📜
๕. กูฏทนฺตสุตฺตํ
ขาณุมตกพฺราหฺมณคหปติกา
๓๒๓. เอวํ ¶ ¶ ¶ ¶ เม สุตํ – เอกํ สมยํ ภควา มคเธสุ จาริกํ จรมาโน มหตา ภิกฺขุสงฺเฆน สทฺธึ ปฺจมตฺเตหิ ภิกฺขุสเตหิ เยน ขาณุมตํ นาม มคธานํ พฺราหฺมณคาโม ตทวสริ. ตตฺร สุทํ ภควา ขาณุมเต วิหรติ อมฺพลฏฺิกายํ. เตน โข ปน สมเยน กูฏทนฺโต พฺราหฺมโณ ขาณุมตํ อชฺฌาวสติ สตฺตุสฺสทํ สติณกฏฺโทกํ สธฺํ ราชโภคฺคํ รฺา มาคเธน เสนิเยน พิมฺพิสาเรน ทินฺนํ ราชทายํ พฺรหฺมเทยฺยํ. เตน โข ปน สมเยน กูฏทนฺตสฺส พฺราหฺมณสฺส มหายฺโ อุปกฺขโฏ โหติ. สตฺต จ อุสภสตานิ สตฺต จ วจฺฉตรสตานิ สตฺต จ วจฺฉตรีสตานิ สตฺต จ อชสตานิ สตฺต จ อุรพฺภสตานิ ถูณูปนีตานิ โหนฺติ ยฺตฺถาย.
๓๒๔. อสฺโสสุํ โข ขาณุมตกา พฺราหฺมณคหปติกา – ‘‘สมโณ ขลุ, โภ, โคตโม สกฺยปุตฺโต สกฺยกุลา ปพฺพชิโต มคเธสุ จาริกํ จรมาโน มหตา ภิกฺขุสงฺเฆน สทฺธึ ปฺจมตฺเตหิ ภิกฺขุสเตหิ ขาณุมตํ อนุปฺปตฺโต ขาณุมเต วิหรติ อมฺพลฏฺิกายํ. ตํ โข ปน ภวนฺตํ โคตมํ เอวํ กลฺยาโณ กิตฺติสทฺโท อพฺภุคฺคโต – ‘อิติปิ โส ภควา อรหํ สมฺมาสมฺพุทฺโธ วิชฺชาจรณสมฺปนฺโน สุคโต โลกวิทู อนุตฺตโร ปุริสทมฺมสารถิ สตฺถา เทวมนุสฺสานํ พุทฺโธ ภควา’ติ ¶ . โส อิมํ โลกํ สเทวกํ สมารกํ ¶ สพฺรหฺมกํ สสฺสมณพฺราหฺมณึ ปชํ สเทวมนุสฺสํ สยํ อภิฺา สจฺฉิกตฺวา ปเวเทติ. โส ธมฺมํ เทเสติ อาทิกลฺยาณํ มชฺเฌกลฺยาณํ ปริโยสานกลฺยาณํ สาตฺถํ สพฺยฺชนํ เกวลปริปุณฺณํ ปริสุทฺธํ พฺรหฺมจริยํ ปกาเสติ. สาธุ โข ปน ตถารูปานํ อรหตํ ทสฺสนํ โหตี’’ติ.
๓๒๕. อถ ¶ โข ขาณุมตกา พฺราหฺมณคหปติกา ขาณุมตา นิกฺขมิตฺวา สงฺฆสงฺฆี คณีภูตา เยน อมฺพลฏฺิกา เตนุปสงฺกมนฺติ.
๓๒๖. เตน ¶ โข ปน สมเยน กูฏทนฺโต พฺราหฺมโณ อุปริปาสาเท ทิวาเสยฺยํ อุปคโต โหติ. อทฺทสา โข กูฏทนฺโต พฺราหฺมโณ ขาณุมตเก พฺราหฺมณคหปติเก ขาณุมตา นิกฺขมิตฺวา สงฺฆสงฺฆี คณีภูเต เยน อมฺพลฏฺิกา เตนุปสงฺกมนฺเต. ทิสฺวา ขตฺตํ อามนฺเตสิ – ‘‘กึ นุ โข, โภ ขตฺเต, ขาณุมตกา พฺราหฺมณคหปติกา ขาณุมตา นิกฺขมิตฺวา สงฺฆสงฺฆี คณีภูตา เยน อมฺพลฏฺิกา เตนุปสงฺกมนฺตี’’ติ?
๓๒๗. ‘‘อตฺถิ โข, โภ, สมโณ โคตโม สกฺยปุตฺโต สกฺยกุลา ปพฺพชิโต มคเธสุ จาริกํ จรมาโน มหตา ภิกฺขุสงฺเฆน สทฺธึ ปฺจมตฺเตหิ ภิกฺขุสเตหิ ขาณุมตํ อนุปฺปตฺโต, ขาณุมเต วิหรติ อมฺพลฏฺิกายํ. ตํ โข ปน ภวนฺตํ โคตมํ เอวํ กลฺยาโณ กิตฺติสทฺโท อพฺภุคฺคโต – ‘อิติปิ โส ภควา อรหํ สมฺมาสมฺพุทฺโธ วิชฺชาจรณสมฺปนฺโน สุคโต โลกวิทู อนุตฺตโร ปุริสทมฺมสารถิ สตฺถา เทวมนุสฺสานํ พุทฺโธ ภควา’ติ. ตเมเต ภวนฺตํ โคตมํ ทสฺสนาย อุปสงฺกมนฺตี’’ติ.
๓๒๘. อถ โข กูฏทนฺตสฺส พฺราหฺมณสฺส เอตทโหสิ – ‘‘สุตํ โข ปน เมตํ – ‘สมโณ ¶ โคตโม ติวิธํ ยฺสมฺปทํ โสฬสปริกฺขารํ ชานาตี’ติ. น โข ปนาหํ ชานามิ ติวิธํ ยฺสมฺปทํ โสฬสปริกฺขารํ. อิจฺฉามิ จาหํ มหายฺํ ยชิตุํ. ยํนูนาหํ ¶ สมณํ โคตมํ อุปสงฺกมิตฺวา ติวิธํ ยฺสมฺปทํ โสฬสปริกฺขารํ ปุจฺเฉยฺย’’นฺติ.
๓๒๙. อถ โข กูฏทนฺโต พฺราหฺมโณ ขตฺตํ อามนฺเตสิ – ‘‘เตน หิ, โภ ขตฺเต, เยน ขาณุมตกา พฺราหฺมณคหปติกา เตนุปสงฺกม. อุปสงฺกมิตฺวา ขาณุมตเก พฺราหฺมณคหปติเก เอวํ วเทหิ – ‘กูฏทนฺโต, โภ, พฺราหฺมโณ เอวมาห – ‘‘อาคเมนฺตุ กิร ภวนฺโต, กูฏทนฺโตปิ พฺราหฺมโณ สมณํ โคตมํ ทสฺสนาย อุปสงฺกมิสฺสตี’’’ติ. ‘‘เอวํ, โภ’’ติ โข โส ขตฺตา กูฏทนฺตสฺส พฺราหฺมณสฺส ปฏิสฺสุตฺวา เยน ขาณุมตกา พฺราหฺมณคหปติกา เตนุปสงฺกมิ. อุปสงฺกมิตฺวา ขาณุมตเก พฺราหฺมณคหปติเก เอตทโวจ – ‘‘กูฏทนฺโต, โภ, พฺราหฺมโณ เอวมาห – ‘อาคเมนฺตุ กิร โภนฺโต, กูฏทนฺโตปิ พฺราหฺมโณ สมณํ โคตมํ ทสฺสนาย อุปสงฺกมิสฺสตี’’’ติ.
กูฏทนฺตคุณกถา
๓๓๐. เตน ¶ ¶ โข ปน สมเยน อเนกานิ พฺราหฺมณสตานิ ขาณุมเต ปฏิวสนฺติ – ‘‘กูฏทนฺตสฺส พฺราหฺมณสฺส มหายฺํ อนุภวิสฺสามา’’ติ. อสฺโสสุํ โข เต พฺราหฺมณา – ‘‘กูฏทนฺโต กิร พฺราหฺมโณ สมณํ โคตมํ ทสฺสนาย อุปสงฺกมิสฺสตี’’ติ. อถ โข เต พฺราหฺมณา เยน กูฏทนฺโต พฺราหฺมโณ เตนุปสงฺกมึสุ.
๓๓๑. อุปสงฺกมิตฺวา กูฏทนฺตํ พฺราหฺมณํ เอตทโวจุํ – ‘‘สจฺจํ กิร ภวํ กูฏทนฺโต สมณํ โคตมํ ทสฺสนาย อุปสงฺกมิสฺสตี’’ติ? ‘‘เอวํ โข เม, โภ, โหติ – ‘อหมฺปิ สมณํ โคตมํ ทสฺสนาย ¶ อุปสงฺกมิสฺสามี’’’ติ.
‘‘มา ภวํ กูฏทนฺโต สมณํ โคตมํ ทสฺสนาย อุปสงฺกมิ. น อรหติ ภวํ กูฏทนฺโต สมณํ โคตมํ ทสฺสนาย อุปสงฺกมิตุํ. สเจ ภวํ กูฏทนฺโต สมณํ โคตมํ ทสฺสนาย อุปสงฺกมิสฺสติ, โภโต กูฏทนฺตสฺส ยโส หายิสฺสติ, สมณสฺส โคตมสฺส ยโส อภิวฑฺฒิสฺสติ. ยมฺปิ โภโต กูฏทนฺตสฺส ยโส หายิสฺสติ, สมณสฺส โคตมสฺส ยโส อภิวฑฺฒิสฺสติ, อิมินาปงฺเคน น อรหติ ภวํ กูฏทนฺโต สมณํ โคตมํ ทสฺสนาย อุปสงฺกมิตุํ. สมโณ ตฺเวว โคตโม อรหติ ภวนฺตํ กูฏทนฺตํ ทสฺสนาย อุปสงฺกมิตุํ ¶ .
