📜
๑๑. เกวฏฺฏสุตฺตํ
เกวฏฺฏคหปติปุตฺตวตฺถุ
๔๘๑. เอวํ ¶ ¶ ¶ ¶ เม สุตํ – เอกํ สมยํ ภควา นาฬนฺทายํ วิหรติ ปาวาริกมฺพวเน. อถ โข เกวฏฺโฏ คหปติปุตฺโต เยน ภควา เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา ภควนฺตํ อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิ. เอกมนฺตํ นิสินฺโน โข เกวฏฺโฏ คหปติปุตฺโต ภควนฺตํ เอตทโวจ – ‘‘อยํ, ภนฺเต, นาฬนฺทา อิทฺธา เจว ผีตา จ พหุชนา อากิณฺณมนุสฺสา ภควติ อภิปฺปสนฺนา. สาธุ, ภนฺเต, ภควา เอกํ ภิกฺขุํ สมาทิสตุ, โย อุตฺตริมนุสฺสธมฺมา, อิทฺธิปาฏิหาริยํ กริสฺสติ; เอวายํ นาฬนฺทา ภิยฺโยโส มตฺตาย ภควติ อภิปฺปสีทิสฺสตี’’ติ. เอวํ วุตฺเต, ภควา เกวฏฺฏํ คหปติปุตฺตํ เอตทโวจ – ‘‘น โข อหํ, เกวฏฺฏ, ภิกฺขูนํ เอวํ ธมฺมํ เทเสมิ – เอถ ตุมฺเห, ภิกฺขเว, คิหีนํ โอทาตวสนานํ อุตฺตริมนุสฺสธมฺมา อิทฺธิปาฏิหาริยํ กโรถา’’ติ.
๔๘๒. ทุติยมฺปิ โข เกวฏฺโฏ คหปติปุตฺโต ภควนฺตํ เอตทโวจ – ‘‘นาหํ, ภนฺเต, ภควนฺตํ ธํเสมิ; อปิ จ, เอวํ วทามิ – ‘อยํ, ภนฺเต, นาฬนฺทา อิทฺธา เจว ผีตา จ พหุชนา อากิณฺณมนุสฺสา ภควติ อภิปฺปสนฺนา. สาธุ, ภนฺเต, ภควา เอกํ ภิกฺขุํ สมาทิสตุ, โย อุตฺตริมนุสฺสธมฺมา ¶ อิทฺธิปาฏิหาริยํ กริสฺสติ; เอวายํ นาฬนฺทา ภิยฺโยโส มตฺตาย ภควติ อภิปฺปสีทิสฺสตี’’’ติ. ทุติยมฺปิ โข ภควา เกวฏฺฏํ คหปติปุตฺตํ เอตทโวจ – ‘‘น โข อหํ, เกวฏฺฏ, ภิกฺขูนํ เอวํ ธมฺมํ เทเสมิ – เอถ ตุมฺเห, ภิกฺขเว, คิหีนํ โอทาตวสนานํ อุตฺตริมนุสฺสธมฺมา อิทฺธิปาฏิหาริยํ กโรถา’’’ติ.
ตติยมฺปิ โข เกวฏฺโฏ คหปติปุตฺโต ภควนฺตํ เอตทโวจ – ‘‘นาหํ, ภนฺเต, ภควนฺตํ ธํเสมิ; อปิ จ, เอวํ วทามิ – ‘อยํ, ภนฺเต, นาฬนฺทา อิทฺธา เจว ผีตา จ พหุชนา อากิณฺณมนุสฺสา ¶ ภควติ อภิปฺปสนฺนา. สาธุ, ภนฺเต, ภควา เอกํ ภิกฺขุํ สมาทิสตุ, โย อุตฺตริมนุสฺสธมฺมา อิทฺธิปาฏิหาริยํ กริสฺสติ. เอวายํ นาฬนฺทา ภิยฺโยโส มตฺตาย ภควติ อภิปฺปสีทิสฺสตี’ติ.
อิทฺธิปาฏิหาริยํ
๔๘๓. ‘‘ตีณิ ¶ โข อิมานิ, เกวฏฺฏ, ปาฏิหาริยานิ มยา สยํ อภิฺา สจฺฉิกตฺวา ปเวทิตานิ. กตมานิ ตีณิ? อิทฺธิปาฏิหาริยํ, อาเทสนาปาฏิหาริยํ ¶ , อนุสาสนีปาฏิหาริยํ.
