📜
๙. อาฏานาฏิยสุตฺตํ
ปมภาณวาโร
๒๗๕. เอวํ ¶ ¶ ¶ ¶ เม สุตํ – เอกํ สมยํ ภควา ราชคเห วิหรติ คิชฺฌกูเฏ ปพฺพเต. อถ โข จตฺตาโร มหาราชา [มหาราชาโน (ก.)] มหติยา จ ยกฺขเสนาย มหติยา จ คนฺธพฺพเสนาย มหติยา จ กุมฺภณฺฑเสนาย มหติยา จ นาคเสนาย จตุทฺทิสํ รกฺขํ เปตฺวา จตุทฺทิสํ คุมฺพํ เปตฺวา จตุทฺทิสํ โอวรณํ เปตฺวา อภิกฺกนฺตาย รตฺติยา อภิกฺกนฺตวณฺณา เกวลกปฺปํ คิชฺฌกูฏํ ปพฺพตํ โอภาเสตฺวา [คิชฺฌกูฏํ โอภาเสตฺวา (สี. สฺยา. ปี.)] เยน ภควา เตนุปสงฺกมึสุ; อุปสงฺกมิตฺวา ภควนฺตํ อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทึสุ. เตปิ โข ยกฺขา อปฺเปกจฺเจ ภควนฺตํ อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทึสุ, อปฺเปกจฺเจ ภควตา สทฺธึ สมฺโมทึสุ, สมฺโมทนียํ กถํ สารณียํ วีติสาเรตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทึสุ, อปฺเปกจฺเจ เยน ภควา เตนฺชลึ ปณาเมตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทึสุ, อปฺเปกจฺเจ นามโคตฺตํ สาเวตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทึสุ, อปฺเปกจฺเจ ตุณฺหีภูตา เอกมนฺตํ นิสีทึสุ.
๒๗๖. เอกมนฺตํ นิสินฺโน โข เวสฺสวโณ มหาราชา ภควนฺตํ เอตทโวจ – ‘‘สนฺติ หิ, ภนฺเต, อุฬารา ยกฺขา ภควโต อปฺปสนฺนา. สนฺติ หิ, ภนฺเต, อุฬารา ยกฺขา ภควโต ปสนฺนา. สนฺติ หิ ¶ , ภนฺเต, มชฺฌิมา ยกฺขา ภควโต อปฺปสนฺนา. สนฺติ หิ, ภนฺเต, มชฺฌิมา ยกฺขา ภควโต ปสนฺนา. สนฺติ หิ, ภนฺเต, นีจา ยกฺขา ภควโต อปฺปสนฺนา. สนฺติ หิ, ภนฺเต, นีจา ยกฺขา ภควโต ปสนฺนา. เยภุยฺเยน ¶ โข ปน, ภนฺเต, ยกฺขา อปฺปสนฺนาเยว ภควโต. ตํ กิสฺส เหตุ? ภควา หิ, ภนฺเต, ปาณาติปาตา เวรมณิยา ธมฺมํ เทเสติ, อทินฺนาทานา เวรมณิยา ธมฺมํ เทเสติ, กาเมสุมิจฺฉาจารา เวรมณิยา ธมฺมํ เทเสติ, มุสาวาทา เวรมณิยา ธมฺมํ เทเสติ, สุราเมรยมชฺชปฺปมาทฏฺานา เวรมณิยา ธมฺมํ เทเสติ. เยภุยฺเยน โข ปน, ภนฺเต, ยกฺขา อปฺปฏิวิรตาเยว ปาณาติปาตา, อปฺปฏิวิรตา อทินฺนาทานา, อปฺปฏิวิรตา กาเมสุมิจฺฉาจารา, อปฺปฏิวิรตา มุสาวาทา, อปฺปฏิวิรตา สุราเมรยมชฺชปฺปมาทฏฺานา ¶ . เตสํ ตํ โหติ อปฺปิยํ อมนาปํ. สนฺติ หิ, ภนฺเต, ภควโต สาวกา อรฺวนปตฺถานิ ปนฺตานิ ¶ เสนาสนานิ ปฏิเสวนฺติ อปฺปสทฺทานิ อปฺปนิคฺโฆสานิ วิชนวาตานิ มนุสฺสราหสฺเสยฺยกานิ [มนุสฺสราหเสยฺยกานิ (สี. สฺยา. ปี.)] ปฏิสลฺลานสารุปฺปานิ. ตตฺถ สนฺติ อุฬารา ยกฺขา นิวาสิโน, เย อิมสฺมึ ภควโต ปาวจเน อปฺปสนฺนา. เตสํ ปสาทาย อุคฺคณฺหาตุ, ภนฺเต, ภควา อาฏานาฏิยํ รกฺขํ ภิกฺขูนํ ภิกฺขุนีนํ อุปาสกานํ อุปาสิกานํ คุตฺติยา รกฺขาย อวิหึสาย ผาสุวิหารายา’’ติ. อธิวาเสสิ ภควา ตุณฺหีภาเวน.
