิ. เต อนฺธการาภิภูเต สมสฺสาเสตฺวา อาโลกํ ทสฺเสตฺวา อตฺตโน สรณภูตานํ เตสํ สามคฺคิกรณตฺถํ ผลภริตรุกฺขํ จาเลนฺโต วิย ธมฺมํ เทเสสิ. เต อุโภปิ ธมฺเม ปสีทิตฺวา ตมฺปิ ปลฺลงฺกํ ตถาคตสฺส อทํสุ. ภควา ปลฺลงฺเก นิสินฺโน ทิพฺพนฺนปาเนหิ สนฺตปฺปิโต ภตฺตานุโมทนํ กตฺวา อสีติโกฏิโย นาเค สรเณสุ จ สีเลสุ จ ปติฏฺาเปสิ. ตสฺมึ สมาคเม มโหทรสฺส มาตุโล มณิอกฺขิโก นาม นาคราชา ภควนฺตํ ปุน กลฺยาณิเทสมาคมนตฺถํ. อยาจิ. ภควา ปน ตุณฺหีภาเวน อธิวาเสตฺวา ‘‘เชตวนเมว คโต.
เอวฺหิ โส นาคทีปํ อุเปโต,
มาราภิภุ สพฺพวิทุ สุเมโธ;
ทเมตฺว นาเค กรุณายุเปโต,
คนฺตฺวา วสี เชตวเน มุนินฺโท.
ทุติยคมนกถา สมตฺตา.
ตติยคมเน ปน โพธิโต อฏฺเม วสฺเส เชตวนมหาวิหาเร วิหรนฺโต ภควา? ‘‘มม ปรินิพฺพานโต ปจฺฉา ตมฺพปณฺณิทีเป สาสนํ ปติฏฺหิสฺสติ, โส ทีโป พหุ ภิกฺขุภิกฺขุนีอุปาสโกปาสิกาทิ อริยคณเสวิโต กาสาวปชฺโชโต ภวิสฺสติ, มยฺหํ จตุนฺนํ ทาาธาตุนํ อนฺตเร เอกา ทาา จ ทกฺขิณอกฺขธาตุ จ นลาฏธาตุ จ รามคามวาสีหิ ลทฺโธ เอกโกฏฺาโส จ อฺเ พหุสรีรธาตุ จ เกสธาตุโย จ ตตฺเถว ปติฏฺหิสฺสนฺติ อเนกานิ สงฺฆารามสหสฺสานิ จ. พุทฺธธมฺมสงฺฆรตเน ปติฏฺิตสทฺโธ มหาชโน ภวิสฺสติ. ตสฺมา ลงฺกาทีปํ คนฺตฺวา ตตฺถ สมาปตฺตึ สมาปชฺชิตฺวา อาคนฺตุํ วฏฺฏตี ‘‘ติ จินฺเตตฺวา อานนฺทตฺเถรํ อามนฺเตสิ? ‘‘อานนฺท จตุปฏิสมฺภิทปฺปตฺตานํ ปฺจสตมหาขีณาสวานํ ภิกฺขูนํ ปฏิเวเทสิ. อมฺเหหิ สทฺธึ คนฺตพฺพ ‘‘นฺติ. อานนฺทตฺเถโร กปิลวตฺถุโกฬิย นครวาสีนํ ปฺจสตมหาขีณาสวานํ ภิกฺขูนํ ปฏิเวเทสิ. เต ปฏิเวทิตา ปฺจสตขีณาสวา ปตฺตจีวรธารา หุตฺวา สตฺถารํ วนฺทิตฺวา ¶ อฺชลึ ปคฺคยฺห นมสฺสมานา อฏฺํสุ. สตฺถุโน ปน สลลาย นาม คนฺธกุฏิยา อวิทูเร รตฺตเสตนีลุปฺปลกุมุทปทุมปุณฺฑรีกสตปตฺตสหสฺสปตฺตชลเชหิ โสคนฺธิก นานาปุปฺเผหิ สฺจนฺนา,สุภโสปานา, ปสาทิตสมติตฺติกกากเปยฺยสุรมณียสีตลมธุโรทกา สุผุลฺลปุปฺผผลธาริต นานาวิธวิจิตฺตสาลสลลจมฺปกาโสกรุกฺขานาครุกฺขาทีหิ สุสชฺชิตภูมิปเทสา อจฺจนฺตรมณิยา โปกฺขรณี อตฺถิ. ตตฺถ อธิวตฺโถ มหานุภาโว สุมโนนาม