๔๘๔. ‘‘กตมฺจ, เกวฏฺฏ, อิทฺธิปาฏิหาริยํ? อิธ, เกวฏฺฏ, ภิกฺขุ อเนกวิหิตํ อิทฺธิวิธํ ปจฺจนุโภติ. เอโกปิ หุตฺวา พหุธา โหติ, พหุธาปิ หุตฺวา เอโก โหติ; อาวิภาวํ ติโรภาวํ ติโรกุฏฺฏํ ติโรปาการํ ติโรปพฺพตํ อสชฺชมาโน คจฺฉติ เสยฺยถาปิ อากาเส; ปถวิยาปิ อุมฺมุชฺชนิมุชฺชํ กโรติ เสยฺยถาปิ อุทเก; อุทเกปิ อภิชฺชมาเน คจฺฉติ เสยฺยถาปิ ปถวิยํ; อากาเสปิ ปลฺลงฺเกน กมติ เสยฺยถาปิ ปกฺขี สกุโณ; อิเมปิ จนฺทิมสูริเย เอวํ มหิทฺธิเก เอวํ มหานุภาเว ปาณินา ปรามสติ ปริมชฺชติ; ยาว พฺรหฺมโลกาปิ กาเยน วสํ วตฺเตติ.
‘‘ตเมนํ อฺตโร สทฺโธ ปสนฺโน ปสฺสติ ตํ ภิกฺขุํ อเนกวิหิตํ อิทฺธิวิธํ ปจฺจนุโภนฺตํ – เอโกปิ หุตฺวา พหุธา โหนฺตํ, พหุธาปิ หุตฺวา เอโก โหนฺตํ; อาวิภาวํ ติโรภาวํ; ติโรกุฏฺฏํ ติโรปาการํ ติโรปพฺพตํ อสชฺชมานํ คจฺฉนฺตํ เสยฺยถาปิ อากาเส; ปถวิยาปิ อุมฺมุชฺชนิมุชฺชํ กโรนฺตํ เสยฺยถาปิ ¶ อุทเก; อุทเกปิ อภิชฺชมาเน คจฺฉนฺตํ เสยฺยถาปิ ปถวิยํ; อากาเสปิ ปลฺลงฺเกน กมนฺตํ เสยฺยถาปิ ปกฺขี สกุโณ; อิเมปิ จนฺทิมสูริเย เอวํ มหิทฺธิเก เอวํ มหานุภาเว ปาณินา ปรามสนฺตํ ปริมชฺชนฺตํ ยาว พฺรหฺมโลกาปิ กาเยน วสํ วตฺเตนฺตํ.
‘‘ตเมนํ โส สทฺโธ ปสนฺโน อฺตรสฺส อสฺสทฺธสฺส อปฺปสนฺนสฺส อาโรเจติ – ‘อจฺฉริยํ วต, โภ, อพฺภุตํ วต, โภ, สมณสฺส มหิทฺธิกตา มหานุภาวตา. อมาหํ ภิกฺขุํ อทฺทสํ อเนกวิหิตํ อิทฺธิวิธํ ปจฺจนุโภนฺตํ – เอโกปิ หุตฺวา พหุธา โหนฺตํ, พหุธาปิ ¶ หุตฺวา เอโก โหนฺตํ…เป… ยาว พฺรหฺมโลกาปิ กาเยน วสํ วตฺเตนฺต’นฺติ.
‘‘ตเมนํ ¶ โส อสฺสทฺโธ อปฺปสนฺโน ตํ สทฺธํ ปสนฺนํ เอวํ วเทยฺย – ‘อตฺถิ โข, โภ, คนฺธารี นาม วิชฺชา. ตาย โส ภิกฺขุ อเนกวิหิตํ อิทฺธิวิธํ ปจฺจนุโภติ – เอโกปิ หุตฺวา พหุธา โหติ, พหุธาปิ หุตฺวา เอโก โหติ…เป… ยาว พฺรหฺมโลกาปิ กาเยน วสํ วตฺเตตี’ติ.
‘‘ตํ ¶ กึ มฺสิ, เกวฏฺฏ, อปิ นุ โส อสฺสทฺโธ อปฺปสนฺโน ตํ สทฺธํ ปสนฺนํ เอวํ วเทยฺยา’’ติ? ‘‘วเทยฺย, ภนฺเต’’ติ. ‘‘อิมํ โข อหํ, เกวฏฺฏ, อิทฺธิปาฏิหาริเย อาทีนวํ สมฺปสฺสมาโน อิทฺธิปาฏิหาริเยน อฏฺฏียามิ หรายามิ ชิคุจฺฉามิ’’.
