📜
๖. ปาสาทิกสุตฺตํ
๑๖๔. เอวํ ¶ ¶ ¶ ¶ เม สุตํ – เอกํ สมยํ ภควา สกฺเกสุ วิหรติ เวธฺา นาม สกฺยา, เตสํ อมฺพวเน ปาสาเท.
นิคณฺนาฏปุตฺตกาลงฺกิริยา
เตน โข ปน สมเยน นิคณฺโ นาฏปุตฺโต [นาถปุตฺโต (สี. ปี.)] ปาวายํ อธุนากาลงฺกโต โหติ. ตสฺส กาลงฺกิริยาย ภินฺนา นิคณฺา ทฺเวธิกชาตา ภณฺฑนชาตา กลหชาตา วิวาทาปนฺนา อฺมฺํ มุขสตฺตีหิ วิตุทนฺตา วิหรนฺติ – ‘‘น ตฺวํ อิมํ ธมฺมวินยํ อาชานาสิ, อหํ อิมํ ธมฺมวินยํ อาชานามิ, กึ ตฺวํ อิมํ ธมฺมวินยํ อาชานิสฺสสิ? มิจฺฉาปฏิปนฺโน ตฺวมสิ, อหมสฺมิ สมฺมาปฏิปนฺโน. สหิตํ เม, อสหิตํ เต. ปุเรวจนียํ ปจฺฉา อวจ, ปจฺฉาวจนียํ ปุเร อวจ. อธิจิณฺณํ เต วิปราวตฺตํ, อาโรปิโต เต วาโท, นิคฺคหิโต ตฺวมสิ, จร วาทปฺปโมกฺขาย, นิพฺเพเหิ วา สเจ ปโหสี’’ติ. วโธเยว โข [วโธเยเวโก (ก.)] มฺเ นิคณฺเสุ นาฏปุตฺติเยสุ วตฺตติ [อนุวตฺตติ (สฺยา. ก.)]. เยปิ นิคณฺสฺส นาฏปุตฺตสฺส สาวกา คิหี โอทาตวสนา ¶ , เตปิ [เต เตสุ (ก.)] นิคณฺเสุ นาฏปุตฺติเยสุ นิพฺพินฺนรูปา [นิพฺพินฺทรูปา (ก.)] วิรตฺตรูปา ปฏิวานรูปา, ยถา ตํ ทุรกฺขาเต ธมฺมวินเย ทุปฺปเวทิเต อนิยฺยานิเก อนุปสมสํวตฺตนิเก อสมฺมาสมฺพุทฺธปฺปเวทิเต ภินฺนถูเป อปฺปฏิสรเณ.
๑๖๕. อถ โข จุนฺโท สมณุทฺเทโส ปาวายํ วสฺสํวุฏฺโ [วสฺสํวุตฺโถ (สี. สฺยา. ปี.)] เยน สามคาโม, เยนายสฺมา อานนฺโท เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา อายสฺมนฺตํ อานนฺทํ อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิ. เอกมนฺตํ นิสินฺโน ¶ โข จุนฺโท สมณุทฺเทโส อายสฺมนฺตํ อานนฺทํ เอตทโวจ – ‘‘นิคณฺโ, ภนฺเต, นาฏปุตฺโต ปาวายํ อธุนากาลงฺกโต. ตสฺส กาลงฺกิริยาย ภินฺนา นิคณฺา ทฺเวธิกชาตา…เป… ภินฺนถูเป อปฺปฏิสรเณ’’ติ.
เอวํ ¶ วุตฺเต, อายสฺมา อานนฺโท จุนฺทํ สมณุทฺเทสํ เอตทโวจ – ‘‘อตฺถิ โข อิทํ, อาวุโส จุนฺท, กถาปาภตํ ภควนฺตํ ทสฺสนาย. อายามาวุโส ¶ จุนฺท, เยน ภควา เตนุปสงฺกมิสฺสาม; อุปสงฺกมิตฺวา เอตมตฺถํ ภควโต อาโรเจสฺสามา’’ติ [อาโรเจยฺยามาติ (สฺยา.)]. ‘‘เอวํ, ภนฺเต’’ติ โข จุนฺโท สมณุทฺเทโส อายสฺมโต อานนฺทสฺส ปจฺจสฺโสสิ.
อถ โข อายสฺมา จ อานนฺโท จุนฺโท จ สมณุทฺเทโส เยน ภควา เตนุปสงฺกมึสุ; อุปสงฺกมิตฺวา ภควนฺตํ อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทึสุ. เอกมนฺตํ นิสินฺโน โข อายสฺมา อานนฺโท ภควนฺตํ เอตทโวจ – ‘‘อยํ, ภนฺเต, จุนฺโท สมณุทฺเทโส เอวมาห, ‘นิคณฺโ, ภนฺเต, นาฏปุตฺโต ปาวายํ อธุนากาลงฺกโต, ตสฺส กาลงฺกิริยาย ภินฺนา นิคณฺา…เป… ภินฺนถูเป อปฺปฏิสรเณ’’’ติ.
อสมฺมาสมฺพุทฺธปฺปเวทิตธมฺมวินโย
๑๖๖. ‘‘เอวํ เหตํ, จุนฺท, โหติ ทุรกฺขาเต ธมฺมวินเย ทุปฺปเวทิเต ¶ อนิยฺยานิเก อนุปสมสํวตฺตนิเก อสมฺมาสมฺพุทฺธปฺปเวทิเต. อิธ, จุนฺท, สตฺถา จ โหติ อสมฺมาสมฺพุทฺโธ, ธมฺโม จ ทุรกฺขาโต ทุปฺปเวทิโต อนิยฺยานิโก อนุปสมสํวตฺตนิโก อสมฺมาสมฺพุทฺธปฺปเวทิโต, สาวโก จ ตสฺมึ ธมฺเม น ธมฺมานุธมฺมปฺปฏิปนฺโน วิหรติ น สามีจิปฺปฏิปนฺโน น อนุธมฺมจารี, โวกฺกมฺม จ ตมฺหา ธมฺมา วตฺตติ. โส ¶ เอวมสฺส วจนีโย – ‘ตสฺส เต, อาวุโส, ลาภา, ตสฺส เต สุลทฺธํ, สตฺถา จ เต อสมฺมาสมฺพุทฺโธ, ธมฺโม จ ทุรกฺขาโต ทุปฺปเวทิโต อนิยฺยานิโก อนุปสมสํวตฺตนิโก อสมฺมาสมฺพุทฺธปฺปเวทิโต. ตฺวฺจ ตสฺมึ ธมฺเม น ธมฺมานุธมฺมปฺปฏิปนฺโน วิหรสิ, น สามีจิปฺปฏิปนฺโน, น อนุธมฺมจารี, โวกฺกมฺม จ ตมฺหา ธมฺมา วตฺตสี’ติ. อิติ โข, จุนฺท, สตฺถาปิ ตตฺถ คารยฺโห, ธมฺโมปิ ตตฺถ คารยฺโห, สาวโก จ ตตฺถ เอวํ ปาสํโส. โย โข, จุนฺท, เอวรูปํ สาวกํ เอวํ วเทยฺย – ‘เอตายสฺมา ตถา ปฏิปชฺชตุ, ยถา เต สตฺถารา ธมฺโม เทสิโต ปฺตฺโต’ติ. โย จ สมาทเปติ [สมาทาเปติ (สี. ฏฺ.)], ยฺจ สมาทเปติ, โย จ สมาทปิโต [สมาทาปิโต (สี. ฏฺ.)] ตถตฺตาย ปฏิปชฺชติ. สพฺเพ เต พหุํ อปฺุํ ปสวนฺติ. ตํ กิสฺส เหตุ? เอวํ เหตํ, จุนฺท, โหติ ทุรกฺขาเต ธมฺมวินเย ทุปฺปเวทิเต อนิยฺยานิเก อนุปสมสํวตฺตนิเก อสมฺมาสมฺพุทฺธปฺปเวทิเต.
๑๖๗. ‘‘อิธ ¶ ปน, จุนฺท, สตฺถา จ โหติ อสมฺมาสมฺพุทฺโธ, ธมฺโม จ ทุรกฺขาโต ทุปฺปเวทิโต อนิยฺยานิโก อนุปสมสํวตฺตนิโก อสมฺมาสมฺพุทฺธปฺปเวทิโต, สาวโก จ ตสฺมึ ธมฺเม ¶ ธมฺมานุธมฺมปฺปฏิปนฺโน วิหรติ สามีจิปฺปฏิปนฺโน อนุธมฺมจารี, สมาทาย ตํ ธมฺมํ วตฺตติ. โส เอวมสฺส วจนีโย – ‘ตสฺส เต, อาวุโส, อลาภา, ตสฺส เต ทุลฺลทฺธํ, สตฺถา จ เต อสมฺมาสมฺพุทฺโธ ¶ , ธมฺโม จ ทุรกฺขาโต ทุปฺปเวทิโต อนิยฺยานิโก อนุปสมสํวตฺตนิโก อสมฺมาสมฺพุทฺธปฺปเวทิโต. ตฺวฺจ ¶ ตสฺมึ ธมฺเม ธมฺมานุธมฺมปฺปฏิปนฺโน วิหรสิ สามีจิปฺปฏิปนฺโน อนุธมฺมจารี, สมาทาย ตํ ธมฺมํ วตฺตสี’ติ. อิติ โข, จุนฺท, สตฺถาปิ ตตฺถ คารยฺโห, ธมฺโมปิ ตตฺถ คารยฺโห, สาวโกปิ ตตฺถ เอวํ คารยฺโห. โย โข, จุนฺท, เอวรูปํ สาวกํ เอวํ วเทยฺย – ‘อทฺธายสฺมา ายปฺปฏิปนฺโน ายมาราเธสฺสตี’ติ. โย จ ปสํสติ, ยฺจ ปสํสติ, โย จ ปสํสิโต ภิยฺโยโส มตฺตาย วีริยํ อารภติ. สพฺเพ เต พหุํ อปฺุํ ปสวนฺติ. ตํ กิสฺส เหตุ? เอวฺเหตํ, จุนฺท, โหติ ทุรกฺขาเต ธมฺมวินเย ทุปฺปเวทิเต อนิยฺยานิเก อนุปสมสํวตฺตนิเก อสมฺมาสมฺพุทฺธปฺปเวทิเต.
