📜
กจฺจายน ¶ ธาตุ มฺชูสา
นโม ตสฺส ภควโต อรหโต สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส
นิรุตฺติ นิกรา’ปาร-ปารวาร’นฺตคํ มุนึ,
วนฺทิตฺวา ธาตุมฺชูสํ-พฺรูมิ ปาวจนฺชสํ.
โสคตาคม มา’คมฺม-ตํ ตํวฺยากรณานิ จ,
ปาเ จา’ปิตาเป’ตฺถ ธาตฺวตฺถา จ ปวุจฺจเร.
ฉนฺท’หานิตฺถโม’การํ-ธาตฺวนฺตานํ ¶ สิยากฺว จิ, ยูนํ ทีโฆ จ ธาตุมฺหา-ปุพฺพม’ตฺถปทํ อปิ.
ภู สตฺตายํ ปจ ปาเก คมุสปฺป คติมฺหิ (จ);
สิโลก (ธาตุ) สงฺฆาเต สกิ สงฺกาย (วตฺตเต;).
(อโถ) กุก-วกา’ทาเน เก สทฺเท อกิ ลกฺขเณ;
กุ สทฺเท กุจฺฉิเต ฏงฺก ธารเณ มกิ มณฺฑเน.
วกิ โกฏิลฺลยาตฺราสุ สกฺก-ฏีกทฺวยํ คเต;
กกิ โลลตฺตเน ยาเต ตกี (อิธ) คตาทิสุ.
๔. ¶ วว, โลกนวิตฺติสุ จกฺขวุติมฺหิ (ตุ) รุกฺข (จ) เข ถิรหึสขเณ นิย, โม’ปนยิฏฺิ วตาทิส มุณฺฑิสุ ทิกฺข (’ถ) กกฺข-กขา หสเน ตุร, หึสนวุทฺธิคตีสุ (หิ) ทกฺข’ทนมฺหิ (ตุ) ชกฺข (จ) ภกฺข (มตา) อน, ชาลทุเขสุ (ตุ) ทิกฺข (จ) ทุกฺข (จ) อิกฺข ทิส’งฺก น โก’ข สุเส.
๕. [อ] นิกฺข จุมฺพเน’(ปิ) สิกฺข วิชฺชุ’ปาทุ’ ปาสานมฺหิ รกฺข คุตฺติวารเณ (ปิ) อฺุฉเน (สิยา’ปิ) ภิกฺข ยาวลทฺธฺย’ลทฺธิสู (ปิ) วกฺข โรสสํหเตสุ โมกฺข มุตฺติยํ จเช (ปิ) จิกฺข วาจโพธเนสุ.
[พ] ¶ นข มข รข นงฺขามงฺขรกฺขี’ขีลงฺขา ลข วข อิข อิงฺขา อุงฺข วงฺขู’ข คตฺยํ วขิ มขิ กขิ กงฺเข ขี ขเย อุกฺข เสเก ขุ ขุตธนิสุ (วุตฺโต) เข(’ถ) ขาเท สุเป (จ.)
อคฺโค (ตุ) คติโกฏิลฺเล ลค สงฺเค มเค’สเน;
อคี อิคี ริคี ลิคี วคี คตฺย’ตฺถธาตโว.
สิลาฆ กตฺถเน ชคฺฆ หสเน อคฺฆ อคฺฆเน;
สิฆี อาฆายเน (โหติ) ลฆิ โสสคตีสุ (จ;).
วจ พฺยตฺตวเจ ยาจ ยาจเน รุจ ทิตฺติยํ;
สุจ โสเก กุจ สทฺเท (อโถ) วิจ วิเวจเน.
๙. ¶
อฺจ ปูชาคเต วฺจ คมเน กิฺจา’วมทฺทเน;
ลฺุจา’ปนยเน นจฺจ นจฺจเน มจ โรจเน.
อจฺจา’จฺจเน จุ วจเน สโจ (ตุ) สมวายเน;
ปจ ยาเต กจิ-วจฺจ ทิตฺติยํ มจิ ธารเณ.
ปุจฺฉ สมฺปุจฺฉเน มุจฺฉ โมหสฺมึ ลฺฉ ลกฺขเณ;
อฺฉา’ยาเม (ภเว) ปฺุฉ ปฺุฉเน อฺุฉ อฺุฉเน.
ตจฺโฉ ตนุกิรเย ปิฺฉ ปิฺฉเน ราช ทิตฺติยํ;
วชา’ชคมเน รฺช ราเค ภฺชา’วมทฺทเน.
อฺชุ พฺยตฺติคตีกนฺติ มกฺขเณสฺเว’ช กมฺปเน;
ภช สํเสวเน สฺช สงฺเค (ตุ) อิฺช กมฺปเน.
๑๔. ¶
ยช เทวจฺจเน ทานสงฺคตีกรเณสุ (จ);
ติชกฺขมนิสาเนสุ ทาเน(’ปิ) จช หานิยํ.
สชา’ลิงฺคน วิสฺสชฺช นิมฺมาเณ มุชฺช มุชฺชเน;
มชฺช สํสุทฺธิยํ ลชฺช ลชฺชเน ตชฺช ตชฺชเน.
อชฺช-สชฺชา’ชฺชเน สชฺช นิมฺมาเณ คชฺช สทฺทเน;
คุช-กุช ทฺวยํ สทฺเท อขฺยตฺเต ขชฺช ภกฺขเณ.
ภชฺช ปาเก วิชิ ภยจลเน วีช วีชเน;
ขชี คมนเวกลฺเล ชี ชเย ชุ ชเว (สิยา;).
เฌ จินฺตายุชฺฌ อุสฺสคฺเค คมเน อฏ-ปฏ ทฺวยํ;
นฏ นจฺเจ รฏ ปริภาสเน วฏ เวเน.
๑๙. ¶
วฏฺฏ อาวตฺตเน วณฺฏ วณฺฏตฺเถ กฏ มทฺทเน;
ผุโฏ วิสรณาทีสุ กฏ สํวรเณ คเต.
ฆุฏ โฆเส ปติฆาเต วิฏ’กฺโกเส (จ) เปสเน;
ภฏ ภตฺยํ กุฏ-โกฏฺฏจฺเฉทเน ลุฏ โลฏเน.
ชฏ-ฌฏ-ปิฏ สงฺฆาเต จิฏุ’ตฺตาเส ฆฏี’หเน;
ฆฏิ สงฺฆฏฺฏเน ตฏฺฏ จฺเฉทเน มุฏ มทฺทเน.
ป พฺยตฺตวเจ เห พาธายํ เว เวเน;
สุี-กุี ทฺวยํ โสเส ปี หึสนธารเณ.
ก โสสนปาเกสุ ว ถุลตฺตเน (ภเว);
กิ โสเส รุ-ลุโ’ปฆาเต ส เกตเว.
๒๔. ¶
(สิยา ห พลกฺกาเร กฑิเภเท กฑิจฺฉิเท;
มณฺฑ วิภูสเน จณฺฑ จณฺฑิกฺเก ภฑิ ภงฺฑเน.
ปฑิ อุปฺปณฺฑเน ลิงฺคเวกลฺเล มุฑิ ขณฺฑเน,
คฑิ วตฺเต’กเทสมฺหิ คฑิ สนฺนิวเย(’ปิจ;);
รฑิ-เอรฑิ หึสายํ ปิฑิ สงฺฆาตอาทิสุ,
กุฑิ ทาเห ปฑิ คเต หิฑิ อาหิณฺฑเน (สิยา;);
กรณฺฑ ภาชน’ตฺถมฺหิ (อโถ) ลฑิ ชิคุจฺฉเน,
(วตฺตเต) เมฑิโกฏิลฺเล สฑิ คุมฺพตฺถมีรเณ;
(อโถ’ปิ) อฑิ อณฺฑตฺเถ (ทิสฺสเต) ตุฑิ โตฑเน,
วฑฺฒ สํวฑฺฒเน กฑฺฒ กฑฺฒเณ ภณ ภาสเน;
๒๙. ¶
โสณ วณฺเณ คุณ’ภฺยาเส อิณ-เผณ ทฺวยํ คเต,
ปณ โวหารโถเมสุ (วตฺตเต) กณ มิลเน;
อณ-รณ-กณ-มุณ-กฺวณ-กุณ สทฺเท,
ยต ปติยตเน ชุต ทิตฺติมฺหิ;
อต-ปต คมเน จิต สฺาเณ,
กิต วาสา’โท วตุ วตฺตุมฺหิ.