อาเทสนาปาฏิหาริยํ
๔๘๕. ‘‘กตมฺจ, เกวฏฺฏ, อาเทสนาปาฏิหาริยํ? อิธ, เกวฏฺฏ, ภิกฺขุ ปรสตฺตานํ ปรปุคฺคลานํ จิตฺตมฺปิ อาทิสติ, เจตสิกมฺปิ อาทิสติ, วิตกฺกิตมฺปิ อาทิสติ, วิจาริตมฺปิ อาทิสติ – ‘เอวมฺปิ เต มโน, อิตฺถมฺปิ เต มโน, อิติปิ เต จิตฺต’นฺติ.
‘‘ตเมนํ อฺตโร สทฺโธ ปสนฺโน ปสฺสติ ตํ ภิกฺขุํ ปรสตฺตานํ ปรปุคฺคลานํ จิตฺตมฺปิ อาทิสนฺตํ, เจตสิกมฺปิ อาทิสนฺตํ, วิตกฺกิตมฺปิ อาทิสนฺตํ, วิจาริตมฺปิ อาทิสนฺตํ – ‘เอวมฺปิ เต มโน, อิตฺถมฺปิ เต มโน, อิติปิ เต จิตฺต’นฺติ. ตเมนํ โส สทฺโธ ปสนฺโน อฺตรสฺส อสฺสทฺธสฺส อปฺปสนฺนสฺส อาโรเจติ – ‘อจฺฉริยํ วต, โภ, อพฺภุตํ ¶ วต, โภ, สมณสฺส มหิทฺธิกตา มหานุภาวตา. อมาหํ ภิกฺขุํ อทฺทสํ ปรสตฺตานํ ปรปุคฺคลานํ จิตฺตมฺปิ อาทิสนฺตํ, เจตสิกมฺปิ อาทิสนฺตํ, วิตกฺกิตมฺปิ อาทิสนฺตํ, วิจาริตมฺปิ อาทิสนฺตํ – ‘‘เอวมฺปิ เต มโน, อิตฺถมฺปิ เต มโน, อิติปิ เต จิตฺต’’’นฺติ.
‘‘ตเมนํ โส ¶ อสฺสทฺโธ อปฺปสนฺโน ตํ สทฺธํ ปสนฺนํ เอวํ วเทยฺย – ‘อตฺถิ โข, โภ, มณิกา นาม วิชฺชา; ตาย โส ภิกฺขุ ปรสตฺตานํ ปรปุคฺคลานํ จิตฺตมฺปิ อาทิสติ, เจตสิกมฺปิ อาทิสติ, วิตกฺกิตมฺปิ อาทิสติ, วิจาริตมฺปิ อาทิสติ – ‘เอวมฺปิ เต มโน, อิตฺถมฺปิ เต มโน, อิติปิ เต จิตฺต’’’นฺติ.
‘‘ตํ กึ มฺสิ, เกวฏฺฏ, อปิ นุ โส อสฺสทฺโธ อปฺปสนฺโน ตํ สทฺธํ ปสนฺนํ เอวํ วเทยฺยา’’ติ ¶ ? ‘‘วเทยฺย, ภนฺเต’’ติ. ‘‘อิมํ โข อหํ, เกวฏฺฏ, อาเทสนาปาฏิหาริเย อาทีนวํ สมฺปสฺสมาโน อาเทสนาปาฏิหาริเยน อฏฺฏียามิ หรายามิ ชิคุจฺฉามิ’’.
อนุสาสนีปาฏิหาริยํ
๔๘๖. ‘‘กตมฺจ, เกวฏฺฏ, อนุสาสนีปาฏิหาริยํ? อิธ, เกวฏฺฏ, ภิกฺขุ เอวมนุสาสติ – ‘เอวํ วิตกฺเกถ, มา เอวํ วิตกฺกยิตฺถ, เอวํ มนสิกโรถ, มา ¶ เอวํ มนสากตฺถ, อิทํ ปชหถ, อิทํ อุปสมฺปชฺช วิหรถา’ติ. อิทํ วุจฺจติ, เกวฏฺฏ, อนุสาสนีปาฏิหาริยํ.