สมฺมาสมฺพุทฺธปฺปเวทิตธมฺมวินโย
๑๖๘. ‘‘อิธ ปน, จุนฺท, สตฺถา จ โหติ สมฺมาสมฺพุทฺโธ, ธมฺโม จ สฺวากฺขาโต สุปฺปเวทิโต นิยฺยานิโก อุปสมสํวตฺตนิโก สมฺมาสมฺพุทฺธปฺปเวทิโต, สาวโก จ ตสฺมึ ธมฺเม น ธมฺมานุธมฺมปฺปฏิปนฺโน วิหรติ, น สามีจิปฺปฏิปนฺโน, น อนุธมฺมจารี, โวกฺกมฺม จ ตมฺหา ธมฺมา วตฺตติ. โส เอวมสฺส วจนีโย – ‘ตสฺส เต, อาวุโส, อลาภา, ตสฺส เต ทุลฺลทฺธํ, สตฺถา จ เต สมฺมาสมฺพุทฺโธ, ธมฺโม จ สฺวากฺขาโต สุปฺปเวทิโต นิยฺยานิโก อุปสมสํวตฺตนิโก สมฺมาสมฺพุทฺธปฺปเวทิโต. ตฺวฺจ ตสฺมึ ธมฺเม น ธมฺมานุธมฺมปฺปฏิปนฺโน วิหรสิ, น สามีจิปฺปฏิปนฺโน, น อนุธมฺมจารี, โวกฺกมฺม จ ตมฺหา ธมฺมา วตฺตสี’ติ. อิติ โข, จุนฺท, สตฺถาปิ ตตฺถ ปาสํโส, ธมฺโมปิ ตตฺถ ปาสํโส, สาวโก จ ตตฺถ เอวํ คารยฺโห. โย โข, จุนฺท, เอวรูปํ ¶ สาวกํ เอวํ วเทยฺย – ‘เอตายสฺมา ตถา ปฏิปชฺชตุ ยถา เต สตฺถารา ธมฺโม เทสิโต ปฺตฺโต’ติ. โย จ สมาทเปติ, ยฺจ สมาทเปติ, โย จ สมาทปิโต ตถตฺตาย ปฏิปชฺชติ. สพฺเพ เต พหุํ ปฺุํ ปสวนฺติ. ตํ กิสฺส เหตุ? เอวฺเหตํ ¶ , จุนฺท, โหติ สฺวากฺขาเต ธมฺมวินเย สุปฺปเวทิเต นิยฺยานิเก อุปสมสํวตฺตนิเก สมฺมาสมฺพุทฺธปฺปเวทิเต.
๑๖๙. ‘‘อิธ ¶ ปน, จุนฺท, สตฺถา จ โหติ สมฺมาสมฺพุทฺโธ, ธมฺโม จ สฺวากฺขาโต สุปฺปเวทิโต นิยฺยานิโก อุปสมสํวตฺตนิโก สมฺมาสมฺพุทฺธปฺปเวทิโต, สาวโก จ ตสฺมึ ธมฺเม ธมฺมานุธมฺมปฺปฏิปนฺโน วิหรติ สามีจิปฺปฏิปนฺโน อนุธมฺมจารี, สมาทาย ตํ ธมฺมํ วตฺตติ. โส เอวมสฺส วจนีโย – ‘ตสฺส เต, อาวุโส, ลาภา, ตสฺส เต สุลทฺธํ, สตฺถา จ เต [สตฺถา จ เต อรหํ (สฺยา.)] สมฺมาสมฺพุทฺโธ ¶ , ธมฺโม จ สฺวากฺขาโต สุปฺปเวทิโต นิยฺยานิโก อุปสมสํวตฺตนิโก สมฺมาสมฺพุทฺธปฺปเวทิโต. ตฺวฺจ ตสฺมึ ธมฺเม ธมฺมานุธมฺมปฺปฏิปนฺโน วิหรสิ สามีจิปฺปฏิปนฺโน อนุธมฺมจารี, สมาทาย ตํ ธมฺมํ วตฺตสี’ติ. อิติ โข, จุนฺท, สตฺถาปิ ตตฺถ ปาสํโส, ธมฺโมปิ ตตฺถ ปาสํโส, สาวโกปิ ตตฺถ เอวํ ปาสํโส. โย โข, จุนฺท, เอวรูปํ สาวกํ เอวํ วเทยฺย – ‘อทฺธายสฺมา ายปฺปฏิปนฺโน ายมาราเธสฺสตี’ติ. โย จ ปสํสติ, ยฺจ ปสํสติ, โย จ ปสํสิโต [ปสตฺโถ (สฺยา.)] ภิยฺโยโส มตฺตาย วีริยํ อารภติ. สพฺเพ เต พหุํ ปฺุํ ปสวนฺติ. ตํ กิสฺส เหตุ? เอวฺเหตํ, จุนฺท, โหติ สฺวากฺขาเต ¶ ธมฺมวินเย สุปฺปเวทิเต นิยฺยานิเก อุปสมสํวตฺตนิเก สมฺมาสมฺพุทฺธปฺปเวทิเต.
สาวกานุตปฺปสตฺถุ
๑๗๐. ‘‘อิธ ปน, จุนฺท, สตฺถา จ โลเก อุทปาทิ อรหํ สมฺมาสมฺพุทฺโธ, ธมฺโม จ สฺวากฺขาโต สุปฺปเวทิโต นิยฺยานิโก อุปสมสํวตฺตนิโก สมฺมาสมฺพุทฺธปฺปเวทิโต, อวิฺาปิตตฺถา จสฺส โหนฺติ สาวกา สทฺธมฺเม, น จ เตสํ เกวลํ ปริปูรํ พฺรหฺมจริยํ อาวิกตํ โหติ อุตฺตานีกตํ สพฺพสงฺคาหปทกตํ สปฺปาฏิหีรกตํ ¶ ยาว เทวมนุสฺเสหิ สุปฺปกาสิตํ. อถ เนสํ สตฺถุโน อนฺตรธานํ โหติ. เอวรูโป โข, จุนฺท, สตฺถา สาวกานํ กาลงฺกโต อนุตปฺโป โหติ. ตํ กิสฺส เหตุ? สตฺถา จ โน โลเก อุทปาทิ อรหํ สมฺมาสมฺพุทฺโธ, ธมฺโม จ สฺวากฺขาโต สุปฺปเวทิโต นิยฺยานิโก อุปสมสํวตฺตนิโก สมฺมาสมฺพุทฺธปฺปเวทิโต, อวิฺาปิตตฺถา จมฺห สทฺธมฺเม, น จ โน เกวลํ ปริปูรํ พฺรหฺมจริยํ อาวิกตํ โหติ ¶ อุตฺตานีกตํ สพฺพสงฺคาหปทกตํ สปฺปาฏิหีรกตํ ยาว เทวมนุสฺเสหิ สุปฺปกาสิตํ. อถ โน สตฺถุโน อนฺตรธานํ โหตีติ. เอวรูโป โข, จุนฺท, สตฺถา สาวกานํ กาลงฺกโต อนุตปฺโป โหติ.
สาวกานนุตปฺปสตฺถุ
๑๗๑. ‘‘อิธ ปน, จุนฺท, สตฺถา จ โลเก อุทปาทิ อรหํ สมฺมาสมฺพุทฺโธ. ธมฺโม จ สฺวากฺขาโต สุปฺปเวทิโต นิยฺยานิโก อุปสมสํวตฺตนิโก สมฺมาสมฺพุทฺธปฺปเวทิโต. วิฺาปิตตฺถา จสฺส โหนฺติ ¶ สาวกา สทฺธมฺเม, เกวลฺจ เตสํ ปริปูรํ พฺรหฺมจริยํ อาวิกตํ โหติ อุตฺตานีกตํ สพฺพสงฺคาหปทกตํ สปฺปาฏิหีรกตํ ยาว เทวมนุสฺเสหิ สุปฺปกาสิตํ. อถ เนสํ สตฺถุโน อนฺตรธานํ โหติ. เอวรูโป โข, จุนฺท, สตฺถา สาวกานํ กาลงฺกโต อนนุตปฺโป โหติ ¶ . ตํ กิสฺส เหตุ? สตฺถา จ โน โลเก อุทปาทิ อรหํ สมฺมาสมฺพุทฺโธ. ธมฺโม จ สฺวากฺขาโต สุปฺปเวทิโต นิยฺยานิโก อุปสมสํวตฺตนิโก สมฺมาสมฺพุทฺธปฺปเวทิโต. วิฺาปิตตฺถา จมฺห สทฺธมฺเม, เกวลฺจ โน ปริปูรํ พฺรหฺมจริยํ อาวิกตํ โหติ อุตฺตานีกตํ สพฺพสงฺคาหปทกตํ สปฺปาฏิหีรกตํ ยาว เทวมนุสฺเสหิ สุปฺปกาสิตํ ¶ . อถ โน สตฺถุโน อนฺตรธานํ โหตีติ. เอวรูโป โข, จุนฺท, สตฺถา สาวกานํ กาลงฺกโต อนนุตปฺโป โหติ.
พฺรหฺมจริยอปริปูราทิกถา
๑๗๒. ‘‘เอเตหิ เจปิ, จุนฺท, องฺเคหิ สมนฺนาคตํ พฺรหฺมจริยํ โหติ, โน จ โข สตฺถา โหติ เถโร รตฺตฺู จิรปพฺพชิโต อทฺธคโต วโยอนุปฺปตฺโต. เอวํ ตํ พฺรหฺมจริยํ อปริปูรํ โหติ เตนงฺเคน.
‘‘ยโต จ โข, จุนฺท, เอเตหิ เจว องฺเคหิ สมนฺนาคตํ พฺรหฺมจริยํ โหติ, สตฺถา จ โหติ เถโร รตฺตฺู จิรปพฺพชิโต อทฺธคโต วโยอนุปฺปตฺโต. เอวํ ตํ พฺรหฺมจริยํ ปริปูรํ โหติ เตนงฺเคน.