‘‘ภวฺหิ กูฏทนฺโต อุภโต สุชาโต มาติโต จ ปิติโต จ สํสุทฺธคหณิโก ยาว สตฺตมา ปิตามหยุคา อกฺขิตฺโต อนุปกฺกุฏฺโ ชาติวาเทน. ยมฺปิ ภวํ กูฏทนฺโต อุภโต สุชาโต มาติโต จ ปิติโต จ สํสุทฺธคหณิโก ยาว สตฺตมา ปิตามหยุคา อกฺขิตฺโต อนุปกฺกุฏฺโ ชาติวาเทน, อิมินาปงฺเคน น อรหติ ภวํ กูฏทนฺโต สมณํ โคตมํ ทสฺสนาย อุปสงฺกมิตุํ. สมโณ ตฺเวว โคตโม อรหติ ภวนฺตํ กูฏทนฺตํ ทสฺสนาย อุปสงฺกมิตุํ.
‘‘ภวฺหิ กูฏทนฺโต อฑฺโฒ มหทฺธโน มหาโภโค ปหูตวิตฺตูปกรโณ ปหูตชาตรูปรชโต…เป…
‘‘ภวฺหิ กูฏทนฺโต อชฺฌายโก มนฺตธโร ติณฺณํ เวทานํ ปารคู สนิฆณฺฑุเกฏุภานํ สากฺขรปฺปเภทานํ อิติหาสปฺจมานํ ปทโก เวยฺยากรโณ โลกายตมหาปุริสลกฺขเณสุ อนวโย…เป…
‘‘ภวฺหิ ¶ ¶ กูฏทนฺโต อภิรูโป ทสฺสนีโย ปาสาทิโก ปรมาย วณฺณโปกฺขรตาย สมนฺนาคโต พฺรหฺมวณฺณี พฺรหฺมวจฺฉสี อขุทฺทาวกาโส ¶ ทสฺสนาย…เป…
‘‘ภวฺหิ กูฏทนฺโต สีลวา วุทฺธสีลี วุทฺธสีเลน สมนฺนาคโต…เป…
‘‘ภวฺหิ กูฏทนฺโต กลฺยาณวาโจ กลฺยาณวากฺกรโณ โปริยา วาจาย สมนฺนาคโต วิสฺสฏฺาย อเนลคลาย อตฺถสฺส วิฺาปนิยา…เป…
‘‘ภวฺหิ กูฏทนฺโต พหูนํ อาจริยปาจริโย ตีณิ มาณวกสตานิ มนฺเต วาเจติ, พหู โข ปน นานาทิสา นานาชนปทา มาณวกา อาคจฺฉนฺติ โภโต กูฏทนฺตสฺส สนฺติเก มนฺตตฺถิกา มนฺเต อธิยิตุกามา…เป…
‘‘ภวฺหิ กูฏทนฺโต ชิณฺโณ วุทฺโธ มหลฺลโก อทฺธคโต วโยอนุปฺปตฺโต. สมโณ โคตโม ตรุโณ เจว ตรุณปพฺพชิโต จ…เป…
‘‘ภวฺหิ กูฏทนฺโต รฺโ มาคธสฺส เสนิยสฺส พิมฺพิสารสฺส สกฺกโต ครุกโต มานิโต ปูชิโต อปจิโต…เป…
‘‘ภวฺหิ กูฏทนฺโต พฺราหฺมณสฺส โปกฺขรสาติสฺส สกฺกโต ครุกโต มานิโต ปูชิโต อปจิโต…เป…
‘‘ภวฺหิ ¶ กูฏทนฺโต ขาณุมตํ อชฺฌาวสติ สตฺตุสฺสทํ สติณกฏฺโทกํ สธฺํ ราชโภคฺคํ รฺา มาคเธน เสนิเยน พิมฺพิสาเรน ทินฺนํ ราชทายํ พฺรหฺมเทยฺยํ. ยมฺปิ ภวํ กูฏทนฺโต ขาณุมตํ อชฺฌาวสติ สตฺตุสฺสทํ สติณกฏฺโทกํ สธฺํ ราชโภคฺคํ, รฺา มาคเธน เสนิเยน พิมฺพิสาเรน ทินฺนํ ราชทายํ พฺรหฺมเทยฺยํ, อิมินาปงฺเคน น อรหติ ภวํ กูฏทนฺโต สมณํ โคตมํ ทสฺสนาย อุปสงฺกมิตุํ. สมโณตฺเวว โคตโม อรหติ ภวนฺตํ กูฏทนฺตํ ทสฺสนาย อุปสงฺกมิตุ’’นฺติ.
พุทฺธคุณกถา
๓๓๒. เอวํ ¶ วุตฺเต กูฏทนฺโต พฺราหฺมโณ เต พฺราหฺมเณ เอตทโวจ –
‘‘เตน ¶ หิ, โภ, มมปิ สุณาถ, ยถา มยเมว อรหาม ตํ ภวนฺตํ ¶ โคตมํ ทสฺสนาย อุปสงฺกมิตุํ, น ตฺเวว อรหติ โส ภวํ โคตโม อมฺหากํ ทสฺสนาย อุปสงฺกมิตุํ. สมโณ ขลุ, โภ, โคตโม อุภโต สุชาโต มาติโต จ ปิติโต จ สํสุทฺธคหณิโก ยาว สตฺตมา ปิตามหยุคา อกฺขิตฺโต อนุปกฺกุฏฺโ ชาติวาเทน. ยมฺปิ, โภ, สมโณ โคตโม อุภโต สุชาโต มาติโต จ ปิติโต จ สํสุทฺธคหณิโก ยาว สตฺตมา ปิตามหยุคา อกฺขิตฺโต อนุปกฺกุฏฺโ ชาติวาเทน, อิมินาปงฺเคน น อรหติ โส ภวํ โคตโม อมฺหากํ ทสฺสนาย อุปสงฺกมิตุํ. อถ โข มยเมว อรหาม ตํ ภวนฺตํ โคตมํ ทสฺสนาย อุปสงฺกมิตุํ.
‘‘สมโณ ขลุ, โภ, โคตโม มหนฺตํ าติสงฺฆํ โอหาย ปพฺพชิโต…เป…
‘‘สมโณ ขลุ, โภ, โคตโม ปหูตํ หิรฺสุวณฺณํ โอหาย ปพฺพชิโต ภูมิคตฺจ เวหาสฏฺํ จ…เป…
‘‘สมโณ ขลุ, โภ, โคตโม ทหโรว สมาโน ยุวา สุสุกาฬเกโส ภทฺเรน โยพฺพเนน สมนฺนาคโต ปเมน วยสา อคารสฺมา อนคาริยํ ปพฺพชิโต…เป…
‘‘สมโณ ขลุ, โภ, โคตโม อกามกานํ มาตาปิตูนํ อสฺสุมุขานํ รุทนฺตานํ เกสมสฺสุํ โอหาเรตฺวา กาสายานิ วตฺถานิ อจฺฉาเทตฺวา อคารสฺมา อนคาริยํ ปพฺพชิโต…เป…
‘‘สมโณ ขลุ, โภ, โคตโม อภิรูโป ทสฺสนีโย ปาสาทิโก ปรมาย วณฺณโปกฺขรตาย สมนฺนาคโต พฺรหฺมวณฺณี พฺรหฺมวจฺฉสี อขุทฺทาวกาโส ทสฺสนาย ¶ …เป…
‘‘สมโณ ขลุ, โภ, โคตโม สีลวา อริยสีลี กุสลสีลี กุสลสีเลน สมนฺนาคโต…เป…
‘‘สมโณ ¶ ขลุ, โภ, โคตโม กลฺยาณวาโจ กลฺยาณวากฺกรโณ โปริยา วาจาย สมนฺนาคโต วิสฺสฏฺาย ¶ อเนลคลาย อตฺถสฺส วิฺาปนิยา…เป…
‘‘สมโณ ¶ ขลุ, โภ, โคตโม พหูนํ อาจริยปาจริโย…เป…
‘‘สมโณ ขลุ, โภ, โคตโม ขีณกามราโค วิคตจาปลฺโล…เป…
‘‘สมโณ ขลุ, โภ, โคตโม กมฺมวาที กิริยวาที อปาปปุเรกฺขาโร พฺรหฺมฺาย ปชาย…เป…
‘‘สมโณ ขลุ, โภ, โคตโม อุจฺจา กุลา ปพฺพชิโต อสมฺภินฺนขตฺติยกุลา…เป…
‘‘สมโณ ขลุ, โภ, โคตโม อฑฺฒา กุลา ปพฺพชิโต มหทฺธนา มหาโภคา…เป…
‘‘สมณํ ขลุ, โภ, โคตมํ ติโรรฏฺา ติโรชนปทา ปฺหํ ปุจฺฉิตุํ อาคจฺฉนฺติ…เป…
‘‘สมณํ ขลุ, โภ, โคตมํ อเนกานิ เทวตาสหสฺสานิ ปาเณหิ สรณํ คตานิ…เป…
‘‘สมณํ ขลุ, โภ, โคตมํ เอวํ กลฺยาโณ กิตฺติสทฺโท อพฺภุคฺคโต – ‘อิติปิ โส ภควา อรหํ สมฺมาสมฺพุทฺโธ วิชฺชาจรณสมฺปนฺโน สุคโต โลกวิทู อนุตฺตโร ปุริสทมฺมสารถิ สตฺถา เทวมนุสฺสานํ พุทฺโธ ภควา’ ติ…เป…
‘‘สมโณ ขลุ, โภ, โคตโม ทฺวตฺตึสมหาปุริสลกฺขเณหิ สมนฺนาคโต…เป…
‘‘สมโณ ขลุ, โภ, โคตโม เอหิสฺวาคตวาที สขิโล สมฺโมทโก อพฺภากุฏิโก อุตฺตานมุโข ปุพฺพภาสี…เป…
