📜
๕. ¶ ธาตุนิธานาธิกาโร
ตโต วิมํเสตฺวา ภุมิภาคํ คเหตุํ วฏฺฏตี’ติ ภูมิ ภาคํ วีมํเสนฺโต มงฺคลสมฺมเต อฏฺ โคเณ อาหราเปตฺวา คนฺโธทเกน นหาเปตฺวา สิงฺเคสุ สุวณฺณกฺจุกํ ปติมฺุจาเปตฺวา คนฺธปฺจงฺคุลิกํ ทาเปตฺวา คีวาย มาลาทามํ พนฺธาเปตฺวา อโยทาเมน พนฺธาเปตฺวา เอวํ จินฺเตสิ? ยทิ ปน ภควโต นลาฏธาตุ ยสฺมึ าเน ปติฏฺหิตฺวา โลกตฺถจริยํ กโรนฺตี ปฺจวสฺสสหสฺสานิ สาสนํ ปติฏฺหิสฺสติ ตสฺมึ าเน โคณา สยเมว อโยทามโต มฺุจิตฺวา ถุปฏฺานํ สมนฺตโต วิจริตฺวา จตุสุ ทิสาสุ สยนฺตุติ อธิฏฺหิตฺวา ปุริเส อาณาเปสิ. เต ตเถว อกํสุ. ตโต วิภาตาย รตฺติยา ราชาโคเณ คาหาปนตฺถาย อายุตฺตเก อาณาเปสิ. เต มนุสฺสา คนฺตฺวา โคเณ อปสฺสิตฺวา น ปสฺสาม เทวา’ติ รฺโ อาโรเจสุํ. คจฺฉ ภเณ, โคณานํ คตฏฺานํ โอโลเกถา’ติ อาห. เต คเวสมานา พนฺธนฏฺาเน อทิสฺวา ปทานุปทํ คนฺตฺวา ถูปกรณฏฺานํ สมนฺตา วิจริตฺวา จตุสุ ทิสาสุ สยิตโคเณ ทิสฺวา สยิตฏฺานโต นงฺคุฏฺาทีนิ มทฺทนฺตาปิ อุฏฺาเปตุํ อสกฺโกนฺตา คนฺตฺวา รฺโ อาโรเจสุํ; เทว, โคณา น อุฏฺหนฺติ, เอกํ านํ สมนฺตา วิจริตฺวา จตุสุ ทิสาสุ สยิตา’ติ. ตํ สุตฺวา ราชา เสนงฺคปริวุโต สยเมว คนฺตฺวา’ปิ โคเณ อุฏฺาเปตุํ อสกฺโกนฺโต ราชา เอวํ อธิฏฺาสิ; ยทิ อิมสฺมึ าเน ธาตุ ปติฏฺาเปตพฺพา ภเวยฺย โคณา อุฏฺหิตฺวา คจฺฉนฺตุ’ติ. โคณา จิตฺตกฺขเณเยว อุฏฺหิตฺวา ปลายึสุ. ราชา ตํ อจฺฉริยํ ทิสฺวา ปสนฺนมโน หุตฺวา ปุเนกทิวสํ วุตฺตนิยาเมเนว อสฺเส ¶ อลงฺการาเปตฺวา อโยทาเมน พนฺธาเปตฺวา เปสิ. อสฺสาปิ เต โคณา วิย คนฺตฺวา นิปชฺชึสุ. ราชา คนฺตฺวา ตเถว อธิฏฺหิตฺวา อสฺเส อุฏฺาเปสิ. ปุเนกทิวสํ หตฺถีํ อลงฺการาเปตฺวา ตเถว อธิฏฺาสิ. โสปิ พนฺธทาเม ฉินฺทิตฺวา ปจฺฉิมยามสมนนฺตเร คนฺตฺวา เจติยกรณฏฺาเน นิปชฺชิ. ปภาตาย รตฺติยา ราชา หตฺถีโคปเก ปกฺโกสาเปตฺวา หตฺถึ อาเนถา’ติ อาห. หตฺถิโคปกา หตฺถึ พนฺธนฏฺาเน อทิสฺวา, หตฺถึ พนฺธนฏฺาเน น ปสฺสาม เทวา’ติ อาหํสุ. เตนหิ ภเณ, สีฆํ อุปธาเรถา’ติ วุตฺเต หตฺถิโคปกา ปทานุปทํ คเวสมานา เจติยฏฺาเน นิปนฺนํ หตฺถึ ทิสฺวา อาคนฺตฺวา รฺโ อาโรเจสุํ. ตํ สุตฺวา ราชา เหฏฺา วุตฺตปฺปกาเรน ปฏิปชฺชิตฺวา หตฺถึ ปุเร กตฺวา อาคจฺฉิ.
เอวํ ตีหิ วิมํสนาหิ วีมํเสตฺวา ภุมิคหิตภาวํ เถรสฺส สนฺติกํ คนฺตฺวา วนฺทิตฺวา อุปฏฺหมาโน อาโรเจสิ. ตสฺมึ กาเล เสรุนคเร สิวราชา พหู ปณฺณากาเร คาหาเปตฺวา ราชานํ ปสฺสิสฺสามิ’ติ อาคนฺตฺวา วนฺทิตฺวา เอกมนฺตํ อฏฺาสิ. ราชา เตน สทฺธึ สมฺโมทนียํ กถํ กตฺวา นิสินฺนกาเล โลณนคเร มหานาคราชา’ปิ พหุปณฺณาการํ คาหาเปตฺวา ราชานํ ปสฺสิสฺสามิ’ติ อาคนฺตฺวา วนฺทิตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิ. เตน สทฺธึ สมฺโมทนียํ กถํ อกาสิ; อิมสฺมึ าเน ทสพลธาตุํ ปติฏฺาเปสฺสามิ, ตุมฺเห มม สหายา โหถา’ติ เต คเหตฺวา คนฺตฺวา ธาตุํ วนฺทถา’ติ วนฺทาเปสิ. ตสฺมึ ขเณ ธาตุโต ฉพฺพณฺณรํสิโย อุคฺคจฺฉึสุ. เทวา สาธุการํ กโรนฺตา อากาสโต มาลาโย ขิปึสุ. ราชาโน โสมนสฺสปฺปตฺตา อมฺหากํ ลงฺกายํ ทสพลสฺส นลาฏธาตุ อมฺหากํ รฏฺเ ปติฏฺหิสฺสติ. เอสา ธาตุ มหา ชนสฺส สตฺถุกิจฺจํ สาเธยฺยาติ วนฺทิตฺวา คตา. ราชา เตสํ คตกาเล คิริอภยํ ปกฺโกสาเปตฺวา ตาต, อิฏฺกํ ชนสฺส ปีฬนํ อกตฺวา การาเปมา’ตี อาห. มา จินฺตยิตฺถ เทว, อหํ ¶ อิฏฺกํ การาเปสฺสามีติ. เอวฺหิ สติ ปปฺโจ ภวิสฺสตี’ติ อาห. อมฺหากํ สนฺติเก สุวณฺณรชตานิ มนฺทานิ กุโต ลภิสฺสามา’ติ วุตฺเต คิริอภโย เอวมาห; เทว, สตฺถา มหาปฺุโ มหนฺตํ ปูชาสกฺการสมฺมานํ ลภิสฺสติ. ตฺวํ อจินฺเตตฺวา เจติยกมฺมํ ปฏฺเปหี’ติ อาห.
โส ตสฺส ตํ อจินฺตนียํ กถํ สุตฺวา โสมนสฺสปฺปตฺโต เถรสฺส สนฺติเก ธมฺมํ สุตฺวา ธาตุํ วนฺทิตฺวา นครํ คนฺตฺวา ภุตฺตสายมาโส สยเน นิปนฺโน นิทฺทํ โอกฺกมิ. วิภาตาย รตฺติยา ปพุชฺฌิตฺวา อิฏฺกํ จินฺตยมานสฺส โทมนสฺสํ อโหสิ. ตสฺมึ กาเล สกฺโก เทวราชา วิสฺสกมฺมํ เทวปุตฺตํ อามนฺเตตฺวา; ตาต, วิสฺสกมฺม, กากวณฺณติสฺสมหาราชา อมฺหากํ สตฺถุโน นลาฏ ธาตุํ นิทหิตฺวา มหนฺตํ เจติยํ การาเปตุกาโม อิฏฺกํ จินฺตยิ. ตฺวํ คนฺตฺวา ผาสุกฏฺาเน อิฏฺกํ มาเปหีติ อาห. ตํ สุตฺวา วิสฺสกมฺมเทวปุตฺโต ทุคฺคตสฺส พฺราหฺมณสฺส เขตฺเต อิฏฺกํ มาเปตฺวา เทวโลกเมว คโต. ตสฺมึ ขเณ เขตฺตสามิโก ทุคฺคตพฺราหฺมโณ ปาโตว อตฺตโน เขตฺตํ โอโลกนตฺถาย คโต อิโตวิโต โอโลเกนฺโต อิฏฺกราสึ ทิสฺวา จินฺเตสิ; หีโย ราชา อิฏฺกํ กถํ ลภิสฺสามีติ กเถสิ. มหนฺตํ วต ปณฺณาการํ มยา ลทฺธนฺติ ตุฏฺโ เทวฺैฏฺกานิ กาเชน คเหตฺวา รฺโ ทสฺสนตฺถาย คนฺตฺวา ราชทฺวาเร ตฺวา สาสนํ ปหิณิ. ตํ ปกฺโกสาเปตฺวา กสฺมา ปาโต’ว อาคโตสี’ติ ปุจฺฉิ. เทว มยฺหํ เขตฺเต อิฏฺกราสึ ทิสฺวา ปาโต’ว อิฏฺกานิ คเหตฺวา อาคโตมฺหี’ติ. อีทิสานิ อิฏฺกานิ เจติยสฺส อนุจฺฉวิกานีติ ทสฺเสสิ. ราชา ปสฺสิตฺวา โสมนสฺสปฺปตฺโต พฺราหฺมณสฺส พหุํ ธนํ ทาเปสิ.
ตสฺมึ ¶ ขเณ อฺํ สาสนํ อาหริ. มทนปฏฺฏนทฺวารโต จตสฺโส รชตนาวา สุวณฺณภุมิโต จตสฺโส สุวณฺณนาวา อุกฺกมึสูติ ปฏฺฏนมุขทฺวาเร วิหรนฺโต อารกฺขก เชฏฺโก ธมฺมปาโล นาม อาคนฺตฺวา รฺโ อาโรเจสิ. ราชา ตุฏฺโ สุวณฺณรชเต อาหราเปสิ.
(อิฏฺกํ รชตฺเจว สุวณฺณฺจ มหารหํ;
อาหริตฺวาน ตํ สพฺพํ กมฺมํ อารภิ เจติเย.
