📜
๓. ¶ ธาตุปรมฺปรากถา
ธาตุสุ ปน วิภชิตฺวา ทียมาเนสุ สตฺถุโน นลาฏธาตุ โกสินารกานํ มลฺลานํ ลทฺธโกฏฺาเสเยว อโหสิ. มหากสฺสปตฺเถโร เต อุปสงฺกมิตฺวา สตฺถุโน นลาฏธาตุ ตุมฺหากํ โกฏฺาเส อโหสิ, ตํ คเหตุํ อาคโต, ภควา หิ ธรมาเนเยว ตมฺพปณฺณิทีปสฺส อนุชานิ, ‘ตสฺมา ตํ อมฺหากํ เทถา’ติ. ตํ สุตฺวา มลฺลราชาโน?’เอวํ ปติคณฺหถ ภนฺเต ธาตุ’ติ มหากสฺสปตฺเถรสฺส อทํสุ. โส อตฺตโน สทฺธิวิหาริกํ มหานนฺทตฺเถรํ ปกฺโกสาเปตฺวา นลาฏธาตุํ เถรสฺส นิยฺยาเทตฺวา’ อิมํ ธาตุํ ตมฺพปณฺณิ ทีเป มหาวาลุกคงฺคาย ทกฺขิณภาเค เสรุนาม ทหสฺส อนฺเต วราห นาม โสณฺฑิมตฺถเก กากวณฺณติสฺโส นาม ราชา ปติฏฺาเปสฺสติ, เจติยํ สงฺฆารามํ การาเปสฺสติ, ตฺวํ อิมํ ธาตุํ คเหตฺวา เวสาลิยํ อุปนิสฺสาย มหาวนวิหาเร กุฏาคารสาลายํ สตฺถุโน วสิตคนฺธกุฏิยํ เปตฺวา ธาตุปูชํ กตฺวา อายุสงฺขาเร โอสฺสฏฺเ ปรินิพฺพาปยมาเน อตฺตโน สทฺธิวิหาริกสฺส จนฺทคุตฺตตฺเถรสฺส ธาตุวํสํ กเถตฺวา อปฺปมตฺโต โหหี’ติ วตฺวา ธาตุํ เถรสฺส ทตฺวา อนุปาทิเสสนิพฺพานธาตุยา ปรินิพฺพายิ.
สาวโก สตฺถุกปฺโป โส ปภีนฺนปฏิสมฺภิโท;
คเหตฺวา มานยี ธาตุํ มหานนฺโท มหาวเน.
ตสฺส เถรสฺส สทฺธิวิหาริโก จนฺทคุตฺตตฺเถโร ธาตุํ คเหตฺวา อากาสํ อุคฺคนฺตฺวา สาวตฺถียํ เชตวนมหาวิหาเร ทสพเลน วสิตคนฺธกุฏิยํ เปตฺวา ธาตุปูชํ กตฺวา จิรํ วิหาสิ. โสปิ อายุสงฺขาเร โอสฺสฏฺเ ปรินิพฺพาปยมาเน อตฺตโน. สทฺธิวิหาริกํ ภทฺทเสนตฺเถรํ ปกฺโกสาเปตฺวา ธาตุํ เถรสฺส นิยฺยาเทตฺวา ธาตุวํสํ กเถตฺวา อนุสาสิตฺวา อนุปาทิเสสาย นิพฺพานธาตุยา ปรินิพฺพายิ.
จนฺทคุตฺโต มหาปฺโ ฉฬภิฺโ วิสารโท;
รมฺเม เชตวเน ธาตุํ เปตฺวา วนฺทนํ อกา.
ตสฺส ¶ สิสฺโส ภทฺทเสนตฺเถโร ธาตุํ คเหตฺวา อากาเสน คนฺตฺวา ธมฺมจกฺกปฺปวตฺตเน อิสิปตเน มหา วิหาเร สตฺถุโน วสิตคนฺธกุฏิยํ เปตฺวา คนฺธมาลาทีหิ ปูเชตฺวา จิรํ วิหาสิ. โส ปรินิพฺพาปยมาโน อตฺตโน สทฺธิวิหาริกสฺส ชยเสนตฺเถรสฺส ธาตุํ นิยฺยาเทตฺวา ธาตุวํสํ กเถตฺวา อนุปาทิเสสาย นิพฺพานธาตุยา ปรินิพฺพายิ.