‘‘สมโณ ขลุ, โภ, โคตโม จตุนฺนํ ปริสานํ สกฺกโต ครุกโต มานิโต ปูชิโต อปจิโต…เป…
‘‘สมเณ ¶ ขลุ, โภ, โคตเม พหู เทวา จ มนุสฺสา จ อภิปฺปสนฺนา…เป…
‘‘สมโณ ขลุ, โภ, โคตโม ยสฺมึ คาเม วา นิคเม วา ปฏิวสติ น ตสฺมึ คาเม วา นิคเม วา อมนุสฺสา มนุสฺเส วิเหเนฺติ…เป…
‘‘สมโณ ขลุ, โภ, โคตโม สงฺฆี คณี คณาจริโย ปุถุติตฺถกรานํ อคฺคมกฺขายติ, ยถา โข ปน, โภ, เอเตสํ สมณพฺราหฺมณานํ ยถา ¶ วา ตถา วา ยโส สมุทาคจฺฉติ, น ¶ เหวํ สมณสฺส โคตมสฺส ยโส สมุทาคโต. อถ โข อนุตฺตราย วิชฺชาจรณสมฺปทาย สมณสฺส โคตมสฺส ยโส สมุทาคโต…เป…
‘‘สมณํ ขลุ, โภ, โคตมํ ราชา มาคโธ เสนิโย พิมฺพิสาโร สปุตฺโต สภริโย สปริโส ¶ สามจฺโจ ปาเณหิ สรณํ คโต…เป…
‘‘สมณํ ขลุ, โภ, โคตมํ ราชา ปเสนทิ โกสโล สปุตฺโต สภริโย สปริโส สามจฺโจ ปาเณหิ สรณํ คโต…เป…
‘‘สมณํ ขลุ, โภ, โคตมํ พฺราหฺมโณ โปกฺขรสาติ สปุตฺโต สภริโย สปริโส สามจฺโจ ปาเณหิ สรณํ คโต…เป…
‘‘สมโณ ขลุ, โภ, โคตโม รฺโ มาคธสฺส เสนิยสฺส พิมฺพิสารสฺส สกฺกโต ครุกโต มานิโต ปูชิโต อปจิโต…เป…
‘‘สมโณ ขลุ, โภ, โคตโม รฺโ ปเสนทิสฺส โกสลสฺส สกฺกโต ครุกโต มานิโต ปูชิโต อปจิโต…เป…
‘‘สมโณ ขลุ, โภ, โคตโม พฺราหฺมณสฺส โปกฺขรสาติสฺส สกฺกโต ครุกโต มานิโต ปูชิโต อปจิโต…เป…
‘‘สมโณ ขลุ, โภ, โคตโม ขาณุมตํ อนุปฺปตฺโต ขาณุมเต วิหรติ อมฺพลฏฺิกายํ. เย โข ปน, โภ, เกจิ สมณา วา พฺราหฺมณา วา อมฺหากํ คามเขตฺตํ อาคจฺฉนฺติ, อติถี โน ¶ เต โหนฺติ. อติถี โข ปนมฺเหหิ สกฺกาตพฺพา ครุกาตพฺพา มาเนตพฺพา ปูเชตพฺพา อปเจตพฺพา. ยมฺปิ, โภ, สมโณ โคตโม ขาณุมตํ อนุปฺปตฺโต ขาณุมเต วิหรติ อมฺพลฏฺิกายํ, อติถิมฺหากํ สมโณ โคตโม. อติถิ โข ปนมฺเหหิ สกฺกาตพฺโพ ครุกาตพฺโพ มาเนตพฺโพ ปูเชตพฺโพ อปเจตพฺโพ. อิมินาปงฺเคน นารหติ โส ภวํ โคตโม อมฺหากํ ทสฺสนาย อุปสงฺกมิตุํ. อถ โข มยเมว อรหาม ¶ ตํ ภวนฺตํ โคตมํ ทสฺสนาย อุปสงฺกมิตุํ. เอตฺตเก โข อหํ, โภ, ตสฺส โภโต โคตมสฺส วณฺเณ ปริยาปุณามิ, โน จ โข โส ภวํ โคตโม เอตฺตกวณฺโณ. อปริมาณวณฺโณ หิ โส ภวํ โคตโม’’ติ.
๓๓๓. เอวํ ¶ วุตฺเต, เต พฺราหฺมณา กูฏทนฺตํ พฺราหฺมณํ เอตทโวจุํ – ‘‘ยถา โข ภวํ กูฏทนฺโต สมณสฺส โคตมสฺส วณฺเณ ภาสติ, อิโต เจปิ โส ภวํ โคตโม โยชนสเต วิหรติ, อลเมว สทฺเธน กุลปุตฺเตน ทสฺสนาย อุปสงฺกมิตุํ อปิ ปุโฏเสนา’’ติ. ‘‘เตน หิ, โภ, สพฺเพว มยํ สมณํ โคตมํ ทสฺสนาย อุปสงฺกมิสฺสามา’’ติ.
มหาวิชิตราชยฺกถา
๓๓๔. อถ โข กูฏทนฺโต พฺราหฺมโณ มหตา พฺราหฺมณคเณน สทฺธึ เยน อมฺพลฏฺิกา เยน ภควา เตนุปสงฺกมิ, อุปสงฺกมิตฺวา ภควตา สทฺธึ สมฺโมทิ ¶ . สมฺโมทนียํ กถํ สารณียํ วีติสาเรตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิ. ขาณุมตกาปิ โข พฺราหฺมณคหปติกา อปฺเปกจฺเจ ภควนฺตํ อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทึสุ; อปฺเปกจฺเจ ภควตา สทฺธึ สมฺโมทึสุ, สมฺโมทนียํ กถํ สารณียํ วีติสาเรตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทึสุ; อปฺเปกจฺเจ เยน ภควา เตนฺชลึ ปณาเมตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทึสุ; อปฺเปกจฺเจ นามโคตฺตํ สาเวตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทึสุ; อปฺเปกจฺเจ ตุณฺหีภูตา เอกมนฺตํ นิสีทึสุ.
๓๓๕. เอกมนฺตํ นิสินฺโน โข กูฏทนฺโต พฺราหฺมโณ ภควนฺตํ เอตทโวจ – ‘‘สุตํ เมตํ, โภ โคตม – ‘สมโณ โคตโม ติวิธํ ยฺสมฺปทํ โสฬสปริกฺขารํ ชานาตี’ติ. น โข ปนาหํ ชานามิ ติวิธํ ยฺสมฺปทํ โสฬสปริกฺขารํ. อิจฺฉามิ จาหํ มหายฺํ ¶ ยชิตุํ. สาธุ เม ภวํ โคตโม ติวิธํ ยฺสมฺปทํ โสฬสปริกฺขารํ เทเสตู’’ติ.
๓๓๖. ‘‘เตน หิ, พฺราหฺมณ, สุณาหิ สาธุกํ มนสิกโรหิ, ภาสิสฺสามี’’ติ. ‘‘เอวํ, โภ’’ติ โข กูฏทนฺโต พฺราหฺมโณ ภควโต ปจฺจสฺโสสิ. ภควา เอตทโวจ – ‘‘ภูตปุพฺพํ, พฺราหฺมณ ¶ , ราชา มหาวิชิโต นาม อโหสิ อฑฺโฒ มหทฺธโน มหาโภโค ปหูตชาตรูปรชโต ปหูตวิตฺตูปกรโณ ปหูตธนธฺโ ปริปุณฺณโกสโกฏฺาคาโร. อถ โข, พฺราหฺมณ, รฺโ มหาวิชิตสฺส รโหคตสฺส ปฏิสลฺลีนสฺส เอวํ เจตโส ปริวิตกฺโก อุทปาทิ – ‘อธิคตา โข เม วิปุลา มานุสกา โภคา, มหนฺตํ ปถวิมณฺฑลํ อภิวิชิย อชฺฌาวสามิ ¶ , ยํนูนาหํ มหายฺํ ยเชยฺยํ, ยํ มม อสฺส ทีฆรตฺตํ หิตาย สุขายา’ติ.
๓๓๗. ‘‘อถ โข, พฺราหฺมณ, ราชา มหาวิชิโต ปุโรหิตํ พฺราหฺมณํ อามนฺเตตฺวา เอตทโวจ – ‘อิธ มยฺหํ, พฺราหฺมณ, รโหคตสฺส ปฏิสลฺลีนสฺส เอวํ เจตโส ปริวิตกฺโก อุทปาทิ – อธิคตา โข เม วิปุลา มานุสกา โภคา ¶ , มหนฺตํ ปถวิมณฺฑลํ อภิวิชิย อชฺฌาวสามิ. ยํนูนาหํ มหายฺํ ยเชยฺยํ ยํ มม อสฺส ทีฆรตฺตํ หิตาย สุขายา’ติ. อิจฺฉามหํ, พฺราหฺมณ, มหายฺํ ยชิตุํ. อนุสาสตุ มํ ภวํ ยํ มม อสฺส ทีฆรตฺตํ หิตาย สุขายา’’’ติ.