สตฺถุ ปฺุานุภาเวน รฺโ ปฺุพเลน จ;
จินฺติตจินฺติตํ สพฺพํ ขเณเนว สมิชฺฌติ.)
ตโต ราชา จูฬปิณฺฑปาติยติสฺสตฺเถรสฺส สนฺติกํ คนฺตฺวา? อยฺย อิฏฺกภุมึ คมิสฺสามีติ อาห. เถโร สุตฺวา ตุฏฺโ อตฺตโน ปริวาเรหิ ปฺจสตภิกฺขูหิ สทฺธึ อิฏฺก ภูมึ คโต. ตโต มหาสาคลตฺเถโร จ มหินฺทตฺเถโร จ อตฺตโน ปริวาเรหิ ภิกฺขุหิ สทฺธึ อิฏฺกภุมึ คตา. สิว นคเร ราชาปิ อิฏฺกภุมึ คโต. โลณนคเร นาคราชาปิ อิฏฺกภุมึ คโต. โสมนคเร คิริอภยราชาปิ อตฺตโน เสนงฺเคหิ ปริวาเรตฺวา อิฏฺกภุมึ คโต. เตสํ สมณ พฺราหฺมณานํ ราชพฬานฺจ สมฺปิณฺฑิตตฺตา โส ปิฏฺิปาสาโณ พลวาหโน นาม ชาโต. เต สพฺเพ อิฏฺกภุมึ สโมสรึสุ. เถโร อิฏฺกราสึ โอโลเกตฺวา ราชานํ เอวมาห? มหาราช, อยํ อิฏฺกราสิ เจติเย สพฺพกมฺมตฺถาย ปโหตี’ติ. ราชา อตฺตมโน เสนงฺคปริวุโต สยเมว ปมํ อิฏฺกํ คณฺหิ. ตํ ทิสฺวา เสสราชาโน จ อมจฺจาทโย จ ปริสา จ สพฺเพ ภิกฺขุ จ อิฏฺกานิ คณฺหึสุ ตสฺมึ กาเล ภารํ อุกฺขิปิตฺวา คมนํ ปปฺจํ ภวิสฺสตี’ติ ราชา จินฺเตสิ. เถโร ตสฺส จิตฺตํ ชานิตฺวา เอวมาห? มา จินฺตยิตฺถ มหาราช, อิฏฺกานิ คเหตฺวา คจฺฉ. ปจฺฉา เทวนาคาทโย อิฏฺกภุมิโต ปฏฺาย ยาว เจติยฏฺานํ นิรนฺตรา ิตา อาหริสฺสนฺตี’ติ. เต อาหริตฺวา เจติยฏฺาเน ราสึ กโรนฺติ. เตเนว ¶ นียาเมน ยาว เจติยสฺส นิฏฺงฺคมา ตาว เทวนาคสุปณฺณาทโย นิรนฺตรํ ตฺวา อิฏฺกานิ อาหริตฺวา เจติยกรณฏฺาเนว จตุสุ ทิสาสุ ราสึ อกํสุ.
ตโต ราชา สพฺเพ อิฏฺกวฑฺฒกี ราสึ การาเปตฺวา เตสํ วฑฺฒกีนํ อนฺตเร ชยเสนํ นาม อิฏฺกวฑฺฒกึ ปริคณฺหิตฺวา ตสฺส ปน สตสหสฺสคฺฆนกานิ ทฺเว สาฏกานิ กหาปณสตสหสฺสานิ จ สุวณฺณกุณฺฑลาทโย อาภรณานิ จ ทาเปสิ. ตสฺส ปริวารานํ วฑฺฒกีนํ อหตวตฺถาทีนิ สพฺพุปกรณานิ ทาเปสิ. อเนกวิธํ มหนฺตํ สมฺมานํ กาเรตฺวา เถเรน สทฺธึ มนฺเตนฺโต; อยฺย อชฺช วิสาขปุณฺณมี อุโปสถทิวโส, ตสฺมา นลาฏธาตุยา มงฺคลํ กริตฺวา เจติยฏฺาเน อิฏฺกํ ปติฏฺาเปตุํ วฏฺฏตี’ติ อาห. ตํ สุตฺวา เถโร; ภทฺทกํ มหาราช, พุทฺธสฺส ภควโต ชาตทิวโส’ติ วตฺวา เจติยกมฺมกรณตฺถาย ปฺจ ชเน คณฺหิ. เตสุ เอโก วรเทโว นาม, เอโก สงฺโข นาม, เอโก วิชฺโช นาม, เอโก ปุสฺสเทโว นาม, เอโก มหาเทโว นาม. อิเมสํ วฑฺฒกีนํ มงฺคลํ การาเปตฺวา ฉณเวสํ คเหตฺวา สพฺพาลงฺกาเรน อลงฺการาเปตฺวา ราชา สยมฺปิ สพฺพาลงฺกาเรน ปติมณฺฑิโต มงฺคลวิธานํ การาเปตฺวา ภิกฺขุสงฺฆํ คนฺธมาลาทีหิ ปูเชตฺวา ติกฺขตฺตุํ ปทกฺขิณํ กตฺวา จตุสุ าเนสุ ปฺจปติฏฺิเตน วนฺทิตฺวา วิชมฺเหตฺวา สุวณฺณฆฏฺานํ ปวิสิตฺวา สุวณฺณขจิตํ มณิมุตฺตารตนมยํ ปริพฺภมนทณฺฑํ ชีวมานกมาตาปิตเรน อุภโตสุมณฺฑิตปสาธิเตน อภิมงฺคลสมฺมเตน อมจฺจปุตฺเตน คาหาเปตฺวา มหนฺตํ เจติยํ ตตฺถ กโรนฺโต สยมฺปิ ปริพฺภมนทณฺฑํ คเหตฺวา ปริกมฺมกตภุมิยํ ปริพฺภมิตฺวา เอกมนฺตํ อฏฺาสิ. ตโต มหาวฑฺฒกี สุนกฺขตฺเตน สุมุหุตฺเตน เจติยฏฺาเน อิฏฺกํ ปติฏฺาเปสิ.
ตสฺมึ ¶ ขเณ จตุนหุตาธิก ทฺวิโยชน สตสหสฺสพหุลา อยํ มหาปถวี สาธุการํ ปวตฺเตนฺตี วิย มหานาทํ ปวตฺเตสิ. เทวมนุสฺสา ทิวเส ทิวเส ปโหนก-มตฺติกํ นิสเทน ปึสิตฺวา สุปฺเปหิ ปปฺโผเตฺวา เทนฺติ. เอวํ กโรนฺโต กติปเยเนว ทิวเสน ปุปฺผาธานตฺตยํ จินิตฺวา มหาภิกฺขุ สงฺฆสฺส นิเวเทสิ. ตํ สุตฺวา สงฺโฆ จุนฺทุตฺตรนามเก ทฺเว สามเณเร อาณาเปสิ? ตุมฺเห หิมวนฺตํ คนฺตฺวา เมทวณฺณปาสาเณ อาหรถา’ติ. เต ปน สามเณรา ชาติยา โสฬสวสฺสิกา ฉฬภิฺาปฺปเภเทน ปฏิสมฺภิทปฺปตฺตา. มหาขีณาสวภิกฺขุสงฺฆสฺส สนฺติกา ภิกฺขุสงฺฆสฺส วจนํ สมฺปฏิจฺฉิตฺวา อากาสํ อพฺภุคฺคนฺตฺวา หิมวนฺตโต อตฺตโน อิทฺธิพเลน เมทวณฺณปาสาเณ อาหรึสุ. เอเตสุ เอกํ ปาสาณํ ธาตุคพฺภสฺส ภุมิยํ ปตฺถริตฺวา จตุสุ ปสฺเสสุ จตฺตาโร ปาสาเณ ปติฏฺาเปตฺวา อปรํ ธาตุคพฺภํ ปิทหิตุํ อทสฺสนํ กตฺวา ปยึสุ.
ตทา ราชา ธาตุคพฺเภ กมฺมํ นิฏฺเปนฺโต นว โกฏิปฺปมาณํ สุวณฺณํ อาหราเปตฺวา สุวณฺณการานํ ทตฺวา ธาตุคพฺภสฺส อิฏฺกานิ กโรถา’ติ อาณาเปสิ. เต สุวณฺณการา ทีฆโต รตนปฺปมาณํ ปุถุลโต วิทตฺถีปฺปมาณํ พหลโต จตุรงฺคุลปฺปมาณํ อิฏฺกํ กตฺวา ธาตุคพฺภํ จินึสุ. ตํ ปน ธาตุคพฺภํ อุจฺจโต โสฬสหตฺถํ วิตฺถารโตปิ อิโตจิโต ทสทสรตนํ กตฺวา สุวณฺณิฏฺเกเหว นิฏฺเปตฺวา ธาตุคพฺภสฺส มชฺเฌ สตฺตรตนมยํ สิเนรุํ การาเปตฺวา สิเนรุสฺส อุปริ ชาติหิงฺคุลเกน ปณฺฑุกมฺพลสิลาสนํ สตฺตรตเนน ปาริจฺฉตฺตกรุกฺขํ รชตมยํ เสตจฺฉตฺตํ พฺรหฺมุนา คาหาเปตฺวา สตฺถุโน ปฏิมาย อุปริ ธาริยมานํ กาเรสิ. สิเนรุปาทมูเล คนฺธกลลปูริต นีลุปฺปลวิภุสิตสุวณฺณมยอฏฺุตฺตรสตฆฏปนฺติโย ปาเปสิ. ตทนนฺตรํ คนฺธกลลปูริตรตฺนปทุมวิภุสิตรชตมยอฏฺุตฺตร- ¶ สตฆฏปนฺติโย ปาเปสิ. ตทนนฺตรํ คนฺธกลลปูริต เสตุปฺปลมาลาวิภุสิตมณิมยอฏฺุตฺตรสตฆฏปตฺติโย ปาเปสิ. ตทนนฺตรํ คนฺธกลลปูริตเสตุปฺปลวิภุสิต-มสารคลฺลมย อฏฺุตฺตรสตฆฏปนฺติโย ปาเปสิ. ตทนนฺตรํ คนฺธกลลปูริตจมฺปกปุปฺผวิภุสิตโลหิตงฺกมยอฏฺุตฺตรสต ฆฏปตฺติโย ปาเปสิ. ตทนนฺตรํ คนฺธกลลปูริตปฺจุปฺปลวิภุสิตมตฺติกามยอฏฺุตฺตรสตฆฏปนฺติโย ปาเปสิ. ตาสํ ฆฏปนฺตีนํ อนฺตเร คนฺธกลลปูริตสตฺตรตนมยสราวเก ปาเปสิ. กฺจนมย-สตฺตรตนมย-วิจิตฺตมาลาลตาปุณฺณฆฏสิริวจฺฉนนฺทิยาวฏฺฏภทฺทปีาทโย จ หตฺถิอสฺสสีหวฺยคฺโฆสภปนฺติอาทโย จ กาเรสิ. เทโวโรหณํ ยมกปาฏิหีราทโย ธนปาล-องฺคุลิมาล-อาฬวกทมนาทโย, สาริปุตฺต-โมคฺคลฺลาน-มหากสฺสปตฺเถราทโย, อสีติมหาสาวกรูปาทีนิ จ การาเปสิ. สิเนรุสฺส มชฺฌิมภาเค ตาราคณปริวาริตํ รชตมยํ จนฺทมณฺฑลฺจ การาเปสิ. รํสิชาลวิภุสิตํ กนกมยํ สูริยมณฺฑลฺจ การาเปสิ.
ตโต สิเนรุสฺส มตฺถเก ปาริจฺฉตฺตกมุเล ปณฺฑุกมฺพลสิลาสเน อมฺหากํ สตฺถุโน ปฏิมํ ฆนโกฏฺฏิม รตฺตสุวณฺณมยํ การาเปตฺวา มาตุเทวปาโมกฺข ทสสหสฺส จกฺกวาฬเทวตานํ สตฺตปฺปกรณํ อภิธมฺมํ เทสนากาเรน นิสีทาเปสิ. ตสฺส วีสตินขา อกฺขิตลานํ เสตฏฺานานิ ชาติผลิกมยานิ. องฺคุลิโย สุวณฺณมยา หตฺถปาทตลานิ จ ทนฺตาวรณานิ จ อกฺขีนํ รตฺตฏฺานานิ จ ชาติปวาฬมยานิ, เกสมสฺสุภมุกฏฺานานิ อินฺทนีลมยานิ, สมจตฺตาลีส ทนฺตา วชิรมยา อเหสุํ. อุณฺณโลมํ ปน สุวณฺณ ภิตฺติยํ ปิตรชตพุพฺพุฬวิลาสํ รชตมยํ อโหสิ. ภควโต อนวโลกิต มุทฺธนิ มตฺถเก สตฺตรตนมยํ วิจิตฺตกึกิณิชาลํ ปริกฺขิปาเปสิ. มณฺฑปสฺส อนฺโต นวสตสหสฺสคฺฆนกํ มุตฺตากลาปโมลมฺพกํ มโนรมํ เจลวิตานํ พนฺธาเปตฺวา มณฺฑปโกฏิยํ มุตฺตาชาลํ ตทนนฺตรํ สตฺต รตนวิจิตฺตํ กึกิณิชาลํ ปริกฺขิปาเปสิ.
อมฺหากํ ¶ ภควโต มาตุเทวปุตฺตมฺปิ สตฺตรตเนน การาเปสิ. ตถา เอราวณวิสฺสกมฺมเทวปุตฺตาทโย จ สปริวาโร สกฺโก เทวราชา จ จตฺตาโร มหาราชาโน จ ปฺจสิขเทวปุตฺตาทโย คนฺธพฺพเทวปุตฺตา จ สหมฺปติ มหา พฺรหฺมาทโย มหาพฺรหฺมโน จ การาเปสิ. เวสฺสนฺตรชาตกํ กโรนฺโต สํชยมหาราชา ผุสตีเทวี อาทโย จ มทฺทีเทวี ทฺเว ทารเก จ ชูชกพฺราหฺมณาทโย จ การาเปสิ. วิธุร-โสณทตฺต มหานารทกสฺสป-สุตโสม-สุปฺปารก-สงฺขปาลชาตกาทีนิ จ, ธมฺมจกฺกปฺปวตฺตน-มหาสมยสุตฺตาทิ เทสนากาโร จ, สุทฺโธทนมหาราชา มหามายา มหาปชาปตี โคตมี ภทฺทกจฺจานา ราหุลมาตาเทวี จ ราหุลกุมาโร จ ฉนฺนฺจ กนฺถกฺจ มหาภินิกฺขมนํ มหาโพธิมณฺฑลํ อสีติมหาสาวกา โกสลมหาราชา อนาถปิณฺฑิกมหาเสฏฺิ จูฬอนาถปิณฺฑิก-วิสาขา สุปฺปวาสา จ ปจฺฉา จูฬปิณฺฑปาติย ติสฺสตฺเถรฺจ อตฺตานฺจ การาเปตฺวา เต สพฺเพ ธาตุ คพฺเภ ปติฏฺาเปสิ.
ธาตุคพฺภวณฺณณา สมตฺตา.
เอวํ ธาตุคพฺเภ ปูชาวิธานํ สุวิภตฺตํ สุมโนรมํ การาเปตฺวา เถเรน สทฺธึ กเถสิ? ภนฺเต ธาตุคพฺเภ มยา กตฺตพฺพํ นิฏฺาปิตํ. สฺเว โรหิณีนกฺขตฺเตน ธาตุ นิธานํ กริสฺสามี. อยฺยา ปน เกสธาตุโย คเหตฺวา อาคจฺฉนฺตุติ. ติสฺสตฺเถรสฺส ภารมกาสิ. เถโร ตํ สุตฺวา ภทฺทกํ มหาราช, เกสธาตุโย วิจินิตฺวา อาหราเปสฺสามาติ วตฺวา อตฺตโน สทฺธิวิหาริกํ สิวตฺเถรํ ปกฺโกสาเปตฺวา อาวุโส ภูมินฺธรนาควิมาเน ชยเสโน นาม นาคราชา วสติ. ตสฺส สนฺติเก (เกสธาตุโย สนฺติ.) ตปุสฺส ภลฺลิกานํ ทฺเวภาติกวาณิชานํ ปริจรณกาเล เตสํ ปมาทํ ตฺวา นาคราชา ทฺเว เกสธาตุโย คเหตฺวา นาคภวเน เปสิ. ตฺวํ ตา ธาตุโย อาหริตฺวา รฺโ เทหีติ อาณาเปสิ. เถโร ตํ วจนํ สมฺปฏิจฺฉิตฺวา คโต.
ตโต ราชา อตฺตโน ภคินิยา โสมเทวิยา จ ภาคิเนยฺยสฺส คิริอภยรฺโ จ สาสนํ เปเสสิ? สฺเว ธาตุนิธานํกริสฺสาม. ตุมฺเห เสนงฺคํ คเหตฺวา อาคจฺฉถา’ติ. โลณนคเร ¶ มหานาครฺโ จ เสรุ นคเร สิวรฺโ จ ตเถว สาสนํ เปเสตฺวา สยมฺปิ อตฺตโน วิชิเต เยน มยฺหํ หตฺถโต อนฺตมโส เอกกรีสมตฺตมฺปิ ลทฺธํ ตทุปาทาย สพฺเพปิ ตุมฺเห สทฺธึ ปริวาเรน อาคจฺฉถา’ติ เภรึ จราเปสิ. ตํ สุตฺวา โสมนสฺสปฺปตฺตา มหาชนา อตฺตโน อตฺตโน วิภวานุรูเปน อลงฺกตปฏิยตฺตา อคมึสุ. ราชา ปภาตาย รตฺติยา สพฺเพ เสนิโย คนฺธมาลาธูปธชาทโย คเหตฺวา ธาตุนิธานํ อาคจฺฉนฺตุติ วตฺวา ภิกฺขุสงฺฆสฺส มหาทานํ ทตฺวา ติวีวรตฺถาย มหคฺฆวตฺถาทีนิ ทตฺวา สยมฺปิ สพฺพาลงฺการปติมณฺฑิโต นานคฺครสโภชนํ ภฺุชิตฺวา อุโปสถํ อธิฏฺาย มณิกุณฺฑลเมขลานูปุร วลยาทิวิจิตฺตสพฺพาลงฺการวิภูสิตาหิ โกเสยฺยาทิสุขุมนานาวิธวิจิตฺตวตฺถนิวตฺถาหิ นจฺจคีตวาทิตตุริยภณฺฑคหิต หตฺถาหิ เทวจฺฉราปฏิภาคนาฏกิตฺถีหิ ปริวาริโต วุตฺตปฺปกาเรหิ สทฺธึ เจติยฏฺานํ คนฺตฺวา มหาภิกฺขุสงฺฆํ วนฺทิตฺวา อฏฺาสิ.
ตโต โสมนคเร คิริอภยราชา’ปิ สพฺเพ นาครา อตฺตโน อตฺตโน วิภวานุรูเปน ธาตุนิธานฏฺานํ อาคจฺฉนฺตุติ นคเร เภรึ จราเปตฺวา สยํ สพฺพาลงฺการปติมณฺฑิโต สุสชฺชิตอมจฺจคณปริวาริโต นิกฺขมิ. โสม เทวีปิ สีสํ นหาตฺวา อหตวตฺถนิวตฺถา สพฺพาลงฺการปติมณฺฑิตา เทวจฺฉรา วิย อตฺตโน ปริวารา ปฺจสตกุมาริโย นีลวตฺเถหิ ปริทหาเปตฺวา ตเถว อลงฺกาเรตฺวา ปุณฺณฆเฏ คาหาเปตฺวา ตาสํ อนนฺตรา ปฺจสตกุมาริโย ปีตวตฺเถหิ ปริทหาเปตฺวา ตเถว อลงฺกาเรตฺวา ปูชาภณฺฑานิ คาหาเปตฺวา, ตาสํ อนนฺตรา ปฺจสต กุมาริโย รตฺตวตฺเถหิ ปริทหาเปตฺวา ตเถว. อลงฺกาเรตฺวา วิจิตฺรปุปฺผปูริตมฺชุสาโย คาหาเปตฺวา ตาสํ อนนฺตรา ปฺจสตกุมาริโย เสตวตฺเถหิ ปริทหาเปตฺวา ตเถว อลงฺกาเรตฺวา ธูม กฏจฺฉุเก คาหาเปตฺวา เอวํ ปูชาวิธานํ สํวิทหิตฺวา ปริวาเรน ¶ เจติงฺคณํ คนฺตฺวา มหาภิกฺขุสงฺฆํ ปฺจปติฏฺิเตน วนฺทิตฺวา คนฺธมาลาทีหิ ปูชํ กตฺวา อตฺตโน สามินา คิริอภยราเชน สทฺธึ เอกปสฺเส ีตา.
โลณนคเร มหานาคราชา’ปิ สพฺพาลงฺกาเรหิ ปติมณฺฑิโต สพฺพาภรเณหิ สุสชฺชีตอมจฺจมณฺฑลปริวุโต นจฺจคีตตุรียานิ ปคฺคณฺหาปยมาโน คนฺธมาลา ธูมกฏจฺฉุ คาหาเปตฺวา เจติยฏฺานํ อาคนฺตฺวา ภิกฺขุสงฺฆํ วนฺทิตฺวา เอกมนฺตํ อฏฺาสิ.