ภทฺทเสโน มหาเถโร กตกิจฺโจ มหาอิสิ;
ธาตุํ เปตฺวา อิสิปตเน วนฺทิตฺวา นิพฺพุตึ คโต.
โส ปน ชยเสนตฺเถโร ตํ ธาตุํ คเหตฺวา เวลุวนมหาวิหาเร สตฺถุโน วสิตคนฺธกุฏิยํ เปตฺวา คนฺธมาลาทีหิ ปูเชตฺวา จิรํ วสิตฺวา ปรินิพฺพาปยมาโน อตฺตโน สทฺธิวิหาริกสฺส มหาสงฺฆรกฺขิตตฺเถรสฺส ธาตุํ นิยฺยาเทตฺวา ธาตุวํสํ กเถตฺวา อนุปาทิเสสาย นิพฺพานธาตุยา ปรินิพฺพายิ.
คเหตฺวาน ธาตุวรํ ชยเสโน มหามุนิ;
นิธาย เวลุวเน รมฺเม อกา ปูชํ มโนรมํ.
โส ปนายสฺมา สงฺฆรกฺขิตตฺเถโร ธาตุํ คเหตฺวา อากาเสน อาคนฺตฺวา โกสมฺพึ อุปนิสฺสาย โฆสิต เสฏฺินา การาปิเต โฆสิตาราเม ภควโต วสิตคนฺธกุฏิยํ เปตฺวา คนฺธมาลาทีหิ ปูชํ กตฺวา จิรํ วิหาสิ. โส’ปิ ปรินิพฺพาปยมาโน อตฺตโน สทฺธิวิหาริกํ มหาเทวตฺเถรํ ปกฺโกสาเปตฺวา ธาตุวํสํ กเถตฺวา อปฺปมตฺโต โหหี’ติ วตฺวา อนุปาทิเสสาย นิพฺพานธาตุยา ปรินิพฺพายิ.
สงฺฆรกฺขิตวฺหโย เถโร จนฺโท วิย สุปากโฏ;
เปตฺวา โฆสิตาราเม อกา ปูชํ มโนรมํ.
ตสฺส เถรสฺส สทฺธิวิหาริโก มหาเทวตฺเถโร ธาตุํ คเหตฺวา เทวานมฺปิยติสฺสสฺส มหารฺโ ภาตุ มหานาคสฺส อุปราชสฺส มหาคาเม เสตจฺฉตฺตํ อุสฺสาปิตกาเล หตฺโถฏฺ นามชนปเท กุกฺกุฏปพฺพตนฺตเร มหาสาลรุกฺขมูเล อากาสโต โอตริตฺวา นิสีทิ. ตสฺมึ สมเย มหากาโฬ นาม อุปาสโก อตฺตโน ปุตฺตทาเรหิ สทฺธึ มาลาคนฺธวิเลปนํ ธชปตากาทีนิ คาหาเปตฺวา ทิวสสฺส ติกฺขตฺตุํ มหนฺเตหิ ปูชาวิธาเนหิ ธาตุํ ปริหริตฺวา จิรํ วสิ. มาสสฺส อฏฺ-อุโปสถทิวเส ¶ ธาตุโต ฉพฺพณฺณรํสิโย อุคฺคจฺฉึสุ. ตสฺมึ สมเย โส ปเทโส พุทฺธสฺส ธรมานกาโล วิย อโหสิ. ชนปทวาสี มนุสฺสาปิ เถรสฺส สนฺติเก สีลานิ คณฺหนฺติ, อุโปสถวาสํ วสนฺติ, ทานํ เทนฺติ, เจติยสฺส มหนฺตํ ปูชํ กโรนฺตี. ตโต อปรภาเค อุปราชา มหาคาเม วิหรนฺโต เภรึ จราเปสิ? โย อมฺหากํ ทสพลสฺส ธาตุํ คเหตฺวา อิธาคโต, ตสฺส มหนฺตํ สมฺปตฺตึ ทสฺสามีติ. ตสฺมึ กาเล กุฏุมฺพิโก มหากาโฬ อุปราชํ ปสฺสิสฺสามีติ ตสฺส อนุจฺฉวิกํ ปณฺณาการํ คเหตฺวา ราชทฺวาเร ตฺวา สาสนํ ปหิณิ. อุปราชา ตํ ปกฺโกสาเปสิ. โส คนฺตฺวา วนฺทิตฺวา ิโต ตํ ปณฺณาการํ ราชปุริสานํ ปฏิจฺฉาเปสิ. อุปราชา? มาตุล มหากาฬ, ตุมฺหากํ ชนปเท อมฺหากํ สตฺถุโน ธาตุ อตฺถี’ติ อาห. มหากาโฬ อุป ราชสฺส กถํ สุตฺวา อตฺถิ เทว, มยฺหํ กุลุปคตฺเถรสฺส สนฺติเก อาทาสมณฺฑลปฺปมาณํ สตฺถุโน นลาฏธาตุ ฉพฺพณฺณรํสีหิ อากาสปฺปเทเส สูริยสหสฺสจนฺทสหสฺสานํ อุฏฺิตกาโล วิย โอภาเสติ. โส ชนปโท พุทฺธสฺส อุปฺปนฺนกาโล วิย อโหสีติ อาห. ตสฺส กุฏุมฺพิกสฺส กถํ สุณนฺตสฺสเอว รฺโ สกลสรีรํ ปฺจวณฺณาย ปีติยา ปริปุณฺณํ อโหสิ. อติวิย โสมนสฺสปฺปตฺโต ราชา มยฺหํ มาตุลสฺส มหากาฬสฺส สตสหสฺสํ กหาปณานิ จ จตุสินฺธวยุตฺตรถฺจ สุวณฺณาลงฺกาเรหิ สุสชฺชิตํ เอกํ อสฺสฺจ อุทกผาสุกฏฺานเก เขตฺตฺจ ปฺจทาสีสตฺจ เทถา’ติ วตฺวา อฺฺจ ปสาทํ ทาเปสิ. โส อุปราชา เอตฺตกํ กุฏุมฺพิกสฺส ทาเปตฺวา ตํ ทิวสเมว นคเร เภรึ จราเปตฺวา หตฺถสฺสรถยานานิ คเหตฺวา กุฏุมฺพิกํ มคฺคเทสกํ กตฺวา อนุปุพฺเพน หตฺโถฏฺชนปทํ ปตฺวา รมณีเย ภูมิปฺปเทเส ขนฺธาวารํ พนฺธิตฺวา อมจฺจคณปริวุโต กุฏุมฺพิกํ คเหตฺวา เถรสฺส วสนฏฺานํ คนฺตฺวา วนฺทิตฺวา เอกมนฺตํ อฏฺาสิ. เสสา อมจฺจา กุฏุมฺพิโก จ เถรํ วนฺทิตฺวา เอกมนฺตํ ¶ อฏฺํสุ. อุปราชา เถรํ วนฺทิตฺวา สาราณียํ กถํ กตฺวา เอกมนฺตํ นิสินฺโน ปฏิสนฺถารมกาสิ. มหาเทวตฺเถโรปิ สมฺโมทนียํ กถํ กตฺวา กิสฺส ตฺวํ มหาราช อิธาคโตสิ อาคตการณํ เม อาโรเจหี’ติ อาห. ภนฺเต ตุมฺหากํ. สนฺติเก อมฺหากํ ภควโต นลาฏธาตุ อตฺถี กิร. ตํ วนฺทิสฺสามิ’ติ อาคโตมฺหี’ติ อาห. เถโร? ภทฺทกํ มหา ราช ตยา กตนฺติ วตฺวา ธาตุฆรทฺวารํ วิวริตฺวา มหาราช พุทฺธสฺส นลาฏธาตุ อติทุลฺลภา’ติ อาห. ราชา โสฬเสหิ คนฺโธทเกหิ นหายิตฺวา สพฺพาลงฺการปติมณฺฑิโต เอกํสํ อุตฺตราสงฺคํ กริตฺวา อฺชลึ ปคฺคยฺห นมสฺสมาโน อฏฺาสิ. พุทฺธารมฺมณาย ปีติยา สกลสรีรํ ผุฏํ อโหสิ.
(ราชา ปีติเวเคน อิมา คาถา อาห;
นมามิ วีร ปาเท เต จกฺกงฺกิต ตเล สุเภ;
วนฺทิเต นรเทเวหิ อมตํ เทหิ วนฺทิเต.