‘‘ปุน จปรํ, เกวฏฺฏ, อิธ ตถาคโต โลเก อุปฺปชฺชติ อรหํ สมฺมาสมฺพุทฺโธ ¶ …เป… (ยถา ๑๙๐-๒๑๒ อนุจฺเฉเทสุ เอวํ วิตฺถาเรตพฺพํ). เอวํ โข, เกวฏฺฏ, ภิกฺขุ สีลสมฺปนฺโน โหติ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ. อิทมฺปิ วุจฺจติ, เกวฏฺฏ, อนุสาสนีปาฏิหาริยํ…เป… ทุติยํ ฌานํ…เป… ตติยํ ฌานํ…เป… จตุตฺถํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ. อิทมฺปิ วุจฺจติ, เกวฏฺฏ, อนุสาสนีปาฏิหาริยํ…เป… าณทสฺสนาย จิตฺตํ อภินีหรติ ¶ อภินินฺนาเมติ…เป… อิทมฺปิ วุจฺจติ, เกวฏฺฏ, อนุสาสนีปาฏิหาริยํ…เป… นาปรํ อิตฺถตฺตายาติ ปชานาติ…เป… อิทมฺปิ วุจฺจติ, เกวฏฺฏ, อนุสาสนีปาฏิหาริยํ.
‘‘อิมานิ โข, เกวฏฺฏ, ตีณิ ปาฏิหาริยานิ มยา สยํ อภิฺา ¶ สจฺฉิกตฺวา ปเวทิตานิ’’.
ภูตนิโรเธสกภิกฺขุวตฺถุ
๔๘๗. ‘‘ภูตปุพฺพํ, เกวฏฺฏ, อิมสฺมิฺเว ภิกฺขุสงฺเฆ อฺตรสฺส ภิกฺขุโน เอวํ เจตโส ปริวิตกฺโก อุทปาทิ – ‘กตฺถ นุ โข อิเม จตฺตาโร มหาภูตา อปริเสสา นิรุชฺฌนฺติ, เสยฺยถิทํ – ปถวีธาตุ อาโปธาตุ เตโชธาตุ วาโยธาตู’ติ?
๔๘๘. ‘‘อถ โข โส, เกวฏฺฏ, ภิกฺขุ ตถารูปํ สมาธึ สมาปชฺชิ, ยถาสมาหิเต จิตฺเต เทวยานิโย มคฺโค ปาตุรโหสิ. อถ โข โส, เกวฏฺฏ, ภิกฺขุ เยน จาตุมหาราชิกา เทวา เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา จาตุมหาราชิเก เทเว เอตทโวจ – ‘กตฺถ นุ โข, อาวุโส, อิเม จตฺตาโร มหาภูตา อปริเสสา นิรุชฺฌนฺติ, เสยฺยถิทํ – ปถวีธาตุ อาโปธาตุ เตโชธาตุ วาโยธาตู’ติ?
‘‘เอวํ วุตฺเต, เกวฏฺฏ, จาตุมหาราชิกา เทวา ตํ ภิกฺขุํ ¶ เอตทโวจุํ – ‘มยมฺปิ โข, ภิกฺขุ, น ชานาม, ยตฺถิเม จตฺตาโร มหาภูตา อปริเสสา นิรุชฺฌนฺติ, เสยฺยถิทํ – ปถวีธาตุ อาโปธาตุ เตโชธาตุ วาโยธาตูติ [วาโยธาตุ. อตฺถิ โข (ปี. เอวมุปริปิ)]. อตฺถิ โข [วาโยธาตุ. อตฺถิ โข (ปี. เอวมุปริปิ)], ภิกฺขุ, จตฺตาโร มหาราชาโน อมฺเหหิ อภิกฺกนฺตตรา ¶ จ ปณีตตรา จ. เต โข เอตํ ชาเนยฺยุํ, ยตฺถิเม จตฺตาโร มหาภูตา อปริเสสา นิรุชฺฌนฺติ, เสยฺยถิทํ – ปถวีธาตุ อาโปธาตุ เตโชธาตุ วาโยธาตู’ติ.
๔๘๙. ‘‘อถ โข โส, เกวฏฺฏ, ภิกฺขุ เยน จตฺตาโร มหาราชาโน เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา จตฺตาโร มหาราเช เอตทโวจ – ‘กตฺถ นุ โข, อาวุโส, อิเม จตฺตาโร มหาภูตา อปริเสสา ¶ นิรุชฺฌนฺติ, เสยฺยถิทํ – ปถวีธาตุ ¶ อาโปธาตุ เตโชธาตุ วาโยธาตู’ติ? เอวํ วุตฺเต, เกวฏฺฏ, จตฺตาโร มหาราชาโน ตํ ภิกฺขุํ เอตทโวจุํ – ‘มยมฺปิ โข, ภิกฺขุ, น ชานาม, ยตฺถิเม จตฺตาโร มหาภูตา อปริเสสา นิรุชฺฌนฺติ, เสยฺยถิทํ – ปถวีธาตุ, อาโปธาตุ เตโชธาตุ วาโยธาตูติ. อตฺถิ โข, ภิกฺขุ, ตาวตึสา นาม เทวา อมฺเหหิ อภิกฺกนฺตตรา จ ปณีตตรา จ. เต โข เอตํ ชาเนยฺยุํ, ยตฺถิเม จตฺตาโร มหาภูตา อปริเสสา นิรุชฺฌนฺติ, เสยฺยถิทํ – ปถวีธาตุ อาโปธาตุ เตโชธาตุ วาโยธาตู’ติ.