เสรุนคเร สิวราชา’ปิ อตฺตานํ สพฺพาลงฺกาเรหิ อลงฺกริตฺวา มหนฺเตน ปริวาเรน ปูชาวิธานํ คาหาเปตฺวา เจติยฏฺานํ อาคนฺตฺวา มหาภิกฺขุสงฺฆํ วนฺทิตฺวา เอกมนฺตํ อฏฺาสิ. ราชปริสา อตฺตโน วิภวานุรูเปน วตฺถาลงฺกาเรหิ จนฺทน มาลาทีหิ จ โสภมานา นลาเฏ มุตฺตากลาปโมลมฺพก วิจิตฺตสุวณฺณปฏฺฏานิ พนฺธิตฺวา หตฺถาภรณาทิ อเนกาภรเณหิ ทิพฺพปริสา วิย สุมณฺฑิตปสาธิตา เวสานุรูปานิ วิวิธาวุธานิ คเหตฺวา เอกปสฺเส ีตา. สีหวฺยคฺฆทีปิจมฺเมหิ ปสาธิตสุวณฺณาลงฺการสุวณฺณธชเหมชาลสฺฉนฺเน รถ วเร จ สพฺพาลงฺการวิภุสิตา รถิกา อารุยฺห เอกปสฺเส ีตา. พฺราหฺมณปุตฺตาทโย มณฺฑิตจมฺเม ปารุปิตฺวา อุปโสภยมานา เอกปสฺเส ีตา. พหุ อมจฺจา อตฺตโน อตฺตโน เวสานุรูเปน มหคฺฆวตฺถาภรณวิภูสิตา สปริวารา เอกปสฺเส ีตา. คนฺโธทก ปูริต ทกฺขิณาวตฺต สงฺขํ คเหตฺวา อุปวีตสุตฺตํ เอกํสํ กริตฺวา พฺราหฺมณเวนํ เวเตฺวา ปุโรหิตพฺราหฺมณา มหนฺเตน ปริวาเรน ปูชาวิธานํ คาหาเปตฺวา เจติยฏฺานํ อาคนฺตฺวา มหาภิกฺขุสงฺฆํ วนฺทิตฺวา ชยโฆสํ สาเวนฺตา เอวมาหํสุ?
เขมํ สุภิกฺขํ ภวตุ นิจฺจํ ชนปทํ สิวํ;
สสฺสานิ สมุปฺปชฺชนฺตุ รฺโ เอวํ ชยา สิยุํ.
อวเสสา มหาชนา เอวมาหํสุ? สมุทฺทปริยนฺตํ ¶ หิ มหึ สาครกุณฺฑลํ วสุนฺธรํ อาวสตุ อมจฺจปริวาริโต. เอวํ วตฺวา? อมฺหากํ อยฺโย กากวณฺณติสฺโส มหา ราชา สเทวเก โลเก เอกปุคฺคลสฺส โลกนาถสฺสนลาฏธาตุํ ปติฏฺาเปตี’ติ อตฺตโน อตฺตโน วิภวานุรูเปน สุมณฺฑิตปสาธิตา. ขุชฺชวามนกาทโย’ปิ สพฺเพ ชนา ปูชาภณฺฑานิ คเหตฺวา สาธุการํ ททมานา อฏฺํสุ. อิมสฺมึ เจติยฏฺาเน ราสีภูตา ปริสา เอวํ เวทิตพฺพา? ขตฺติยา พฺราหฺมณา เวสฺสา เนคมา จ สมาคตา ปุปฺผาทิคหิตา สพฺเพ อลงฺการวิภูสิตา.
คณนา วีติวตฺตา เต อเนเก จ มหาชนา;
สมุทฺโท ปตฺถรนฺโตว ขตฺติยา สมุปาคตา.
อลงฺกโต มหาราชา สราชปริวาริโต;
เทวราชา ยถา สกฺโก อฏฺาสิ เจติยงฺคเณ.
สาธุวาเทน สตฺตานํ ปฺจงฺคตุริเยหิ จ;
หตฺถสฺสรถสทฺเทน สมากิณฺณํ มหีตลํ.
ตโต จูฬปิณฺฑปาติยติสฺสตฺเถโร อตฺตโน สทฺธิวิหารีเก ปฺจสต ขีณาสเว ปริวาเรตฺวา เจติยฏฺานเมว อาคโต. มหาสาคลตฺเถโร’ปิ ปฺจสต ขีณาสเว ปริวาเรตฺวา เจติยฏฺานเมว อาคโต. มหินฺทตฺเถโร’ปิ อตฺตโน สาวเก สฏฺิมตฺเต ขิณาสเว คเหตฺวา เจติยฏฺานเมว อาคโต. อิติ อิมินา นิยาเมเนว เอโก ทฺเว ตโย จตฺตาโร ปฺจ ขีณาสวา อาคจฺฉนฺตา สตฺต สหสฺสมตฺตา อเหสุํ. ตโต จูฬปิณฺฑปาติยติสฺสตฺเถโร เอตฺตเก ภิกฺขู ปริวาเรตฺวา เจติยงฺคเณ นิสีที. ตโต ราชา อาคนฺตฺวา ปฺจปติฏฺิเตน วนฺทิตฺวา เถเรน สทฺธึ กเถสิ? ¶ เกสธาตุ กุโต ลภิสฺสาม อยฺยา’ติ. ตสฺมึ ขเณ ติสฺสตฺเถโร อตฺตโน สทฺธิวิหาริกํ สิวตฺเถรํ โอโลเกสิ. โส โอโลกิตกฺขเณเยว นิสินฺนฏฺานโต อุฏฺาย จีวรํ ปารุปิตฺวา มหาภิกฺขุสงฺฆํ วนฺทิตฺวา ฉฬภิฺโ มหาขีณาสโว จตุตฺถชฺฌานํ สมาปชฺชิตฺวา ตโต วุฏฺาย ปถวิยํ นิมุชฺชิตฺวา ภุมินฺธรนาควิมาเน ปาตุรโหสิ.
(สุตฺวาสฺส สิวเถโร จ วสิปฺปตฺโต วิสารโท;
ปากโฏ อภวิ นาคนครํ ปุรโต ขเณ.)
ตสฺมึ โข ปน สมเย ชยเสโน นาคราชา อตฺตโน ภาคิเนยฺยํ ทฺวิโกฏิมตฺเต นาเค ปริวาเรตฺวา มหา ยสํ อนุภวมานํ นิสินฺนํ อิงฺคิตสฺํ ทตฺวา เถรํ ทุรโตว อาคจฺฉนฺตํ ทิสฺวา จินฺเตสิ? อิมสฺมึ นาคภวเน สมเณหิ กตฺตพฺพกิจฺจํ นตฺถี. นิสฺสํสยํ เกสธาตุํ นิสฺสาย อาคโต ภวิสฺสตีติ อุฏฺาย ธาตุฆรํ ปวิสิตฺวา ธาตุกรณฺฑกํ คิลิตฺวา กิฺจิ อชานนฺโต วิย นิสีทิ. ตสฺมึ กาเล เถโร ตสฺส สนฺติกํ อคมาสิ. นาคราชา ปจฺจุคฺคนฺตฺวา ปฏิสนฺถารํ กโรนฺโต เถเรน สทฺธึ กเถสิ. กสฺมา อยฺโย อาคโต’ติ วุตฺเต เอวมาห? ติโลกนาถสฺส อมฺหากํ สมฺพุทฺธสฺส เกสธาตูนํ อตฺถาย อาคโต, ตุยฺหํ สนฺติเก ปิตเกสธาตุโย ปปฺจํ อกตฺวา มยฺหํ เทหิ, เตเยว สนฺธาย อุปชฺฌาเยน เปสิโตมฺหี’ติ วุตฺเต อมฺหากํ สมฺมา สมฺพุทฺธสฺส เกสธาตุโย มม สนฺติเก นตฺถี’ติ อาห. เถโร ธาตุกรณฺฑกํ คิลิตภาวํ ตฺวา คณฺหามิ มหาราชา เกสธาตุโย’ติ วุตฺเต อาม ปสฺสนฺโต คเหตฺวา คจฺฉาหีติ อาห. เอวํ ตโย วาเร ปฏิฺํ คเหตฺวา ตเถว ีโต?
อิทฺธิยา มาปยิตฺวาน ตโต โส สุขุมํ กรํ,
ปเวเสตฺวา มุเข ตสฺส คณฺหี ธาตุกรณฺฑกํ;
นาคาลยาภินิกฺขมิ ติฏฺ นาคา’ติ ภาสิย.
ตสฺมึ ¶ ขเณ ชยเสโน นาคราชา สมณํ วฺเจตฺวา เปสิโตมฺหี’ติ วตฺวา ตสฺส คตกาเล ธาตุกรณฺฑกํ โอโลเกตฺวา ธาตุ อปสฺสิตฺวา สมเณน นาสิโตมฺหี’ติ ทฺเว หตฺเถ อุกฺขิปิตฺวา เปตฺวา อตฺตโน สกลนาคภวนํ เอก โกลาหลํ กตฺวา มหนฺเตน สทฺเทน ปริเทวนฺโต? อมฺหากํ จกฺขุนิ อุปฺปาเฏตฺวา คโต วิย สเทวกสฺส โลกสฺส ปติฏฺานภูตสฺส สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส เกสธาตุโย อปายทุกฺขโต อมฺุจนฺตานํ อมฺหากํ อภิภวิตฺวา ธาตุโย คเหตฺวา คตสมณํ อนุพนฺธิตฺวา คณฺหิสฺสามา’ติ ทฺเวโกฏิมตฺเต นาเค คเหตฺวา อตฺตโน ภาคิเนยฺเยน สทฺธึ ตสฺส ปิฏฺิโต ปิฏฺิโต อนุพนฺธิตฺวา อากาสํ อุคฺคจฺฉึ (สุ). ตสฺมึ ขเณ ปน สิวตฺเถโร อกาสโต โอตริตฺวา ปถวิยํ ปาวิสิ. ปุน เตปิ ปถวิยํ ปวิสึสุ. เอวํ เถโร เตหิ สทฺธึ อุมฺมุชฺช นิมุชฺชํ กโรนฺโต ปาฏิหาริยํ ทสฺเสตฺวา เสรุนครสฺส นาติทูเร ปิฏฺิปาสาเณ อุคฺคฺชิ. ตตฺเถว เต สํเวเชตฺวา เจติยงฺคเณ มหาภิกฺขุสงฺฆสฺส ปุรโต ปากโฏ อโหสิ. นาคา ตํ คเหตุํ อสกฺโกนฺตา มหนฺเตน สทฺเทน รวํ ปติรวํ ทตฺวา. อิโต ปฏฺาย นฏฺมฺหา’ติ ตสฺมึ ปิฏฺิ ปาสาเณ สพฺเพ สมาคมํ กตฺวา มหาสทฺเทน ปริเทวึสุ? นฏฺมฺภา วต โภ’ติ. ตโต ปฏฺาย โส ปิฏฺิปาสาโณ นาคานํ รวํ ปติรวํ ทตฺวา ปริเทวิตหาเวน นาคคลฺลํ นาม อโหสิ.
