📜
๑๓. เตวิชฺชสุตฺตวณฺณนา
๕๑๘. อุตฺตเรนาติ ¶ ¶ ¶ เอตฺถ เอน-สทฺโท ทิสาวาจีสทฺทโต ปฺจมีอนฺตโต อทูรตฺโถ อิจฺฉิโต, ตสฺมา อุตฺตเรน-สทฺเทน อทูรตฺถโชตนํ ทสฺเสนฺโต ‘‘อทูเร อุตฺตรปสฺเส’’ติ อาห. อกฺขรจินฺตกา ปน เอน-สทฺทโยเค อวธิวาจินิ ปเท อุปโยควจนํ อิจฺฉนฺติ. อตฺโถ ปน สามิวเสเนว อิจฺฉิโตติ อิธ สามิวจนวเสเนว วุตฺตํ.
๕๑๙. กุลจาริตฺตาทีติ อาทิ-สทฺเทน มนฺตชฺเฌนาภิรูปตาทิสมฺปตฺตึ สงฺคณฺหาติ. มนฺตสชฺฌายกรณตฺถนฺติ อาถพฺพณมนฺตานํ สชฺฌายกรณตฺถํ, เตนาห ‘‘อฺเสํ พหูนํ ปเวสนํ นิวาเรตฺวา’’ติ.
มคฺคามคฺคกถาวณฺณนา
๕๒๐. ‘‘ชงฺฆจาร’’นฺติ จงฺกมโต อิโต จิโต จ จรณมาห. โส หิ ชงฺฆาสุ กิลมถวิโนทนตฺโถ จาโรติ ตถา วุตฺโต. เตนาห ‘‘อนุจงฺกมนฺตานํ อนุวิจรนฺตาน’’นฺติ. เตนาติ อุโภสุปิ อนุจงฺกมนานุวิจารณานํ ลพฺภนโต. สหายา หิ เต อฺมฺ สภาควุตฺติกา. ‘‘มคฺโค’’ติ อิจฺฉิตฏฺานํ อุชุกํ มคฺคติ อุปคจฺฉติ เอเตนาติ มคฺโค, อุชุมคฺโค. ตทฺโ อมคฺโค, ตสฺมึ มคฺเค จ อมคฺเค จ. ปฏิปทนฺติ พฺรหฺมโลกคามิมคฺคสฺส ปุพฺพภาคปฏิปทํ.
นิยฺยาตีติ นิยฺยานีโย, โส เอว ‘‘นิยฺยานิโก’’ติ วุตฺโตติ อาห ‘‘นิยฺยายนฺโต’’ติ. ยสฺมา นิยฺยาตปุคฺคลวเสนสฺส นิยฺยานิกภาโว ¶ , ตสฺมา ‘‘นิยฺยายนฺโต’’ติ ปุคฺคลสฺส โยนิโส ปฏิปชฺชนวเสน นิยฺยายนฺโต มคฺโค ‘‘นิยฺยาตี’’ติ วุตฺโต. กโรตีติ อตฺตโน สนฺตาเน อุปฺปาเทติ. อุปฺปาเทนฺโตเยว หิ ตตฺถ ปฏิปชฺชติ นาม. สห พฺเยติ วตฺตตีติ สหพฺโย, สหวตฺตนโก ¶ . ตสฺส ภาโว สหพฺยตาติ อาห ‘‘สหภาวายา’’ติอาทิ. สหภาโวติ จ สโลกตา, สมีปตา วา เวทิตพฺพา, เตนาห ‘‘เอกฏฺาเน ปาตุภาวายา’’ติ. สกเมว อาจริยวาทนฺติ อตฺตโน อาจริเยน โปกฺขรสาตินา กถิตเมว อาจริยวาทํ. โถเมตฺวา ปคฺคณฺหิตฺวา ‘‘อยเมว อุชุมคฺโค อยมฺชสายโน’’ติ ปสํสิตฺวา อุกฺกํสิตฺวา. ภารทฺวาโชปิ ¶ สกเมวาติ ภารทฺวาโชปิ มาณโว อตฺตโน อาจริเยน ตารุกฺเขน กถิตเมว อาจริยวาทํ โถเมตฺวา ปคฺคณฺหิตฺวา วิจรตีติ โยชนา. เตน วุตฺตนฺติ เตน ยถา ตถา วา อภินิวิฏฺภาเวน วุตฺตํ ปาฬิยํ.