(ภเว) กตฺถ สิลาฆายํ มถ-มตฺถ วิโลฬเน,
นาถ ยาจนสนฺตาป อิสฺเสรา’สึสเนสุ (จ;)
ปุถ (เจ) ปุถุ วิตฺถาเร พฺยถ ภีติจเลสุ (จ),
โคตฺถุ วํเส ปถ-ปนฺถ คเต นนฺท สมิทฺธิยํ;
วนฺทา’ภิวาทโถเมสุ คท พฺยตฺตวเจ’(ปิจ),
(อโถ) นินฺท ครหายํ ขทิ ปกฺขนฺทนาทิสุ;
๓๔. ¶
เอที (ตุ) กิฺจิจเลน จทิ กนฺติหิฬาทเน,
กิลิที ปริเทวาโท อุทิสฺสวกิเลทเน;
อิที (ตุ) ปรมิสฺสริเย อทิอนฺทุ (จ) พนฺธเน,
ภคนฺท เสวเน (โหติ) ภทฺท กลฺยาณกมฺมนิ;
สิท สิงฺคารปาเกสุ สทฺทุหริตโสสเน,
มทิ พลฺเย มุท-มทา สนฺโตเส มทฺท มทฺทเน;
สนฺทุ ปสฺสวนาทีสุ กนฺท’วฺหาเน (จ’) โรทเน,
วิท ลาเภ ทท ทาเน รุทิ อสฺสุวิโมจเน;
สโท วิสรณา’ทานคมเน (จา’)วสาทเน,
หิฬาท (ตุ) สุเข สูทกฺขรเณ รท วิเลขเณ;
สาท อสฺสาทนาทีสุ คท พฺยตฺตวเจ’(ปิจ),
นท อพฺยตฺตสทฺเท (ตุ) รทา’ทา-ขาท-ภกฺขเณ;
๔๐. ¶
อทฺท ยาจนยาตฺราทิสฺว (โถ) มิท สิเนหเน,
(สิยา) ขุท ชิคจฺฉายํ ทฬิทฺท ทุคฺคจฺจํ (หิ ตุ;)
ทา ทเว ทุ คตีวุทฺธยํ ทา ทาเน วิท ชานเน,
ตทิ อาลสิเย พาธ พาธายํ คุธ กีฬเน;
(อโถ) คาธ ปติฏฺายํ วุุ-เอธ (จ) วุทฺธิยํ,
ธา (โหติ) ธารเณ (เจว) จินฺตายํ พุธ โพธเน;
สิธุ คติมฺหิ ยุธ สมฺปหาเร วิธ เวธเน,
ราธ หึสายสํราเธ พธ-พนฺธ (จ) พนฺธเน;
สิธ-สาธ (จ) สิทฺธิมฺหิ เธ ปาเน อินฺธ ทิตฺติยํ,
มาน ปูชาย วน-สน สมฺภเว อน ปาณเน;
กน ทิตฺติคตีกนฺตฺยํ ขน-ขนฺว’วทารเณ.