นาโค เถรสฺส ปิฏฺิโตเยว อนุพนฺธิตฺวา เจติยงฺคณํ คนฺตฺวา ราชานํ เอวมาห? เทว, เอโส ภิกฺขุ มยา อทินฺนธาตุ คเหตฺวา อาคโต’ติ. ตํ สุตฺวา ราชา? สจฺจํ กิร อยฺย นาคสฺส วจนนฺติ วุตฺเต นเหว มหาราช, อิมินา ทินฺนํ เอว ธาตุํ อคฺคเหสินฺติ วุตฺเต? นาโค ตว สกฺขึ เทหีติ อาห. เถโร ตสฺส ภาคินฺเยํ สมณุปฺปล นาคราชานํ สกฺขึ อกาสิ. ราชา ตสฺส ภาคิเนยฺยสฺส สพฺพวจนํ สุตฺวา สทฺทหิ. ตสฺมึ กาเล ทุกฺขาภิภูโต นาคราชา คนฺตฺวา พหิ ีโต. ตโต ปฏฺาย โส นาคราชา ¶ พหิ หุตฺวา นิสินฺนตฺตา พหินาคราชา นาม อโหสิ. ตสฺส ปน ภาคิเนยฺยํ อนฺโต เจติยงฺคเณ นิสีทาเปสิ. อิมสฺส ปน เจติยสฺส อารกฺขํ คหิตนาคา กเถตพฺพา. สุมนนาครฺโ ปริวารา ฉโกฏิมตฺตา นาคา, ชยเสนสฺส ปริวารา โกฏิสตมตฺตา นาคา, สมณุปฺปลนาครฺโ ปริวารา ทฺวิโกฏิมตฺตา นาคา อเหสุํ. สพฺเพ ธาตุยา อารกฺขํ คณฺหึสุ. ราชา เถรสฺส หตฺถโต เกสธาตุํ คเหตฺวา รตนจเงคาฏเก เปตฺวา มหินฺทสฺส นาม อมจฺจสฺส อทาสิ. ตสฺมึ สมาคเม ติปิฏกมหาผุสฺสเทวตฺเถรสฺส สทฺธิวิหาริกา ปฏิสมฺภิทปฺปตฺตา จตฺตาโร สามเณรา อเหสุํ. เตสุ เอโก มลย ราชปุตฺโต สุมนสามเณโร นาม, เอโก เสรุนคเร สิวราชภาคิเนยฺยสฺส ปุตฺโต อุตฺตร สามเณโร นาม. เอโก มหาคาเม มาลาการปุตฺโต จุนฺท สามเณโร นาม เอโก มหาคาเม เอกสฺส กุฏุมฺพิกสฺส ปุตฺโต มหากสฺสปสามเณโร นาม, อิเม จตฺตาโร สามเณรา อชฺช กากวณฺณติสฺสมหาราชา มหาเจติเย ธาตุ นิธานํ กริสฺสติ, มยํ หิมวนฺตํ คนฺตฺวา สุกุสุมานิ อาหริสฺสามาติ เถรํ วนฺทิตฺวา อากาสโต หิมวนฺตํ คนฺตฺวา จมฺปกนาคสลลาทโย ปูชนียมาลํ คเหตฺวา ตาวตึสเทว โลกํ คตา.
ตสฺมึ กาเล สกฺโก เทวราชา สพฺพาภรณปติมณฺฑิโต ทฺวิสุ เทวโลเกสุ เทวตาโย คเหตฺวา เอราวณหตฺถีกฺขนฺธมารุยฺห อฑฺฒเตยฺยโกฏิเทวจฺฉราปริวาริโต สุทสฺสนมหา วีถิยํ วิจรนฺโต สวงฺโคฏเก เต จตฺตาโร สามเณเร ทุรโตว อาคจฺฉนฺเต ทิสฺวา หตฺถีกฺขนฺธโต โอรุยฺห ปฺจ ปติฏฺิเตน วนฺทิตฺวา เตสํ หตฺเถ มาลาจงฺโคฏเก ทิสฺวา? กึ อยฺยา ตุมฺหากํ หตฺเถ’ติ ปุจฺฉิ. ตํ สุตฺวา สามเณรา มหาราช, กึ ตฺวํ น ชานาสิ. ลงฺกายํ กากวณฺณติสฺส มหาราชา ทสพลสฺส นลาฏธาตุํ คเหตฺวา มหาวาลุกคงคาย ทกฺขิณปสฺเส เสรุ นาม ทหสฺส อนฺเต วราห นาม โสณฺฑิมตฺถเก เจติยํ การาเปตุํ ตุมฺหากํ นิโยเคน วิสฺสกมฺมเทวปุตฺเตน นิมฺมิตฺैฏฺกานิ คเหตฺวา เจติยํ การาเปตฺวา อชฺช ธาตุนิธานํ กโรติ. ตตฺถ ปูชนตฺถาย หิมวนฺตโต อานีตปุปฺผมิทนฺติ วตฺวา อิโตปิ กุสุมํ คเหตุํ อาคตมฺหา’ติ วทึสุ. สกฺโก เตสํ วจนํ สุตฺวา?
อยฺย ¶ ตุมฺหากํ หตฺเถ ปุปฺผานิ จูฬามณิเจติเย ปุเชตฺวา อมฺหากํ อุยฺยานโต ปุปฺผานิ คเหตฺวา คจฺฉถาติ วตฺวา เตหิ สทฺธึ คนฺตฺวา เตสํ ปุปฺเผหิ จูฬามณิเจติยํ ปูเชสิ. ตโต ปปฺจํ น ภวิตพฺพนฺติ สกฺกสฺส นิเวเทสุํ. ตํ สุตฺวา สกฺโก สามเณรานํ ปฺจมหาอุยฺยานโต ปาริจฺฉตฺต-โกวิฬาราทีนิ ปุปฺผานิ จ จนฺทนจุณฺณฺจ คเหตฺวา ทาเปสิ. สามเณรา ปุปฺผานิ คเหตฺวา เทวโลกโต โอตริตฺวา หิมวนฺตํ ปวิสิตฺวา สุวณฺณมณิปพฺพเต สนฺตจฺฉายาย นสีทิตฺวา ทิวาวิหารํ กตฺวา นกฺขตฺตเวลาย สมฺปตฺตาย มณี คเวสมานา จตฺตาโร มณโย อทฺทสํสุ. เตสํ เอโก อินฺทนีลมณี, เอโก ปหสฺสรโชติรงฺค มณี, เอโก เวลุริยมณิ, เอโก มสารคลฺลมณิ, จตฺตาโร มณโย จ ทิพฺพปุปฺผานิ จ คเหตฺวา เถรานํ ทสฺเสสุํ. เถโร? มหาราช, อิเม สามเณรา ปาริจฺฉตฺตกโกวิฬาราทีนิ ปุปฺผานิ จ จนฺทนจุณฺณฺจ จตฺตาโร มณโย จ คเหตฺวา อาคตา’ติ รฺโ อาโรเจสุํ.
ราชา ตํ สุตฺวา โสมนสฺสชาโต สามเณเร ปฺจ ปติฏฺีเตน วนฺทิตฺวา เตสมาหตมณโย คเหตฺวา มหานนฺท นาม อมจฺจสฺส ทตฺวา เถเรหี สทฺธึ มหนฺเตน ปริวาเรน เจติยงฺคณํ คนฺตฺวา มณิกรณฺฑเกน ธาตุํ คเหตฺวา อตฺตโน สีเส ธาตุํ เปตฺวา อุปริ เสตจฺฉตฺตํ การาเปตฺวา เจติยํ ติกฺขตฺตุํ ปทกฺขิณํ กตฺวา ปาจีนทฺวาเร ีโต? อยํ ทสพลสฺส นลาฏธาตุ อมฺเหหิ การาปิตาย พุทฺธปฏิมาย นลาเฏ อุณฺณโลมาการํ หุตฺวา ปติฏฺหตูติ อธิฏฺาสิ. ตสฺส จินฺติตกฺขเณเยว ธาตุ กรณฺฑโต นภมุคฺคนฺตฺวา อากาเส สตฺตตาลปฺปมาเณ ตฺวา ฉพฺพณฺณ รํสิโย วิสฺสชฺเชสิ. ตา รํสิโย กุเฏน อาสิฺจมานวิลีน สุวณฺณํ วิย อนฺตลิกฺขโต นิกฺขนฺตสุวณฺณรสธารา วิย สกลลงฺกาทีปํ ¶ รํสิชาเลหิ เอโกภาสํ กตฺวา คณฺหึสุ. ตสฺมึ กาเล ยมกปาฏิหาริยสทิสํ ปาฏิหาริยํ อโหสิ. มหาการุณิกสฺส ภควโต อทิฏฺปุพฺพํ ปาฏิหาริยํ ทิสฺวา มหาชนา ตถาคตสฺส รูปกายํ ปจฺจกฺขภุตา วิย อเหสุํ.
อทิฏฺปุพฺพํ สตฺถุสฺส ปาฏิหีรํ มหาชนา;
ทิสฺวา ปีติปรา ชาตา ปสาทมชฺฌคุํ ชิเน.
ปูเชสุํ คนฺธมาลฺจ อลงฺการํ สกํ สกํ;
สพฺเพ วนฺทึสุ สิรสา-เจติยํ อีทิสํ วรํ.
ตสฺมึ สมาคเม เอโก ปณฺฑิตปุริโส ชินํ โถเมนฺโต เอวมาห?
นิพฺพุตสฺสาปิ พุทฺธสฺส ยโส ภวติ อีทิโส;
ีตสฺส โลกนาถสฺส กีทิสา อาสิ สมฺปทา.
อนุภาวมิทํ สพฺพํ ปฺุเเนว มเหสิโน;
กเรยฺย ตฺวา ปฺุํ ตํ ปตฺเถนฺโต โพธิมุตฺตมํ.
ตสฺมึ กาเล นานารตนวิจิตฺตํ อเนกาลงฺการปติมณฺฑิตํ มหารหํ สมุสฺสิตธชปตากํ นานาวิธกุสุมสมากิณฺณํ อเนกปูชาวิธานํ คเหตฺวา มนุสฺสา ฉณเวสํ คณฺหึสุ. อเนกวิธตุริยสงฺฆุฏฺฏํ อโหสิ. ตสฺมึ ขเณ เทวตาโย ปุปฺผวสฺสํ วสฺสาเปนฺติ. มหานุภาวสมฺปนฺนา นาคา ปูชํ กโรนฺติ. เอวํ สพฺเพ เทวา นาคา มนุสฺสา สาธุการํ เทนฺติ, อปฺโผเฏนฺติ, เวลุกฺเขปํ กโรนฺติ, หตฺถีโน กฺุจนาทํ นทนฺติ. อสฺสา ตุฏฺิรวํ รวนฺติ, พหลฆน มหาปถวี ยาว อุทกปริยนฺตํ กมฺปิ. ทิสาสุ วิชฺชุลฺลตา นิจฺฉรึสุ. สกลลงฺกาทีเป สุมนกูฏาทโย มหานคา กุสุมคณสมากิณฺณา อเหสุํ. สพฺเพ ชลาสยา ปฺจวิธ ปทุมสฺฉนฺตา, เทวตานมนฺตเร มนุสฺสา, มนุสฺสานํ อนฺตเร ยกฺขนาคสุปณฺณาทโย จ อเหสุํ. ภิกฺขุภิกฺขุนีอุปาสก อุปาสิกา อปริมาณา อเหสุํ. มหนฺเตน สาธุกาเรน มหา นิคฺโฆเสน สกลลงฺกาทีเป ติพฺพวาตาภิหตสมุทฺโท วิย เอกนินฺนาทํ ¶ เอกนิคฺโฆสํ อโหสิ. อิมินา ปูชาวิธาเนน ปสาทกภูตมหาชนกายมชฺเฌ ธาตุ ปาฏิหาริยํ ทสฺเสตฺวา อากาสโต โอตริตฺวา พุทฺธปฏิมาย นลาเฏ ปุณฺณจนฺทสสฺสิรีกํ อภิภวนฺตมิว วิโรจมานา ปติฏฺาสิ.
ราชา มหานนฺทนามกสฺส อมจฺจสฺส หตฺถโต เกสธาตุํ คเหตฺวา วิหารเทวิยา ทตฺวา ตฺวํ อิมา เกสธาตุโย ทสพลสฺส อนวโลกิต มตฺถเก ปติฏฺาเปหี’ติ อาห. สา เกสธาตุโย คเหตฺวา ตตฺเถว ปติฏฺหนฺตุ’ติ อธิฏฺานํ อกาสิ. ตสฺมึ ขเณ เกสธาตุโย กรณฺฑโต นภํ อุคฺคนฺตฺวา มยูรคีวสํกาสนีลรํสิโย วิสฺสชฺเชนฺตี อากาสโต โอตริตฺวา พุทฺธปฏิมาย อุตฺตมงฺเค สิรสฺมึ ปติฏฺหึสุ.
ตโต ราชา เถเรน สทฺธึ ธาตุคพฺภํ ปวิสิตฺวา ทิพฺพจนฺทนจุณฺณสมากิณฺณํ ปาริจฺฉตฺตกโกวิฬาราทิ สุคนฺธปุปฺผสนฺถรํ วิยูหิตฺวา ปภาสมุทยสมากิณฺเณ จตฺตาโร มณิ ปาสาเณ เปสิ. เตสํ อาโลกาภิภูโต ธาตุคพฺโภ อติวิย วิโรจิตฺถ. สพฺพนาฏกิตฺถีโย อตฺตโน อตฺตโน อาภรณานิ โอมฺุจิตฺวา ธาตุคพฺเภเยว ปูเชสุํ. ตโต ราชา ธาตุนิธานํ กตฺวา พุทฺธรูปสฺส ปาทตเล สีสํ เปตฺวา นิปนฺโน เอวํ ปริเทวิ; มยฺหํ ปิตุปิตามหปรมฺปราคตาธาตุ อชฺช อาทึ กตฺวา อิโต ปฏฺาย วิโยคา ชาตา อหํ ทานิ ตุมฺหากํ อติจิรํ (ีตา) รมณียา โรหณชนปทา อาหริตฺวา อิมสฺมึ าเน ปติฏฺาเปสินฺติ วตฺวา สิเนรุ มุทฺธนิ ¶ สมุชฺชลมหาปทีโป วิย ตุมฺเห อิเธว ีตา. อิทานิ น คมิสฺสาม มยํ ขมถ ภควา’ติ ปริเทวมาโน ธาตุ คพฺเภเยว ปติตฺวา อาห?
อโห วิโยคํ ทุกฺขํ เม เอตา พาเธนฺติ ธาตุโย;
วตฺวา โส ปริเทวนฺโต ธาตุคพฺเภ สยี ตทา.
มริสฺสามิ โน คมิสฺสํ อยฺยํ หิตฺวา อิเธว’หํ;
ทุลฺลภํ ทสฺสนํ ตสฺส สํสาเร จรโต มมา’ติ.
วตฺวา ปริเทวนฺโต นิปชฺชิ. ตสฺส ปน ภิกฺขุสงฺฆสฺส อนฺตเร สหเทโว นาม เถโร ราชานํ ธาตุคพฺเภ โรทมานํ นิปนฺนํ ทิสฺวา กิมชฺฌาสโย เอตสฺสา’ติ เจโตปริยาเณน สมนฺตาหริตฺวา อิธ นิปนฺโน มริสฺสามี’ติ นิปนฺนภาวํ ชานิตฺวา อิทฺธิยา สํสรํ ปิยรูปํ มาเปตฺวา ธาตุคพฺภโต ตํ พหิ อกาสิ.
(อิทฺธิยา โส วสิปตฺโต ฉฬภิฺโ วิสารโท;
ตํ ขณฺเว สปฺปฺโ ราชานํ ตํ พหึ อกา.)
ตโต ปมานีตโชติรงฺค ปาสาณํ ธาตุคพฺภสฺส อุปริ วิตานํ วิย เปตฺวา อรหนฺตา? ธาตุคพฺโภ สมนฺตโต จตุรสฺสมฺจํ วิย เอกฆโน โหตุ. ธาตุ คพฺเภ คนฺธา มา สุสฺสนฺตุ, ปุปฺผานิ มา มิลายนฺตุ, รตนานิ มา วิวณฺณา โหนฺตุ, ปูชนียภณฺฑานิ มา นสฺสนฺตุ, ปจฺจตฺถิกปจฺจามิตฺตานํ โอกาโส วา วิวโร วา มา โหตุ’ติ อธิฏฺหึสุ. ตโต ราชา ธาตุโย มหนฺตํ ปูชํ กตฺวา มงฺคลเจติเย จตุรสฺสโกฏฺกํ อติมโนรมํ ฉตฺตกมฺมฺจ เกลาสกูฏํ วิย สุธากมฺมฺจ วาลุกปาทโต ปฏฺาย สพฺพฺจ กตฺตพฺพํ กมฺมํ นิฏฺาเปสิ. โส ปน เสต นิมฺมลจนฺทรํสิ วิย อุทกพุพฺพุฬเกลาสกูฏปฏิภาโค ฉตฺตธโร ¶ อจลปฺปติฏฺิโต สุชนปฺปสาทโก อฺติตฺถีย มทฺทนกโร มงฺคลถูโป วิโรจิตฺถ.
วิลาสมาโน อฏฺาสิ โตสยนฺโต มหาชเน;
มงฺคลเกลาสถูโป อจโล สุปฺปติฏฺิโต.
สุชนปฺปสาทนกโร ติตฺถิยทิฏฺิมทฺทโน;
ภวิ สทฺธากโร เสฏฺโ สพฺพชนปสาทโก.
เจติโย ปวโร โลเก มหาชนนิเสวิโต;
ธชปุปฺผสมากิณฺโณ สทา ปูชารโห ภวิ.
พหู ชนา สมาคมฺม นานา เทสา สมาคตา;
ปูเชสุํ ตํ มหาถูปํ สพฺพทาปิ อตนฺทิตา.
อีทิโส ปติรูปวาโส โส เทโส ทุลฺลโภ ภเว;
อปฺปมตฺตา สทา สนฺตา วินาถ กุสลํ พหุนฺติ.