๑๗๓. ‘‘เอเตหิ เจปิ, จุนฺท, องฺเคหิ สมนฺนาคตํ พฺรหฺมจริยํ โหติ, สตฺถา จ โหติ เถโร รตฺตฺู จิรปพฺพชิโต อทฺธคโต วโยอนุปฺปตฺโต ¶ , โน จ ขฺวสฺส เถรา ภิกฺขู สาวกา โหนฺติ วิยตฺตา วินีตา วิสารทา ปตฺตโยคกฺเขมา. อลํ สมกฺขาตุํ สทฺธมฺมสฺส, อลํ อุปฺปนฺนํ ¶ ปรปฺปวาทํ สหธมฺเมหิ สุนิคฺคหิตํ นิคฺคเหตฺวา สปฺปาฏิหาริยํ ธมฺมํ เทเสตุํ. เอวํ ตํ พฺรหฺมจริยํ อปริปูรํ โหติ เตนงฺเคน.
‘‘ยโต จ โข, จุนฺท, เอเตหิ เจว องฺเคหิ สมนฺนาคตํ พฺรหฺมจริยํ โหติ, สตฺถา จ โหติ เถโร รตฺตฺู จิรปพฺพชิโต อทฺธคโต วโยอนุปฺปตฺโต, เถรา จสฺส ภิกฺขู สาวกา โหนฺติ วิยตฺตา วินีตา วิสารทา ปตฺตโยคกฺเขมา. อลํ สมกฺขาตุํ สทฺธมฺมสฺส, อลํ อุปฺปนฺนํ ปรปฺปวาทํ สหธมฺเมหิ สุนิคฺคหิตํ นิคฺคเหตฺวา สปฺปาฏิหาริยํ ธมฺมํ เทเสตุํ. เอวํ ตํ พฺรหฺมจริยํ ปริปูรํ โหติ เตนงฺเคน.
๑๗๔. ‘‘เอเตหิ เจปิ, จุนฺท, องฺเคหิ สมนฺนาคตํ พฺรหฺมจริยํ โหติ, สตฺถา จ โหติ เถโร รตฺตฺู จิรปพฺพชิโต อทฺธคโต วโยอนุปฺปตฺโต, เถรา จสฺส ภิกฺขู สาวกา โหนฺติ วิยตฺตา ¶ วินีตา วิสารทา ปตฺตโยคกฺเขมา. อลํ สมกฺขาตุํ สทฺธมฺมสฺส, อลํ อุปฺปนฺนํ ปรปฺปวาทํ สหธมฺเมหิ สุนิคฺคหิตํ นิคฺคเหตฺวา สปฺปาฏิหาริยํ ธมฺมํ เทเสตุํ. โน จ ขฺวสฺส มชฺฌิมา ภิกฺขู สาวกา โหนฺติ…เป… มชฺฌิมา จสฺส ภิกฺขู สาวกา โหนฺติ, โน จ ขฺวสฺส นวา ภิกฺขู สาวกา โหนฺติ…เป… นวา จสฺส ภิกฺขู สาวกา โหนฺติ, โน จ ขฺวสฺส เถรา ภิกฺขุนิโย สาวิกา โหนฺติ…เป… เถรา จสฺส ภิกฺขุนิโย สาวิกา โหนฺติ, โน จ ขฺวสฺส มชฺฌิมา ¶ ภิกฺขุนิโย สาวิกา โหนฺติ…เป… มชฺฌิมา จสฺส ภิกฺขุนิโย สาวิกา โหนฺติ ¶ , โน จ ขฺวสฺส นวา ภิกฺขุนิโย สาวิกา โหนฺติ…เป… นวา จสฺส ภิกฺขุนิโย สาวิกา โหนฺติ, โน จ ขฺวสฺส อุปาสกา สาวกา โหนฺติ คิหี โอทาตวสนา พฺรหฺมจาริโน…เป… อุปาสกา จสฺส สาวกา โหนฺติ คิหี โอทาตวสนา พฺรหฺมจาริโน, โน จ ขฺวสฺส อุปาสกา สาวกา โหนฺติ คิหี โอทาตวสนา กามโภคิโน…เป… อุปาสกา จสฺส สาวกา โหนฺติ คิหี โอทาตวสนา กามโภคิโน, โน จ ขฺวสฺส อุปาสิกา สาวิกา โหนฺติ คิหินิโย โอทาตวสนา พฺรหฺมจารินิโย…เป… อุปาสิกา จสฺส สาวิกา โหนฺติ คิหินิโย โอทาตวสนา พฺรหฺมจารินิโย, โน จ ขฺวสฺส อุปาสิกา สาวิกา โหนฺติ คิหินิโย โอทาตวสนา กามโภคินิโย…เป… อุปาสิกา จสฺส สาวิกา โหนฺติ คิหินิโย โอทาตวสนา กามโภคินิโย, โน จ ขฺวสฺส พฺรหฺมจริยํ โหติ อิทฺธฺเจว ผีตฺจ วิตฺถาริกํ พาหุชฺํ ปุถุภูตํ ยาว เทวมนุสฺเสหิ สุปฺปกาสิตํ…เป… พฺรหฺมจริยฺจสฺส โหติ อิทฺธฺเจว ผีตฺจ วิตฺถาริกํ พาหุชฺํ ปุถุภูตํ ยาว ¶ เทวมนุสฺเสหิ สุปฺปกาสิตํ, โน จ โข ลาภคฺคยสคฺคปฺปตฺตํ. เอวํ ตํ พฺรหฺมจริยํ อปริปูรํ โหติ เตนงฺเคน.
‘‘ยโต จ โข, จุนฺท, เอเตหิ เจว องฺเคหิ สมนฺนาคตํ พฺรหฺมจริยํ โหติ, สตฺถา จ โหติ เถโร รตฺตฺู จิรปพฺพชิโต อทฺธคโต วโยอนุปฺปตฺโต, เถรา จสฺส ภิกฺขู สาวกา โหนฺติ วิยตฺตา วินีตา วิสารทา ปตฺตโยคกฺเขมา. อลํ สมกฺขาตุํ สทฺธมฺมสฺส, อลํ อุปฺปนฺนํ ปรปฺปวาทํ สหธมฺเมหิ สุนิคฺคหิตํ นิคฺคเหตฺวา สปฺปาฏิหาริยํ ธมฺมํ เทเสตุํ. มชฺฌิมา จสฺส ภิกฺขู สาวกา โหนฺติ…เป… นวา จสฺส ภิกฺขู สาวกา โหนฺติ…เป… เถรา จสฺส ภิกฺขุนิโย สาวิกา ¶ โหนฺติ…เป… มชฺฌิมา จสฺส ภิกฺขุนิโย สาวิกา โหนฺติ…เป… นวา จสฺส ภิกฺขุนิโย สาวิกา โหนฺติ…เป… อุปาสกา จสฺส สาวกา โหนฺติ…เป… คิหี โอทาตวสนา พฺรหฺมจาริโน ¶ . อุปาสกา จสฺส สาวกา โหนฺติ คิหี โอทาตวสนา กามโภคิโน…เป… อุปาสิกา จสฺส สาวิกา โหนฺติ คิหินิโย โอทาตวสนา พฺรหฺมจารินิโย…เป… อุปาสิกา จสฺส สาวิกา โหนฺติ คิหินิโย โอทาตวสนา กามโภคินิโย…เป… พฺรหฺมจริยฺจสฺส โหติ อิทฺธฺเจว ผีตฺจ วิตฺถาริกํ ¶ พาหุชฺํ ปุถุภูตํ ยาว เทวมนุสฺเสหิ สุปฺปกาสิตํ, ลาภคฺคปฺปตฺตฺจ ยสคฺคปฺปตฺตฺจ. เอวํ ตํ พฺรหฺมจริยํ ปริปูรํ โหติ เตนงฺเคน.
๑๗๕. ‘‘อหํ โข ปน, จุนฺท, เอตรหิ สตฺถา โลเก อุปฺปนฺโน อรหํ สมฺมาสมฺพุทฺโธ. ธมฺโม จ สฺวากฺขาโต สุปฺปเวทิโต นิยฺยานิโก อุปสมสํวตฺตนิโก สมฺมาสมฺพุทฺธปฺปเวทิโต. วิฺาปิตตฺถา จ เม สาวกา สทฺธมฺเม, เกวลฺจ เตสํ ปริปูรํ พฺรหฺมจริยํ อาวิกตํ อุตฺตานีกตํ สพฺพสงฺคาหปทกตํ สปฺปาฏิหีรกตํ ยาว เทวมนุสฺเสหิ สุปฺปกาสิตํ. อหํ โข ปน, จุนฺท, เอตรหิ สตฺถา เถโร รตฺตฺู จิรปพฺพชิโต อทฺธคโต วโยอนุปฺปตฺโต.
‘‘สนฺติ โข ปน เม, จุนฺท, เอตรหิ เถรา ภิกฺขู สาวกา โหนฺติ วิยตฺตา วินีตา วิสารทา ปตฺตโยคกฺเขมา. อลํ สมกฺขาตุํ สทฺธมฺมสฺส, อลํ อุปฺปนฺนํ ปรปฺปวาทํ สหธมฺเมหิ สุนิคฺคหิตํ นิคฺคเหตฺวา สปฺปาฏิหาริยํ ธมฺมํ เทเสตุํ. สนฺติ โข ปน เม, จุนฺท ¶ , เอตรหิ มชฺฌิมา ภิกฺขู สาวกา…เป… สนฺติ โข ปน เม, จุนฺท, เอตรหิ นวา ภิกฺขู สาวกา…เป… สนฺติ โข ปน เม, จุนฺท, เอตรหิ เถรา ภิกฺขุนิโย สาวิกา…เป… สนฺติ โข ¶ ปน เม, จุนฺท, เอตรหิ มชฺฌิมา ภิกฺขุนิโย สาวิกา…เป… สนฺติ โข ปน เม, จุนฺท, เอตรหิ นวา ภิกฺขุนิโย สาวิกา…เป… สนฺติ โข ปน เม, จุนฺท, เอตรหิ อุปาสกา สาวกา คิหี โอทาตวสนา พฺรหฺมจาริโน…เป… สนฺติ โข ปน เม, จุนฺท, เอตรหิ อุปาสกา สาวกา คิหี โอทาตวสนา กามโภคิโน…เป… สนฺติ โข ปน เม, จุนฺท, เอตรหิ อุปาสิกา สาวิกา คิหินิโย โอทาตวสนา พฺรหฺมจารินิโย…เป… สนฺติ โข ปน ¶ เม, จุนฺท, เอตรหิ อุปาสิกา สาวิกา คิหินิโย โอทาตวสนา กามโภคินิโย…เป… เอตรหิ โข ปน เม, จุนฺท, พฺรหฺมจริยํ อิทฺธฺเจว ผีตฺจ วิตฺถาริกํ พาหุชฺํ ปุถุภูตํ ยาว เทวมนุสฺเสหิ สุปฺปกาสิตํ.