๔๕. ¶
คุป โคปนเก คุป สํวรเณ ตป สนฺตาเป ตป อิสฺสริเย,
จุป มนฺทคเต ตปุอุพฺเพเค รป-ลป วากฺเย สป อกฺโกเส;
ชป-ชปฺป วเจ’พฺยตฺเต ตปฺป สนฺตปฺปเน (สิยา),
กปิ กิฺจิจเล กปฺป สามตฺเถ เวปุ กมฺปเน;
ตปฺป สนฺตคเตจฺเฉเท ตกฺเก หึสาทิสุ’(จฺจเต),
วป พีชวินิกฺเขเป ธูป สนฺตปเน’(ปิ จ);
จป สานฺตฺเว ปุ ปวเน ฌป ทาเห สุโป สเย,
ปุปฺผ วิกสเน (โหติ) รมฺพ’ลมฺพวสํสเน;
จุมฺพ วทนสํโยเค กมฺพ สํวรเณ (มโต),
อมฺพ สทฺเท (จ) อสฺสาเท ตายเน สพิ มณฺฑเน;
๕๐. ¶
คพฺพ ทปฺเป’พฺพ-สพฺพา’(ปิ) คมเน ปุพฺพ ปูรเณ,
คุมฺพ’พฺพคุมฺพเน จพฺพ อทเน อุพฺพ ธารเณ;
ลภ ลาเภ ชมฺภ คตฺตวินาเม สุภ โสภเน,
ภี ภเย รภ ราภสฺเส (จา)’รมฺเภ ขุภ สฺจเล;
ถมฺภ-ขมฺภ ปติพนฺเธ คพฺภ ปาคพฺภิเย วเธ,
สุมฺภ สํสุมฺภเน สมฺภ วิสฺสาเส ยภ เมถุเน;
ทุภ ชีคึสเน ทพฺภ คนฺถเน อุทฺรภา’ทเน,
กมู (ตุ) ปทวิกฺเขเป ขมู (ตุ) สหเณ (สิยา;)
ภมุ อนวฏฺาเน (จ) วมุ อุคฺคิรณาทิสุ,
กิลมุ-กฺลมู เคลฺเ รมุ กีฬา’ย (มีริโต;)
ทโม ทเม นม นเม (อโถ) สม ปริสฺสเม,
ยมุ อุปรเม นาเส อม ยาเต มุ พนฺธเน;
๕๖. ¶
ธโม ปุโม (จ) ธมเน ตม สงฺกาวิภูสเน,
ธุม-ถีม (จ) สงฺฆาเต ตม สานฺตฺว’วสาทิเย;
อโย วโย ปย-มโย นโย รยคติมฺหิ (จ)
ทย ทานคตีรกฺขา หึสาทิสุ ยุ มิสฺสเน;
จาย สมฺปูชเน ตาย สนฺตาเน ปาย วุทฺธิยํ,
(อโถ) อุสูย โทสา’วิกรเณ สาย สายเน;
ตร ตรณสฺมึ ถร สนฺถรเณ ภร ภรณสฺมึ ผร สมฺผรเณ,
สร คติ จินฺตา หึสา สทฺเท ผุร จลนาโท หร หรณสฺมึ;
ริ สนฺตติสฺมึ ริ คเต รุ สทฺเท ขุรจฺฉิทสฺมึ ธร ธารณมฺหิ,
ชร ชีรณตฺเถ มรปาณจาเค ขร เสกนาเส ฆร เสวนมฺหิ;
๖๐. ¶
คโร นิคเรณ เสเก ทร ฑาเห วิทารเณ,
จร คติภกฺขเณสุ วร สํวรณาทิสุ;
จรจฺเฉเท อรนาเส คเต (จ) ปูร ปูรเณ,
กุร กฺโกเส นร นเย ชาคร สุปินกฺขเย;
ปีลุ-ปลู-สล-หุลา คตฺย’ตฺถา จล กมฺปเน,
ขล สฺจลเน ผุลฺล วิกาเส ชล ทิตฺติยํ;
ผล นิปฺผตฺติยํ (โหติ) ทล ทิตฺติวิทารเณ,
ทล ทุคฺคติยํ นีล วณฺเณ มีล นิมีลเน;
สิล สมาธิมฺหิ กีล พนฺเธ คล-คิลา’ทเน,