อถ โข เวสฺสวโณ มหาราชา ภควโต อธิวาสนํ วิทิตฺวา ตายํ เวลายํ อิมํ อาฏานาฏิยํ รกฺขํ อภาสิ –
๒๗๗. ‘‘วิปสฺสิสฺส จ [อิเม จการา โปราณโปตฺถเกสุ นตฺถิ] นมตฺถุ, จกฺขุมนฺตสฺส สิรีมโต.
สิขิสฺสปิ จ [อิเม จการา โปราณโปตฺถเกสุ นตฺถิ] นมตฺถุ, สพฺพภูตานุกมฺปิโน.
‘‘เวสฺสภุสฺส จ [อิเม จการา โปราณโปตฺถเกสุ นตฺถิ] นมตฺถุ, นฺหาตกสฺส ตปสฺสิโน;
นมตฺถุ ¶ ¶ กกุสนฺธสฺส, มารเสนาปมทฺทิโน.
‘‘โกณาคมนสฺส นมตฺถุ, พฺราหฺมณสฺส วุสีมโต;
กสฺสปสฺส จ [อิเม จการา โปราณโปตฺถเกสุ นตฺถิ] นมตฺถุ, วิปฺปมุตฺตสฺส สพฺพธิ.
‘‘องฺคีรสสฺส นมตฺถุ, สกฺยปุตฺตสฺส สิรีมโต;
โย อิมํ ธมฺมํ เทเสสิ [ธมฺมมเทเสสิ (สี. สฺยา. ปี.), ธมฺมํ เทเสติ (?)], สพฺพทุกฺขาปนูทนํ.
‘‘เย จาปิ นิพฺพุตา โลเก, ยถาภูตํ วิปสฺสิสุํ;
เต ชนา อปิสุณาถ [อปิสุณา (สี. สฺยา. ปี.)], มหนฺตา วีตสารทา.
‘‘หิตํ เทวมนุสฺสานํ, ยํ นมสฺสนฺติ โคตมํ;
วิชฺชาจรณสมฺปนฺนํ, มหนฺตํ วีตสารทํ.
๒๗๘. ‘‘ยโต ¶ อุคฺคจฺฉติ สูริโย [สุริโย (สี. สฺยา. ปี.)], อาทิจฺโจ มณฺฑลี มหา.
ยสฺส จุคฺคจฺฉมานสฺส, สํวรีปิ นิรุชฺฌติ;
ยสฺส จุคฺคเต สูริเย, ‘ทิวโส’ติ ปวุจฺจติ.
‘‘รหโทปิ ¶ ตตฺถ คมฺภีโร, สมุทฺโท สริโตทโก;
เอวํ ตํ ตตฺถ ชานนฺติ, ‘สมุทฺโท สริโตทโก’.
‘‘อิโต ¶ ‘สา ปุริมา ทิสา’, อิติ นํ อาจิกฺขตี ชโน;
ยํ ทิสํ อภิปาเลติ, มหาราชา ยสสฺสิ โส.
‘‘คนฺธพฺพานํ อธิปติ [อาธิปติ (สี. สฺยา. ปี.) เอวมุปริปิ], ‘ธตรฏฺโ’ติ นามโส;
รมตี นจฺจคีเตหิ, คนฺธพฺเพหิ ปุรกฺขโต.
‘‘ปุตฺตาปิ ตสฺส พหโว, เอกนามาติ เม สุตํ;
อสีติ ทส เอโก จ, อินฺทนามา มหพฺพลา.