นาคราชา โสฬสสหสฺสมตฺตาหิ นาคมาณวิกาหิ ปริวุโต มหนฺตํ สิริสมฺปตฺตึ อนุภวมาโน ตถาคตสฺส รูปโสภคฺคปฺปตฺตํ อตฺตภาวํ โอโลเกตฺวา มหนฺตํ สุขโสมนสฺสํ อนุภวมาโน อตฺตโน มาตรํ นนฺทนาคมานวิกํ ครุฏฺาเน เปตฺวา ตสฺสา เวยฺยาวจฺจํ กุรุมาโน ตสฺมึเยว โปกฺขรณึ อชฺฌาวสติ. สตฺถา ปน อตฺตโน คมนํ สํวิธานานนฺตเร สุมนํ นาคราชานํ อวิทุเร ิตํ อามนฺเตตฺวา สปริวาโร อาคจฺฉา หีติ อาห. โส สาธุติ สมฺปฏิจฺฉิตฺวา อตฺตโน ปริวาเร ฉโกฏิมตฺเต นาเค คเหตฺวา สุปุปฺปีตจมฺปกรุกฺขํ ตถาคตสฺส สูริยรํสินิวารณตฺถํ ฉตฺตํ กตฺวา คณฺหิ. อถ ภควา รวิรสฺมิปตฺถฏสุวณฺณปพฺพโต วิย วิโรจมาโน อตฺตโน ปตฺตจีวรมาทาย อากาสํ อพฺภูคฺคฺฉิ. สตฺถารํ ปริวาเรตฺวา ีตา เต ปฺจสตขีณาสวาปิ สกํ สกํ ปตฺตจีวรมาทาย อากาสํ อุคฺคนฺตฺวา สตฺถารํ ปริวารยึสุ. สตฺถา ปฺจสตขีณาสวปริวุโต วิสาขปุณฺณมุโปสถทิวเส กลฺยาณิยํ คนฺตฺวา มหารเห มณฺฑปมชฺเฌ ปฺตฺตวร พุทฺธาสเน ปฺจสตขีณาสวปริวุโต หุตฺวา นิสีทิ.
อถ มณิอกฺขิโก นาม นาคราชา พุทฺธปมุขํ ภิกฺขุ สงฺฆํ อเนเกหิ ทิพฺเพหิ ขชฺชโภชฺเชหิ สนฺตปฺเปตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิ. สตฺถา ตสฺส ภตฺตานุโมทนํ กตฺวา สุมนกุเฏ ปทลฺฉนํ ทสฺเสตฺวา ตสฺมึ ปพฺพตปาเท อเนกปาทปากิณฺณภูมิปฺปเทเส นิสินฺโน ทิวาวิหารํ กตฺวา ตโต วุฏฺาย ทีฆวาปิเจติยฏฺาเน สมาปตฺตึ สมาปชฺชิ. มหาปถวี อุทกปริยนฺตํ กตฺวา สตวารํ สหสฺสวารํ สงฺกมฺปิ. ตตฺถ มหาเสนํ นาม เทวปุตฺตํ อารกฺขตฺถาย นิวตฺเตตฺวา ตโต ¶ วุฏฺาย มหาถูปฏฺาเน ตเถว สมาปตฺตึ สมาปชฺชิ. มหาปถวิ ตเถว กมฺปิ. ตตฺราปิ วิสาลรูป เทวปุตฺตํ อารกฺขํ คณฺหนตฺถาย เปตฺวา ตโต วุฏฺาย ถูปาราม เจติยฏฺาเน ตเถว นิโรธสมาปตฺตึ สมาปชฺชิ. มหาปถวี ตเถว กมฺปิ. ตตฺถ จ ปถวิปาล เทวปุตฺตํ อารกฺขตฺถาย. นิวตฺเตตฺวา ตโต วุฏฺาย มริจวฏฺฏิเจติยฏฺานํ คนฺตฺวา ปฺจหิ ภิกฺขุสเตหิ สทฺธึ สมาปตฺตึ อปฺปยิ. ปถวิ ตเถว กมฺปิ. ตสฺมึ าเน อินฺทกเทวปุตฺตํ อารกฺขํ คณฺหนตฺถาย เปสิ. ตโต วุฏฺาย กาจรคามเจติยฏฺาเน ตเถว สมาปตฺตึ สมาปชฺชิ. ปถวิ ตเถว กมฺปิ. (ตสฺมึ าเน มหาโฆส เทวปุตฺตํ อารกฺขํ คณฺหนตฺถาย นิยฺยาเทสิ) เอตสฺมึ มหาเจติยฏฺาเน มหาโฆสํ นาม เทวปุตฺตํ อารกฺขํ คหณตฺถาย นิวตฺเตตฺวา ตโต วุฏฺาย ติสฺสมหาวิหารเจติยฏฺาเน ตเถว สมาปตฺตึ สมาปชฺชิ. ปถวิ ตเถว กมฺปิ. ตตฺถ มณิเมขลํ นาม เทวธีตรํ อารกฺขํ คาหาเปตฺวา ตโต นาคมหาวิหารเจติยฏฺาเน ตเถว สมาปตฺตึ สมาปชฺชิ. ปถวิ ตเถว กมฺปิ. ตสฺมิมฺปิ มหินฺทํ นาม เทวปุตฺตํ อารกฺขํ คหณตฺถาย เปสิ. ตโต วุฏฺาย มหาคงฺคาย ทกฺขิณทิสาภาเค เสรุ นาม ทหสฺส อนฺเต วราห นาม โสณฺฑิมตฺถเก อติมโนรมํ อุทกพุพฺพุฬเกลาสกูฏปฏิภาคํ เจติยํ ปติฏฺหิสฺสตี’ติ ปฺจสตขีณาสเวหิ สทฺธึ นิโรธสมาปตฺตึ สมาปชฺชิ. พหลฆนมหาปถวิ ปริพฺภมิตกุมฺภการจกฺกํ วิย ปภินฺตมทมหา หตฺถินาคสฺส กฺุจนาทกรณํ วิย อุจฺฉุโกฏฺฏน ยนฺต-มุขสทฺโท ¶ วิย (จ) สตวารํ สหสฺสวารํ นทมานา โสมนสฺสปฺปตฺตา วิย สกลลงฺกาทีปํ อุนฺนาทํ กุรุมานา สํกมฺปิ. ตโต วุฏฺาย สุมนนาครฺโ หตฺเถสุ ิต จมฺปกรุกฺขโต ปุปฺผานิ อาทาย ตตฺถ ปูเชตฺวา ปุนปฺปุนํ ตํ โอโลเกสิ. โส สตฺถารํ วนฺทิตฺวา มยา ภนฺเต กึ กตฺตพฺพนฺติ ปุจฺฉิ. อิมสฺส านสฺส อารกฺขํ กโรหีติ อาห. โส ตํ สุตฺวา ภนฺเต ตุมฺหากํ คนฺธกุฏึ มม อารกฺขํ กโรนฺตสฺส รูปโสภคฺคปฺปตฺตํ อสีตฺยานุพฺยฺชนพฺยามปฺปภาทฺวตฺตึสมหาปุริสลกฺขณวิจิตฺตํ ทสฺสนานุตฺตริยภูตํ ปสฺสนฺตสฺส มโนสิลาตเล สีหนาทํ นทนฺโต ตรุณสีโห วิย คชฺชนฺโต ปาวุสฺสกมหาเมโฆ วิย อากาสคงฺคํ โอตรนฺโต วิย รตนทามํ คนฺเถนฺโต วิย จ อฏฺงฺคสมนฺนาคตํ สวนียสรํ วิสฺสชฺเชตฺวา พฺรมฺหโฆสํ นิจฺฉาเรนฺโต นานานเยหิ วิจิตฺตกถํ กถยมานานํ สวนานุริตฺตยภูตํ สํสารณฺณวนิมุคฺคานํ ตารณสมตฺถํ มธุร ธมฺมเทสนํ สุณนฺตสฺส, าณิทฺธิยา โกฏิปฺปตฺเต สาริปุตฺตโมคฺคลฺลานาทโย อสีติมหาสาวเก ปสฺสนฺตสฺส, ตตฺเถว มยฺหํ วสนํ รุจฺจติ. น สกฺโกมิ อฺตฺถ ตุมฺเหหิ วินา วสิตุนฺติ อาห. ภควา ตสฺส กถํ สุตฺวา นคราช, อิมํ ปเทสํ ตยา จิรํ วสิตฏฺานํ. กกุสนฺธสฺส ภควโต ธาตุ อิมสฺมึเยว าเน ปติฏฺิตา, ตฺวเมว ตสฺมึ กาเล วรนิทฺโท นาม นาคราชา หุตฺวา ตสฺสา ธาตุยา อารกฺขํ คเหตฺวา คนฺธมาลาทีหิ ปูชํ กโรนฺโต จิรํ วิหาสิ. ปุน โกณาคมนสฺส ภควโต ธาตุ อิมสฺมึเยว าเน ปติฏฺิตา ตฺวเมว ตสฺมึ กาเล ชยเสโน นาม เทวปุตฺโต หุตฺวา ตสฺสา ธาตุยา อารกฺขํ คเหตฺวา คนฺธมาลาทีหิ ปูชํ กตฺวา ตตฺเถว จิรํ วิหาสิ. ปุน กสฺสปสฺส ภควโต ธาตุ อิมสฺมึเยว าเน ปติฏฺิตา. ตฺวเมว ตสฺมึ กาเล ทีฆสาโล นาม นาคราชา หุตฺวา ตาย ธาตุยา อารกฺขํ คเหตฺวา คนฺธมาลาทีหิ ปูชํ กโรนฺโต วิหาสิ. มยิ ปน ปรินิพฺพุเต กากวณฺณติสฺสมหาราชา มยฺหํ นลาฏธาตุํ อิมสฺมึเยว ¶ าเน ปติฏฺาเปสฺสติ, ตสฺมา ตฺวํ อิมสฺส านสฺส อารกฺขํ กโรหีติ วตฺวา ปฺจสีเลสุ ปติฏฺาเปตฺวา ปฺจสตขีณาสเวหิ สทฺธึ เจติยฏฺานํ ปทกฺขิณํ กตฺวา ตฺวํ อปฺปมตฺโต โหหีติ วตฺวา อากาสํ อุปฺปติตฺวา เชตวนเมว คโต.
ตสฺส ปน นาครฺโ มาตา อินฺทมานวิกา นาม อาคนฺตฺวา ตถาคตํ วนฺทิตฺวา เอกมนฺตํ ิตา, ภนฺเต มม ปุตฺโต สุมโน นาม นาคราชา กุหินฺติ อาห. ตว ปุตฺโต ตมฺพปณฺณิทีเป มหาวาลุกคงฺคาย ทกฺขิณภาเค เสรุ นาม ทหสฺส สมีเป วราห นาม โสณฺฑิยํ สมาธิ อปฺปิตตฺตา อตฺตโน ปริวาเร ฉโกฏิมตฺเต นาเค คเหตฺวา สตฺถารํ วนฺทิตฺวา ภนฺเต อิโต ปฏฺาย ตุมฺหากํ ทสฺสนํ ทุลฺลภํ, ขมถ เมติ อจฺจยํ เทเสตฺวา มหตึ นาคสมฺปตฺตึ คเหตฺวา ปุตฺตสฺส สุมนนาคราชสฺส สนฺติกํ คนฺตฺวา มหตึ อิสฺสริยสมฺปตฺตึ อนุภวนฺติ ตตฺเถว อารกฺขํ คเหตฺวา จิรํ วิหาสิ.
มหาปฺโ มหาสทฺโธ มหาวีโร มหาอิสิ,
มหาพเลน สมฺปนฺโน มหนฺตคุณภุสิโต;
คนฺตฺวาน ตมฺพปณฺณึ โส สตฺตานุทฺทยมานโส,
คนฺตฺวา นาควรํ ทีปํ อคา เชตวนํ วิทุ.
อติสยมติสาโร สารทานํ กโรนฺโต,
อติอธิรมณิโย สพฺพโลเกกเนตฺโต;
อติคุณธรณีโย สพฺพสตฺเต ตมคฺคํ,
อติวิปุลทโย ตาเนตุมาคา สุทีปํ.
ตติยคมนกถา สมตฺตา.
อิติ อริยชนปสาทนตฺถาย กเต ธาตุวํเส ตถาคตสฺส คมนํ นาม ปโม ปริจฺเฉโท.
อาคนฺตฺวา ตมฺพปณฺณึ โส สตฺตานุทฺทยมานโส
ปุน คนฺตฺวา นาคทีปํ อคา เชตวนํ วรํ
อติสยมติสาโร สารทาเนก รตฺโต
อติธิติรมณิโย สพฺพโลเกกเนตฺโต
อติคุณรมณียํ สพฺพสนฺเตกมคฺคํ
อติวิปุลทยตฺตา ลงฺกมาคา สุทีปํ
อิติ สีหฬภาสาย กเต ธาตุวํเส ทิสฺสเต.