กูล อาวรเณ สูล รุชายํ พลปาณเน;
ตล-มูล ปติฏฺายํ วล-วลฺล นิวารเณ,
ปลฺล นินฺเน (จ) คมเน มล-มลฺล’วธารเณ;
๖๖. ¶
(วตฺตเต) ขิล กาินฺเน กลิเล อล-กล ทฺวยํ,
เวลฺล สฺจลเน กลฺล สชฺชเน อลิพนฺธเน;
จุลฺล หาวกิรเย ถูลา’กสฺสเน จูล มทฺทเน,
(วตฺตเต) ขล โสเจยฺโย ปล รกฺขคเตสุ(ปิ;)
เกล-เขล-เจล-เปล-เวล-สฺจลนาทิสุ,
อว รกฺขเณ ชีว ปาณธารเณ (ตุ) ปฺลโว คเต;
กณฺฑุวนมฺหิ กณฺฑุโว สรเณ เฉทเน ทเว,
ทโว (ตุ) ทวเน เทวุ เทวเน เสวุ เสวเน;
ธาว คมนวุทฺธิมฺหิ (ปิโต) โธวุ โธวเน;
เว-วี ทฺเว ตนฺตุสนฺตาเน เว-วุ สํวรเณ (สิยา)
หฺเว อวฺหาเน เกว เสเก ธุว ยาตฺรา ถิเรสุ (จ;);
๗๑. ¶
อส คส อทเน ฆส อทนสฺมึ-อิส ปริเยเส อิสุอิจฺฉายํ,
สสุ ปาณนคติหึสา’ทฺย’ตฺเถ-มส อามสเน มุส สมฺโมเส;
กุส อกฺโกเส ทุส อปฺปีเต-ตุส สนฺโตเส ปุส โปสมฺหิ,
รุส อาเลเป รุส หึสายํ-มสุ มจฺเฉเร อุสุ ทาเห (’ปิ;)
หส หสนสฺมึ ฆุส สทฺทสฺมึ-ตส อุพฺเพเค ตฺรส อุพฺเพเค,
ลส กนฺตฺย’ตฺเถ รส อสฺสาเท-(ปุน)ภส ภสฺมิกรเณ(จา’ปิ;)
คเวส มคฺคเณ ปํส นาสเน ทิส เปกฺขเณ,
สาสา’นุสิฏฺิยํ หํส ปิติยํ ปาส พนฺธเน;
สํส ปสํสเน อิสฺส อิสฺสายํ กสฺส กสฺสเน,
ธํส ปธํสเน สึส อิจฺฉายํ ฆํส ฆํสเน;
๗๖. ¶
สํส-ทํสา (ตุ) ฑสเน ภาส วาจาย ทิตฺติยํ,
(สิยา) ภุส อลงฺกาเร (อโถ) อาสู’ปเวสเน;
วส กนฺตินิวาเสสุ วสฺสเสจนสทฺทเน,
กิส สาเณ กส คเต กส หึสาวิเลขเน;
ทิสา’ติสชฺชนา’ทีสุ กาส ทิตฺติมฺหิ สชฺชเน,
(ทุเว ธาตุ) ขส-ฌส หึสายํ มิส มิลเน;
สุ หึสากุลสนฺธานยาตฺรา’ทีสุ สุ ปสฺสเว,
สุ สทฺเท สุ ปสวเน สิ สเย (จ) สิ เสวเน;
มห ปูชายา’รหปูชายํ-คุห สํวรเณ ลิห อสฺสาเท,
รห จาคสฺมึ มุห มุจฺฉายํ-มห สตฺตายํ พหุ สํขฺยาเน;
๘๑. ¶
สห ขเม ทห ภสฺมิกรเณ (จ) ปติฏฺายํ,
รุห สฺชนเน อูห วิตกฺเก วห ปาปเณ;
ทุห’ปฺปปูรเณ นาเส ทิโห อุปจเย (มโต),
นินฺทายํ ครโห อีห ฆฏฺฏเน มิห เสวเน;
คาห วิโลฬเน พฺรูห-พห-พฺรห (จ) วุทฺธิยํ,
วฺเห สทฺทมฺหิ หสเน หา จาเค ลุฬ มนฺถเน
กีฬวิหารมฺหิ ลฬ วิลาเส’(เมสวุทฺธิกา;)