เต ¶ จาปิ พุทฺธํ ทิสฺวาน, พุทฺธํ อาทิจฺจพนฺธุนํ;
ทูรโตว นมสฺสนฺติ, มหนฺตํ วีตสารทํ.
‘‘นโม เต ปุริสาชฺ, นโม เต ปุริสุตฺตม;
กุสเลน สเมกฺขสิ, อมนุสฺสาปิ ตํ วนฺทนฺติ;
สุตํ เนตํ อภิณฺหโส, ตสฺมา เอวํ วเทมเส.
‘‘‘ชินํ วนฺทถ โคตมํ, ชินํ วนฺทาม โคตมํ;
วิชฺชาจรณสมฺปนฺนํ, พุทฺธํ วนฺทาม โคตมํ’.
๒๗๙. ‘‘เยน เปตา ปวุจฺจนฺติ, ปิสุณา ปิฏฺิมํสิกา.
ปาณาติปาติโน ลุทฺทา [ลุทฺธา (ปี. ก.)], โจรา เนกติกา ชนา.
‘‘อิโต ¶ ¶ ‘สา ทกฺขิณา ทิสา’, อิติ นํ อาจิกฺขตี ชโน;
ยํ ทิสํ อภิปาเลติ, มหาราชา ยสสฺสิ โส.
‘‘กุมฺภณฺฑานํ อธิปติ, ‘วิรูฬฺโห’ อิติ นามโส;
รมตี นจฺจคีเตหิ, กุมฺภณฺเฑหิ ปุรกฺขโต.
‘‘ปุตฺตาปิ ตสฺส พหโว, เอกนามาติ เม สุตํ;
อสีติ ทส เอโก จ, อินฺทนามา มหพฺพลา.
เต จาปิ พุทฺธํ ทิสฺวาน, พุทฺธํ อาทิจฺจพนฺธุนํ;
ทูรโตว นมสฺสนฺติ, มหนฺตํ วีตสารทํ.
‘‘นโม ¶ เต ปุริสาชฺ, นโม เต ปุริสุตฺตม;
กุสเลน สเมกฺขสิ, อมนุสฺสาปิ ตํ วนฺทนฺติ;
สุตํ เนตํ อภิณฺหโส, ตสฺมา เอวํ วเทมเส.
‘‘‘ชินํ ¶ วนฺทถ โคตมํ, ชินํ วนฺทาม โคตมํ;
วิชฺชาจรณสมฺปนฺนํ, พุทฺธํ วนฺทาม โคตมํ’.
๒๘๐. ‘‘ยตฺถ โจคฺคจฺฉติ สูริโย, อาทิจฺโจ มณฺฑลี มหา.
ยสฺส โจคฺคจฺฉมานสฺส, ทิวโสปิ นิรุชฺฌติ;
ยสฺส โจคฺคเต สูริเย, ‘สํวรี’ติ ปวุจฺจติ.
‘‘รหโทปิ ตตฺถ คมฺภีโร, สมุทฺโท สริโตทโก;
เอวํ ตํ ตตฺถ ชานนฺติ, ‘สมุทฺโท สริโตทโก’.
‘‘อิโต ‘สา ปจฺฉิมา ทิสา’, อิติ นํ อาจิกฺขตี ชโน;
ยํ ¶ ทิสํ อภิปาเลติ, มหาราชา ยสสฺสิ โส.
‘‘นาคานฺจ ¶ อธิปติ, ‘วิรูปกฺโข’ติ นามโส;
รมตี นจฺจคีเตหิ, นาเคเหว ปุรกฺขโต.
‘‘ปุตฺตาปิ ตสฺส พหโว, เอกนามาติ เม สุตํ;
อสีติ ทส เอโก จ, อินฺทนามา มหพฺพลา.
เต จาปิ พุทฺธํ ทิสฺวาน, พุทฺธํ อาทิจฺจพนฺธุนํ;
ทูรโตว นมสฺสนฺติ, มหนฺตํ วีตสารทํ.
‘‘นโม เต ปุริสาชฺ, นโม เต ปุริสุตฺตม;
กุสเลน สเมกฺขสิ, อมนุสฺสาปิ ตํ วนฺทนฺติ;
สุตํ เนตํ อภิณฺหโส, ตสฺมา เอวํ วเทมเส.