ราชา กปฺปาสิกสุขุมวตฺเถน มหารหํ เจติยํ เวเตฺวา, สิริวฑฺฒนํ นาม มหาโพธึ ปติฏฺเปตฺวา ตตฺถ โพธิฆรฺจ การาเปตฺวา ติภูมกํ อุโปสถาคารํ การาเปตฺวา รตฺติฏฺาน ทิวาฏฺานาทีนิ กตฺวา สพฺพํ วิหาเร กตฺตพฺพํ กาเรสิ. เอตฺตกํ การาเปตฺวา วิหารํ ทกฺขิโณทกํ ทสฺสามี’ติ จินฺเตตฺวา อสีติสหสฺสมตฺตานํ ภิกฺขูนํ สตฺตทิวสานิ นานาวิธ สูปวฺยฺชเนหิ มหาทานํ ทตฺวา สตฺตเม ทิวเส มหาภิกฺขุ สงฺฆสฺส ติจีวรตฺถาย วตฺถานิ ทาเปตฺวา ปาโตว ปาตราสภตฺตํ ภฺุชิตฺวา เถรสฺส สนฺติกํ คนฺตฺวา วนฺทิตฺวา เอกมนฺตํ ีโต เอวมาห? อยฺยา, จาตุทฺทสิเก มหาภิกฺขุสงฺฆสฺส ทกฺขิณํ ทาตุมิจฺฉามี’ติ. โส ปนายสฺมา เอวมาห; อุปกฏฺ ปุณฺณมายํ อุโปสถทิวเส อสฺสยุชนกฺขตฺเตน ทกฺขิณํ ธาตุํ ภทฺทกนฺติ. โส เถรสฺส วจนํ สุตฺวา ปฺจปติฏฺิเตน เถรํ วนฺทิตฺวา โสมนคเร อตฺตโน ภคินึ เทวึ กเถสิ? ภคินิ, ทสพลสฺส นลาฏธาตุํ นิทหิตฺวา มงฺคลมหาเจติยานุรูปํ ¶ ปาสาทํ อลงฺกตทฺวารฏฺฏาลกโตรณํ เสต วตฺถ อเนกธชสมากิณฺณํ วิหารฺจ การาเปตฺวา ทกฺขิณํ ทสฺสามี’ติ อยฺยสฺส กเถสึ. โส ปนายสฺมา; อุปกฏฺ ปุณฺณมาย อุโปสถทิวเส ทาตุํ ยุตฺตนฺติ อาหา’ติ. เทว, กึ กเถสิ, อยฺยสฺส กถีตนิยาเมเนว อุปกฏฺ ปุณฺณมาย อุโปสถทิวเส ทกฺขิณํ เทหี’ติ อาห. โส ตสฺสา กถํ สุตฺวา โสมนสฺสปตฺโต สาธุ ภทฺเท’ติ สมฺปฏิจฺฉิตฺวา โสมนคเร วิหรนฺโต, อุปกฏฺ ปุณฺณมาย อุโปสเถ สมฺปตฺเตเยว อชฺชุโปสโถ’ติ ตฺวา คิริอภยํ ปกฺโกสาเปตฺวา, ตาต สฺเว ทกฺขิณํ ทาตพฺพํ ตฺวํ เสนงฺคํ อลงฺกริตฺวา สฺเว อมฺเหหิ สทฺธึ เอหี’ติ วตฺวา เสรุนคเร สิวรฺโ โลณนคเร มหานาครฺโ ปณฺณํ ปหิณี. สฺเว ตุมฺหากํ หตฺถิอสฺสรถปตฺตาทีนิ สุวณฺณาลงฺกาเรหิ อลงฺกริตฺวา สฺเว อมฺเหหิ สทฺธึ ฉณ เวสํ คาหาเปตฺวา อยฺยสฺส ติสฺสตฺเถรสฺส ทกฺขิณํ ทียมานํ สโมสรนฺตุติ. เต ปน ราชาโน สาสนํ สุตฺวา อตฺตโน อตฺตโน วิภวานุรูเปน หตฺถิอสฺสรถปตฺตาทีนิ อลงฺกริตฺวา คนฺธปฺจงฺคุลิกํ ทตฺวา สุวณฺณมาลาทีนิ ปิลนฺธาเปตฺวา มหา โคเณปิ ตเถว อลงฺกริตฺวา สิงฺเคสุ สุวณฺณกฺจุกํ (ปฏิ) มฺุจาเปตฺวา อมจฺจคหปติ-พฺราหฺมณปุตฺต-อชโคปก-ขุชฺชวามนก-เสนาปติอาทโย จ วิจิตฺตวตฺถานิ นิวาเสตฺวา นานาวิธวิเลปนานิ วิลิมฺเปตฺวา อาคนฺตฺวา รฺโ ทสฺสยึสุ. ราชาปิ จตุรงฺคินิยา เสนาย ปริวุโต อลงฺกตหตฺถิกฺขนฺธํ อารุหิ. เสสราชาโน จ อตฺตโน อตฺตโน เสนงฺเคหิ ปริวาเรตฺวา หตฺถิกฺขนฺเธ นิสีทิตฺวา ราชานํ มชฺเฌ กตฺวา วามทกฺขิณปสฺสโต นมสฺสมานา นิกฺขมึสุ. ตสฺส ปน คมนํ อชาตสตฺตุโน ตถาคตสฺส ทสฺสนตฺถาย ชีวกมฺพวนคมนํ วิย ตึสโยชนปฺปมาณํ เอราวณหตฺถิกฺขนฺธํ อารุหิตฺวา ทฺวีสุ เทวโลเกสุ เทเวหิ ปริวาเรตฺวา สกฺกสฺส เทวานมินฺทสฺส นนฺทนวนคมนกาโล วิย จ อโหสิ. โส วฑฺฒมาสกจฺฉายาย ¶ สมฺปตฺตาย โสมนครโต นิกฺขมิตฺวา เสรุทหสฺส อนฺเต นานาวิธ อลงฺกตปฏิยตฺตนาฏกิตฺถีนํ ปฺจงฺคิกตุริยํ ปคฺคณฺหาปยมาโน อฏฺาสิ.
มหาปถวี ภิชฺชมานา วิย ปพฺพตา ปริวตฺตมานา วิย มหาสมุทฺโท (ถลํ) อวตฺถริตฺวา ภิชฺชมานกาโล วิย จ อโหสิ. พฺราหฺมณา ชยมุขมงฺคลิกา โสตฺถิ วจนํ วทึสุ. สพฺพาลงฺการปติมณฺฑิตา นาฏกิตฺถิโย ปฺจงฺคิกตุริยํ ปวตฺตยึสุ. มหาชโน เวลุกฺเขปสหสฺสานิ ปวตฺเตสิ. ตโต ราชา พหู คนฺธทีปธูปาทโย คาหาเปตฺวา อุฏฺาย เสนาย ปริวุโต เถรสฺส วสนฏฺานํ ปวิสิตฺวา เถรํ วนฺทิตฺวา นิสินฺโน อาห? อยฺย ราชาโน จ สมฺปิณฺฑิตฺวา ทกฺขิโณทกสฺส ทียมานสฺส กาโล’ติ. เถโร ตสฺส กถํ สุตฺวา ภทฺทกํ มหาราชา’ติ สมฺปฏิจฺฉิ. ตสฺมึ ทกฺขิโณทกสฺส ทานทิวเส นานาวิธวิจิตฺตมณิทณฺฑเกสุ นานาวิธ ธชปตากาทีนิ พนฺธาเปตฺวา สมุสฺสิตานิ อเหสุํ. ปุริมาที ทิสาสุ มนฺุวาตา วายึสุ. ตถา มหารํสิชาลสมุชฺชลิโต สหสฺสรํสิภากโร อตฺถงฺคโต อโหสิ. วิปฺผุริตกิรณรชธูมราหุอพฺภาทีหิ อุปโรเธหิ วิรหิโต ตาราคณปริวุโต ปุณฺณจนฺโท สมุชฺชลรชตมยํ อาทาสมณฺฑลํ วิย ปาจีนทิสโต สมุคฺคโต. ตสฺมึ ขเณ ทณฺฑทีปิกาทโย สมุชฺชลาเปสุํ. มหามงฺคลเจติยํ ปน ชาติสุมนมาลาทาเมน ปริกฺขิปิตฺวา เอกมาลาคุณํ วิย อลงฺกริ. ยถา ตาราคณปริวุโต ปุณฺณจนฺโท ตถา ปทีปมาลาลงฺกโต มหาเจติโย อติวิย วิโรจติ. สกล ลงฺกาทีเป ปน สพฺเพ รุกฺขาปิ วิจิตฺตธเชน อลงฺกตา วิย อกาลผลปลฺลเวหิ วิจิตฺตา อเหสุํ. มหาสมุทฺทโลณสาคราทโย’ปิ ปฺจวิธปทุมสฺฉนฺนา อเหสุํ.
วิจิตฺรวตฺถาภรเณหิ สพฺเพ,
อลงฺกตา เทวสมานวณฺณา;
อเนกสงฺขฺยา สุมนา ปตีตา,
ชนา สมนฺตา ปริวารยึสุ.
สพฺเพว ¶ อุชฺชลาเปสุํ ทณฺฑทีปํ มโนรมํ;
สกลมฺปิ อิทํ ทีปํ อาสิ โอภาสิตํ ตทา.
ตาราคณสมากิณฺโณ ปุณฺณจนฺโทว โชตยี;
สารเท นภมชฺฌมฺหิ ิโต รุจิรรํสิยา.
ตถา อยํ ถูปวโร สุปฺปภาโส อลงฺกโต;
มาลาปทีปมชฺฌมฺหิ ภาติ ภุติลกุตฺตโม.
สพฺเพ’ปิ ปาทปา อสฺส ลงฺกาทีปสฺส สพฺพโส;
ธเชหิ’ว สมากิณฺณา อาสุํ ปุปฺผผลนฺททา.
สเจตนา ยถา สพฺเพ อกา ปูชํ อกา ตทา;
ตถา อเจตนา สพฺเพ อกา ปูชํ อนปฺปกํ.
เยภุยฺเยน ภุมฏฺเ เทเว อุปาทาย ยาว อกณิฏฺกา เทวา พฺรหฺมา ทิพฺพมาลาปาริจฺฉตฺตกโกวิฬารจนฺทนจุณฺณํ คเหตฺวา อาคตาเทวาติ วา มนุสฺสาติ วา ชานิตุํ อสกฺโกนฺติ. อุกฺกฏฺมหาสมาคโม อโหสิ. ตสฺมิมฺปิ ทิวเส มหาปถวิ อากาสยุคนฺธรจกฺกวาฬปพฺพตุตฺตมาทโย กมฺปึสุ. ตํ ทิสฺวา ราชา อติวิย โสมนสฺสปฺปตฺโต เถเร จ อวเสส มหามตฺตาทโย สนฺนิปาเตตฺวา นาฏกาทโย จ คเหตฺวา, อิทาเนวาหํ วิหารทกฺขิณํ ทสฺสามิ’ติ เจติยงฺคณํ อคมาสิ. เถโรปิ ภิกฺขุสงฺฆํ คเหตฺวา เจติยงฺคเณ อลงฺกตมณฺฑเป นิสีทิ. ราชา วาสิตคนฺโธทกสุวณฺณภิงฺการํ คเหตฺวา อุทกํ เถรสฺส หตฺเถ อาสิฺจิตฺวา ทกฺขิณํ อทาสิ. ทตฺวา จ ปน เอวมาห; อยฺยา เอสา ธาตุ มยฺหํ ปิตามหวํเสน อาคตา. อิทานิ อมฺหากํ อติรุจิรรมณิยา โรหณชนปทา อาหริตฺวา สุวณฺเณน ธาตุคพฺภํ, สตฺตรตเนน ธาตุมณฺฑปํ การาเปตฺวา ตสฺมึ สุวณฺณมยํ พุทฺธปฏิมํ นิสีทาเปตฺวา อมฺหากํ ทสพลสฺส นลาฏธาตุํ ¶ นิทหิตฺวา อยฺยสฺส จีวราทีนมตฺถาย อิทานิ โสฬสคามวรานิ ทสฺสามิ’ติ คามวรานิ ทตฺวา สมนฺตโต ติคาวุตปฺปมาเณ เสรุทเห เภรึ จราเปตฺวา อารามิกํ กตฺวา อาห? ภนฺเต, ตุมฺหากํ มยา ทินฺนโสฬสคามํ อชฺเชว คนฺตพฺพํ. คนฺตฺวา จ ปน อชฺเชว ปริคฺคหํ กโรถาติ วตฺวา ตตฺเถว วาสุปคโต ปุน ทิวเส สมาคนฺตฺวา สตฺตาหํ มหาทานํ ทตฺวา สตฺตเม ทิวเส มหาภิกฺขุสงฺฆสฺส ตีจีวรปฺปโหนกสาฏกํ ปณีตํ โภชนํ ทตฺวา เถรสฺส สนฺติกํ อาคโต, อยฺย วิหาเร กตฺตพฺพํ อปริหาเปตฺวา มยา กตํ, เคหํ คมิสฺสามีติ (นิเวเทสิ). เถโร ตสฺส กถํ สุตฺวา สาธุ มหาราชาติ สมฺปฏิจฺฉิ.