โลกนาถ ตุวํ เอโก สรณํ สพฺพปาณินํ;
โลเก ตยา สโม นตฺถิ ตาเรหิ ชนตํ พหุํ.
มหณฺณเว มยํ ภนฺเต นิมุคฺคา ทีฆสมฺภเว;
อปฺปติสฺสา อปฺปติฏฺา สํสราม จิรํ ตหึ.
เอตรหิ ตุมฺเห อาปชฺช ปติฏฺํ อธิคจฺฉเร;
ตุมฺหากํ วนฺทนํ กตฺวา อุตฺติณฺณมฺห ภวณฺณวา’ติ.)
ตสฺมึ ขเณ ธาตุโต รสฺมิโย นิกฺขมึสุ. สกล ลงฺกาทีปํ สุวณฺณรสธาราหิ สฺฉนฺนํ วิย อโหสิ. มหนฺตํ ปีติโสมนสฺสํ อุปฺปชฺชิ. ราชา มหนฺตํ โสมนสฺสํ ปตฺโต หุตฺวา หฏฺตุฏฺโ อโหสิ. โส ธาตุฆรโต นิกฺขมิตฺวา เถเรน สทฺธึ อลงฺกตมณฺฑเป เอกมนฺตํ นิสีทิ. เอกมนฺตํ นิสินฺโน (นิสชฺชาโทเส วชฺเชตฺวา เสยฺยถิทํ? อติทุรจฺจาสนฺต-อุปริวาต-อุนฺนตปฺปเทส-อติสมฺมุข-อติปจฉา’ติ. ¶ อติทูเร นิสินฺโน สเจ กเถตุกาโม อุจฺจาสทฺเทน กเถตพฺพํ โหติ. อจฺจาสนฺเน นิสินฺโน สงฺกรํ กโรติ. อุปริวาเต นิสินฺโน สรีรคนฺโธ วายติ. อุนฺนตปฺปเทเส นิสินฺโน อคารวํ กโรติ. อติสมฺมุเข นิสินฺโน จกฺขุนา จกฺขุํ ปหริตฺวา ทฏฺพฺพํ โหติ. อติปจฺฉา นิสินฺโน คีวํ ปริวตฺเตตฺวา ทฏฺพฺพํ โหติ. อิติ นิสชฺชาโทสํ วชฺเชตฺวา นิสินฺโน). เอวมาห. ภนฺเต อิมํ ธาตุํ มยฺหํ เทถ. มหนฺตํ ปูชาสกฺกรํ กตฺวา ปริหรามีติ. ภทฺทกํ มหาราช อิมาย ธาตุยา สมฺมาสมฺพุทฺโธ ธรมาโนเยว วฺยากรณํ อกาสิ. ตุมฺหากํ วํเส ชาโต กากวณฺณติสฺโส นาม ราชา อิมสฺมึ ทีเป มหาวาลุกคงฺคาย ทกฺขิณตีเร เสรุ นาม ทหสฺส อนฺเต วราห นาม โสณฺฑิยา มตฺถเก ปติฏฺเปตฺวา มหนฺตํ ถูปํ กริสฺสตี’ติ วตฺวา สตฺถา ตตฺถ สมาปตฺตึ สมาปชฺชิตฺวา ปฺจสตขีณาสเวหิ สทฺธึ ติกฺขตฺตุํ ปทกฺขิณํ กตฺวา คโต. ตสฺมา คณฺหถ มหาราชา’ติ วตฺวา ธาตุํ อทาสิ.