‘‘‘ชินํ วนฺทถ โคตมํ, ชินํ วนฺทาม โคตมํ;
วิชฺชาจรณสมฺปนฺนํ, พุทฺธํ วนฺทาม โคตมํ’.
๒๘๑. ‘‘เยน ¶ อุตฺตรกุรุวฺโห [อุตฺตรกุรู รมฺมา (สี. สฺยา. ปี.)], มหาเนรุ สุทสฺสโน.
มนุสฺสา ตตฺถ ชายนฺติ, อมมา อปริคฺคหา.
‘‘น ¶ เต พีชํ ปวปนฺติ, นปิ นียนฺติ นงฺคลา;
อกฏฺปากิมํ สาลึ, ปริภฺุชนฺติ มานุสา.
‘‘อกณํ อถุสํ สุทฺธํ, สุคนฺธํ ตณฺฑุลปฺผลํ;
ตุณฺฑิกีเร ¶ ปจิตฺวาน, ตโต ภฺุชนฺติ โภชนํ.
‘‘คาวึ เอกขุรํ กตฺวา, อนุยนฺติ ทิโสทิสํ;
ปสุํ เอกขุรํ กตฺวา, อนุยนฺติ ทิโสทิสํ.
‘‘อิตฺถึ วา วาหนํ [อิตฺถี-วาหนํ (สี. ปี.), อิตฺถีํ วาหนํ (สฺยา.)] กตฺวา, อนุยนฺติ ทิโสทิสํ;
ปุริสํ วาหนํ กตฺวา, อนุยนฺติ ทิโสทิสํ.
‘‘กุมารึ ¶ วาหนํ กตฺวา, อนุยนฺติ ทิโสทิสํ;
กุมารํ วาหนํ กตฺวา, อนุยนฺติ ทิโสทิสํ.
‘‘เต ยาเน อภิรุหิตฺวา,
สพฺพา ทิสา อนุปริยายนฺติ [อนุปริยนฺติ (สฺยา.)];
ปจารา ตสฺส ราชิโน.
‘‘หตฺถิยานํ อสฺสยานํ, ทิพฺพํ ยานํ อุปฏฺิตํ;
ปาสาทา สิวิกา เจว, มหาราชสฺส ยสสฺสิโน.
‘‘ตสฺส จ นครา อหุ,
อนฺตลิกฺเข สุมาปิตา;
อาฏานาฏา กุสินาฏา ปรกุสินาฏา,
นาฏสุริยา [นาฏปุริยา (สี. ปี.), นาฏปริยา (สฺยา.)] ปรกุสิฏนาฏา.
‘‘อุตฺตเรน ¶ กสิวนฺโต [กปิวนฺโต (สี. สฺยา. ปี)],
ชโนฆมปเรน จ;
นวนวุติโย อมฺพรอมฺพรวติโย,
อาฬกมนฺทา นาม ราชธานี.
‘‘กุเวรสฺส ¶ โข ปน, มาริส, มหาราชสฺส วิสาณา นาม ราชธานี;
ตสฺมา กุเวโร มหาราชา, ‘เวสฺสวโณ’ติ ปวุจฺจติ.
‘‘ปจฺเจสนฺโต ¶ ปกาเสนฺติ, ตโตลา ตตฺตลา ตโตตลา;
โอชสิ เตชสิ ตโตชสี, สูโร ราชา อริฏฺโ เนมิ.
‘‘รหโทปิ ตตฺถ ธรณี นาม, ยโต เมฆา ปวสฺสนฺติ;
วสฺสา ยโต ปตายนฺติ, สภาปิ ตตฺถ สาลวตี [ภคลวตี (สี. สฺยา. ปี.)] นาม.
‘‘ยตฺถ ¶ ยกฺขา ปยิรุปาสนฺติ, ตตฺถ นิจฺจผลา รุกฺขา;
นานา ทิชคณา ยุตา, มยูรโกฺจาภิรุทา;
โกกิลาทีหิ วคฺคุหิ.
‘‘ชีวฺชีวกสทฺเทตฺถ, อโถ โอฏฺวจิตฺตกา;
กุกฺกุฏกา ¶ [กุกุตฺถกา (สี. ปี.)] กุฬีรกา, วเน โปกฺขรสาตกา.