โส ปน เจติยสฺส ปูชนตฺถาย ปุปฺผารามํ การาเปตฺวา มาลาการานํ ปริพฺพยํ ทาเปสิ. ตถา เภริวาทกนาฏกานมฺปิ วิหารสีมนฺเต สุวณฺณนงฺคเลน ปริจฺฉินฺทิตฺวา อารามิกานมฺปิ คามํ การาเปสิ. ภิกฺขุสงฺฆสฺส เวยฺยาวจฺจตฺถาย อตฺตโน สนฺติเก ปฺจสตอมจฺจธีตโร ตตฺตเก อมจฺจปุตฺเต ทาสทาสิโย จ ทตฺวา ปริพฺพยตฺถาย เตสํ เตสํ ปฺจสตสหสฺสกหาปเณ จ ทาเปสิ. ภิกฺขุสงฺฆสฺส จ ธาตุปุชนตฺถาย โสฬสสหสฺสํ กหาปณํ ทาเปสิ.
ตโต คิริอภยํ ปกฺโกสาเปตฺวา, ตาต ตุมฺเห อิเธว นิจฺจํ วสถ. อมฺหากํ วิหาเร จ อารามิเกสุ จ อยฺเยสุ จ อปฺปมตฺโต โหหีติ โอวทิตฺวา สพฺพํ ตสฺส นิยฺยาเทสิ. เถโร ตสฺส เอวมาห? มหาราช สมนฺตโต มหาสีมํ พนฺธิตพฺพนฺติ. พนฺธถ ภนฺเตติ วุตฺเต? มหาราช อกิตฺติเตน นิมิตฺเตน สีมํ พนฺธิตุํ นสกฺกา, วิหารสฺส ปาจีน ปจฺฉิมุตฺตรทกฺขิณโต มหาสีมํ พนฺธนาย นิมิตฺตํ สลฺลกฺเขตฺวา เทหิ, มยํ สีมํ พนฺธิสฺสามาติ อาห. ราชา ตุฏฺโ สตฺต อมจฺเจ สพฺพาลงฺกาเรน อลงฺกริตฺวา สีมานิมิตฺตํ กิตฺเตตฺวา อาคมนตฺถํ ¶ เปเสสิ. เต ปน สตฺต อมจฺจา จตุสุ ทิสาสุ นิมิตฺตํ สลฺลกฺเขตฺวา ปณฺเณ ลิขิตฺวา อาหริตฺวา รฺโ อทํสุ. ราชา เอเกกํ สตกหาปณํ ทตฺวา จตุสุ ทิสาสุ อารกฺขํ ทาเปตฺวา สีมํ พนฺธนฺตูติ มหาภิกฺขุสงฺฆสฺส นิเวเทสิ. อถ เถโร ภิกฺขุสงฺฆปริวุโต เจติยงฺคเณ นิสีทิตฺวา วปฺปมาสกาฬปกฺขทฺวาทสทิวเส สีมํ พนฺธิตฺวา นิฏฺเปสิ.
ตตฺถ สีมานิมิตฺตํ เอวํ ชานิตพฺพํ; ปุริมาย ทิสาย สิคาล ปาสาณํ คโต. ตโต มจฺฉเสลคามสฺส วาม ปสฺเสน โกฏสีมา นาม คามกฺเขตฺตํ วิสฺสชฺเชตฺวา คณทฺวารคามํ คโต. จิตฺตวาปิยา อุตฺตรวาน โกฏิโต วรคามกฺเขตฺเต ปิฏฺิปาสาณํ คโต. ตโต สาลิกํ นาม มธุกรุกฺเข ีตปาสาณถูปสฺส คโต. ตโต วุตฺติก นาม วาปิยา ทกฺขิณวาน โกฏิโต กณิการ เสลสฺส คโต. ตโต ฉนฺนชฺฌาปิตเสลสฺส คโต. ตโต กุกฺกุฏสิว นาม อุปาสกสฺส มธุกรุกฺเข ีตํ ถูปํ คโต. ตโต โสณฺฑํ นาม เสลํ คโต. ตโต สพรํ นาม ปาสาณํ คโต. ตโต เอลาลติตฺถสฺส คโต. ตโต โสพฺภ มชฺฌิเมน คนฺตฺวา อสฺสพนฺธนํ นาม านํ คโต. ตโต ปาสาณสฺส มตฺถเก อุทก กากํ นาม นิคฺโรธํ คโต. โส รุกฺโข อุทก กากานํ วุสิต ภาเวน เอวํ นาม ชาโต. ตโต ตมฺพติตฺถํ นาม คนฺตา มหาจาริกสฺสนาม ถูปมคฺคสฺส คโต. ¶ ตโต อสฺสมณฺฑลปิฏฺึ คโต. ตโต มหา กทมฺพ ปสฺเส ีตํ ปาสาณถูปํ คโต. ตโต มหา ราชุวาปิยา อุตฺตรโกฏิยา ีตํ มหานิคฺโรธรุกฺขํ คโต. ตโต มหาวนปิฏฺึ คโต. ตโต โลณสาครสฺส อนฺเต รชตเสลํ คโต. ปุน อาวตฺติตฺวา สิคาล ปาสาเณเยว ีโต. อิมํ เอตฺตกํ ปเทสํ สมนฺตโต ปริจฺฉินฺทาเปตฺวา ราชา อทาสิ. วิหารสฺส พหู อารามิเก จ (เตสํ) วิวิธานิ อุปกรณานิ (จ) ทาเปตฺวา สพฺเพ ปาการโตรณาทโย การาเปตฺวา วิหารํ นิฏฺาเปตฺวา โรหณเมว คโต.
ราชา ปสนฺนหทโย มหาปฺุโ มหาพโล;
กาเรตฺวา อุตฺตมํ ถูปํ กฺจนคฺฆีก โสภิตํ.
พนฺธาเปตฺวา ตโต สีมํ วฏฺฏคามฺจ โสฬส;
ทตฺวา อารามิกานฺจ สพฺพุปกรณานิ จ.
ตโต โส โรหณํ คนฺตฺวา มหาเสนาปุรกฺขโต;
วิหารเทวิยา สทฺธึ โมทมาโน วสี ตหึ.
เถโร ปน ตตฺเถว วิหรนฺโต โย อิมสฺมึ วิหาเร วสนฺโต ตถาคตสฺส เอกคนฺธกุฏิยํ วุตฺโถ วิย ภวิสฺสตีติ ขฺยากริตฺวา ตโต ปฏฺาย สีลาจารสมาธิสมาปตฺติปฏิลทฺธชฬภิฺาปฏิสมฺภิทปฺปตฺเตหิ ขีณาสเวหิ ปริวาเรตฺวา สพฺพ พุทฺธคุณํ อนุสฺสรนฺโต จิรํ วสิตฺวา ตตฺเถว อนุปาทิเสสาย นิพฺพานธาตุยา ปรินิพฺพายิ.
อเนกคุณสมฺปนฺโน ¶ ติสฺสตฺเถโร พหุสฺสุโต;
ชนานํ สงฺคหํกตฺวา นิพฺพุโต โส อนาสโว.
เถราปิ เต สีลสมาธิยุตฺตา,
พหุสฺสุตา สาธุคุณาภิรามา;
ปฺาปภาวายุปฺปนฺนจิตฺตา,
คุณากรา ตานยุตา ชนานํ.
ปหีนภวสํสารา ปภินฺนปฏิสมฺภิทา;
นามรูปํ สมาสนฺโต เปสลา ฉินฺนพนฺธนา.
สตฺตานํ อุตฺตมํ สนฺตึ กตฺวา จ ชนสงฺคหํ;
นิพฺพุตา เต มหาปฺา ปทีโปจ สุมานสา.
อิติ อริยชนปฺปสาทนตฺถาย กเต ธาตุวํเส
ธาตุนิธานาธิกาโร นาม
ปฺจโม ปริจฺเฉโท.
อิมินา ¶ การาปิตวิหารา กเถตพฺพา; วิหารเทวีมหาวิหารํ, ฉาตปพฺพต วิหารํ, สมุทฺทวิหารํ, จิตฺตลปพฺพตวิหารํ, ภทฺทปาสาณทฺวารวิหารํ, อจฺฉคลฺล วิหารํ, โกฬมฺพติสฺสปพฺพตวิหารํ, คณวิหารํ, กาลกวิหารํ, ทุกฺขปาลก วิหารํ, อุจฺจงฺคณวิหารํ, โกฏิติสฺสวิหารํ, ตสฺส ปน เอกนามํ กตฺวา การาปิเต มหาคาเม ติสฺสมหาวิหาราทึ กตฺวา เอกสตอฏฺวีสวิหารานิ กตานิ อเหสุํ.
อฏฺวีสเอกสตวิหารฺจ มหารหํ;
วิหารเทวิยา สทฺธึ การาเปสิ มหายโส.
ตโต ปฏฺาย ราชา มหาทานํ ทตฺวา ปฺุานิ กตฺวา ตโต จุโต เทวโลเก นิพฺพตฺติ.
กตฺวานิ ปฺุกมฺมานิ อเนกานิ มหายโส;
อตฺถํ ชนสฺส กตฺวาน คนฺตฺวาน ตุสิตํ ปุรํ.
โส ตตฺถ ทิพฺพสมฺปตฺตึ จีรํ ภฺุชิย นนฺทิโต;
มหาวีภวสมฺปนฺโน เทวตานํ ปุรกฺขโต.
ตมฺปิ สมฺปตฺติโมหาย ชีววโลเก มโนรเม;
โลกุตฺตรํ สิวํ เขมํ อิจฺฉนฺโต อาคมิสฺสติ.
โส ตโต จุโต ชมฺพุทีเป นิพฺพตฺติตฺวา เมตฺเตยฺย ภควโต ปิตา สุพฺรหฺมา นาม ภวิสฺสติ. วิหารเทวี ตสฺเสว มาตา พฺรหฺมวตี นาม พฺราหฺมณี ภวิสฺสติ. อภยคามณีกุมาโร ตสฺเสว เมตฺเตยฺยสฺส ภควโต ปมคฺคสาวโก ภวิสฺสติ. กนิฏฺโ สทฺธาติสฺโส ทุติยคฺคสาวโก ภวิสฺสติ.
เอตฺตาวตา นลาฏธาตุ สํวณฺณนา สมตฺตา.
ธาตุวํโส สมตฺโต.
อเนน ¶ ปฺุกมฺเมน สํสรนฺโต ภวาภเว;
สพฺพตฺถ ปณฺฑิโต โหมี สาริปุตฺโตว ปฺวา.
อริเมทสฺส พุทฺธสฺส ปพฺพชิตฺวาน สาสเน;
นิพฺพานํ ปาปุณิตฺวาน มฺุเจมิ ภวพนฺธนา.
อเนน เม สพฺพภวาภเว’หํ,
ภเวยฺยเมกนฺตปรานุกมฺปี;
กุลี พลี เจว สตี มตี จ,
กวีหิสนฺเตหิ สทา สมงฺคี.
ปฺาวนฺตานํ อคฺโค ภวตุ.