๑๗๖. ‘‘ยาวตา โข, จุนฺท, เอตรหิ สตฺถาโร โลเก อุปฺปนฺนา, นาหํ, จุนฺท, อฺํ เอกสตฺถารมฺปิ สมนุปสฺสามิ เอวํลาภคฺคยสคฺคปฺปตฺตํ ยถริวาหํ. ยาวตา โข ปน, จุนฺท, เอตรหิ สงฺโฆ วา คโณ วา โลเก อุปฺปนฺโน; นาหํ, จุนฺท, อฺํ เอกํ สํฆมฺปิ สมนุปสฺสามิ เอวํลาภคฺคยสคฺคปฺปตฺตํ ยถริวายํ, จุนฺท, ภิกฺขุสงฺโฆ. ยํ โข ตํ, จุนฺท, สมฺมา วทมาโน วเทยฺย – ‘สพฺพาการสมฺปนฺนํ สพฺพาการปริปูรํ อนูนมนธิกํ สฺวากฺขาตํ เกวลํ ปริปูรํ พฺรหฺมจริยํ สุปฺปกาสิต’นฺติ. อิทเมว ตํ สมฺมา วทมาโน วเทยฺย – ‘สพฺพาการสมฺปนฺนํ…เป… สุปฺปกาสิต’นฺติ.
‘‘อุทโก ¶ [อุทฺทโก (สี. สฺยา. ปี.)] สุทํ, จุนฺท, รามปุตฺโต เอวํ วาจํ ภาสติ – ‘ปสฺสํ น ปสฺสตี’ติ. กิฺจ ¶ ปสฺสํ น ปสฺสตีติ? ขุรสฺส สาธุนิสิตสฺส ตลมสฺส ปสฺสติ, ธารฺจ ขฺวสฺส น ปสฺสติ. อิทํ วุจฺจติ – ‘ปสฺสํ น ปสฺสตี’ติ. ยํ โข ปเนตํ, จุนฺท, อุทเกน รามปุตฺเตน ภาสิตํ หีนํ คมฺมํ โปถุชฺชนิกํ อนริยํ อนตฺถสํหิตํ ขุรเมว สนฺธาย. ยฺจ ตํ [ยฺเจตํ (สฺยา. ก.)], จุนฺท, สมฺมา วทมาโน วเทยฺย – ‘ปสฺสํ ¶ น ปสฺสตี’ติ, อิทเมว ตํ [อิทเมเวตํ (ก.)] สมฺมา วทมาโน วเทยฺย – ‘ปสฺสํ น ปสฺสตี’ติ. กิฺจ ปสฺสํ น ปสฺสตีติ? เอวํ สพฺพาการสมฺปนฺนํ สพฺพาการปริปูรํ อนูนมนธิกํ สฺวากฺขาตํ เกวลํ ปริปูรํ พฺรหฺมจริยํ สุปฺปกาสิตนฺติ, อิติ เหตํ ปสฺสติ [สุปฺปกาสิตํ, อิติ เหตํ น ปสฺสตีติ (สฺยา. ก.)]. อิทเมตฺถ อปกฑฺเฒยฺย, เอวํ ตํ ปริสุทฺธตรํ อสฺสาติ, อิติ เหตํ น ปสฺสติ [น ปสฺสตีติ (สฺยา. ก.)]. อิทเมตฺถ อุปกฑฺเฒยฺย, เอวํ ตํ ปริปูรํ [ปริสุทฺธตรํ (สฺยา. ก.), ปริปูรตรํ (?)] อสฺสาติ, อิติ ¶ เหตํ น ปสฺสติ. อิทํ วุจฺจติ จุนฺท – ‘ปสฺสํ น ปสฺสตี’ติ. ยํ โข ตํ, จุนฺท, สมฺมา วทมาโน วเทยฺย – ‘สพฺพาการสมฺปนฺนํ…เป… พฺรหฺมจริยํ สุปฺปกาสิต’นฺติ. อิทเมว ตํ สมฺมา วทมาโน วเทยฺย – ‘สพฺพาการสมฺปนฺนํ สพฺพาการปริปูรํ อนูนมนธิกํ สฺวากฺขาตํ เกวลํ ปริปูรํ พฺรหฺมจริยํ สุปฺปกาสิต’นฺติ.
สงฺคายิตพฺพธมฺโม
๑๗๗. ตสฺมาติห, จุนฺท, เย โว มยา ธมฺมา อภิฺา เทสิตา, ตตฺถ สพฺเพเหว สงฺคมฺม สมาคมฺม อตฺเถน อตฺถํ พฺยฺชเนน พฺยฺชนํ สงฺคายิตพฺพํ น วิวทิตพฺพํ, ยถยิทํ พฺรหฺมจริยํ อทฺธนิยํ อสฺส จิรฏฺิติกํ, ตทสฺส พหุชนหิตาย พหุชนสุขาย โลกานุกมฺปาย อตฺถาย หิตาย สุขาย เทวมนุสฺสานํ. กตเม จ เต, จุนฺท ¶ , ธมฺมา มยา อภิฺา เทสิตา, ยตฺถ สพฺเพเหว สงฺคมฺม สมาคมฺม อตฺเถน อตฺถํ พฺยฺชเนน พฺยฺชนํ สงฺคายิตพฺพํ น วิวทิตพฺพํ, ยถยิทํ พฺรหฺมจริยํ อทฺธนิยํ อสฺส จิรฏฺิติกํ, ตทสฺส พหุชนหิตาย พหุชนสุขาย โลกานุกมฺปาย อตฺถาย หิตาย สุขาย เทวมนุสฺสานํ? เสยฺยถิทํ – จตฺตาโร สติปฏฺานา, จตฺตาโร สมฺมปฺปธานา, จตฺตาโร อิทฺธิปาทา, ปฺจินฺทฺริยานิ, ปฺจ พลานิ, สตฺต โพชฺฌงฺคา ¶ , อริโย อฏฺงฺคิโก มคฺโค. อิเม โข เต, จุนฺท, ธมฺมา มยา อภิฺา เทสิตา. ยตฺถ สพฺเพเหว สงฺคมฺม สมาคมฺม อตฺเถน อตฺถํ พฺยฺชเนน พฺยฺชนํ สงฺคายิตพฺพํ น วิวทิตพฺพํ, ยถยิทํ พฺรหฺมจริยํ อทฺธนิยํ อสฺส จิรฏฺิติกํ, ตทสฺส พหุชนหิตาย พหุชนสุขาย โลกานุกมฺปาย อตฺถาย หิตาย สุขาย เทวมนุสฺสานํ.
สฺาเปตพฺพวิธิ
๑๗๘. ‘‘เตสฺจ ¶ โว, จุนฺท, สมคฺคานํ สมฺโมทมานานํ อวิวทมานานํ สิกฺขตํ [สิกฺขิตพฺพํ (พหูสุ)] อฺตโร สพฺรหฺมจารี สงฺเฆ ธมฺมํ ภาเสยฺย. ตตฺร เจ ตุมฺหากํ เอวมสฺส – ‘อยํ โข อายสฺมา อตฺถฺเจว มิจฺฉา คณฺหาติ, พฺยฺชนานิ จ มิจฺฉา โรเปตี’ติ. ตสฺส เนว อภินนฺทิตพฺพํ น ปฏิกฺโกสิตพฺพํ, อนภินนฺทิตฺวา อปฺปฏิกฺโกสิตฺวา โส เอวมสฺส วจนีโย – ‘อิมสฺส นุ โข, อาวุโส, อตฺถสฺส อิมานิ วา พฺยฺชนานิ เอตานิ วา พฺยฺชนานิ กตมานิ โอปายิกตรานิ, อิเมสฺจ [อิเมสํ วา (สฺยา. ปี. ก.), อิเมสํ (สี.)] พฺยฺชนานํ อยํ วา อตฺโถ เอโส วา อตฺโถ ¶ กตโม โอปายิกตโร’ติ ¶ ? โส เจ เอวํ วเทยฺย – ‘อิมสฺส โข, อาวุโส, อตฺถสฺส อิมาเนว พฺยฺชนานิ โอปายิกตรานิ, ยา เจว [ยฺเจว (สี. ก.), ฏีกา โอโลเกตพฺพา] เอตานิ; อิเมสฺจ [อิเมทํ (สพฺพตฺถ)] พฺยฺชนานํ อยเมว อตฺโถ โอปายิกตโร, ยา เจว [ยฺเจว (สี. ก.), ฏีกา โอโลเกตพฺพา] เอโส’ติ. โส เนว อุสฺสาเทตพฺโพ น อปสาเทตพฺโพ, อนุสฺสาเทตฺวา อนปสาเทตฺวา สฺเวว สาธุกํ สฺาเปตพฺโพ ตสฺส จ อตฺถสฺส เตสฺจ พฺยฺชนานํ นิสนฺติยา.
๑๗๙. ‘‘อปโรปิ เจ, จุนฺท, สพฺรหฺมจารี สงฺเฆ ธมฺมํ ภาเสยฺย. ตตฺร เจ ตุมฺหากํ เอวมสฺส – ‘อยํ โข อายสฺมา อตฺถฺหิ โข มิจฺฉา คณฺหาติ พฺยฺชนานิ สมฺมา ¶ โรเปตี’ติ. ตสฺส เนว อภินนฺทิตพฺพํ น ปฏิกฺโกสิตพฺพํ, อนภินนฺทิตฺวา อปฺปฏิกฺโกสิตฺวา โส เอวมสฺส วจนีโย – ‘อิเมสํ นุ โข, อาวุโส, พฺยฺชนานํ อยํ วา อตฺโถ เอโส วา อตฺโถ กตโม โอปายิกตโร’ติ? โส เจ เอวํ วเทยฺย – ‘อิเมสํ โข, อาวุโส, พฺยฺชนานํ อยเมว อตฺโถ โอปายิกตโร, ยา เจว เอโส’ติ. โส เนว อุสฺสาเทตพฺโพ น อปสาเทตพฺโพ, อนุสฺสาเทตฺวา อนปสาเทตฺวา สฺเวว สาธุกํ สฺาเปตพฺโพ ตสฺเสว อตฺถสฺส นิสนฺติยา.