๔๙๐. ‘‘อถ โข โส, เกวฏฺฏ, ภิกฺขุ เยน ตาวตึสา เทวา เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา ตาวตึเส เทเว เอตทโวจ – ‘กตฺถ นุ โข, อาวุโส, อิเม จตฺตาโร มหาภูตา อปริเสสา นิรุชฺฌนฺติ, เสยฺยถิทํ – ปถวีธาตุ อาโปธาตุ เตโชธาตุ วาโยธาตู’ติ? เอวํ วุตฺเต, เกวฏฺฏ, ตาวตึสา เทวา ตํ ภิกฺขุํ เอตทโวจุํ – ‘มยมฺปิ โข, ภิกฺขุ, น ชานาม, ยตฺถิเม จตฺตาโร มหาภูตา อปริเสสา นิรุชฺฌนฺติ, เสยฺยถิทํ – ปถวีธาตุ อาโปธาตุ เตโชธาตุ วาโยธาตูติ. อตฺถิ โข, ภิกฺขุ, สกฺโก นาม เทวานมินฺโท อมฺเหหิ อภิกฺกนฺตตโร จ ปณีตตโร จ. โส โข เอตํ ชาเนยฺย, ยตฺถิเม จตฺตาโร มหาภูตา อปริเสสา นิรุชฺฌนฺติ, เสยฺยถิทํ – ปถวีธาตุ อาโปธาตุ เตโชธาตุ วาโยธาตู’ติ.
๔๙๑. ‘‘อถ ¶ โข โส, เกวฏฺฏ, ภิกฺขุ เยน สกฺโก เทวานมินฺโท เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา สกฺกํ เทวานมินฺทํ เอตทโวจ – ‘กตฺถ นุ โข, อาวุโส, อิเม จตฺตาโร มหาภูตา อปริเสสา นิรุชฺฌนฺติ, เสยฺยถิทํ – ปถวีธาตุ อาโปธาตุ เตโชธาตุ วาโยธาตู’ติ? เอวํ วุตฺเต, เกวฏฺฏ, สกฺโก เทวานมินฺโท ตํ ภิกฺขุํ เอตทโวจ – ‘อหมฺปิ โข, ภิกฺขุ, น ¶ ชานามิ, ยตฺถิเม จตฺตาโร มหาภูตา อปริเสสา นิรุชฺฌนฺติ, เสยฺยถิทํ – ปถวีธาตุ อาโปธาตุ เตโชธาตุ วาโยธาตูติ. อตฺถิ โข, ภิกฺขุ, ยามา นาม เทวา…เป… สุยาโม นาม เทวปุตฺโต… ¶ ตุสิตา นาม เทวา… สนฺตุสฺสิโต นาม เทวปุตฺโต… นิมฺมานรตี ¶ นาม เทวา ¶ … สุนิมฺมิโต นาม เทวปุตฺโต… ปรนิมฺมิตวสวตฺตี นาม เทวา… วสวตฺตี นาม เทวปุตฺโต อมฺเหหิ อภิกฺกนฺตตโร จ ปณีตตโร จ. โส โข เอตํ ชาเนยฺย, ยตฺถิเม จตฺตาโร มหาภูตา อปริเสสา นิรุชฺฌนฺติ, เสยฺยถิทํ – ปถวีธาตุ อาโปธาตุ เตโชธาตุ วาโยธาตู’ติ.