‘‘สุกสาฬิกสทฺเทตฺถ, ทณฺฑมาณวกานิ จ;
โสภติ สพฺพกาลํ สา, กุเวรนฬินี สทา.
‘‘อิโต ‘สา อุตฺตรา ทิสา’, อิติ นํ อาจิกฺขตี ชโน;
ยํ ทิสํ อภิปาเลติ, มหาราชา ยสสฺสิ โส.
‘‘ยกฺขานฺจ อธิปติ, ‘กุเวโร’ อิติ นามโส;
รมตี นจฺจคีเตหิ, ยกฺเขเหว ปุรกฺขโต.
‘‘ปุตฺตาปิ ¶ ตสฺส พหโว, เอกนามาติ เม สุตํ;
อสีติ ทส เอโก จ, อินฺทนามา มหพฺพลา.
‘‘เต จาปิ พุทฺธํ ทิสฺวาน, พุทฺธํ อาทิจฺจพนฺธุนํ;
ทูรโตว นมสฺสนฺติ, มหนฺตํ วีตสารทํ.
‘‘นโม เต ปุริสาชฺ, นโม เต ปุริสุตฺตม;
กุสเลน สเมกฺขสิ, อมนุสฺสาปิ ตํ วนฺทนฺติ;
สุตํ เนตํ อภิณฺหโส, ตสฺมา เอวํ วเทมเส.
‘‘‘ชินํ วนฺทถ โคตมํ, ชินํ วนฺทาม โคตมํ;
วิชฺชาจรณสมฺปนฺนํ, พุทฺธํ วนฺทาม โคตม’’’นฺติ.
‘‘อยํ ¶ ¶ โข สา, มาริส, อาฏานาฏิยา รกฺขา ภิกฺขูนํ ภิกฺขุนีนํ อุปาสกานํ อุปาสิกานํ คุตฺติยา รกฺขาย อวิหึสาย ผาสุวิหาราย.
๒๘๒. ‘‘ยสฺส ¶ กสฺสจิ, มาริส, ภิกฺขุสฺส วา ภิกฺขุนิยา วา อุปาสกสฺส วา อุปาสิกาย วา อยํ อาฏานาฏิยา รกฺขา สุคฺคหิตา ภวิสฺสติ สมตฺตา ปริยาปุตา [ปริยาปุฏา (ก.)]. ตํ เจ อมนุสฺโส ยกฺโข วา ยกฺขินี วา ยกฺขโปตโก วา ยกฺขโปติกา วา ยกฺขมหามตฺโต วา ยกฺขปาริสชฺโช วา ยกฺขปจาโร วา, คนฺธพฺโพ วา คนฺธพฺพี วา คนฺธพฺพโปตโก วา คนฺธพฺพโปติกา วา คนฺธพฺพมหามตฺโต วา คนฺธพฺพปาริสชฺโช วา คนฺธพฺพปจาโร วา, กุมฺภณฺโฑ วา กุมฺภณฺฑี วา กุมฺภณฺฑโปตโก วา กุมฺภณฺฑโปติกา วา กุมฺภณฺฑมหามตฺโต วา กุมฺภณฺฑปาริสชฺโช วา กุมฺภณฺฑปจาโร วา, นาโค วา นาคี วา นาคโปตโก วา นาคโปติกา ¶ วา นาคมหามตฺโต วา นาคปาริสชฺโช วา นาคปจาโร วา, ปทุฏฺจิตฺโต ภิกฺขุํ วา ภิกฺขุนึ วา อุปาสกํ วา อุปาสิกํ วา คจฺฉนฺตํ วา อนุคจฺเฉยฺย, ิตํ วา อุปติฏฺเยฺย, นิสินฺนํ วา อุปนิสีเทยฺย, นิปนฺนํ วา อุปนิปชฺเชยฺย. น เม โส, มาริส, อมนุสฺโส ลเภยฺย คาเมสุ วา นิคเมสุ วา สกฺการํ วา ครุการํ วา. น เม โส, มาริส, อมนุสฺโส ลเภยฺย อาฬกมนฺทาย นาม ราชธานิยา วตฺถุํ วา วาสํ วา. น เม โส, มาริส, อมนุสฺโส ลเภยฺย ยกฺขานํ สมิตึ คนฺตุํ. อปิสฺสุ นํ, มาริส, อมนุสฺสา อนาวยฺหมฺปิ นํ กเรยฺยุํ อวิวยฺหํ. อปิสฺสุ นํ, มาริส, อมนุสฺสา อตฺตาหิปิ ปริปุณฺณาหิ ปริภาสาหิ ปริภาเสยฺยุํ. อปิสฺสุ นํ, มาริส, อมนุสฺสา ริตฺตํปิสฺส ปตฺตํ สีเส นิกฺกุชฺเชยฺยุํ. อปิสฺสุ นํ, มาริส, อมนุสฺสา สตฺตธาปิสฺส มุทฺธํ ผาเลยฺยุํ.