๑๘๐. ‘‘อปโรปิ เจ, จุนฺท, สพฺรหฺมจารี สงฺเฆ ธมฺมํ ภาเสยฺย. ตตฺร เจ ตุมฺหากํ เอวมสฺส – ‘อยํ โข อายสฺมา อตฺถฺหิ โข สมฺมา คณฺหาติ พฺยฺชนานิ มิจฺฉา โรเปตี’ติ. ตสฺส เนว อภินนฺทิตพฺพํ น ปฏิกฺโกสิตพฺพํ; อนภินนฺทิตฺวา อปฺปฏิกฺโกสิตฺวา โส ¶ เอวมสฺส วจนีโย – ‘อิมสฺส นุ โข, อาวุโส, อตฺถสฺส อิมานิ วา พฺยฺชนานิ เอตานิ วา พฺยฺชนานิ กตมานิ โอปายิกตรานี’ติ? โส เจ เอวํ วเทยฺย – ‘อิมสฺส โข, อาวุโส, อตฺถสฺส อิมาเนว พฺยฺชนานิ โอปยิกตรานิ, ยานิ เจว เอตานี’ติ ¶ . โส เนว อุสฺสาเทตพฺโพ น อปสาเทตพฺโพ; อนุสฺสาเทตฺวา อนปสาเทตฺวา สฺเวว สาธุกํ สฺาเปตพฺโพ เตสฺเว พฺยฺชนานํ นิสนฺติยา.
๑๘๑. ‘‘อปโรปิ เจ, จุนฺท, สพฺรหฺมจารี สงฺเฆ ธมฺมํ ภาเสยฺย. ตตฺร เจ ตุมฺหากํ เอวมสฺส – ‘อยํ โข อายสฺมา อตฺถฺเจว สมฺมา คณฺหาติ พฺยฺชนานิ ¶ จ สมฺมา โรเปตี’ติ. ตสฺส ‘สาธู’ติ ภาสิตํ อภินนฺทิตพฺพํ อนุโมทิตพฺพํ; ตสฺส ‘สาธู’ติ ภาสิตํ อภินนฺทิตฺวา อนุโมทิตฺวา โส เอวมสฺส วจนีโย – ‘ลาภา โน อาวุโส, สุลทฺธํ โน อาวุโส, เย มยํ อายสฺมนฺตํ ตาทิสํ สพฺรหฺมจารึ ปสฺสาม เอวํ อตฺถุเปตํ พฺยฺชนุเปต’นฺติ.
ปจฺจยานฺุาตการณํ
๑๘๒. ‘‘น โว อหํ, จุนฺท, ทิฏฺธมฺมิกานํเยว อาสวานํ ¶ สํวราย ธมฺมํ เทเสมิ. น ปนาหํ, จุนฺท, สมฺปรายิกานํเยว อาสวานํ ปฏิฆาตาย ธมฺมํ เทเสมิ. ทิฏฺธมฺมิกานํ เจวาหํ, จุนฺท, อาสวานํ สํวราย ธมฺมํ เทเสมิ; สมฺปรายิกานฺจ อาสวานํ ปฏิฆาตาย. ตสฺมาติห, จุนฺท, ยํ โว มยา จีวรํ อนฺุาตํ, อลํ โว ตํ – ยาวเทว สีตสฺส ปฏิฆาตาย, อุณฺหสฺส ปฏิฆาตาย, ฑํสมกสวาตาตปสรีสป [สิรึสป (สฺยา.)] สมฺผสฺสานํ ปฏิฆาตาย, ยาวเทว หิริโกปีนปฏิจฺฉาทนตฺถํ. โย ¶ โว มยา ปิณฺฑปาโต อนฺุาโต, อลํ โว โส ยาวเทว อิมสฺส กายสฺส ิติยา ยาปนาย วิหึสูปรติยา พฺรหฺมจริยานุคฺคหาย, อิติ ปุราณฺจ เวทนํ ปฏิหงฺขามิ, นวฺจ เวทนํ น อุปฺปาเทสฺสามิ, ยาตฺรา จ เม ภวิสฺสติ อนวชฺชตา จ ผาสุวิหาโร จ [จาติ (พหูสุ)]. ยํ โว มยา เสนาสนํ อนฺุาตํ, อลํ โว ตํ ยาวเทว สีตสฺส ปฏิฆาตาย, อุณฺหสฺส ปฏิฆาตาย, ฑํสมกสวาตาตปสรีสปสมฺผสฺสานํ ปฏิฆาตาย, ยาวเทว อุตุปริสฺสยวิโนทน ปฏิสลฺลานารามตฺถํ. โย โว มยา คิลานปจฺจยเภสชฺช ปริกฺขาโร อนฺุาโต, อลํ โว โส ยาวเทว อุปฺปนฺนานํ เวยฺยาพาธิกานํ เวทนานํ ปฏิฆาตาย อพฺยาปชฺชปรมตาย [อพฺยาปชฺฌปรมตายาติ (สี. สฺยา. ปี.), อพฺยาพชฺฌปรมตาย (?)].
สุขลฺลิกานุโยโค
๑๘๓. ‘‘านํ โข ปเนตํ, จุนฺท, วิชฺชติ ยํ อฺติตฺถิยา ปริพฺพาชกา เอวํ วเทยฺยุํ – ‘สุขลฺลิกานุโยคมนุยุตฺตา สมณา สกฺยปุตฺติยา วิหรนฺตี’ติ. เอวํวาทิโน [วทมานา (สฺยา.)], จุนฺท, อฺติตฺถิยา ¶ ปริพฺพาชกา เอวมสฺสุ วจนียา – ‘กตโม โส ¶ , อาวุโส, สุขลฺลิกานุโยโค? สุขลฺลิกานุโยคา หิ พหู อเนกวิหิตา นานปฺปการกา’ติ.
‘‘จตฺตาโรเม, จุนฺท, สุขลฺลิกานุโยคา หีนา คมฺมา โปถุชฺชนิกา อนริยา อนตฺถสํหิตา น นิพฺพิทาย น วิราคาย น นิโรธาย น อุปสมาย น อภิฺาย น สมฺโพธาย น นิพฺพานาย สํวตฺตนฺติ. กตเม จตฺตาโร?
‘‘อิธ, จุนฺท, เอกจฺโจ พาโล ปาเณ วธิตฺวา วธิตฺวา อตฺตานํ สุเขติ ปีเณติ. อยํ ปโม สุขลฺลิกานุโยโค.
‘‘ปุน จปรํ, จุนฺท, อิเธกจฺโจ ¶ ¶ อทินฺนํ อาทิยิตฺวา อาทิยิตฺวา อตฺตานํ สุเขติ ปีเณติ. อยํ ทุติโย สุขลฺลิกานุโยโค.
‘‘ปุน จปรํ, จุนฺท, อิเธกจฺโจ มุสา ภณิตฺวา ภณิตฺวา อตฺตานํ สุเขติ ปีเณติ. อยํ ตติโย สุขลฺลิกานุโยโค.
‘‘ปุน จปรํ, จุนฺท, อิเธกจฺโจ ปฺจหิ กามคุเณหิ สมปฺปิโต สมงฺคีภูโต ปริจาเรติ. อยํ จตุตฺโถ สุขลฺลิกานุโยโค.
‘‘อิเม โข, จุนฺท, จตฺตาโร สุขลฺลิกานุโยคา หีนา คมฺมา โปถุชฺชนิกา อนริยา อนตฺถสํหิตา น นิพฺพิทาย น วิราคาย น นิโรธาย น อุปสมาย น อภิฺาย น สมฺโพธาย น นิพฺพานาย สํวตฺตนฺติ.
‘‘านํ โข ปเนตํ, จุนฺท, วิชฺชติ ยํ อฺติตฺถิยา ปริพฺพาชกา เอวํ วเทยฺยุํ – ‘‘อิเม จตฺตาโร สุขลฺลิกานุโยเค อนุยุตฺตา สมณา สกฺยปุตฺติยา วิหรนฺตี’ติ. เต โว [เต (สี. ปี.)] ‘มาเหวํ’ ติสฺสุ วจนียา. น เต โว สมฺมา วทมานา วเทยฺยุํ, อพฺภาจิกฺเขยฺยุํ อสตา อภูเตน.
๑๘๔. ‘‘จตฺตาโรเม, จุนฺท, สุขลฺลิกานุโยคา เอกนฺตนิพฺพิทาย วิราคาย นิโรธาย อุปสมาย อภิฺาย สมฺโพธาย นิพฺพานาย สํวตฺตนฺติ. กตเม จตฺตาโร?
‘‘อิธ ¶ , จุนฺท, ภิกฺขุ วิวิจฺเจว กาเมหิ วิวิจฺจ อกุสเลหิ ธมฺเมหิ สวิตกฺกํ สวิจารํ วิเวกชํ ปีติสุขํ ปมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ. อยํ ปโม สุขลฺลิกานุโยโค.
‘‘ปุน ¶ จปรํ, จุนฺท, ภิกฺขุ วิตกฺกวิจารานํ วูปสมา…เป… ทุติยํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ. อยํ ทุติโย สุขลฺลิกานุโยโค.
‘‘ปุน จปรํ, จุนฺท, ภิกฺขุ ปีติยา จ วิราคา…เป… ตติยํ ¶ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ. อยํ ตติโย สุขลฺลิกานุโยโค.
‘‘ปุน จปรํ, จุนฺท, ภิกฺขุ สุขสฺส จ ปหานา ¶ ทุกฺขสฺส จ ปหานา…เป… จตุตฺถํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ. อยํ จตุตฺโถ สุขลฺลิกานุโยโค.
‘‘อิเม โข, จุนฺท, จตฺตาโร สุขลฺลิกานุโยคา เอกนฺตนิพฺพิทาย วิราคาย นิโรธาย อุปสมาย อภิฺาย สมฺโพธาย นิพฺพานาย สํวตฺตนฺติ.