๕๒๑-๒. อนิยฺยานิกา วาติ อปฺปาฏิหาริยาว อฺมฺสฺส วาเท โทสํ ทสฺเสตฺวา อวิปรีตตฺถทสฺสนตฺถํ อุตฺตรรหิตา เอว. อฺมฺสฺส วาทสฺส อาทิโต วิรุทฺธคฺคหณํ วิคฺคโห, สฺเวว วิวทนวเสน อปราปรํ อุปฺปนฺโน วิวาโทติ อาห ‘‘ปุพฺพุปฺปตฺติโก วิคฺคโห อปรภาเค วิวาโท’’ติ. ทุวิโธปิ เอโส วิคฺคโห, วิวาโทติ ทฺวิธา วุตฺโตปิ วิโรโธ. นานาอาจริยานํ วาทโตติ นานารุจิกานํ อาจริยานํ วาทภาวโต. นานาวาโท นานาวิโธ วาโทติ กตฺวา.
๕๒๓. เอกสฺสาปีติ ตุมฺเหสุ ทฺวีสุ เอกสฺสาปิ. เอกสฺมินฺติ สกวาทปรวาเทสุ เอกสฺมิมฺปิ. สํสโย นตฺถีติ ‘‘มคฺโค นุ โข, น มคฺโค นุ โข’’ติ สํสโย วิจิกิจฺฉา นตฺถิ. อฺชสายนภาเว ปน สํสโย. เตนาห ‘‘เอส ¶ กิรา’’ติอาทิ. ภควา ปน ยทิ สพฺพตฺถ มคฺคสฺิโน, เอวํ สติ ‘‘กิสฺมึ โว วิคฺคโห’’ติ ปุจฺฉติ.
๕๒๔. ‘‘อิจฺฉิตฏฺานํ อุชุกํ มคฺคติ อุปคจฺฉติ เอเตนาติ มคฺโค, อุชุมคฺโค. ตทฺโ อมคฺโค’’ติ วุตฺโต วายมตฺโถ. สพฺเพ เตติ สพฺเพปิ เต นานาอาจริเยหิ วุตฺตมคฺคา.
เย ปาฬิยํ ‘‘อทฺธริยา พฺราหฺมณา’’ติอาทินา วุตฺตา. อทฺธโร นาม ยฺวิเสโส, ตทุปโยคิภาวโต ‘‘อทฺธริยา’’ ตฺเวว วุจฺจนฺติ ยชูนิ, ตานิ สชฺฌายนฺตีติ อทฺธริยา, ยชุพฺเพทิโน. เย จ ติตฺติริอิสินา กเต มนฺเต สชฺฌายนฺติ, เต ติตฺติริยา, ยชุพฺเพทิโน เอว. ยชุพฺเพทสาขา เหสา, ยทิทํ ติตฺติรํ. ฉนฺโท วุจฺจติ วิเสสโต สามเวโท, ตํ สเรน กายนฺตีติ ฉนฺโทกา, สามเวทิโน. ‘‘ฉนฺโทคา’’ติปิ ปนฺติ, โส เอวตฺโถ. พหโว อิรโย เอตฺถาติ พวฺหาริ, อิรุพฺเพโท. ตํ อธียนฺตีติ พวฺหาริชฺฌา.