‘‘สนฺติ หิ, มาริส, อมนุสฺสา จณฺฑา รุทฺธา [รุทฺทา (สี. ปี.)] รภสา, เต เนว มหาราชานํ อาทิยนฺติ, น มหาราชานํ ปุริสกานํ อาทิยนฺติ, น มหาราชานํ ปุริสกานํ ปุริสกานํ อาทิยนฺติ. เต โข เต, มาริส, อมนุสฺสา มหาราชานํ ¶ อวรุทฺธา นาม วุจฺจนฺติ. เสยฺยถาปิ, มาริส, รฺโ มาคธสฺส วิชิเต มหาโจรา. เต เนว รฺโ มาคธสฺส อาทิยนฺติ, น รฺโ มาคธสฺส ปุริสกานํ อาทิยนฺติ, น รฺโ มาคธสฺส ปุริสกานํ ปุริสกานํ อาทิยนฺติ. เต โข เต, มาริส, มหาโจรา รฺโ มาคธสฺส อวรุทฺธา นาม วุจฺจนฺติ. เอวเมว โข, มาริส, สนฺติ อมนุสฺสา จณฺฑา รุทฺธา รภสา, เต เนว มหาราชานํ ¶ อาทิยนฺติ, น มหาราชานํ ปุริสกานํ อาทิยนฺติ, น มหาราชานํ ปุริสกานํ ปุริสกานํ อาทิยนฺติ. เต ¶ โข เต, มาริส, อมนุสฺสา มหาราชานํ อวรุทฺธา นาม วุจฺจนฺติ. โย หิ โกจิ, มาริส, อมนุสฺโส ยกฺโข วา ยกฺขินี วา…เป… คนฺธพฺโพ วา คนฺธพฺพี วา ¶ … กุมฺภณฺโฑ วา กุมฺภณฺฑี วา… นาโค วา นาคี วา นาคโปตโก วา นาคโปติกา วา นาคมหามตฺโต วา นาคปาริสชฺโช วา นาคปจาโร วา ปทุฏฺจิตฺโต ภิกฺขุํ วา ภิกฺขุนึ วา อุปาสกํ วา อุปาสิกํ วา คจฺฉนฺตํ วา อนุคจฺเฉยฺย, ิตํ วา อุปติฏฺเยฺย, นิสินฺนํ วา อุปนิสีเทยฺย, นิปนฺนํ วา อุปนิปชฺเชยฺย. อิเมสํ ยกฺขานํ มหายกฺขานํ เสนาปตีนํ มหาเสนาปตีนํ อุชฺฌาเปตพฺพํ วิกฺกนฺทิตพฺพํ วิรวิตพฺพํ – ‘อยํ ยกฺโข คณฺหาติ, อยํ ยกฺโข อาวิสติ, อยํ ยกฺโข เหเติ, อยํ ยกฺโข วิเหเติ, อยํ ยกฺโข หึสติ, อยํ ยกฺโข วิหึสติ, อยํ ยกฺโข น มฺุจตี’ติ.
๒๘๓. ‘‘กตเมสํ ยกฺขานํ มหายกฺขานํ เสนาปตีนํ มหาเสนาปตีนํ?
‘‘อินฺโท โสโม วรุโณ จ, ภารทฺวาโช ปชาปติ;
จนฺทโน กามเสฏฺโ จ, กินฺนุฆณฺฑุ นิฆณฺฑุ จ.