‘‘านํ โข ปเนตํ, จุนฺท, วิชฺชติ ยํ อฺติตฺถิยา ปริพฺพาชกา เอวํ วเทยฺยุํ – ‘‘อิเม จตฺตาโร สุขลฺลิกานุโยเค อนุยุตฺตา สมณา สกฺยปุตฺติยา วิหรนฺตี’ติ. เต โว ‘เอวํ’ ติสฺสุ วจนียา. สมฺมา เต โว วทมานา วเทยฺยุํ, น เต โว อพฺภาจิกฺเขยฺยุํ อสตา อภูเตน.
สุขลฺลิกานุโยคานิสํโส
๑๘๕. ‘‘านํ โข ปเนตํ, จุนฺท, วิชฺชติ, ยํ อฺติตฺถิยา ปริพฺพาชกา เอวํ วเทยฺยุํ – ‘อิเม ปนาวุโส, จตฺตาโร สุขลฺลิกานุโยเค อนุยุตฺตานํ วิหรตํ กติ ผลานิ กตานิสํสา ปาฏิกงฺขา’ติ? เอวํวาทิโน, จุนฺท, อฺติตฺถิยา ปริพฺพาชกา เอวมสฺสุ วจนียา – ‘อิเม โข, อาวุโส, จตฺตาโร สุขลฺลิกานุโยเค อนุยุตฺตานํ วิหรตํ จตฺตาริ ผลานิ จตฺตาโร ¶ อานิสํสา ปาฏิกงฺขา. กตเม จตฺตาโร? อิธาวุโส, ภิกฺขุ ติณฺณํ สํโยชนานํ ปริกฺขยา โสตาปนฺโน โหติ อวินิปาตธมฺโม นิยโต สมฺโพธิปรายโณ. อิทํ ปมํ ผลํ, ปโม อานิสํโส. ปุน จปรํ, อาวุโส, ภิกฺขุ ติณฺณํ สํโยชนานํ ปริกฺขยา ราคโทสโมหานํ ตนุตฺตา สกทาคามี โหติ, สกิเทว อิมํ โลกํ อาคนฺตฺวา ทุกฺขสฺสนฺตํ ¶ กโรติ. อิทํ ทุติยํ ผลํ, ทุติโย อานิสํโส. ปุน จปรํ, อาวุโส, ภิกฺขุ ปฺจนฺนํ โอรมฺภาคิยานํ สํโยชนานํ ปริกฺขยา โอปปาติโก โหติ, ตตฺถ ปรินิพฺพายี อนาวตฺติธมฺโม ตสฺมา โลกา. อิทํ ตติยํ ผลํ, ตติโย อานิสํโส. ปุน จปรํ, อาวุโส, ภิกฺขุ อาสวานํ ขยา อนาสวํ เจโตวิมุตฺตึ ปฺาวิมุตฺตึ ทิฏฺเว ธมฺเม สยํ อภิฺา สจฺฉิกตฺวา อุปสมฺปชฺช วิหรติ. อิทํ จตุตฺถํ ผลํ จตุตฺโถ อานิสํโส. อิเม ¶ โข, อาวุโส, จตฺตาโร สุขลฺลิกานุโยเค อนุยุตฺตานํ วิหรตํ อิมานิ จตฺตาริ ผลานิ, จตฺตาโร อานิสํสา ปาฏิกงฺขา’’ติ.
ขีณาสวอภพฺพานํ
๑๘๖. ‘‘านํ โข ปเนตํ, จุนฺท, วิชฺชติ ยํ อฺติตฺถิยา ¶ ปริพฺพาชกา เอวํ วเทยฺยุํ – ‘อฏฺิตธมฺมา สมณา สกฺยปุตฺติยา วิหรนฺตี’ติ. เอวํวาทิโน, จุนฺท, อฺติตฺถิยา ปริพฺพาชกา เอวมสฺสุ วจนียา – ‘อตฺถิ โข, อาวุโส, เตน ภควตา ชานตา ปสฺสตา อรหตา สมฺมาสมฺพุทฺเธน สาวกานํ ธมฺมา เทสิตา ปฺตฺตา ยาวชีวํ อนติกฺกมนียา. เสยฺยถาปิ, อาวุโส, อินฺทขีโล วา อโยขีโล วา คมฺภีรเนโม สุนิขาโต อจโล อสมฺปเวธี. เอวเมว โข, อาวุโส, เตน ภควตา ชานตา ปสฺสตา อรหตา สมฺมาสมฺพุทฺเธน สาวกานํ ธมฺมา เทสิตา ปฺตฺตา ยาวชีวํ อนติกฺกมนียา. โย โส, อาวุโส, ภิกฺขุ อรหํ ขีณาสโว วุสิตวา กตกรณีโย โอหิตภาโร อนุปฺปตฺตสทตฺโถ ปริกฺขีณภวสํโยชโน สมฺมทฺา วิมุตฺโต, อภพฺโพ โส นว านานิ อชฺฌาจริตุํ. อภพฺโพ, อาวุโส, ขีณาสโว ภิกฺขุ สฺจิจฺจ ¶ ปาณํ ชีวิตา โวโรเปตุํ; อภพฺโพ ขีณาสโว ภิกฺขุ อทินฺนํ เถยฺยสงฺขาตํ อาทิยิตุํ; อภพฺโพ ขีณาสโว ภิกฺขุ เมถุนํ ธมฺมํ ปฏิเสวิตุํ; อภพฺโพ ขีณาสโว ภิกฺขุ สมฺปชานมุสา ภาสิตุํ; อภพฺโพ ขีณาสโว ภิกฺขุ สนฺนิธิการกํ กาเม ปริภฺุชิตุํ เสยฺยถาปิ ปุพฺเพ อาคาริกภูโต; อภพฺโพ ขีณาสโว ภิกฺขุ ฉนฺทาคตึ คนฺตุํ; อภพฺโพ ขีณาสโว ภิกฺขุ โทสาคตึ คนฺตุํ; อภพฺโพ ขีณาสโว ภิกฺขุ โมหาคตึ คนฺตุํ; อภพฺโพ ขีณาสโว ภิกฺขุ ภยาคตึ คนฺตุํ. โย โส, อาวุโส, ภิกฺขุ อรหํ ขีณาสโว วุสิตวา กตกรณีโย โอหิตภาโร อนุปฺปตฺตสทตฺโถ ปริกฺขีณภวสํโยชโน สมฺมทฺา วิมุตฺโต, อภพฺโพ โส อิมานิ นว านานิ อชฺฌาจริตุ’’นฺติ.
ปฺหาพฺยากรณํ
๑๘๗. ‘‘านํ ¶ ¶ โข ปเนตํ, จุนฺท, วิชฺชติ, ยํ อฺติตฺถิยา ปริพฺพาชกา เอวํ วเทยฺยุํ – ‘อตีตํ โข อทฺธานํ อารพฺภ สมโณ โคตโม อตีรกํ าณทสฺสนํ ปฺเปติ, โน จ โข อนาคตํ อทฺธานํ อารพฺภ อตีรกํ าณทสฺสนํ ปฺเปติ, ตยิทํ กึสุ ตยิทํ กถํสู’ติ? เต จ อฺติตฺถิยา ¶ ปริพฺพาชกา อฺวิหิตเกน าณทสฺสเนน อฺวิหิตกํ าณทสฺสนํ ปฺเปตพฺพํ มฺนฺติ ยถริว พาลา อพฺยตฺตา. อตีตํ โข, จุนฺท, อทฺธานํ อารพฺภ ตถาคตสฺส สตานุสาริ าณํ โหติ; โส ยาวตกํ อากงฺขติ ตาวตกํ อนุสฺสรติ. อนาคตฺจ โข อทฺธานํ อารพฺภ ตถาคตสฺส โพธิชํ าณํ อุปฺปชฺชติ – ‘อยมนฺติมา ¶ ชาติ, นตฺถิทานิ ปุนพฺภโว’ติ. ‘อตีตํ เจปิ, จุนฺท, โหติ อภูตํ อตจฺฉํ อนตฺถสํหิตํ, น ตํ ตถาคโต พฺยากโรติ. อตีตํ เจปิ, จุนฺท, โหติ ภูตํ ตจฺฉํ อนตฺถสํหิตํ, ตมฺปิ ตถาคโต น พฺยากโรติ. อตีตํ เจปิ จุนฺท, โหติ ภูตํ ตจฺฉํ อตฺถสํหิตํ, ตตฺร กาลฺู ตถาคโต โหติ ตสฺส ปฺหสฺส เวยฺยากรณาย. อนาคตํ เจปิ, จุนฺท, โหติ อภูตํ อตจฺฉํ อนตฺถสํหิตํ, น ตํ ตถาคโต พฺยากโรติ…เป… ตสฺส ปฺหสฺส เวยฺยากรณาย. ปจฺจุปฺปนฺนํ เจปิ, จุนฺท, โหติ อภูตํ อตจฺฉํ อนตฺถสํหิตํ, น ตํ ตถาคโต พฺยากโรติ. ปจฺจุปฺปนฺนํ เจปิ, จุนฺท, โหติ ภูตํ ตจฺฉํ ¶ อนตฺถสํหิตํ, ตมฺปิ ตถาคโต น พฺยากโรติ. ปจฺจุปฺปนฺนํ เจปิ, จุนฺท, โหติ ภูตํ ตจฺฉํ อตฺถสํหิตํ, ตตฺร กาลฺู ตถาคโต โหติ ตสฺส ปฺหสฺส เวยฺยากรณาย.
๑๘๘. ‘‘อิติ โข, จุนฺท, อตีตานาคตปจฺจุปฺปนฺเนสุ ธมฺเมสุ ตถาคโต กาลวาที [กาลวาที สจฺจวาที (สฺยา.)] ภูตวาที อตฺถวาที ธมฺมวาที วินยวาที, ตสฺมา ‘ตถาคโต’ติ วุจฺจติ. ยฺจ โข, จุนฺท, สเทวกสฺส โลกสฺส สมารกสฺส สพฺรหฺมกสฺส สสฺสมณพฺราหฺมณิยา ปชาย สเทวมนุสฺสาย ทิฏฺํ สุตํ มุตํ วิฺาตํ ปตฺตํ ปริเยสิตํ อนุวิจริตํ มนสา, สพฺพํ ตถาคเตน อภิสมฺพุทฺธํ, ตสฺมา ‘ตถาคโต’ติ วุจฺจติ. ยฺจ, จุนฺท, รตฺตึ ตถาคโต อนุตฺตรํ สมฺมาสมฺโพธึ อภิสมฺพุชฺฌติ, ยฺจ รตฺตึ อนุปาทิเสสาย นิพฺพานธาตุยา ปรินิพฺพายติ, ยํ เอตสฺมึ อนฺตเร ภาสติ ¶ ลปติ นิทฺทิสติ. สพฺพํ ตํ ตเถว โหติ โน อฺถา, ตสฺมา ‘ตถาคโต’ติ วุจฺจติ. ยถาวาที, จุนฺท, ตถาคโต ตถาการี, ยถาการี ตถาวาที. อิติ ยถาวาที ตถาการี, ยถาการี ตถาวาที, ตสฺมา ‘ตถาคโต’ติ วุจฺจติ. สเทวเก โลเก, จุนฺท, สมารเก สพฺรหฺมเก สสฺสมณพฺราหฺมณิยา ปชาย สเทวมนุสฺสาย ตถาคโต อภิภู อนภิภูโต อฺทตฺถุทโส วสวตฺตี, ตสฺมา ‘ตถาคโต’ติ วุจฺจติ.