‘‘พหูนี’’ติ ¶ ¶ เอตฺถายํ อุปมาสํสนฺทนา – ยถา เต นานามคฺคา เอกํสโต ตสฺส คามสฺส วา นิคมสฺส วา ปเวสาย โหนฺติ, เอวํ พฺราหฺมเณหิ ปฺาปิยมานาปิ นานามคฺคา พฺรหฺมโลกูปคมนาย พฺรหฺมุนา สหพฺยตาย เอกํเสเนว โหนฺตีติ.
๕๒๗-๕๒๙. ว-กาโร อาคมสนฺธิมตฺตนฺติ อนตฺถโก ว-กาโร, เตน วณฺณาคเมน ปทนฺตรสนฺธิมตฺตํ กตนฺติ อตฺโถ. อนฺธปเวณีติ อนฺธปนฺติ. ‘‘ปฺาสสฏฺิ อนฺธา’’ติ อิทํ ตสฺสา อนฺธปเวณิยา มหโต คจฺฉคุมฺพสฺส อนุปริคมนโยคฺยตาทสฺสนํ. เอวฺหิ เต ‘‘สุจิรํ เวลํ มคฺคํ คจฺฉามา’’ติ เอวํ สฺิโน โหนฺติ. นามกํเยวาติ ¶ อตฺถาภาวโต นามมตฺตํเยว, ตํ ปน ภาสิตํ เตหิ สารสฺิตมฺปิ นามมตฺตตาย อสารภาวโต นิหีนเมวาติ อาห ‘‘ลามกํเยวา’’ติ.
๕๓๐. ยโตติ ภุมฺมตฺเถ นิสฺสกฺกวจนํ, สามฺโชตนา จ วิเสเส อวติฏฺตีติ อาห ‘‘ยสฺมึ กาเล’’ติ. อายาจนฺตีติ ปตฺเถนฺติ. อุคฺคมนํ โลกสฺส พหุการภาวโต ตถา โถมนาติ. อยํ กิร พฺราหฺมณานํ ลทฺธิ ‘‘พฺราหฺมณานํ อายาจนาย จนฺทิมสูริยา คนฺตฺวา โลเก โอภาสํ กโรนฺตี’’ติ.
๕๓๒. อิธ ปน กึ วตฺตพฺพนฺติ อิมสฺมึ ปน อปฺปจฺจกฺขภูตสฺส พฺรหฺมุโน สหพฺยตาย มคฺคเทสเน เตวิชฺชานํ กึ วตฺตพฺพํ อตฺถิ, เย ปจฺจกฺขภูตานมฺปิ จนฺทิมสูริยานํ สหพฺยตาย มคฺคํ เทเสตุํ น สกฺโกนฺตีติ อธิปฺปาโย. ‘‘ยตฺถา’’ติ ‘‘อิธ ปนา’’ติ วุตฺตเมวตฺถํ ปจฺจามสติ.
อจิรวตีนทีอุปมากถาวณฺณนา
๕๔๒. สมภริตาติ สมฺปุณฺณา. ตโต เอว กากเปยฺยา. ปาราติ ปรตีรํ. อปารนฺติ โอริมตีรํ. เอหีติ อาคจฺฉ.
๕๔๔. ปฺจสีล…เป… เวทิตพฺพา ยมนิยมาทิพฺราหฺมณธมฺมานํ ตทนฺโตคธภาวโต. ตพฺพิปรีตาติ ปฺจสีลาทิวิปรีตา ปฺจ เวราทโย. ‘‘ปุนปี’’ติ วตฺวา ‘‘อปรมฺปี’’ติ วจนํ อิตรายปิ นทิ อุปมาย สงฺคณฺหนตฺถํ.