๓๓๘. ‘‘เอวํ วุตฺเต, พฺราหฺมณ, ปุโรหิโต พฺราหฺมโณ ราชานํ มหาวิชิตํ เอตทโวจ – ‘โภโต โข รฺโ ชนปโท สกณฺฏโก สอุปฺปีโฬ, คามฆาตาปิ ทิสฺสนฺติ, นิคมฆาตาปิ ทิสฺสนฺติ, นครฆาตาปิ ทิสฺสนฺติ ¶ , ปนฺถทุหนาปิ ทิสฺสนฺติ. ภวํ โข ปน ราชา เอวํ สกณฺฏเก ชนปเท สอุปฺปีเฬ พลิมุทฺธเรยฺย, อกิจฺจการี อสฺส เตน ภวํ ราชา. สิยา โข ปน โภโต รฺโ เอวมสฺส – ‘‘อหเมตํ ทสฺสุขีลํ วเธน วา พนฺเธน วา ชานิยา วา ครหาย วา ปพฺพาชนาย วา สมูหนิสฺสามี’’ติ, น โข ปเนตสฺส ทสฺสุขีลสฺส เอวํ สมฺมา สมุคฺฆาโต โหติ. เย เต หตาวเสสกา ภวิสฺสนฺติ, เต ปจฺฉา รฺโ ชนปทํ วิเหเสฺสนฺติ. อปิ จ โข อิทํ สํวิธานํ อาคมฺม เอวเมตสฺส ทสฺสุขีลสฺส สมฺมา สมุคฺฆาโต โหติ. เตน หิ ภวํ ราชา เย โภโต รฺโ ชนปเท อุสฺสหนฺติ กสิโครกฺเข, เตสํ ภวํ ราชา พีชภตฺตํ อนุปฺปเทตุ. เย โภโต รฺโ ชนปเท อุสฺสหนฺติ วาณิชฺชาย, เตสํ ภวํ ราชา ปาภตํ อนุปฺปเทตุ. เย โภโต รฺโ ชนปเท อุสฺสหนฺติ ราชโปริเส, เตสํ ภวํ ราชา ภตฺตเวตนํ ปกปฺเปตุ. เต จ มนุสฺสา สกมฺมปสุตา รฺโ ชนปทํ น วิเหเสฺสนฺติ; มหา จ รฺโ ราสิโก ภวิสฺสติ. เขมฏฺิตา ชนปทา อกณฺฏกา อนุปฺปีฬา. มนุสฺสา มุทา โมทมานา อุเร ปุตฺเต นจฺเจนฺตา อปารุตฆรา มฺเ วิหริสฺสนฺตี’ติ. ‘เอวํ, โภ’ติ โข, พฺราหฺมณ, ราชา มหาวิชิโต ปุโรหิตสฺส พฺราหฺมณสฺส ปฏิสฺสุตฺวา เย รฺโ ชนปเท อุสฺสหึสุ ¶ กสิโครกฺเข, เตสํ ราชา มหาวิชิโต พีชภตฺตํ อนุปฺปทาสิ. เย ¶ จ รฺโ ชนปเท อุสฺสหึสุ วาณิชฺชาย, เตสํ ราชา มหาวิชิโต ปาภตํ อนุปฺปทาสิ. เย จ รฺโ ชนปเท ¶ อุสฺสหึสุ ¶ ราชโปริเส, เตสํ ราชา มหาวิชิโต ภตฺตเวตนํ ปกปฺเปสิ. เต จ มนุสฺสา สกมฺมปสุตา รฺโ ชนปทํ น วิเหึสุ, มหา จ รฺโ ราสิโก อโหสิ. เขมฏฺิตา ชนปทา อกณฺฏกา อนุปฺปีฬา มนุสฺสา มุทา โมทมานา อุเร ปุตฺเต นจฺเจนฺตา อปารุตฆรา มฺเ วิหรึสุ. อถ โข, พฺราหฺมณ, ราชา มหาวิชิโต ปุโรหิตํ พฺราหฺมณํ อามนฺเตตฺวา เอตทโวจ – ‘สมูหโต โข เม โภโต ทสฺสุขีโล, โภโต สํวิธานํ อาคมฺม มหา จ เม ราสิโก. เขมฏฺิตา ชนปทา อกณฺฏกา อนุปฺปีฬา มนุสฺสา มุทา โมทมานา อุเร ปุตฺเต นจฺเจนฺตา อปารุตฆรา มฺเ วิหรนฺติ. อิจฺฉามหํ พฺราหฺมณ มหายฺํ ยชิตุํ. อนุสาสตุ มํ ภวํ ยํ มม อสฺส ทีฆรตฺตํ หิตาย สุขายา’ติ.
จตุปริกฺขารํ
๓๓๙. ‘‘เตน หิ ภวํ ราชา เย โภโต รฺโ ชนปเท ขตฺติยา อานุยนฺตา เนคมา เจว ชานปทา จ เต ภวํ ราชา อามนฺตยตํ – ‘อิจฺฉามหํ, โภ, มหายฺํ ยชิตุํ, อนุชานนฺตุ เม ภวนฺโต ยํ มม อสฺส ทีฆรตฺตํ หิตาย สุขายา’ติ. เย โภโต รฺโ ชนปเท อมจฺจา ปาริสชฺชา เนคมา เจว ชานปทา จ…เป… พฺราหฺมณมหาสาลา เนคมา เจว ชานปทา จ…เป… คหปติเนจยิกา เนคมา เจว ชานปทา จ, เต ภวํ ราชา อามนฺตยตํ – ‘อิจฺฉามหํ, โภ, มหายฺํ ยชิตุํ, อนุชานนฺตุ เม ภวนฺโต ยํ มม อสฺส ทีฆรตฺตํ หิตาย สุขายา’ติ. ‘เอวํ, โภ’ติ โข, พฺราหฺมณ, ราชา มหาวิชิโต ปุโรหิตสฺส พฺราหฺมณสฺส ปฏิสฺสุตฺวา ¶ เย รฺโ ชนปเท ขตฺติยา อานุยนฺตา เนคมา เจว ชานปทา จ, เต ราชา มหาวิชิโต อามนฺเตสิ ¶ – ‘อิจฺฉามหํ, โภ, มหายฺํ ยชิตุํ, อนุชานนฺตุ เม ภวนฺโต ยํ มม อสฺส ทีฆรตฺตํ หิตาย สุขายา’’ติ. ‘ยชตํ ภวํ ราชา ยฺํ, ยฺกาโล มหาราชา’ติ. เย รฺโ ชนปเท อมจฺจา ปาริสชฺชา เนคมา เจว ชานปทา จ…เป… พฺราหฺมณมหาสาลา เนคมา เจว ชานปทา จ…เป… คหปติเนจยิกา เนคมา เจว ชานปทา จ, เต ราชา มหาวิชิโต อามนฺเตสิ – ‘อิจฺฉามหํ, โภ ¶ , มหายฺํ ยชิตุํ. อนุชานนฺตุ เม ภวนฺโต ยํ มม อสฺส ทีฆรตฺตํ หิตาย สุขายา’ติ. ‘ยชตํ ภวํ ราชา ยฺํ, ยฺกาโล มหาราชา’ติ. อิติเม จตฺตาโร อนุมติปกฺขา ตสฺเสว ยฺสฺส ปริกฺขารา ภวนฺติ.
อฏฺ ปริกฺขารา
๓๔๐. ‘‘ราชา ¶ มหาวิชิโต อฏฺหงฺเคหิ สมนฺนาคโต, อุภโต สุชาโต มาติโต จ ปิติโต จ สํสุทฺธคหณิโก ยาว สตฺตมา ปิตามหยุคา อกฺขิตฺโต อนุปกฺกุฏฺโ ชาติวาเทน อภิรูโป ทสฺสนีโย ปาสาทิโก ปรมาย วณฺณโปกฺขรตาย สมนฺนาคโต พฺรหฺมวณฺณี พฺรหฺมวจฺฉสี อขุทฺทาวกาโส ทสฺสนาย; อฑฺโฒ มหทฺธโน มหาโภโค ปหูตชาตรูปรชโต ปหูตวิตฺตูปกรโณ ปหูตธนธฺโ ปริปุณฺณโกสโกฏฺาคาโร; พลวา จตุรงฺคินิยา เสนาย สมนฺนาคโต อสฺสวาย โอวาทปฏิกราย สหติ [ปตปติ (สี. ปี.), ตปติ (สฺยา.)] มฺเ ปจฺจตฺถิเก ยสสา; สทฺโธ ทายโก ทานปติ อนาวฏทฺวาโร สมณพฺราหฺมณกปณทฺธิกวณิพฺพกยาจกานํ โอปานภูโต ปฺุานิ กโรติ; พหุสฺสุโต ตสฺส ตสฺส สุตชาตสฺส, ตสฺส ตสฺเสว ¶ โข ปน ภาสิตสฺส อตฺถํ ชานาติ ‘อยํ อิมสฺส ภาสิตสฺส อตฺโถ อยํ อิมสฺส ภาสิตสฺส อตฺโถ’ติ; ปณฺฑิโต, วิยตฺโต, เมธาวี, ปฏิพโล, อตีตานาคตปจฺจุปฺปนฺเน อตฺเถ จินฺเตตุํ. ราชา มหาวิชิโต อิเมหิ อฏฺหงฺเคหิ สมนฺนาคโต. อิติ อิมานิปิ อฏฺงฺคานิ ตสฺเสว ยฺสฺส ปริกฺขารา ภวนฺติ.
จตุปริกฺขารํ
๓๔๑. ‘‘ปุโรหิโต ¶ [ปุโรหิโตปิ (ก. สี. ก.)] พฺราหฺมโณ จตุหงฺเคหิ สมนฺนาคโต. อุภโต สุชาโต มาติโต จ ปิติโต จ สํสุทฺธคหณิโก ยาว สตฺตมา ปิตามหยุคา อกฺขิตฺโต อนุปกฺกุฏฺโ ชาติวาเทน; อชฺฌายโก มนฺตธโร ติณฺณํ เวทานํ ปารคู สนิฆณฺฑุเกฏุภานํ สากฺขรปฺปเภทานํ อิติหาสปฺจมานํ ปทโก เวยฺยากรโณ โลกายตมหาปุริสลกฺขเณสุ อนวโย; สีลวา วุทฺธสีลี วุทฺธสีเลน ¶ สมนฺนาคโต; ปณฺฑิโต วิยตฺโต เมธาวี ปโม วา ทุติโย วา สุชํ ปคฺคณฺหนฺตานํ. ปุโรหิโต พฺราหฺมโณ อิเมหิ จตูหงฺเคหิ สมนฺนาคโต. อิติ อิมานิ จตฺตาริ องฺคานิ ตสฺเสว ยฺสฺส ปริกฺขารา ภวนฺติ.