อพฺยากตฏฺานํ
๑๘๙. ‘‘านํ ¶ ¶ โข ปเนตํ, จุนฺท, วิชฺชติ ยํ อฺติตฺถิยา ปริพฺพาชกา เอวํ วเทยฺยุํ – ‘กึ นุ โข, อาวุโส, โหติ ตถาคโต ปรํ มรณา, อิทเมว สจฺจํ โมฆมฺ’นฺติ? เอวํวาทิโน, จุนฺท, อฺติตฺถิยา ปริพฺพาชกา เอวมสฺสุ วจนียา – ‘อพฺยากตํ โข, อาวุโส, ภควตา ¶ – ‘‘โหติ ตถาคโต ปรํ มรณา, อิทเมว สจฺจํ โมฆมฺ’’’นฺติ.
‘‘านํ โข ปเนตํ, จุนฺท, วิชฺชติ, ยํ อฺติตฺถิยา ปริพฺพาชกา เอวํ วเทยฺยุํ – ‘กึ ปนาวุโส, น โหติ ตถาคโต ปรํ มรณา, อิทเมว สจฺจํ โมฆมฺ’นฺติ? เอวํวาทิโน, จุนฺท, อฺติตฺถิยา ปริพฺพาชกา เอวมสฺสุ วจนียา – ‘เอตมฺปิ โข, อาวุโส, ภควตา อพฺยากตํ – ‘‘น โหติ ตถาคโต ปรํ มรณา, อิทเมว สจฺจํ โมฆมฺ’’’นฺติ.
‘‘านํ โข ปเนตํ, จุนฺท, วิชฺชติ, ยํ อฺติตฺถิยา ปริพฺพาชกา เอวํ วเทยฺยุํ – ‘กึ ปนาวุโส, โหติ จ น จ โหติ ตถาคโต ปรํ มรณา, อิทเมว สจฺจํ โมฆมฺ’นฺติ? เอวํวาทิโน, จุนฺท, อฺติตฺถิยา ปริพฺพาชกา เอวมสฺสุ วจนียา – ‘อพฺยากตํ ¶ โข เอตํ, อาวุโส, ภควตา – ‘‘โหติ จ น จ โหติ ตถาคโต ปรํ มรณา, อิทเมว สจฺจํ โมฆมฺ’’’นฺติ.
‘‘านํ โข ปเนตํ, จุนฺท, วิชฺชติ, ยํ อฺติตฺถิยา ปริพฺพาชกา เอวํ วเทยฺยุํ – ‘กึ ปนาวุโส, เนว โหติ น น โหติ ตถาคโต ปรํ มรณา, อิทเมว สจฺจํ โมฆมฺ’นฺติ? เอวํวาทิโน, จุนฺท, อฺติตฺถิยา ปริพฺพาชกา เอวมสฺสุ วจนียา – ‘เอตมฺปิ โข, อาวุโส, ภควตา อพฺยากตํ – ‘‘เนว โหติ น น โหติ ตถาคโต ปรํ มรณา, อิทเมว สจฺจํ โมฆมฺ’’’นฺติ.
‘‘านํ โข ปเนตํ, จุนฺท, วิชฺชติ, ยํ อฺติตฺถิยา ปริพฺพาชกา เอวํ วเทยฺยุํ – ‘กสฺมา ปเนตํ, อาวุโส, สมเณน โคตเมน อพฺยากต’นฺติ? เอวํวาทิโน, จุนฺท, อฺติตฺถิยา ปริพฺพาชกา เอวมสฺสุ วจนียา – ‘น เหตํ, อาวุโส, อตฺถสํหิตํ น ธมฺมสํหิตํ ¶ น อาทิพฺรหฺมจริยกํ น นิพฺพิทาย น วิราคาย น นิโรธาย น อุปสมาย น อภิฺาย น สมฺโพธาย น นิพฺพานาย สํวตฺตติ, ตสฺมา ตํ ภควตา อพฺยากต’นฺติ.
พฺยากตฏฺานํ
๑๙๐. ‘‘านํ ¶ โข ปเนตํ, จุนฺท, วิชฺชติ, ยํ อฺติตฺถิยา ปริพฺพาชกา เอวํ วเทยฺยุํ – ‘กึ ปนาวุโส, สมเณน โคตเมน พฺยากต’นฺติ? เอวํวาทิโน, จุนฺท, อฺติตฺถิยา ปริพฺพาชกา เอวมสฺสุ วจนียา – ‘อิทํ ทุกฺขนฺติ โข, อาวุโส, ภควตา พฺยากตํ, อยํ ทุกฺขสมุทโยติ โข, อาวุโส, ภควตา พฺยากตํ, อยํ ทุกฺขนิโรโธติ โข, อาวุโส, ภควตา พฺยากตํ, อยํ ทุกฺขนิโรธคามินี ปฏิปทาติ ¶ โข, อาวุโส, ภควตา พฺยากต’นฺติ.
‘‘านํ ¶ โข ปเนตํ, จุนฺท, วิชฺชติ, ยํ อฺติตฺถิยา ปริพฺพาชกา เอวํ วเทยฺยุํ – ‘กสฺมา ปเนตํ, อาวุโส, สมเณน โคตเมน พฺยากต’นฺติ? เอวํวาทิโน, จุนฺท, อฺติตฺถิยา ปริพฺพาชกา เอวมสฺสุ วจนียา – ‘เอตฺหิ, อาวุโส, อตฺถสํหิตํ, เอตํ ธมฺมสํหิตํ, เอตํ อาทิพฺรหฺมจริยกํ เอกนฺตนิพฺพิทาย วิราคาย นิโรธาย อุปสมาย อภิฺาย สมฺโพธาย นิพฺพานาย สํวตฺตติ. ตสฺมา ตํ ภควตา พฺยากต’นฺติ.
ปุพฺพนฺตสหคตทิฏฺินิสฺสยา
๑๙๑. ‘‘เยปิ เต, จุนฺท, ปุพฺพนฺตสหคตา ทิฏฺินิสฺสยา, เตปิ โว มยา พฺยากตา, ยถา เต พฺยากาตพฺพา. ยถา จ เต น พฺยากาตพฺพา, กึ โว อหํ เต ตถา [ตตฺถ (สฺยา. ก.)] พฺยากริสฺสามิ? เยปิ เต, จุนฺท, อปรนฺตสหคตา ทิฏฺินิสฺสยา, เตปิ โว มยา พฺยากตา, ยถา เต พฺยากาตพฺพา. ยถา จ เต น พฺยากาตพฺพา, กึ โว อหํ เต ตถา พฺยากริสฺสามิ? กตเม จ เต, จุนฺท, ปุพฺพนฺตสหคตา ทิฏฺินิสฺสยา, เย โว มยา พฺยากตา, ยถา เต พฺยากาตพฺพา. (ยถา จ เต น พฺยากาตพฺพา, กึ โว อหํ เต ตถา พฺยากริสฺสามิ) [(ยถา จ เต น พฺยากาตพฺพา) สพฺพตฺถ]? สนฺติ โข, จุนฺท, เอเก สมณพฺราหฺมณา เอวํวาทิโน เอวํทิฏฺิโน – ‘สสฺสโต อตฺตา จ โลโก จ, อิทเมว สจฺจํ โมฆมฺ’นฺติ. สนฺติ ปน, จุนฺท, เอเก สมณพฺราหฺมณา เอวํวาทิโน เอวํทิฏฺิโน – ‘อสสฺสโต อตฺตา จ โลโก จ…เป… สสฺสโต จ อสสฺสโต จ อตฺตา จ โลโก จ… เนว สสฺสโต นาสสฺสโต อตฺตา จ โลโก จ… สยํกโต ¶ อตฺตา จ โลโก จ… ปรํกโต อตฺตา ¶ จ โลโก จ… สยํกโต จ ¶ ปรํกโต จ อตฺตา จ โลโก จ… อสยํกาโร ¶ อปรํกาโร อธิจฺจสมุปฺปนฺโน อตฺตา จ โลโก จ, อิทเมว สจฺจํ โมฆมฺ’นฺติ. สสฺสตํ สุขทุกฺขํ… อสสฺสตํ สุขทุกฺขํ… สสฺสตฺจ อสสฺสตฺจ สุขทุกฺขํ… เนวสสฺสตํ นาสสฺสตํ สุขทุกฺขํ… สยํกตํ สุขทุกฺขํ… ปรํกตํ สุขทุกฺขํ… สยํกตฺจ ปรํกตฺจ สุขทุกฺขํ… อสยํการํ อปรํการํ อธิจฺจสมุปฺปนฺนํ สุขทุกฺขํ, อิทเมว สจฺจํ โมฆมฺ’นฺติ.
๑๙๒. ‘‘ตตฺร, จุนฺท, เย เต สมณพฺราหฺมณา เอวํวาทิโน เอวํทิฏฺิโน – ‘สสฺสโต อตฺตา จ โลโก จ, อิทเมว สจฺจํ โมฆมฺ’นฺติ. ตฺยาหํ อุปสงฺกมิตฺวา เอวํ วทามิ – ‘อตฺถิ นุ โข อิทํ, อาวุโส, วุจฺจติ – ‘‘สสฺสโต อตฺตา จ โลโก จา’’ติ? ยฺจ โข เต เอวมาหํสุ – ‘อิทเมว สจฺจํ โมฆมฺ’นฺติ. ตํ เตสํ นานุชานามิ. ตํ กิสฺส เหตุ? อฺถาสฺิโนปิ เหตฺถ, จุนฺท, สนฺเตเก สตฺตา. อิมายปิ โข อหํ, จุนฺท, ปฺตฺติยา เนว อตฺตนา สมสมํ สมนุปสฺสามิ กุโต ภิยฺโย. อถ โข อหเมว ตตฺถ ภิยฺโย ยทิทํ อธิปฺตฺติ.