๕๔๖. กามยิตพฺพฏฺเนาติ ¶ กามนียภาเวน. พนฺธนฏฺเนาติ เตเนว กาเมตพฺพภาเวน สตฺตานํ จิตฺตสฺส อาพนฺธนภาเวน. กามฺจายํ คุณ-สทฺโท ¶ อตฺถนฺตเรสุปิ ทิฏฺปฺปโยโค, เตสํ ปเนตฺถ อสมฺภวโต ปาริเสสาเยน พนฺธนฏฺเเยว ยุตฺโตติ ทสฺเสตุํ ‘‘อนุชานามี’’ติอาทินา อตฺถุทฺธาโร อารทฺโธ, เอเสวาติ พนฺธนฏฺโ เอว. น หิ รูปาทีนํ กาเมตพฺพภาเว วุจฺจมาเน ปฏลฏฺโ ยุชฺชติ ตถา กาเมตพฺพตาย อนธิปฺเปตตฺตา. ราสฏฺอานิสํสฏฺเสุปิ เอเสว ¶ นโย ตถาปิ กาเมตพฺพตาย อนธิปฺเปตตฺตา. ปาริเสสโต ปน พนฺธนฏฺโ คหิโต. ยทคฺเคน หิ เนสํ กาเมตพฺพตา, ตทคฺเคน พนฺธนภาโว จาติ.
โกฏฺาสฏฺโปิ เตสุ ยุชฺชเตว จกฺขุวิฺเยฺยาทิโกฏฺาสภาเวน เนสํ กาเมตพฺพโต. โกฏฺาเส จ คุณ-สทฺโท ทิสฺสติ ‘‘ทิคุณํ วฑฺเฒตพฺพ’’นฺติอาทีสุ, สมฺปทาฏฺโปิ –
‘‘อสงฺขฺเยยฺยานิ นามานิ, สคุเณน มเหสิโน;
คุเณน นามมุทฺเธยฺยํ, อปิ นามสหสฺสโต’’ติ. (ธ. ส. อฏฺ. ๑๓๑๓; อุทา. อฏฺ. ๕๓; ปฏิ. ม. อฏฺ. ๗๖);
อาทีสุ โสปิ อิธ น ยุชฺชตีติ อนุทฺธโฏ.
จกฺขุวิฺเยฺยาติ จกฺขุวิฺาเณน วิชานิตพฺพา, เตน ปน วิชานนํ ทสฺสนเมวาติ อาห ‘‘ปสฺสิตพฺพา’’ติ. ‘‘โสตวิฺาเณน โสตพฺพา’’ติ เอวมาทิ เอเตนุปาเยนาติ อติทิสติ. คเวสิตมฺปิ ‘‘อิฏฺ’’นฺติ วุจฺจติ, ตํ อิธ นาธิปฺเปตนฺติ อาห ‘‘ปริยิฏฺา วา โหนฺตุ มา วา’’ติ. อิฏฺารมฺมณภูตาติ สุขารมฺมณภูตา. กามนียาติ กาเมตพฺพา. อิฏฺภาเวน มนํ อปฺปายนฺตีติ มนาปา. ปิยชาติกาติ ปิยสภาวา.
เคเธนาติ โลเภน อภิภูตา หุตฺวา ปฺจกามคุเณ ปริภฺุชนฺตีติ โยชนา. มุจฺฉาการนฺติ โมหนาการํ. อธิโอสนฺนาติ อธิคฺคยฺห อชฺโฌสาย อวสนฺนา, เตนาห ‘‘โอคาฬฺหา’’ติ. ปรินิฏฺานปฺปตฺตาติ คิลิตฺวา ปรินิฏฺาปนวเสน ปรินิฏฺานํ อุปคตา. อาทีนวนฺติ กามปริโภเค สมฺปติ, อายติฺจ โทสํ อปสฺสนฺตา. ฆาสจฺฉาทนาทิสมฺโภคนิมิตฺตสํกิเลสโต นิสฺสรนฺติ อปคจฺฉนฺติ เอเตนาติ นิสฺสรณํ, โยนิโส ปจฺจเวกฺขิตฺวา เตสํ ปริโภคปฺา. ตทภาวโต อนิสฺสรณปฺาติ อิมมตฺถํ ทสฺเสนฺโต ‘‘อิทเมตฺถา’’ติอาทิมาห.