ติสฺโส วิธา
๓๔๒. ‘‘อถ โข, พฺราหฺมณ, ปุโรหิโต พฺราหฺมโณ รฺโ มหาวิชิตสฺส ปุพฺเพว ยฺา ติสฺโส วิธา เทเสสิ. สิยา โข ปน โภโต รฺโ มหายฺํ ¶ ยิฏฺุกามสฺส [ยิฏฺกามสฺส (ก.)] โกจิเทว วิปฺปฏิสาโร – ‘มหา วต เม โภคกฺขนฺโธ วิคจฺฉิสฺสตี’ติ, โส โภตา รฺา วิปฺปฏิสาโร น กรณีโย. สิยา โข ปน โภโต รฺโ มหายฺํ ยชมานสฺส โกจิเทว วิปฺปฏิสาโร – ‘มหา ¶ วต เม โภคกฺขนฺโธ วิคจฺฉตี’ติ, โส โภตา รฺา วิปฺปฏิสาโร น กรณีโย. สิยา โข ปน โภโต รฺโ มหายฺํ ยิฏฺสฺส โกจิเทว วิปฺปฏิสาโร – ‘มหา วต เม โภคกฺขนฺโธ วิคโต’ติ, โส โภตา รฺา วิปฺปฏิสาโร น กรณีโย’’ติ. อิมา โข, พฺราหฺมณ, ปุโรหิโต พฺราหฺมโณ รฺโ มหาวิชิตสฺส ปุพฺเพว ยฺา ติสฺโส วิธา เทเสสิ.
ทส อาการา
๓๔๓. ‘‘อถ โข, พฺราหฺมณ, ปุโรหิโต พฺราหฺมโณ รฺโ มหาวิชิตสฺส ปุพฺเพว ยฺา ทสหากาเรหิ ปฏิคฺคาหเกสุ วิปฺปฏิสารํ ปฏิวิเนสิ. ‘อาคมิสฺสนฺติ โข โภโต ยฺํ ปาณาติปาติโนปิ ปาณาติปาตา ปฏิวิรตาปิ. เย ตตฺถ ปาณาติปาติโน, เตสฺเว เตน. เย ตตฺถ ปาณาติปาตา ปฏิวิรตา, เต อารพฺภ ยชตํ ภวํ, สชฺชตํ ภวํ, โมทตํ ภวํ, จิตฺตเมว ภวํ อนฺตรํ ปสาเทตุ. อาคมิสฺสนฺติ โข โภโต ยฺํ อทินฺนาทายิโนปิ อทินฺนาทานา ปฏิวิรตาปิ…เป… ¶ กาเมสุ มิจฺฉาจาริโนปิ กาเมสุมิจฺฉาจารา ปฏิวิรตาปิ… มุสาวาทิโนปิ มุสาวาทา ปฏิวิรตาปิ… ปิสุณวาจิโนปิ ปิสุณาย วาจาย ปฏิวิรตาปิ… ผรุสวาจิโนปิ ผรุสาย วาจาย ปฏิวิรตาปิ… สมฺผปฺปลาปิโนปิ สมฺผปฺปลาปา ¶ ปฏิวิรตาปิ ¶ … อภิชฺฌาลุโนปิ อนภิชฺฌาลุโนปิ… พฺยาปนฺนจิตฺตาปิ อพฺยาปนฺนจิตฺตาปิ… มิจฺฉาทิฏฺิกาปิ สมฺมาทิฏฺิกาปิ…. เย ตตฺถ มิจฺฉาทิฏฺิกา, เตสฺเว เตน. เย ตตฺถ สมฺมาทิฏฺิกา, เต อารพฺภ ยชตํ ภวํ, สชฺชตํ ภวํ, โมทตํ ภวํ, จิตฺตเมว ภวํ อนฺตรํ ปสาเทตู’ติ. อิเมหิ โข, พฺราหฺมณ, ปุโรหิโต พฺราหฺมโณ รฺโ มหาวิชิตสฺส ปุพฺเพว ยฺา ทสหากาเรหิ ปฏิคฺคาหเกสุ วิปฺปฏิสารํ ปฏิวิเนสิ.
โสฬส อาการา
๓๔๔. ‘‘อถ โข, พฺราหฺมณ, ปุโรหิโต พฺราหฺมโณ รฺโ มหาวิชิตสฺส มหายฺํ ยชมานสฺส โสฬสหากาเรหิ จิตฺตํ สนฺทสฺเสสิ สมาทเปสิ สมุตฺเตเชสิ สมฺปหํเสสิ สิยา โข ปน โภโต รฺโ มหายฺํ ยชมานสฺส โกจิเทว วตฺตา – ‘ราชา โข มหาวิชิโต มหายฺํ ยชติ, โน จ โข ตสฺส อามนฺติตา ขตฺติยา อานุยนฺตา เนคมา เจว ชานปทา จ; อถ จ ปน ภวํ ราชา เอวรูปํ มหายฺํ ยชตี’ติ ¶ . เอวมฺปิ โภโต รฺโ วตฺตา ธมฺมโต นตฺถิ. โภตา โข ปน รฺา อามนฺติตา ขตฺติยา อานุยนฺตา เนคมา เจว ชานปทา จ ¶ . อิมินาเปตํ ภวํ ราชา ชานาตุ, ยชตํ ภวํ, สชฺชตํ ภวํ, โมทตํ ภวํ, จิตฺตเมว ภวํ อนฺตรํ ปสาเทตุ.
‘‘สิยา โข ปน โภโต รฺโ มหายฺํ ยชมานสฺส โกจิเทว วตฺตา – ‘ราชา โข มหาวิชิโต มหายฺํ ยชติ, โน จ โข ตสฺส อามนฺติตา อมจฺจา ปาริสชฺชา เนคมา เจว ชานปทา จ…เป… พฺราหฺมณมหาสาลา เนคมา เจว ชานปทา จ…เป… คหปติเนจยิกา เนคมา เจว ชานปทา จ, อถ จ ปน ภวํ ราชา เอวรูปํ มหายฺํ ยชตี’ติ. เอวมฺปิ โภโต รฺโ วตฺตา ธมฺมโต นตฺถิ. โภตา โข ปน รฺา อามนฺติตา คหปติเนจยิกา เนคมา เจว ชานปทา จ. อิมินาเปตํ ภวํ ราชา ชานาตุ, ยชตํ ภวํ, สชฺชตํ ภวํ, โมทตํ ภวํ, จิตฺตเมว ภวํ อนฺตรํ ปสาเทตุ.
‘‘สิยา โข ปน โภโต รฺโ มหายฺํ ยชมานสฺส โกจิเทว วตฺตา – ‘ราชา โข มหาวิชิโต มหายฺํ ยชติ, โน จ โข อุภโต ¶ สุชาโต มาติโต จ ปิติโต จ สํสุทฺธคหณิโก ยาว สตฺตมา ปิตามหยุคา อกฺขิตฺโต อนุปกฺกุฏฺโ ชาติวาเทน, อถ จ ปน ภวํ ราชา เอวรูปํ มหายฺํ ยชตี’ติ. เอวมฺปิ โภโต รฺโ วตฺตา ธมฺมโต นตฺถิ. ภวํ โข ปน ราชา อุภโต สุชาโต มาติโต จ ปิติโต จ สํสุทฺธคหณิโก ยาว สตฺตมา ปิตามหยุคา ¶ ¶ อกฺขิตฺโต อนุปกฺกุฏฺโ ชาติวาเทน. อิมินาเปตํ ภวํ ราชา ชานาตุ, ยชตํ ภวํ, สชฺชตํ ภวํ, โมทตํ ภวํ, จิตฺตเมว ภวํ อนฺตรํ ปสาเทตุ.
‘‘สิยา โข ปน โภโต รฺโ มหายฺํ ยชมานสฺส โกจิเทว วตฺตา – ‘ราชา โข มหาวิชิโต มหายฺํ ยชติ โน จ โข อภิรูโป ทสฺสนีโย ปาสาทิโก ปรมาย วณฺณโปกฺขรตาย สมนฺนาคโต พฺรหฺมวณฺณี พฺรหฺมวจฺฉสี อขุทฺทาวกาโส ทสฺสนาย…เป… โน จ โข อฑฺโฒ มหทฺธโน มหาโภโค ปหูตชาตรูปรชโต ปหูตวิตฺตูปกรโณ ปหูตธนธฺโ ปริปุณฺณโกสโกฏฺาคาโร…เป… โน จ โข พลวา จตุรงฺคินิยา เสนาย สมนฺนาคโต อสฺสวาย โอวาทปฏิกราย สหติ มฺเ ปจฺจตฺถิเก ยสสา…เป… โน จ โข สทฺโธ ทายโก ทานปติ อนาวฏทฺวาโร สมณพฺราหฺมณกปณทฺธิกวณิพฺพกยาจกานํ โอปานภูโต ปฺุานิ กโรติ…เป… โน จ โข พหุสฺสุโต ตสฺส ตสฺส สุตชาตสฺส…เป… โน จ โข ตสฺส ตสฺเสว โข ปน ภาสิตสฺส อตฺถํ ชานาติ ‘‘อยํ อิมสฺส ภาสิตสฺส อตฺโถ, อยํ อิมสฺส ภาสิตสฺส อตฺโถ’’ติ…เป… โน จ โข ปณฺฑิโต วิยตฺโต เมธาวี ปฏิพโล อตีตานาคตปจฺจุปฺปนฺเน อตฺเถ จินฺเตตุํ, อถ จ ปน ภวํ ราชา เอวรูปํ มหายฺํ ยชตี’ติ ¶ . เอวมฺปิ โภโต รฺโ วตฺตา ธมฺมโต นตฺถิ. ภวํ โข ปน ราชา ปณฺฑิโต วิยตฺโต เมธาวี ปฏิพโล อตีตานาคตปจฺจุปฺปนฺเน อตฺเถ จินฺเตตุํ. อิมินาเปตํ ภวํ ราชา ชานาตุ ¶ , ยชตํ ภวํ, สชฺชตํ ภวํ, โมทตํ ภวํ, จิตฺตเมว ภวํ อนฺตรํ ปสาเทตุ.