ราชา ธาตุํ คเหตฺวา จตุรสฺสปลฺลงฺเก ธาตุกรณฺฑกํ นิทหิตฺวา กรณฺฑเก ธาตุํ ปติฏฺาเปตฺวา ตํ กุมุทปตฺตสนฺนิหมงฺคลสินฺธวยุตฺตรเถ เปตฺวา สมนฺตา อารกฺขํ สํวิทหิตฺวา (ราชา ธาตุํ คเหตฺวา) ปฺจงฺคตุริเย ปคฺคณฺหาปยมาโน ปจฺฉา อาคจฺฉตุ’ติ มหาชนสฺส สาสนํ วตฺวา มหาเทวตฺเถรสฺส สนฺติกํ คนฺตฺวา? ตุมฺเห ภนฺเต, ธาตุยา อุปฏฺานํ กโรนฺโต อาคจฺฉถา’ติ อาห. เถโร ตสฺส กถํ สุตฺวา;’มหาราช อยํ ธาตุ ปรมฺปรา อาคตา. อหํ ภควโต ธมฺมภณฺฑาคาริกอานนฺทตฺเถโร วิย อิมํ ธาตุํ ปริหริสฺสามี’ติ วตฺวา อตฺตโน ปจฺจยทายกํ กุฏุมฺพิกํ อาปุจฺฉิตฺวา ปตฺตจีวรมาทาย ธาตุํ อุปฏฺหิยมาโน ปจฺฉโต ปจฺฉโต คจฺฉติ. ราชา ธาตุํ คเหตฺวา อนุปุพฺเพน มหาคามํ ปตฺโต มหาเสนคุตฺตํ ปกฺโกสาเปตฺวา นครํ อลงฺกราเปหี’ติ อาห. โส นคเร เภรึ จราเปตฺวา อฏฺารส วีถิโย สมฺมชฺชนฺตุ, ปุณฺณฆเฏ เปนฺตุ, ธชปตากาทโย อุสฺสาเปนฺตุ, โตรณานิ อุสฺสาเปนฺตุ, ปฺจวณฺณานิ ปุปฺผานิ ¶ โอกิรนฺตุ, สกลนครํ อลงฺกโรนฺตุ, คนฺธมาลาทโย คเหตฺวา สุทฺธุตฺตราสงฺคา หุตฺวา สกลนาครา ปฏิปถํ อาคจฺฉนฺตุติ อาณาเปสิ. ตโต มหาชโน สพฺพตุริยานิ โฆสาปยมาโน คนฺธมาลาทิหตฺโถ ปฏิปถํ นิกฺขนฺโต. เทวมนุสฺสา ภิกฺขุภิกฺขุนิโย อุปาสโกปาสิกา อปฺปมาณา อเหสุํ. (คนฺธมาลาทิ ปุณฺณฆฏสมุสฺสิตธชากิณฺณา) ปริสา เวลุกฺเขปสหสฺสานิ ปวตฺตยึสุ. สุคนฺธวาตาภิฆาตสมุทฺทโฆโส วิย สกลนครํ เอกนินฺนาทชาตํ. โส ราชา นคเร พนฺธนาคาเร สพฺพสตฺเต พนฺธนา มฺุจนฺตุ, ธมฺเมน สเมน อนุสาสนฺตุติ วตฺวา ธาตุํ คเหตฺวา อตฺตโน นครํ ปเวเสตฺวา อตฺตโน ราชนิเวสนํ อาคนฺตฺวา นาฏกีนํ สฺมทาสิ ธาตุํ วนฺทนฺตุติ. นาฏกี นานาภรเณหิ ปติมณฺฑิตา ราชเคหโต นิกฺขมิตฺวา ธาตุํ วนฺทิตฺวา อตฺตโน อตฺตโน หตฺถคตานิ ตุริยภณฺฑานิ สาธุกํ ปคฺคณฺหิตฺวา มหนฺตํ ปูชมกํสุ.
ตโต วฑฺฒกึ ปกฺโกสาเปตฺวา ราชนิเวสนโต นาติทูเร นาจฺจาสนฺเต สุภุมิตเล ธาตุฆรํ การาเปตฺวา มาลากมฺมลตากมฺมาทึ ปติฏฺาเปตฺวา ธาตุฆเร วิจิตฺตมณฺฑปํ การาเปตฺวาน สตฺตรตนมยํ ธาตุกรณฺฑกํ การาเปตฺวา ธาตุกรณฺฑเก ธาตุํ เปตฺวา รตนปลฺลงฺก มตฺถเก ธาตุํ เปตฺวา อุปริ วิจิตฺตวิตานํ พนฺธิตฺวา สาณิยา ปริกฺขิปาเปตฺวา มหนฺเตน ปริวาเรน มหนฺตํ ธาตุปูชํ อกาสิ. มหาชนา คนฺธมาลํ คเหตฺวา มาสสฺส อฏฺูโปสถทิวเส ธาตุยา มหนฺตํ ปูชํ อกํสุ. ธาตุโต รํสิโย สมุคฺคจฺฉนฺติ. มหาชนา วิมฺภยชาตา สาธุการํ กโรนฺติ. โสมนสฺสภูตา สกลนครวาสิโน พุทฺธารมฺมณ ปีตึ คเหตฺวา ทิวเส ทิวเส ธาตุยา มหนฺตํ ปูชํ กโรนฺตา วีตินาเมนฺติ. ปฺจสีลานิ รกฺขนฺติ, พุทฺธมามกา ธมฺมมามกา สงฺฆมามกา หุตฺวา สรณานิ คจฺฉนฺติ. ราชา มหาชนสฺส โอวทติ. ‘‘เมตฺตํ ภาเวถ, กรุณํ มุทิตํ อุเปกฺขํ ภาเวถ, กุเล เชฏฺาปจายนกมฺมํ กโรถา‘‘ติ. โอวทิตฺวา ภิกฺขุสงฺฆสฺสปิ จตฺตาโร ปจฺจเย คงฺคาย มโห-ฆปฺปวตฺตนกาโล ¶ วิย มหาทานํ ปวตฺเตสิ. มาตาปิตุฏฺาเน ตฺวา ภิกฺขุสงฺฆํ สงฺคณฺหิ. มหาชนา ตสฺส โอวาเท ตฺวา ทานาทีนิ ปฺุานิ กตฺวา เยภุยฺเยน ตสฺมึ กาเล มตา สคฺคํ คตา.