๔๙๒. ‘‘อถ โข โส, เกวฏฺฏ, ภิกฺขุ เยน วสวตฺตี เทวปุตฺโต เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา วสวตฺตึ เทวปุตฺตํ ¶ เอตทโวจ – ‘กตฺถ นุ โข, อาวุโส, อิเม จตฺตาโร มหาภูตา อปริเสสา นิรุชฺฌนฺติ, เสยฺยถิทํ – ปถวีธาตุ อาโปธาตุ เตโชธาตุ วาโยธาตู’ติ? เอวํ วุตฺเต ¶ , เกวฏฺฏ, วสวตฺตี เทวปุตฺโต ตํ ภิกฺขุํ เอตทโวจ – ‘อหมฺปิ โข, ภิกฺขุ, น ชานามิ ยตฺถิเม จตฺตาโร มหาภูตา อปริเสสา นิรุชฺฌนฺติ, เสยฺยถิทํ – ปถวีธาตุ อาโปธาตุ เตโชธาตุ วาโยธาตูติ. อตฺถิ โข, ภิกฺขุ, พฺรหฺมกายิกา นาม เทวา อมฺเหหิ อภิกฺกนฺตตรา จ ปณีตตรา จ. เต โข เอตํ ชาเนยฺยุํ, ยตฺถิเม จตฺตาโร มหาภูตา อปริเสสา นิรุชฺฌนฺติ, เสยฺยถิทํ – ปถวีธาตุ อาโปธาตุ เตโชธาตุ วาโยธาตู’ติ.
๔๙๓. ‘‘อถ โข โส, เกวฏฺฏ, ภิกฺขุ ตถารูปํ สมาธึ สมาปชฺชิ, ยถาสมาหิเต จิตฺเต พฺรหฺมยานิโย มคฺโค ปาตุรโหสิ. อถ โข โส, เกวฏฺฏ, ภิกฺขุ เยน พฺรหฺมกายิกา เทวา เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา พฺรหฺมกายิเก เทเว เอตทโวจ – ‘กตฺถ นุ โข, อาวุโส, อิเม จตฺตาโร มหาภูตา อปริเสสา นิรุชฺฌนฺติ, เสยฺยถิทํ – ปถวีธาตุ อาโปธาตุ เตโชธาตุ วาโยธาตู’ติ? เอวํ วุตฺเต, เกวฏฺฏ, พฺรหฺมกายิกา เทวา ตํ ภิกฺขุํ เอตทโวจุํ – ‘มยมฺปิ โข, ภิกฺขุ, น ¶ ชานาม, ยตฺถิเม จตฺตาโร มหาภูตา อปริเสสา นิรุชฺฌนฺติ, เสยฺยถิทํ – ปถวีธาตุ อาโปธาตุ เตโชธาตุ วาโยธาตูติ. อตฺถิ โข, ภิกฺขุ, พฺรหฺมา มหาพฺรหฺมา อภิภู อนภิภูโต อฺทตฺถุทโส วสวตฺตี อิสฺสโร ¶ กตฺตา นิมฺมาตา เสฏฺโ สชิตา วสี ปิตา ภูตภพฺยานํ อมฺเหหิ อภิกฺกนฺตตโร จ ปณีตตโร จ. โส โข เอตํ ชาเนยฺย, ยตฺถิเม จตฺตาโร มหาภูตา อปริเสสา นิรุชฺฌนฺติ, เสยฺยถิทํ – ปถวีธาตุ อาโปธาตุ เตโชธาตุ วาโยธาตู’’ติ.
‘‘‘กหํ ปนาวุโส, เอตรหิ โส มหาพฺรหฺมา’ติ? ‘มยมฺปิ โข, ภิกฺขุ, น ชานาม, ยตฺถ วา พฺรหฺมา เยน วา พฺรหฺมา ยหึ วา พฺรหฺมา; อปิ จ, ภิกฺขุ, ยถา นิมิตฺตา ทิสฺสนฺติ, อาโลโก สฺชายติ, โอภาโส ปาตุภวติ, พฺรหฺมา ปาตุภวิสฺสติ, พฺรหฺมุโน เหตํ ปุพฺพนิมิตฺตํ ปาตุภาวาย, ยทิทํ อาโลโก สฺชายติ, โอภาโส ปาตุภวตี’ติ. อถ โข โส, เกวฏฺฏ, มหาพฺรหฺมา นจิรสฺเสว ปาตุรโหสิ ¶ .
๔๙๔. ‘‘อถ โข โส, เกวฏฺฏ, ภิกฺขุ เยน โส มหาพฺรหฺมา เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา ตํ มหาพฺรหฺมานํ เอตทโวจ – ‘กตฺถ นุ โข, อาวุโส, อิเม จตฺตาโร มหาภูตา อปริเสสา นิรุชฺฌนฺติ, เสยฺยถิทํ – ปถวีธาตุ อาโปธาตุ เตโชธาตุ วาโยธาตู’’ติ? เอวํ วุตฺเต, เกวฏฺฏ, โส มหาพฺรหฺมา ตํ ภิกฺขุํ เอตทโวจ – ‘อหมสฺมิ, ภิกฺขุ, พฺรหฺมา มหาพฺรหฺมา อภิภู อนภิภูโต อฺทตฺถุทโส วสวตฺตี ¶ อิสฺสโร กตฺตา นิมฺมาตา เสฏฺโ สชิตา วสี ปิตา ภูตภพฺยาน’นฺติ.