‘‘สิยา โข ปน โภโต รฺโ มหายฺํ ยชมานสฺส โกจิเทว วตฺตา – ‘ราชา โข มหาวิชิโต มหายฺํ ยชติ. โน จ ขฺวสฺส ปุโรหิโต พฺราหฺมโณ อุภโต สุชาโต มาติโต จ ปิติโต จ สํสุทฺธคหณิโก ¶ ยาว สตฺตมา ปิตามหยุคา อกฺขิตฺโต อนุปกฺกุฏฺโ ชาติวาเทน; อถ จ ปน ภวํ ราชา เอวรูปํ มหายฺํ ยชตี’ติ. เอวมฺปิ ¶ โภโต รฺโ วตฺตา ธมฺมโต นตฺถิ. โภโต โข ปน รฺโ ปุโรหิโต พฺราหฺมโณ อุภโต สุชาโต มาติโต จ ปิติโต จ สํสุทฺธคหณิโก ยาว สตฺตมา ปิตามหยุคา อกฺขิตฺโต อนุปกฺกุฏฺโ ชาติวาเทน. อิมินาเปตํ ภวํ ราชา ชานาตุ, ยชตํ ภวํ, สชฺชตํ ภวํ, โมทตํ ภวํ, จิตฺตเมว ภวํ อนฺตรํ ปสาเทตุ.
‘‘สิยา โข ปน โภโต รฺโ มหายฺํ ยชมานสฺส โกจิเทว วตฺตา – ‘ราชา โข มหาวิชิโต มหายฺํ ยชติ. โน จ ขฺวสฺส ปุโรหิโต พฺราหฺมโณ อชฺฌายโก มนฺตธโร ติณฺณํ เวทานํ ปารคู สนิฆณฺฑุเกฏุภานํ สากฺขรปฺปเภทานํ อิติหาสปฺจมานํ ปทโก เวยฺยากรโณ โลกายตมหาปุริสลกฺขเณสุ อนวโย…เป… โน จ ขฺวสฺส ปุโรหิโต พฺราหฺมโณ สีลวา วุทฺธสีลี วุทฺธสีเลน สมนฺนาคโต…เป… โน จ ขฺวสฺส ปุโรหิโต พฺราหฺมโณ ปณฺฑิโต วิยตฺโต เมธาวี ปโม วา ทุติโย วา สุชํ ปคฺคณฺหนฺตานํ, อถ จ ปน ภวํ ราชา ¶ เอวรูปํ มหายฺํ ยชตี’ติ. เอวมฺปิ โภโต รฺโ วตฺตา ธมฺมโต นตฺถิ. โภโต โข ปน รฺโ ปุโรหิโต พฺราหฺมโณ ปณฺฑิโต วิยตฺโต เมธาวี ปโม วา ทุติโย วา สุชํ ปคฺคณฺหนฺตานํ. อิมินาเปตํ ภวํ ราชา ชานาตุ, ยชตํ ภวํ, สชฺชตํ ภวํ, โมทตํ ภวํ, จิตฺตเมว ภวํ อนฺตรํ ปสาเทตูติ. อิเมหิ โข, พฺราหฺมณ, ปุโรหิโต พฺราหฺมโณ รฺโ มหาวิชิตสฺส มหายฺํ ยชมานสฺส โสฬสหิ อากาเรหิ จิตฺตํ สนฺทสฺเสสิ สมาทเปสิ สมุตฺเตเชสิ สมฺปหํเสสิ.
๓๔๕. ‘‘ตสฺมึ โข, พฺราหฺมณ, ยฺเ เนว คาโว หฺึสุ, น อเชฬกา หฺึสุ, น กุกฺกุฏสูกรา หฺึสุ, น วิวิธา ปาณา สํฆาตํ อาปชฺชึสุ, น รุกฺขา ฉิชฺชึสุ ยูปตฺถาย, น ทพฺภา ลูยึสุ พริหิสตฺถาย [ปริหึสตฺถาย (สฺยา. ก. สี. ก.), ปรหึสตฺถาย (ก.)]. เยปิสฺส อเหสุํ ทาสาติ วา เปสฺสาติ วา กมฺมกราติ วา, เตปิ น ทณฺฑตชฺชิตา น ¶ ภยตชฺชิตา น อสฺสุมุขา รุทมานา ปริกมฺมานิ ¶ อกํสุ. อถ โข เย อิจฺฉึสุ, เต อกํสุ, เย น อิจฺฉึสุ, น เต อกํสุ; ยํ อิจฺฉึสุ, ตํ อกํสุ, ยํ น อิจฺฉึสุ, น ตํ อกํสุ. สปฺปิเตลนวนีตทธิมธุผาณิเตน เจว โส ยฺโ นิฏฺานมคมาสิ.
๓๔๖. ‘‘อถ ¶ โข, พฺราหฺมณ, ขตฺติยา อานุยนฺตา เนคมา เจว ชานปทา จ, อมจฺจา ปาริสชฺชา เนคมา เจว ชานปทา จ, พฺราหฺมณมหาสาลา เนคมา เจว ชานปทา จ, คหปติเนจยิกา เนคมา ¶ เจว ชานปทา จ ปหูตํ สาปเตยฺยํ อาทาย ราชานํ มหาวิชิตํ อุปสงฺกมิตฺวา เอวมาหํสุ – ‘อิทํ, เทว, ปหูตํ สาปเตยฺยํ เทวฺเว อุทฺทิสฺสาภตํ, ตํ เทโว ปฏิคฺคณฺหาตู’ติ. ‘อลํ, โภ, มมาปิทํ ปหูตํ สาปเตยฺยํ ธมฺมิเกน พลินา อภิสงฺขตํ; ตฺจ โว โหตุ, อิโต จ ภิยฺโย หรถา’ติ. เต รฺา ปฏิกฺขิตฺตา เอกมนฺตํ อปกฺกมฺม เอวํ สมจินฺเตสุํ – ‘น โข เอตํ อมฺหากํ ปติรูปํ, ยํ มยํ อิมานิ สาปเตยฺยานิ ปุนเทว สกานิ ฆรานิ ปฏิหเรยฺยาม. ราชา โข มหาวิชิโต มหายฺํ ยชติ, หนฺทสฺส มยํ อนุยาคิโน โหมา’ติ.
๓๔๗. ‘‘อถ โข, พฺราหฺมณ, ปุรตฺถิเมน ยฺวาฏสฺส [ยฺาวาฏสฺส (สี. ปี. ก.)] ขตฺติยา อานุยนฺตา เนคมา เจว ชานปทา จ ทานานิ ปฏฺเปสุํ. ทกฺขิเณน ยฺวาฏสฺส อมจฺจา ปาริสชฺชา เนคมา เจว ชานปทา จ ทานานิ ปฏฺเปสุํ. ปจฺฉิเมน ยฺวาฏสฺส พฺราหฺมณมหาสาลา เนคมา เจว ชานปทา จ ทานานิ ปฏฺเปสุํ. อุตฺตเรน ยฺวาฏสฺส คหปติเนจยิกา เนคมา เจว ชานปทา จ ทานานิ ปฏฺเปสุํ.
‘‘เตสุปิ โข, พฺราหฺมณ, ยฺเสุ เนว คาโว หฺึสุ, น อเชฬกา หฺึสุ, น กุกฺกุฏสูกรา หฺึสุ, น วิวิธา ปาณา สํฆาตํ อาปชฺชึสุ, น รุกฺขา ฉิชฺชึสุ ยูปตฺถาย, น ทพฺภา ลูยึสุ พริหิสตฺถาย. เยปิ เนสํ อเหสุํ ทาสาติ วา เปสฺสาติ วา กมฺมกราติ วา, เตปิ น ทณฺฑตชฺชิตา น ภยตชฺชิตา น อสฺสุมุขา รุทมานา ปริกมฺมานิ ¶ อกํสุ. อถ โข เย อิจฺฉึสุ, เต อกํสุ, เย น อิจฺฉึสุ, น เต อกํสุ; ยํ อิจฺฉึสุ, ตํ อกํสุ, ยํ น อิจฺฉึสุ น ตํ อกํสุ. สปฺปิเตลนวนีตทธิมธุผาณิเตน เจว เต ยฺา นิฏฺานมคมํสุ.
‘‘อิติ ¶ ¶ จตฺตาโร จ อนุมติปกฺขา, ราชา มหาวิชิโต อฏฺหงฺเคหิ สมนฺนาคโต, ปุโรหิโต ¶ พฺราหฺมโณ จตูหงฺเคหิ สมนฺนาคโต; ติสฺโส จ วิธา อยํ วุจฺจติ พฺราหฺมณ ติวิธา ยฺสมฺปทา โสฬสปริกฺขารา’’ติ.
๓๔๘. เอวํ วุตฺเต, เต พฺราหฺมณา อุนฺนาทิโน อุจฺจาสทฺทมหาสทฺทา อเหสุํ – ‘‘อโห ยฺโ, อโห ยฺสมฺปทา’’ติ! กูฏทนฺโต ปน พฺราหฺมโณ ตูณฺหีภูโตว นิสินฺโน โหติ. อถ โข เต พฺราหฺมณา กูฏทนฺตํ พฺราหฺมณํ เอตทโวจุํ – ‘‘กสฺมา ปน ภวํ กูฏทนฺโต สมณสฺส โคตมสฺส สุภาสิตํ สุภาสิตโต นาพฺภนุโมทตี’’ติ? ‘‘นาหํ, โภ, สมณสฺส โคตมสฺส สุภาสิตํ สุภาสิตโต นาพฺภนุโมทามิ. มุทฺธาปิ ตสฺส วิปเตยฺย, โย สมณสฺส โคตมสฺส สุภาสิตํ สุภาสิตโต นาพฺภนุโมเทยฺย. อปิ จ เม, โภ, เอวํ โหติ – สมโณ โคตโม น เอวมาห – ‘เอวํ เม สุต’นฺติ วา ‘เอวํ อรหติ ภวิตุ’นฺติ วา; อปิ จ สมโณ โคตโม – ‘เอวํ ตทา อาสิ, อิตฺถํ ตทา อาสิ’ ตฺเวว ภาสติ. ตสฺส มยฺหํ โภ เอวํ โหติ – ‘อทฺธา สมโณ โคตโม เตน สมเยน ราชา วา อโหสิ มหาวิชิโต ยฺสฺสามิ ปุโรหิโต วา พฺราหฺมโณ ตสฺส ยฺสฺส ยาเชตา’ติ. อภิชานาติ ปน ภวํ โคตโม เอวรูปํ ยฺํ ยชิตฺวา วา ¶ ยาเชตฺวา วา กายสฺส เภทา ปรํ มรณา สุคตึ สคฺคํ โลกํ อุปปชฺชิตาติ’’? ‘‘อภิชานามหํ, พฺราหฺมณ, เอวรูปํ ยฺํ ยชิตฺวา วา ยาเชตฺวา วา กายสฺส เภทา ปรํ มรณา สุคตึ สคฺคํ โลกํ อุปปชฺชิตา, อหํ เตน สมเยน ปุโรหิโต พฺราหฺมโณ อโหสึ ตสฺส ยฺสฺส ยาเชตา’’ติ.