๑๙๓. ‘‘ตตฺร, จุนฺท, เย เต สมณพฺราหฺมณา เอวํวาทิโน เอวํทิฏฺิโน – ‘อสสฺสโต อตฺตา จ โลโก จ…เป… สสฺสโต จ อสสฺสโต จ อตฺตา จ โลโก จ… เนวสสฺสโต นาสสฺสโต อตฺตา ¶ จ โลโก จ… สยํกโต อตฺตา จ โลโก จ… ปรํกโต อตฺตา จ โลโก จ… สยํกโต จ ปรํกโต จ อตฺตา จ โลโก จ… อสยํกาโร อปรํกาโร อธิจฺจสมุปฺปนฺโน อตฺตา จ โลโก จ… สสฺสตํ สุขทุกฺขํ… อสสฺสตํ ¶ สุขทุกฺขํ… สสฺสตฺจ อสสฺสตฺจ สุขทุกฺขํ… เนวสสฺสตํ นาสสฺสตํ สุขทุกฺขํ… สยํกตํ สุขทุกฺขํ… ปรํกตํ สุขทุกฺขํ… สยํกตฺจ ปรํกตฺจ สุขทุกฺขํ… อสยํการํ อปรํการํ อธิจฺจสมุปฺปนฺนํ สุขทุกฺขํ, อิทเมว สจฺจํ โมฆมฺ’นฺติ. ตฺยาหํ อุปสงฺกมิตฺวา เอวํ วทามิ – ‘อตฺถิ นุ โข อิทํ, อาวุโส, วุจฺจติ – ‘‘อสยํการํ อปรํการํ อธิจฺจสมุปฺปนฺนํ สุขทุกฺข’’’นฺติ? ยฺจ โข เต เอวมาหํสุ – ‘อิทเมว สจฺจํ โมฆมฺ’นฺติ. ตํ เตสํ นานุชานามิ. ตํ กิสฺส เหตุ? อฺถาสฺิโนปิ เหตฺถ, จุนฺท, สนฺเตเก สตฺตา. อิมายปิ โข อหํ, จุนฺท, ปฺตฺติยา เนว อตฺตนา สมสมํ สมนุปสฺสามิ กุโต ภิยฺโย. อถ โข อหเมว ตตฺถ ภิยฺโย ยทิทํ อธิปฺตฺติ. อิเม โข เต, จุนฺท, ปุพฺพนฺตสหคตา ทิฏฺินิสฺสยา, เย โว มยา พฺยากตา, ยถา เต พฺยากาตพฺพา ¶ . ยถา จ เต น พฺยากาตพฺพา, กึ โว อหํ เต ตถา พฺยากริสฺสามีติ [พฺยากริสฺสามีติ (สี. ก.)]?
อปรนฺตสหคตทิฏฺินิสฺสยา
๑๙๔. ‘‘กตเม ¶ จ เต, จุนฺท, อปรนฺตสหคตา ทิฏฺินิสฺสยา, เย โว มยา พฺยากตา, ยถา เต พฺยากาตพฺพา. (ยถา จ เต น พฺยากาตพฺพา, กึ โว อหํ เต ตถา พฺยากริสฺสามี) [( ) เอตฺถนฺตเร ปาโ สพฺพตฺถปิ ปริปุณฺโณ ทิสฺสติ]? สนฺติ, จุนฺท, เอเก ¶ สมณพฺราหฺมณา เอวํวาทิโน เอวํทิฏฺิโน – ‘รูปี อตฺตา โหติ อโรโค ปรํ มรณา, อิทเมว สจฺจํ โมฆมฺ’นฺติ. สนฺติ ปน, จุนฺท, เอเก สมณพฺราหฺมณา เอวํวาทิโน เอวํทิฏฺิโน – ‘อรูปี อตฺตา โหติ…เป… รูปี จ อรูปี จ อตฺตา โหติ… เนวรูปี นารูปี อตฺตา โหติ… สฺี ¶ อตฺตา โหติ… อสฺี อตฺตา โหติ… เนวสฺีนาสฺี อตฺตา โหติ… อตฺตา อุจฺฉิชฺชติ วินสฺสติ น โหติ ปรํ มรณา, อิทเมว สจฺจํ โมฆมฺ’นฺติ. ตตฺร, จุนฺท, เย เต สมณพฺราหฺมณา เอวํวาทิโน เอวํทิฏฺิโน – ‘รูปี อตฺตา โหติ อโรโค ปรํ มรณา, อิทเมว สจฺจํ โมฆมฺ’นฺติ. ตฺยาหํ อุปสงฺกมิตฺวา เอวํ วทามิ – ‘อตฺถิ นุ โข อิทํ, อาวุโส, วุจฺจติ – ‘‘รูปี อตฺตา โหติ อโรโค ปรํ มรณา’’’ติ? ยฺจ โข เต เอวมาหํสุ – ‘อิทเมว สจฺจํ โมฆมฺ’นฺติ. ตํ เตสํ นานุชานามิ. ตํ กิสฺส เหตุ? อฺถาสฺิโนปิ เหตฺถ, จุนฺท, สนฺเตเก สตฺตา. อิมายปิ โข อหํ, จุนฺท, ปฺตฺติยา เนว อตฺตนา สมสมํ สมนุปสฺสามิ กุโต ภิยฺโย. อถ โข อหเมว ตตฺถ ภิยฺโย ยทิทํ อธิปฺตฺติ.
๑๙๕. ‘‘ตตฺร, จุนฺท, เย เต สมณพฺราหฺมณา เอวํวาทิโน เอวํทิฏฺิโน – ‘อรูปี อตฺตา โหติ…เป… รูปี จ อรูปี จ อตฺตา โหติ… เนวรูปีนารูปี อตฺตา โหติ… สฺี อตฺตา โหติ… อสฺี อตฺตา โหติ… เนวสฺีนาสฺี ¶ อตฺตา โหติ… อตฺตา อุจฺฉิชฺชติ วินสฺสติ น โหติ ปรํ มรณา, อิทเมว สจฺจํ โมฆมฺ’นฺติ. ตฺยาหํ อุปสงฺกมิตฺวา เอวํ วทามิ – ‘อตฺถิ นุ โข อิทํ, อาวุโส, วุจฺจติ – ‘‘อตฺตา อุจฺฉิชฺชติ วินสฺสติ น โหติ ปรํ มรณา’’’ติ? ยฺจ โข เต, จุนฺท, เอวมาหํสุ – ‘อิทเมว สจฺจํ โมฆมฺ’นฺติ. ตํ เตสํ นานุชานามิ. ตํ กิสฺส เหตุ? อฺถาสฺิโนปิ เหตฺถ, จุนฺท, สนฺเตเก สตฺตา. อิมายปิ โข อหํ, จุนฺท, ปฺตฺติยา เนว อตฺตนา ¶ สมสมํ สมนุปสฺสามิ, กุโต ภิยฺโย. อถ โข อหเมว ตตฺถ ภิยฺโย ยทิทํ อธิปฺตฺติ. อิเม โข เต, จุนฺท, อปรนฺตสหคตา ทิฏฺินิสฺสยา, เย โว มยา พฺยากตา ¶ , ยถา เต พฺยากาตพฺพา. ยถา จ เต น พฺยากาตพฺพา, กึ โว อหํ เต ตถา พฺยากริสฺสามีติ [พฺยากริสฺสามีติ (สี. ก.)]?
๑๙๖. ‘‘อิเมสฺจ, จุนฺท, ปุพฺพนฺตสหคตานํ ทิฏฺินิสฺสยานํ อิเมสฺจ อปรนฺตสหคตานํ ทิฏฺินิสฺสยานํ ¶ ปหานาย สมติกฺกมาย เอวํ มยา จตฺตาโร สติปฏฺานา เทสิตา ปฺตฺตา. กตเม จตฺตาโร? อิธ, จุนฺท, ภิกฺขุ กาเย กายานุปสฺสี วิหรติ อาตาปี สมฺปชาโน สติมา วิเนยฺย โลเก อภิชฺฌาโทมนสฺสํ. เวทนาสุ เวทนานุปสฺสี…เป… จิตฺเต จิตฺตานุปสฺสี… ธมฺเมสุ ธมฺมานุปสฺสี วิหรติ อาตาปี สมฺปชาโน สติมา, วิเนยฺย โลเก อภิชฺฌาโทมนสฺสํ. อิเมสฺจ จุนฺท, ปุพฺพนฺตสหคตานํ ทิฏฺินิสฺสยานํ อิเมสฺจ อปรนฺตสหคตานํ ทิฏฺินิสฺสยานํ ¶ ปหานาย สมติกฺกมาย. เอวํ มยา อิเม จตฺตาโร สติปฏฺานา เทสิตา ปฺตฺตา’’ติ.
๑๙๗. เตน โข ปน สมเยน อายสฺมา อุปวาโณ ภควโต ปิฏฺิโต ิโต โหติ ภควนฺตํ พีชยมาโน. อถ โข อายสฺมา อุปวาโณ ภควนฺตํ เอตทโวจ – ‘‘อจฺฉริยํ, ภนฺเต, อพฺภุตํ, ภนฺเต! ปาสาทิโก วตายํ, ภนฺเต, ธมฺมปริยาโย; สุปาสาทิโก วตายํ ภนฺเต, ธมฺมปริยาโย, โก นามายํ ภนฺเต ธมฺมปริยาโย’’ติ? ‘‘ตสฺมาติห ตฺวํ, อุปวาณ, อิมํ ธมฺมปริยายํ ‘ปาสาทิโก’ ตฺเวว นํ ธาเรหี’’ติ. อิทมโวจ ภควา. อตฺตมโน อายสฺมา อุปวาโณ ภควโต ภาสิตํ อภินนฺทีติ.
ปาสาทิกสุตฺตํ นิฏฺิตํ ฉฏฺํ.