‘‘ปนาโท ¶ โอปมฺโ จ, เทวสูโต จ มาตลิ;
จิตฺตเสโน จ คนฺธพฺโพ, นโฬ ราชา ชเนสโภ [ชโนสโภ (สฺยา.)].
‘‘สาตาคิโร เหมวโต, ปุณฺณโก กรติโย คุโฬ;
สิวโก ¶ มุจลินฺโท จ, เวสฺสามิตฺโต ยุคนฺธโร.
‘‘โคปาโล สุปฺปโรโธ จ [สุปฺปเคโธ จ (สี. สฺยา. ปี.)], หิริ เนตฺติ [หิรี เนตฺตี (สี. ปี.)] จ มนฺทิโย;
ปฺจาลจณฺโฑ อาฬวโก, ปชฺชุนฺโน สุมโน สุมุโข;
ทธิมุโข มณิ มาณิวโร [มณิ มานิจโร (สฺยา. ปี.)] ทีโฆ, อโถ เสรีสโก สห.
‘‘อิเมสํ ยกฺขานํ มหายกฺขานํ เสนาปตีนํ มหาเสนาปตีนํ อุชฺฌาเปตพฺพํ วิกฺกนฺทิตพฺพํ วิรวิตพฺพํ – ‘อยํ ยกฺโข คณฺหาติ, อยํ ยกฺโข อาวิสติ, อยํ ยกฺโข เหเติ, อยํ ยกฺโข วิเหเติ, อยํ ยกฺโข หึสติ, อยํ ยกฺโข วิหึสติ, อยํ ยกฺโข น มฺุจตี’ติ.
‘‘อยํ ¶ โข สา, มาริส, อาฏานาฏิยา รกฺขา ภิกฺขูนํ ภิกฺขุนีนํ อุปาสกานํ อุปาสิกานํ คุตฺติยา รกฺขาย อวิหึสาย ผาสุวิหาราย. หนฺท จ ทานิ มยํ, มาริส, คจฺฉาม ¶ พหุกิจฺจา มยํ พหุกรณียา’’ติ. ‘‘ยสฺสทานิ ตุมฺเห มหาราชาโน กาลํ มฺถา’’ติ.
๒๘๔. อถ โข จตฺตาโร มหาราชา อุฏฺายาสนา ภควนฺตํ อภิวาเทตฺวา ปทกฺขิณํ กตฺวา ตตฺเถวนฺตรธายึสุ. เตปิ โข ยกฺขา อุฏฺายาสนา อปฺเปกจฺเจ ภควนฺตํ อภิวาเทตฺวา ปทกฺขิณํ กตฺวา ตตฺเถวนฺตรธายึสุ. อปฺเปกจฺเจ ภควตา สทฺธึ สมฺโมทึสุ, สมฺโมทนียํ กถํ สารณียํ วีติสาเรตฺวา ตตฺเถวนฺตรธายึสุ ¶ . อปฺเปกจฺเจ ¶ เยน ภควา เตนฺชลึ ปณาเมตฺวา ตตฺเถวนฺตรธายึสุ. อปฺเปกจฺเจ นามโคตฺตํ สาเวตฺวา ตตฺเถวนฺตรธายึสุ. อปฺเปกจฺเจ ตุณฺหีภูตา ตตฺเถวนฺตรธายึสูติ.
ปมภาณวาโร นิฏฺิโต.
ทุติยภาณวาโร
๒๘๕. อถ โข ภควา ตสฺสา รตฺติยา อจฺจเยน ภิกฺขู อามนฺเตสิ – ‘‘อิมํ, ภิกฺขเว, รตฺตึ จตฺตาโร มหาราชา มหติยา จ ยกฺขเสนาย มหติยา จ คนฺธพฺพเสนาย มหติยา จ กุมฺภณฺฑเสนาย มหติยา จ นาคเสนาย จตุทฺทิสํ รกฺขํ เปตฺวา จตุทฺทิสํ คุมฺพํ เปตฺวา จตุทฺทิสํ โอวรณํ เปตฺวา อภิกฺกนฺตาย รตฺติยา อภิกฺกนฺตวณฺณา เกวลกปฺปํ คิชฺฌกูฏํ ปพฺพตํ โอภาเสตฺวา เยนาหํ เตนุปสงฺกมึสุ; อุปสงฺกมิตฺวา มํ อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทึสุ. เตปิ โข, ภิกฺขเว, ยกฺขา อปฺเปกจฺเจ มํ อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทึสุ. อปฺเปกจฺเจ มยา สทฺธึ สมฺโมทึสุ, สมฺโมทนียํ กถํ สารณียํ วีติสาเรตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทึสุ. อปฺเปกจฺเจ เยนาหํ เตนฺชลึ ปณาเมตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทึสุ. อปฺเปกจฺเจ นามโคตฺตํ สาเวตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทึสุ. อปฺเปกจฺเจ ตุณฺหีภูตา เอกมนฺตํ นิสีทึสุ.