นิจฺจทานอนุกุลยฺํ
๓๔๙. ‘‘อตฺถิ ปน, โภ โคตม, อฺโ ยฺโ อิมาย ติวิธาย ยฺสมฺปทาย [ติวิธยฺสมฺปทาย (ก.)] โสฬสปริกฺขาราย อปฺปฏฺตโร [อปฺปตฺถตโร (สฺยา. กํ.)] จ อปฺปสมารมฺภตโร [อปฺปสมารพฺภตโร (สี. ปี. ก.)] จ มหปฺผลตโร จ มหานิสํสตโร จา’’ติ?
‘‘อตฺถิ ¶ ¶ โข, พฺราหฺมณ, อฺโ ยฺโ อิมาย ติวิธาย ยฺสมฺปทาย โสฬสปริกฺขาราย อปฺปฏฺตโร จ อปฺปสมารมฺภตโร จ มหปฺผลตโร จ มหานิสํสตโร จา’’ติ.
‘‘กตโม ปน โส, โภ โคตม, ยฺโ อิมาย ติวิธาย ยฺสมฺปทาย โสฬสปริกฺขาราย ¶ อปฺปฏฺตโร จ อปฺปสมารมฺภตโร จ มหปฺผลตโร จ มหานิสํสตโร จา’’ติ?
‘‘ยานิ โข ปน ตานิ, พฺราหฺมณ, นิจฺจทานานิ อนุกุลยฺานิ สีลวนฺเต ปพฺพชิเต อุทฺทิสฺส ทิยฺยนฺติ; อยํ โข, พฺราหฺมณ, ยฺโ อิมาย ติวิธาย ยฺสมฺปทาย โสฬสปริกฺขาราย อปฺปฏฺตโร จ อปฺปสมารมฺภตโร จ มหปฺผลตโร จ มหานิสํสตโร จา’’ติ.
‘‘โก นุ โข, โภ โคตม, เหตุ โก ปจฺจโย, เยน ตํ นิจฺจทานํ อนุกุลยฺํ อิมาย ติวิธาย ยฺสมฺปทาย โสฬสปริกฺขาราย อปฺปฏฺตรฺจ อปฺปสมารมฺภตรฺจ มหปฺผลตรฺจ มหานิสํสตรฺจา’’ติ ¶ ?
‘‘น โข, พฺราหฺมณ, เอวรูปํ ยฺํ อุปสงฺกมนฺติ อรหนฺโต วา อรหตฺตมคฺคํ วา สมาปนฺนา. ตํ กิสฺส เหตุ? ทิสฺสนฺติ เหตฺถ, พฺราหฺมณ, ทณฺฑปฺปหาราปิ คลคฺคหาปิ, ตสฺมา เอวรูปํ ยฺํ น อุปสงฺกมนฺติ อรหนฺโต วา อรหตฺตมคฺคํ วา สมาปนฺนา. ยานิ โข ปน ตานิ, พฺราหฺมณ, นิจฺจทานานิ อนุกุลยฺานิ สีลวนฺเต ปพฺพชิเต อุทฺทิสฺส ทิยฺยนฺติ; เอวรูปํ โข, พฺราหฺมณ, ยฺํ อุปสงฺกมนฺติ อรหนฺโต วา อรหตฺตมคฺคํ วา สมาปนฺนา. ตํ กิสฺส เหตุ? น เหตฺถ, พฺราหฺมณ, ทิสฺสนฺติ ทณฺฑปฺปหาราปิ คลคฺคหาปิ, ตสฺมา เอวรูปํ ยฺํ อุปสงฺกมนฺติ อรหนฺโต วา อรหตฺตมคฺคํ วา สมาปนฺนา. อยํ โข, พฺราหฺมณ, เหตุ อยํ ปจฺจโย, เยน ตํ นิจฺจทานํ อนุกุลยฺํ อิมาย ติวิธาย ยฺสมฺปทาย โสฬสปริกฺขาราย อปฺปฏฺตรฺจ อปฺปสมารมฺภตรฺจ มหปฺผลตรฺจ มหานิสํสตรฺจา’’ติ.
๓๕๐. ‘‘อตฺถิ ปน, โภ โคตม, อฺโ ยฺโ อิมาย จ ติวิธาย ยฺสมฺปทาย โสฬสปริกฺขาราย อิมินา จ นิจฺจทาเนน อนุกุลยฺเน อปฺปฏฺตโร จ อปฺปสมารมฺภตโร ¶ จ มหปฺผลตโร จ มหานิสํสตโร จา’’ติ?
‘‘อตฺถิ ¶ โข, พฺราหฺมณ, อฺโ ยฺโ อิมาย จ ติวิธาย ยฺสมฺปทาย โสฬสปริกฺขาราย อิมินา จ นิจฺจทาเนน อนุกุลยฺเน อปฺปฏฺตโร จ อปฺปสมารมฺภตโร จ มหปฺผลตโร จ มหานิสํสตโร จา’’ติ.
‘‘กตโม ¶ ปน โส, โภ โคตม, ยฺโ อิมาย จ ติวิธาย ยฺสมฺปทาย โสฬสปริกฺขาราย อิมินา จ นิจฺจทาเนน อนุกุลยฺเน อปฺปฏฺตโร จ อปฺปสมารมฺภตโร จ มหปฺผลตโร จ มหานิสํสตโร จา’’ติ?
‘‘โย โข, พฺราหฺมณ, จาตุทฺทิสํ สงฺฆํ อุทฺทิสฺส วิหารํ กโรติ, อยํ โข ¶ , พฺราหฺมณ, ยฺโ อิมาย จ ติวิธาย ยฺสมฺปทาย โสฬสปริกฺขาราย อิมินา จ นิจฺจทาเนน อนุกุลยฺเน อปฺปฏฺตโร จ อปฺปสมารมฺภตโร จ มหปฺผลตโร จ มหานิสํสตโร จา’’ติ.
๓๕๑. ‘‘อตฺถิ ปน, โภ โคตม, อฺโ ยฺโ อิมาย จ ติวิธาย ยฺสมฺปทาย โสฬสปริกฺขาราย อิมินา จ นิจฺจทาเนน อนุกุลยฺเน อิมินา จ วิหารทาเนน อปฺปฏฺตโร จ อปฺปสมารมฺภตโร จ มหปฺผลตโร จ มหานิสํสตโร จา’’ติ?
‘‘อตฺถิ โข, พฺราหฺมณ, อฺโ ยฺโ อิมาย จ ติวิธาย ยฺสมฺปทาย โสฬสปริกฺขาราย อิมินา จ นิจฺจทาเนน อนุกุลยฺเน อิมินา จ วิหารทาเนน อปฺปฏฺตโร จ อปฺปสมารมฺภตโร จ มหปฺผลตโร จ มหานิสํสตโร จา’’ติ.
‘‘กตโม ปน โส, โภ โคตม, ยฺโ อิมาย จ ติวิธาย ยฺสมฺปทาย โสฬสปริกฺขาราย อิมินา จ นิจฺจทาเนน อนุกุลยฺเน อิมินา จ วิหารทาเนน อปฺปฏฺตโร จ อปฺปสมารมฺภตโร จ มหปฺผลตโร จ มหานิสํสตโร จา’’ติ?
‘‘โย โข, พฺราหฺมณ, ปสนฺนจิตฺโต พุทฺธํ สรณํ คจฺฉติ, ธมฺมํ สรณํ คจฺฉติ, สงฺฆํ สรณํ คจฺฉติ; อยํ โข, พฺราหฺมณ, ยฺโ อิมาย จ ติวิธาย ยฺสมฺปทาย โสฬสปริกฺขาราย อิมินา จ นิจฺจทาเนน อนุกุลยฺเน อิมินา จ วิหารทาเนน อปฺปฏฺตโร ¶ จ อปฺปสมารมฺภตโร จ มหปฺผลตโร จ มหานิสํสตโร จา’’ติ.
๓๕๒. ‘‘อตฺถิ ¶ ปน, โภ โคตม, อฺโ ยฺโ อิมาย จ ติวิธาย ยฺสมฺปทาย โสฬสปริกฺขาราย อิมินา จ นิจฺจทาเนน อนุกุลยฺเน อิมินา จ วิหารทาเนน อิเมหิ จ สรณคมเนหิ อปฺปฏฺตโร จ อปฺปสมารมฺภตโร จ มหปฺผลตโร จ มหานิสํสตโร จา’’ติ?
‘‘อตฺถิ ¶ โข, พฺราหฺมณ, อฺโ ยฺโ อิมาย จ ติวิธาย ยฺสมฺปทาย โสฬสปริกฺขาราย อิมินา จ นิจฺจทาเนน อนุกุลยฺเน อิมินา จ วิหารทาเนน อิเมหิ จ สรณคมเนหิ อปฺปฏฺตโร จ อปฺปสมารมฺภตโร จ มหปฺผลตโร จ มหานิสํสตโร จา’’ติ.
‘‘กตโม ปน โส, โภ โคตม, ยฺโ อิมาย จ ติวิธาย ยฺสมฺปทาย โสฬสปริกฺขาราย อิมินา จ นิจฺจทาเนน อนุกุลยฺเน อิมินา จ วิหารทาเนน อิเมหิ จ สรณคมเนหิ อปฺปฏฺตโร จ อปฺปสมารมฺภตโร จ มหปฺผลตโร จ มหานิสํสตโร จา’’ติ?