‘‘ทุติยมฺปิ ¶ โข โส, เกวฏฺฏ, ภิกฺขุ ตํ มหาพฺรหฺมานํ เอตทโวจ – ‘น โขหํ ตํ, อาวุโส, เอวํ ปุจฺฉามิ – ‘‘ตฺวมสิ พฺรหฺมา มหาพฺรหฺมา อภิภู อนภิภูโต อฺทตฺถุทโส วสวตฺตี อิสฺสโร กตฺตา นิมฺมาตา เสฏฺโ สชิตา วสี ปิตา ภูตภพฺยาน’’นฺติ. เอวฺจ โข อหํ ตํ, อาวุโส, ปุจฺฉามิ – ‘‘กตฺถ นุ โข, อาวุโส, อิเม จตฺตาโร มหาภูตา อปริเสสา นิรุชฺฌนฺติ, เสยฺยถิทํ – ปถวีธาตุ อาโปธาตุ เตโชธาตุ วาโยธาตู’’’ติ?
‘‘ทุติยมฺปิ โข โส, เกวฏฺฏ, มหาพฺรหฺมา ตํ ภิกฺขุํ เอตทโวจ – ‘อหมสฺมิ, ภิกฺขุ, พฺรหฺมา มหาพฺรหฺมา อภิภู อนภิภูโต อฺทตฺถุทโส วสวตฺตี อิสฺสโร กตฺตา นิมฺมาตา เสฏฺโ สชิตา วสี ปิตา ภูตภพฺยาน’นฺติ. ตติยมฺปิ โข โส, เกวฏฺฏ, ภิกฺขุ ตํ มหาพฺรหฺมานํ เอตทโวจ – ‘น โขหํ ตํ, อาวุโส, เอวํ ปุจฺฉามิ – ‘‘ตฺวมสิ พฺรหฺมา มหาพฺรหฺมา อภิภู ¶ อนภิภูโต อฺทตฺถุทโส วสวตฺตี อิสฺสโร กตฺตา นิมฺมาตา เสฏฺโ สชิตา วสี ปิตา ภูตภพฺยาน’’นฺติ. เอวฺจ โข อหํ ตํ, อาวุโส, ปุจฺฉามิ – ‘‘กตฺถ นุ โข, อาวุโส, อิเม จตฺตาโร มหาภูตา อปริเสสา นิรุชฺฌนฺติ, เสยฺยถิทํ – ปถวีธาตุ อาโปธาตุ เตโชธาตุ วาโยธาตู’’’ติ?
๔๙๕. ‘‘อถ โข โส, เกวฏฺฏ, มหาพฺรหฺมา ตํ ภิกฺขุํ พาหายํ คเหตฺวา เอกมนฺตํ อปเนตฺวา ตํ ภิกฺขุํ เอตทโวจ ¶ – ‘อิเม โข มํ, ภิกฺขุ, พฺรหฺมกายิกา เทวา เอวํ ชานนฺติ, ‘‘นตฺถิ กิฺจิ พฺรหฺมุโน อฺาตํ, นตฺถิ กิฺจิ พฺรหฺมุโน อทิฏฺํ, นตฺถิ กิฺจิ พฺรหฺมุโน อวิทิตํ, นตฺถิ กิฺจิ พฺรหฺมุโน อสจฺฉิกต’’นฺติ. ตสฺมาหํ เตสํ สมฺมุขา น พฺยากาสึ. อหมฺปิ โข, ภิกฺขุ, น ชานามิ ยตฺถิเม จตฺตาโร มหาภูตา อปริเสสา นิรุชฺฌนฺติ, เสยฺยถิทํ – ปถวีธาตุ อาโปธาตุ เตโชธาตุ ¶ วาโยธาตูติ. ตสฺมาติห, ภิกฺขุ, ตุยฺเหเวตํ ทุกฺกฏํ, ตุยฺเหเวตํ อปรทฺธํ, ยํ ตฺวํ ตํ ภควนฺตํ อติธาวิตฺวา พหิทฺธา ปริเยฏฺึ อาปชฺชสิ อิมสฺส ปฺหสฺส เวยฺยากรณาย. คจฺฉ ตฺวํ, ภิกฺขุ, ตเมว ภควนฺตํ อุปสงฺกมิตฺวา อิมํ ปฺหํ ปุจฺฉ, ยถา จ เต ภควา พฺยากโรติ, ตถา นํ ธาเรยฺยาสี’ติ.