๕๔๘-๙. อาวรนฺตีติ ¶ ¶ ¶ กุสลปฺปวตฺตึ อาทิโตว นิวาเรนฺติ. นิวาเรนฺตีติ นิรวเสสโต วารยนฺติ. โอนนฺธนฺตีติ โอคาหนฺตา วิย ฉาเทนฺติ. ปริโยนนฺธนฺตีติ สพฺพโส ฉาเทนฺติ. อาวรณาทีนํ วเสนาติ อาวรณาทิอตฺถานํ วเสน. เต หิ อาเสวนพลวตาย ปุริมปุริเมหิ ปจฺฉิมปจฺฉิมา ทฬฺหตรตมาทิภาวปฺปตฺตา วุตฺตา.
สํสนฺทนกถาวณฺณนา
๕๕๐. อิตฺถิปริคฺคเห สติ ปุริสสฺส ปฺจกามคุณปริคฺคโห ปริปุณฺโณ เอว โหตีติ วุตฺตํ ‘‘สปริคฺคโหติ อิตฺถิปริคฺคเหน สปริคฺคโห’’ติ. ‘‘อิตฺถิปริคฺคเหน อปริคฺคโห’’ติ จ อิทํ เตวิชฺชพฺราหฺมเณสุ ทิสฺสมานปริคฺคหานํ ทุฏฺุลฺลตมปริคฺคหาภาวทสฺสนํ. เอวํภูตานํ เตวิชฺชานํ พฺราหฺมณานํ กา พฺรหฺมุนา สํสนฺทนา, พฺรหฺมา ปน สพฺเพน สพฺพํ อปริคฺคโหติ. เวรจิตฺเตน อเวโร, กุโต เอตสฺส เวรปฺปโยโคติ อธิปฺปาโย. จิตฺตเคลฺสงฺขาเตนาติ จิตฺตุปฺปาทเคลฺสฺิเตน, เตนสฺส สพฺพรูปกายเคลฺภาโว วุตฺโต โหติ. พฺยาปชฺเฌนาติ ทุกฺเขน. อุทฺธจฺจกุกฺกุจฺจาทีหีติ อาทิ-สทฺเทน ตเทกฏฺา สํกิเลสธมฺมา สงฺคยฺหนฺติ. อปฺปฏิปตฺติเหตุภูตาย วิจิกิจฺฉาย สติ น กทาจิ จิตฺตํ ปุริสสฺส วเส วตฺตติ, ปหีนาย ปน สิยา วสวตฺตนนฺติ อาห ‘‘วิจิกิจฺฉาย อภาวโต จิตฺตํ วเส วตฺเตตี’’ติ. จิตฺตคติกาติ จิตฺตวสิกา, เตนาห จิตฺตสฺส วเส วตฺตนฺตี’’ติ. น ตาทิโสติ พฺราหฺมณา วิย จิตฺตวสิโก น โหติ, อถ โข วสีภูตชฺฌานาภิฺตาย จิตฺตํ อตฺตโน วเส วตฺเตตีติ วสวตฺตี.