กลฺยาณวคฺคมฺหิ ปติฏฺิตา ชนา,
ทานาทิ ปฺุานิ กริตฺว สพฺพทา;
จุตา จุตา สพฺพชนา สุมานสา,
คตา อเสสํ สุคตึ สุเภ รตา.
ราชา ธาตุยา มหนฺตํ ปูชํ กโรนฺโต มหคาเม วิหาสิ. เตน ปติฏฺาปิตวิหารา กเถตพฺพา? กถํ? เลนวิหารํ จนฺทคิริวิหารํ โกฏิปพฺพตวิหารํ นครงฺคณวิหารํ เสลกา วิหารํ ตลากาวิหารนฺติ เอวมาทโย วิหาเร ปติฏฺาเปตฺวา ติปิฏกมหาอริฏฺตฺเถรสฺส ทกฺขิโณทกํ ทตฺวา มหาวิหาเร นิยฺยาเทสิ. เอวํ โส ราชา ยาวชีวํ ธาตุํ ปริหริตฺวา ปจฺฉิเม กาเล มรณมฺเจ นิปนฺโน อตฺตโน ปุตฺตํ ยฏาลติสฺส กุมารํ ปกฺโกสาเปตฺวา; ตาต ติสฺส, อมฺเหหิ ปริหริต นลาฏธาตุ ปูเชหี’ติ ธาตุวํสํ กเถตฺวา ปุตฺตํ อนุสาสิตฺวา กาลํ กตฺวา สคฺคปุรํ คโต.
ราชา มหานาควโร ยสสฺสิ,
กตฺวาปิ รชฺชํ มติมา สุสทฺโธ;
มาเนตฺว สงฺฆํ จตุปจฺจเยหิ,
อคา อโสโก วรเทวโลกํ;
ตสฺส ปุตฺโต ยฏาลติสฺสกุมาโร ปิตุ อจฺจเยน ปิตรา วุตฺตนิยาเมเนว ธาตุยา มหนฺตํ ปูชํ กาเรสิ. โส’ปิ ทิวสสฺส ตโย วาเร ธาตุปฏฺานํ กโรนฺโต รชฺชํ กาเรตฺวา จิรํ วิหาสิ. อิมินา’ปิ ปติฏฺาปิตวิหารา กเถตพฺพา; ธมฺมสาลวิหารํ มหาธมฺมสาลวิหารํ เสลาภยวิหารนฺติ เอวมาทโย ¶ ปติฏฺาเปตฺวา-ติปิฏกมหาอริฏฺตฺเถรสฺส สทฺธิวิหาริโก ติปิฏกมหาอภยตฺเถโร อุปราชสฺส มหานาคสฺส อยฺยโก. ตสฺส เถรสฺส ทกฺขิโณทกํ อทาสิ. โส’ปิ ราชา ยาวชีวํ ธาตุํ ปริหริตฺวา ปจฺฉิเม กาเล มรณมฺเจ นิปนฺโน อตฺตโน ปุตฺตํ โคาภยกุมารํ ปกฺโกสาเปตฺวา’ธาตุยา มหนฺตํ ปูชํ กโรนฺโต อปฺปมตฺโต โหหี’ติ วตฺวา ธาตุวํสํ กเถตฺวา กาลํ กตฺวา สคฺเค นิพฺพตฺติ.