๔๙๖. ‘‘อถ โข โส, เกวฏฺฏ, ภิกฺขุ – เสยฺยถาปิ นาม พลวา ปุริโส สมิฺชิตํ วา พาหํ ปสาเรยฺย, ปสาริตํ วา พาหํ สมิฺเชยฺย เอวเมว พฺรหฺมโลเก อนฺตรหิโต มม ปุรโต ปาตุรโหสิ. อถ โข โส, เกวฏฺฏ, ภิกฺขุ มํ อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิ, เอกมนฺตํ นิสินฺโน โข, เกวฏฺฏ, โส ภิกฺขุ มํ เอตทโวจ – ‘กตฺถ นุ โข, ภนฺเต, อิเม จตฺตาโร ¶ มหาภูตา อปริเสสา นิรุชฺฌนฺติ, เสยฺยถิทํ – ปถวีธาตุ อาโปธาตุ เตโชธาตุ วาโยธาตู’ติ?
ตีรทสฺสิสกุณุปมา
๔๙๗. ‘‘เอวํ วุตฺเต, อหํ, เกวฏฺฏ, ตํ ภิกฺขุํ เอตทโวจํ – ‘ภูตปุพฺพํ, ภิกฺขุ, สามุทฺทิกา วาณิชา ตีรทสฺสึ สกุณํ คเหตฺวา นาวาย สมุทฺทํ อชฺโฌคาหนฺติ. เต อตีรทกฺขินิยา นาวาย ตีรทสฺสึ สกุณํ มฺุจนฺติ. โส คจฺฉเตว ปุรตฺถิมํ ทิสํ, คจฺฉติ ทกฺขิณํ ทิสํ, คจฺฉติ ปจฺฉิมํ ทิสํ, คจฺฉติ อุตฺตรํ ทิสํ, คจฺฉติ อุทฺธํ ทิสํ, คจฺฉติ อนุทิสํ. สเจ โส สมนฺตา ตีรํ ¶ ปสฺสติ, ตถาคตโกว [ตถาปกฺกนฺโตว (สฺยา.)] โหติ. สเจ ปน โส สมนฺตา ตีรํ น ปสฺสติ, ตเมว นาวํ ปจฺจาคจฺฉติ. เอวเมว โข ตฺวํ, ภิกฺขุ, ยโต ยาว พฺรหฺมโลกา ¶ ปริเยสมาโน อิมสฺส ปฺหสฺส ¶ เวยฺยากรณํ นาชฺฌคา, อถ มมฺเว สนฺติเก ปจฺจาคโต. น โข เอโส, ภิกฺขุ, ปฺโห เอวํ ปุจฺฉิตพฺโพ – ‘กตฺถ นุ โข, ภนฺเต, อิเม จตฺตาโร มหาภูตา อปริเสสา นิรุชฺฌนฺติ, เสยฺยถิทํ – ปถวีธาตุ อาโปธาตุ เตโชธาตุ วาโยธาตู’ติ?
๔๙๘. ‘‘เอวฺจ โข เอโส, ภิกฺขุ, ปฺโห ปุจฺฉิตพฺโพ –
‘กตฺถ อาโป จ ปถวี, เตโช วาโย น คาธติ;
กตฺถ ทีฆฺจ รสฺสฺจ, อณุํ ถูลํ สุภาสุภํ;
กตฺถ นามฺจ รูปฺจ, อเสสํ อุปรุชฺฌตี’ติ.
‘วิฺาณํ อนิทสฺสนํ, อนนฺตํ สพฺพโตปภํ;
เอตฺถ อาโป จ ปถวี, เตโช วาโย น คาธติ.
เอตฺถ ทีฆฺจ รสฺสฺจ, อณุํ ถูลํ สุภาสุภํ;
เอตฺถ นามฺจ รูปฺจ, อเสสํ อุปรุชฺฌติ;
วิฺาณสฺส นิโรเธน, เอตฺเถตํ อุปรุชฺฌตี’ติ.
๕๐๐. อิทมโวจ ¶ ภควา. อตฺตมโน เกวฏฺโฏ คหปติปุตฺโต ภควโต ภาสิตํ อภินนฺทีติ.
เกวฏฺฏสุตฺตํ นิฏฺิตํ เอกาทสมํ.