๕๕๒. พฺรหฺมโลกมคฺเคติ พฺรหฺมโลกคามิมคฺเค ปฏิปชฺชิตพฺเพ, ปฺเปตพฺเพ วา, ตํ ปฺเปนฺตาติ อธิปฺปาโย. อุปคนฺตฺวาติ อมคฺคเมว ‘‘มคฺโค’’ติ มิจฺฉาปฏิปชฺชเนน อุปคนฺตฺวา, ปฏิชานิตฺวา วา. ปงฺกํ โอติณฺณา วิยาติ มตฺถเก เอกงฺคุลํ วา อุปฑฺฒงฺคุลํ วา สุกฺขตาย ‘‘สมตล’’นฺติ สฺาย อเนกโปริสํ มหาปงฺกํ ¶ โอติณฺณา วิย. อนุปฺปวิสนฺตีติ อปายมคฺคํ พฺรหฺมโลกมคฺคสฺาย โอคาหยนฺติ. ตโต เอว สํสีทิตฺวา วิสาทํ ปาปุณนฺติ. เอวนฺติ ‘‘สมตล’’นฺติอาทินา วุตฺตนเยน. สํสีทิตฺวาติ นิมฺมุชฺชิตฺวา. สุกฺขตรณํ มฺเ ตรนฺตีติ สุกฺขนทิตรณํ ตรนฺติ มฺเ. ตสฺมาติ ยสฺมา เตวิชฺชา อมคฺคเมว ‘‘มคฺโค’’ติ อุปคนฺตฺวา สํสีทนฺติ, ตสฺมา. ยถา ¶ เตติ ยถา เต ‘‘สมตล’’นฺติ สฺาย ปงฺกํ โอติณฺณา. อิเธว จาติ อิมสฺมิฺจ อตฺตภาเว. สุขํ วา สาตํ วา น ลภนฺตีติ ฌานสุขํ วา วิปสฺสนาสาตํ วา น ลภนฺติ, กุโต มคฺคสุขํ วา นิพฺพานสาตํ วาติ อธิปฺปาโย. มคฺคทีปกนฺติ มคฺคทีปกาภิมตํ. ‘‘อิริณ’’นฺติ อรฺานิยา อิทํ อธิวจนนฺติ อาห ‘‘อคามกํ มหารฺ’’นฺติ ¶ . มิครุรุอาทีนมฺปิ อนุปโภครุกฺเขหิ. ปริวตฺติตุมฺปิ น สกฺกา โหนฺติ มหากณฺฏกตาย. าตีนํ พฺยสนํ วินาโส าติพฺยสนํ. เอวํ โภคสีลพฺยสนานิ เวทิตพฺพานิ. โรโค เอว พฺยสติ วิพาธตีติ โรคพฺยสนํ. เอวํ ทิฏฺิพฺยสนมฺปิ ทฏฺพฺพํ.
๕๕๔. ชาตสํวฑฺโฒติ ชาโต หุตฺวา สํวฑฺฒิโต. น สพฺพโส ปจฺจกฺขา โหนฺติ ปริจยาภาวโต. จิรนิกฺขนฺโตติ นิกฺขนฺโต หุตฺวา จิรกาโล. ทนฺธายิตตฺตนฺติ วิสฺสชฺชเน มนฺทตฺตํ สณิกวุตฺติ, ตํ ปน สํสยวเสน จิรายนํ นาม ¶ โหตีติ อาห ‘‘กงฺขาวเสน จิรายิตตฺต’’นฺติ. วิตฺถายิตตฺตนฺติ สารชฺชิตตฺตํ. อฏฺกถายํ ปน วิตฺถายิตตฺตํ นาม ฉมฺภิตตฺตนฺติ อธิปฺปาเยน ‘‘ถทฺธภาวคฺคหณ’’นฺติ วุตฺตํ.
๕๕๕. อุ-อิติ อุปสคฺคโยเค ลุมฺป-สทฺโท อุทฺธรณตฺโถ โหตีติ ‘‘อุลฺลุมฺปตู’’ติ ปทสฺส อุทฺธรตูติ อตฺถมาห. อุปสคฺควเสน หิ ธาตุ-สทฺทา อตฺถวิเสสวุตฺติโน โหนฺติ ยถา ‘‘อุทฺธรตู’’ติ.
พฺรหฺมโลกมคฺคเทสนาวณฺณนา
๕๕๖. ยสฺส อติสเยน พลํ อตฺถิ, โส ‘‘พลวา’’ติ วุตฺโตติ อาห ‘‘พลสมฺปนฺโน’’ติ. สงฺขํ ธมยตีติ สงฺขธมโก, ตํ ธมยิตฺวา ตโต สทฺทปวตฺตโก. อปฺปนาว วฏฺฏติ ปฏิปกฺขโต สมฺมเทว เจตโส วิมุตฺติภาวโต.