ยฏฺาลโก นาม มหามหีปติ,
มหาชนสฺสตฺถกโร คุณาลโย;
โส ธาตุปูชํ วิปุลํ อเนกธา,
กตฺวา คโต เทวปุรํ อนินฺทิโต.
ตสฺส ปุตฺโต โคาภยกุมาโร ปิตุ อจฺจเยน ปิตรา วุตฺตนิยาเมเนว ธาตุยา มหนฺตํ ปูชํ กตฺวา โคาภย มหาราชา หุตฺวา รชฺชํ กโรนฺโต กาจรคาเม ทสภาติเก ราชาโน ฆาเตตฺวา ทณฺฑกมฺมตฺถาย โคาภยมหาเถรสฺส หตฺโถฏฺชนปเท วสนฺตสฺส มตฺติกเลนวิหารํ ขีรสาล วิหารํ นาคมหาวิหารํ กุมฺภเสลวิหารํ เจติยปพฺพตวิหารํ สานุปพฺพตวิหารํ กณิการ เสลวิหารํ อมฺพเสล วิหารํ ตินฺทุกเลน วิหารํ กรณฺฑกวิหารํ โคธสาลวิหารํ วาลุกติตฺถวิหารนฺติ เอวมาทโย คงฺคาย ปรตีเร ปฺจสตวิหาเร โอริมตีเร ปฺจสตวิหาเร จา’ติ วิหารสหสฺสํ กาเรตฺวา อตฺตโน สทิสนามสฺส โคาภยตฺเถรสฺส ทกฺขิโณทกํ ทตฺวา อทาสิ. โส ยาวชีวํ ธาตุปูชํ กตฺวา ปจฺฉิเม กาเล มรณมฺเจ นิปนฺโน อตฺตโน ปุตฺตํ กากวณฺณติสฺส กุมารํ ปกฺโกสาเปตฺวา อาลิงฺคิตฺวา;’ตาต ติสฺส, อยํ นลาฏธาตุ อมฺหากํ ปรมฺปราย อาคตา. ตฺวํ กิร ธาตุํ คเหตฺวา มหาคงฺคาย ปสฺเส เสรุ นาม ทหสฺส อนฺเต วราห นาม โสณฺฑิยา มตฺถเก ปติฏฺาเปตฺวา สงฺฆารามํ การาเปสฺสสี’ติ สตฺถา ชีวมาโน วฺยากรณมกาสิ. ตสฺมา ตฺวํ อิมํ ธาตุํ คเหตฺวา มมจฺจเยน ตสฺมึ าเน ปติฏฺาเปหี’ติ ปุตฺตํ อนุสาสิตฺวา กาลกิริยํ กตฺวา สคฺเค นิพฺพตฺติ.
โคาภโย ¶ นาม มหีปติสฺสโร,
มหาชเน โตสยิ อปฺปมตฺโต;
โส ธาตุปูชํ วิปุลํ กริตฺวา,
อคา อโสโก วรเทวโลกํ.
มหานนฺโท มหาปฺโ จนฺทคุตฺโต พหุสฺสุโต;
ภทฺทเสโน มหาเถโร ภทฺทธมฺเม วิสารโท.
ชยเสโน จ โส วีโร เถโร โส สงฺฆรกฺขิโต;
เทวตฺเถโร จ เมธาวี รกฺขกา ธาตุ ภทฺทกา.
อุปราชา มหานาโค ยฏฺาลโก มหาพโล;
โคาภโย มหาปฺุโ กากวณฺโณ จ วีริยวา.
เอเต เถรา จ ราชาโน ปฺุวนฺโต สุมานสา;
ธาตุ ปรมฺปรานีตา ธาตา ธาตุสุโกวิทา.
กสฺสปาทีนเถรานํ ปรมฺปรายมาคตา;
มหานาคาทิ หตฺถโต ยาว ติสฺสมุปาคตา.
อิติ อริยชนปฺปสาทนตฺถาย กเต ธาตุวํเส
ธาตุปรมฺปรา กถา นาม
ตติโย ปริจฺเฉโท.