‘‘โย โข, พฺราหฺมณ, ปสนฺนจิตฺโต สิกฺขาปทานิ สมาทิยติ – ปาณาติปาตา เวรมณึ, อทินฺนาทานา เวรมณึ, กาเมสุมิจฺฉาจารา เวรมณึ, มุสาวาทา เวรมณึ, สุราเมรยมชฺชปมาทฏฺานา เวรมณึ. อยํ โข, พฺราหฺมณ, ยฺโ ¶ อิมาย จ ติวิธาย ยฺสมฺปทาย โสฬสปริกฺขาราย อิมินา จ นิจฺจทาเนน อนุกุลยฺเน อิมินา จ วิหารทาเนน อิเมหิ จ สรณคมเนหิ อปฺปฏฺตโร จ อปฺปสมารมฺภตโร จ มหปฺผลตโร จ มหานิสํสตโร จา’’ติ.
๓๕๓. ‘‘อตฺถิ ปน, โภ โคตม, อฺโ ยฺโ อิมาย จ ติวิธาย ยฺสมฺปทาย โสฬสปริกฺขาราย อิมินา จ นิจฺจทาเนน อนุกุลยฺเน อิมินา จ วิหารทาเนน อิเมหิ จ สรณคมเนหิ อิเมหิ จ สิกฺขาปเทหิ อปฺปฏฺตโร จ อปฺปสมารมฺภตโร จ มหปฺผลตโร จ มหานิสํสตโร จา’’ติ?
‘‘อตฺถิ โข, พฺราหฺมณ, อฺโ ยฺโ อิมาย จ ติวิธาย ยฺสมฺปทาย โสฬสปริกฺขาราย อิมินา จ นิจฺจทาเนน อนุกุลยฺเน อิมินา จ วิหารทาเนน อิเมหิ จ สรณคมเนหิ อิเมหิ จ สิกฺขาปเทหิ อปฺปฏฺตโร ¶ จ อปฺปสมารมฺภตโร จ มหปฺผลตโร จ มหานิสํสตโร จา’’ติ.
‘‘กตโม ¶ ปน โส, โภ โคตม, ยฺโ อิมาย จ ติวิธาย ยฺสมฺปทาย โสฬสปริกฺขาราย อิมินา จ นิจฺจทาเนน อนุกุลยฺเน อิมินา จ วิหารทาเนน อิเมหิ จ ¶ สรณคมเนหิ อิเมหิ จ สิกฺขาปเทหิ อปฺปฏฺตโร จ อปฺปสมารมฺภตโร จ มหปฺผลตโร จ มหานิสํสตโร จา’’ติ?
‘‘อิธ, พฺราหฺมณ, ตถาคโต โลเก อุปฺปชฺชติ อรหํ สมฺมาสมฺพุทฺโธ…เป… (ยถา ๑๙๐-๒๑๒ อนุจฺเฉเทสุ, เอวํ วิตฺถาเรตพฺพํ). เอวํ โข, พฺราหฺมณ, ภิกฺขุ สีลสมฺปนฺโน โหติ…เป… ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ. อยํ โข, พฺราหฺมณ, ยฺโ ปุริเมหิ ยฺเหิ อปฺปฏฺตโร จ อปฺปสมารมฺภตโร จ มหปฺผลตโร จ มหานิสํสตโร ¶ จ…เป… ทุติยํ ฌานํ…เป… ตติยํ ฌานํ…เป… จตุตฺถํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ. อยมฺปิ โข, พฺราหฺมณ, ยฺโ ปุริเมหิ ยฺเหิ อปฺปฏฺตโร จ อปฺปสมารมฺภตโร จ มหปฺผลตโร จ มหานิสํสตโร จาติ. าณทสฺสนาย จิตฺตํ อภินีหรติ อภินินฺนาเมติ…เป… อยมฺปิ โข, พฺราหฺมณ, ยฺโ ปุริเมหิ ยฺเหิ อปฺปฏฺตโร จ อปฺปสมารมฺภตโร จ มหปฺผลตโร จ มหานิสํสตโร จ…เป… ¶ นาปรํ อิตฺถตฺตายาติ ปชานาติ. อยมฺปิ โข, พฺราหฺมณ, ยฺโ ปุริเมหิ ยฺเหิ อปฺปฏฺตโร จ อปฺปสมารมฺภตโร จ มหปฺผลตโร จ มหานิสํสตโร จ. อิมาย จ, พฺราหฺมณ, ยฺสมฺปทาย อฺา ยฺสมฺปทา อุตฺตริตรา วา ปณีตตรา วา นตฺถี’’ติ.
กูฏทนฺตอุปาสกตฺตปฏิเวทนา
๓๕๔. เอวํ วุตฺเต, กูฏทนฺโต พฺราหฺมโณ ภควนฺตํ เอตทโวจ – ‘‘อภิกฺกนฺตํ, โภ โคตม, อภิกฺกนฺตํ, โภ โคตม! เสยฺยถาปิ โภ โคตม, นิกฺกุชฺชิตํ วา อุกฺกุชฺเชยฺย, ปฏิจฺฉนฺนํ วา วิวเรยฺย, มูฬฺหสฺส วา มคฺคํ อาจิกฺเขยฺย, อนฺธกาเร วา เตลปชฺโชตํ ธาเรยฺย ‘จกฺขุมนฺโต รูปานิ ทกฺขนฺตี’ติ; เอวเมวํ โภตา โคตเมน อเนกปริยาเยน ธมฺโม ¶ ปกาสิโต. เอสาหํ ภวนฺตํ โคตมํ สรณํ คจฺฉามิ ธมฺมฺจ ภิกฺขุสงฺฆฺจ. อุปาสกํ มํ ภวํ โคตโม ธาเรตุ อชฺชตคฺเค ปาณุเปตํ สรณํ คตํ. เอสาหํ โภ โคตม ¶ สตฺต จ อุสภสตานิ สตฺต จ วจฺฉตรสตานิ สตฺต จ วจฺฉตรีสตานิ สตฺต จ อชสตานิ สตฺต จ อุรพฺภสตานิ มฺุจามิ, ชีวิตํ เทมิ, หริตานิ เจว ติณานิ ขาทนฺตุ, สีตานิ จ ปานียานิ ปิวนฺตุ, สีโต จ เนสํ วาโต อุปวายตู’’ติ.
โสตาปตฺติผลสจฺฉิกิริยา
๓๕๕. อถ โข ภควา กูฏทนฺตสฺส พฺราหฺมณสฺส อนุปุพฺพึ กถํ กเถสิ, เสยฺยถิทํ, ทานกถํ สีลกถํ สคฺคกถํ; กามานํ อาทีนวํ โอการํ สํกิเลสํ ¶ เนกฺขมฺเม อานิสํสํ ปกาเสสิ. ยทา ภควา อฺาสิ กูฏทนฺตํ พฺราหฺมณํ กลฺลจิตฺตํ มุทุจิตฺตํ วินีวรณจิตฺตํ อุทคฺคจิตฺตํ ปสนฺนจิตฺตํ, อถ ยา พุทฺธานํ สามุกฺกํสิกา ธมฺมเทสนา, ตํ ปกาเสสิ – ทุกฺขํ สมุทยํ นิโรธํ มคฺคํ. เสยฺยถาปิ นาม สุทฺธํ วตฺถํ อปคตกาฬกํ สมฺมเทว รชนํ ปฏิคฺคณฺเหยฺย, เอวเมว ¶ กูฏทนฺตสฺส พฺราหฺมณสฺส ตสฺมิฺเว อาสเน วิรชํ วีตมลํ ธมฺมจกฺขุํ อุทปาทิ – ‘‘ยํ กิฺจิ สมุทยธมฺมํ, สพฺพํ ตํ นิโรธธมฺม’’นฺติ.
๓๕๖. อถ โข กูฏทนฺโต พฺราหฺมโณ ทิฏฺธมฺโม ปตฺตธมฺโม วิทิตธมฺโม ปริโยคาฬฺหธมฺโม ติณฺณวิจิกิจฺโฉ วิคตกถํกโถ เวสารชฺชปฺปตฺโต อปรปฺปจฺจโย สตฺถุสาสเน ภควนฺตํ เอตทโวจ – ‘‘อธิวาเสตุ เม ภวํ โคตโม สฺวาตนาย ภตฺตํ สทฺธึ ภิกฺขุสงฺเฆนา’’ติ. อธิวาเสสิ ภควา ตุณฺหีภาเวน.
๓๕๗. อถ โข กูฏทนฺโต พฺราหฺมโณ ภควโต อธิวาสนํ วิทิตฺวา อุฏฺายาสนา ภควนฺตํ อภิวาเทตฺวา ปทกฺขิณํ กตฺวา ปกฺกามิ. อถ โข กูฏทนฺโต พฺราหฺมโณ ตสฺสา รตฺติยา อจฺจเยน สเก ยฺวาเฏ ปณีตํ ขาทนียํ โภชนียํ ปฏิยาทาเปตฺวา ภควโต กาลํ อาโรจาเปสิ – ‘‘กาโล, โภ โคตม; นิฏฺิตํ ภตฺต’’นฺติ.
๓๕๘. อถ ¶ โข ภควา ปุพฺพณฺหสมยํ นิวาเสตฺวา ปตฺตจีวรมาทาย สทฺธึ ภิกฺขุสงฺเฆน เยน กูฏทนฺตสฺส พฺราหฺมณสฺส ยฺวาโฏ เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา ปฺตฺเต อาสเน นิสีทิ.
อถ โข กูฏทนฺโต พฺราหฺมโณ ¶ ¶ พุทฺธปฺปมุขํ ภิกฺขุสงฺฆํ ปณีเตน ขาทนีเยน โภชนีเยน สหตฺถา สนฺตปฺเปสิ สมฺปวาเรสิ. อถ โข กูฏทนฺโต พฺราหฺมโณ ภควนฺตํ ภุตฺตาวึ โอนีตปตฺตปาณึ อฺตรํ นีจํ อาสนํ คเหตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิ. เอกมนฺตํ นิสินฺนํ โข กูฏทนฺตํ พฺราหฺมณํ ภควา ธมฺมิยา กถาย สนฺทสฺเสตฺวา สมาทเปตฺวา สมุตฺเตเชตฺวา สมฺปหํเสตฺวา อุฏฺายาสนา ปกฺกามีติ.
กูฏทนฺตสุตฺตํ นิฏฺิตํ ปฺจมํ.