ปมาณกตํ กมฺมํ นาม กามาวจรํ ปมาณกรานํ สํกิเลสธมฺมานํ อวิกฺขมฺภนโต. ตถา หิ ตํ พฺรหฺมวิหารปุพฺพภาคภูตํ ปมาณํ อติกฺกมิตฺวา โอทิสฺสกอโนทิสฺสกทิสาผรณวเสน วฑฺเฒตุํ น สกฺกา. วุตฺตวิปริยายโต ปน อปฺปมาณกตํ กมฺมํ นาม รูปารูปาวจรํ, เตนาห ‘‘ตฺหี’’ติอาทิ. ตตฺถ อรูปาวจเร โอทิสฺสกาโนทิสฺสกวเสน ผรณํ น ลพฺภติ, ตถา ทิสาผรณํ.
เกจิ ¶ ปน ตํ อาคมนวเสน ลพฺภตีติ วทนฺติ, ตทยุตฺตํ. น หิ พฺรหฺมวิหารนิสฺสนฺโท อารุปฺปํ, อถ โข กสิณนิสฺสนฺโท, ตสฺมา ยํ สุวิภาวิตํ วสีภาวํ ปาปิตํ อารุปฺปํ, ตํ ‘‘อปฺปมาณกต’’นฺติ วุตฺตนฺติ ทฏฺพฺพํ. ยํ วา สาติสยํ พฺรหฺมวิหารภาวนาย อภิสงฺขเตน สนฺตาเนน นิพฺพตฺติตํ, ยฺจ พฺรหฺมวิหารสมาปตฺติโต วุฏฺาย สมาปนฺนํ อรูปาวจรชฺฌานํ, ตํ อิมินา ¶ ปริยาเยน ผรณปฺปมาณวเสน ¶ อปฺปมาณกตนฺติ วตฺตุํ วฏฺฏตีติ อปเร. วีมํสิตฺวา คเหตพฺพํ.
รูปาวจรารูปาวจรกมฺเมติ รูปาวจรกมฺเม, อรูปาวจรกมฺเม จ สติ. น โอหียติ น ติฏฺตีติ กตูปจิตมฺปิ กามาวจรกมฺมํ ยถาธิคเต มหคฺคตชฺฌาเน อปริหีเน ตํ อภิภวิตฺวา ปฏิพาหิตฺวา สยํ โอหียกํ หุตฺวา ปฏิสนฺธึ ทาตุํ สมตฺถภาเว น ติฏฺติ. ลคฺคิตุนฺติ อาวริตุํ นิเสเธตุํ. าตุนฺติ ปฏิพโล หุตฺวา าตุํ. ผริตฺวาติ ปฏิปฺผริตฺวา. ปริยาทิยิตฺวาติ ตสฺส สามตฺถิยํ เขเปตฺวา. กมฺมสฺส ปริยาทิยนํ นาม ตสฺส วิปากุปฺปาทนํ นิเสเธตฺวา อตฺตโน วิปากุปฺปาทนนฺติ อาห ‘‘ตสฺส วิปากํ ปฏิพาหิตฺวา’’ติอาทิ. เอวํ เมตฺตาทิวิหารีติ เอวํ วุตฺตานํ เมตฺตาทีนํ พฺรหฺมวิหารานํ วเสน เมตฺตาทิวิหารี.
๕๕๙. อคฺคฺสุตฺเต…เป… อลตฺถุนฺติ อคฺคฺสุตฺเต อาคตนเยน อุปสมฺปทฺเจว อรหตฺตฺจ อลตฺถุํ ปฏิลภึสุ. เสสํ สุวิฺเยฺยเมว.
เตวิชฺชสุตฺตวณฺณนาย ลีนตฺถปฺปกาสนา.
นิฏฺิตา จ เตรสสุตฺตปฏิมณฺฑิตสฺส สีลกฺขนฺธวคฺคสฺส อตฺถวณฺณนาย
ลีนตฺถปฺปกาสนาติ.
สีลกฺขนฺธวคฺคฏีกา นิฏฺิตา.