๒๘๖. ‘‘เอกมนฺตํ นิสินฺโน โข, ภิกฺขเว, เวสฺสวโณ มหาราชา มํ เอตทโวจ – ‘สนฺติ หิ, ภนฺเต, อุฬารา ยกฺขา ภควโต อปฺปสนฺนา…เป… สนฺติ หิ ¶ , ภนฺเต นีจา ¶ ยกฺขา ภควโต ปสนฺนา. เยภุยฺเยน โข ปน, ภนฺเต, ยกฺขา อปฺปสนฺนาเยว ภควโต. ตํ กิสฺส เหตุ? ภควา หิ, ภนฺเต, ปาณาติปาตา เวรมณิยา ธมฺมํ เทเสติ… สุราเมรยมชฺชปฺปมาทฏฺานา ¶ เวรมณิยา ธมฺมํ เทเสติ. เยภุยฺเยน โข ปน, ภนฺเต, ยกฺขา อปฺปฏิวิรตาเยว ปาณาติปาตา… อปฺปฏิวิรตา สุราเมรยมชฺชปฺปมาทฏฺานา. เตสํ ตํ โหติ อปฺปิยํ อมนาปํ. สนฺติ หิ, ภนฺเต, ภควโต สาวกา อรฺวนปตฺถานิ ปนฺตานิ เสนาสนานิ ปฏิเสวนฺติ อปฺปสทฺทานิ อปฺปนิคฺโฆสานิ วิชนวาตานิ มนุสฺสราหสฺเสยฺยกานิ ปฏิสลฺลานสารุปฺปานิ. ตตฺถ สนฺติ อุฬารา ยกฺขา นิวาสิโน, เย อิมสฺมึ ภควโต ปาวจเน อปฺปสนฺนา, เตสํ ปสาทาย อุคฺคณฺหาตุ, ภนฺเต, ภควา อาฏานาฏิยํ รกฺขํ ภิกฺขูนํ ภิกฺขุนีนํ อุปาสกานํ อุปาสิกานํ คุตฺติยา รกฺขาย อวิหึสาย ผาสุวิหารายา’ติ. อธิวาเสสึ โข อหํ, ภิกฺขเว, ตุณฺหีภาเวน. อถ โข, ภิกฺขเว, เวสฺสวโณ มหาราชา เม อธิวาสนํ วิทิตฺวา ตายํ เวลายํ อิมํ อาฏานาฏิยํ รกฺขํ อภาสิ –
๒๘๗. ‘วิปสฺสิสฺส จ นมตฺถุ, จกฺขุมนฺตสฺส สิรีมโต.
สิขิสฺสปิ จ นมตฺถุ, สพฺพภูตานุกมฺปิโน.
‘เวสฺสภุสฺส จ นมตฺถุ, นฺหาตกสฺส ตปสฺสิโน;
นมตฺถุ กกุสนฺธสฺส, มารเสนาปมทฺทิโน.
‘โกณาคมนสฺส นมตฺถุ, พฺราหฺมณสฺส วุสีมโต;
กสฺสปสฺส จ นมตฺถุ, วิปฺปมุตฺตสฺส สพฺพธิ.
‘องฺคีรสสฺส นมตฺถุ, สกฺยปุตฺตสฺส สิรีมโต;
โย อิมํ ธมฺมํ เทเสสิ, สพฺพทุกฺขาปนูทนํ.
‘เย จาปิ นิพฺพุตา โลเก, ยถาภูตํ วิปสฺสิสุํ;
เต ชนา อปิสุณาถ, มหนฺตา วีตสารทา.
‘หิตํ เทวมนุสฺสานํ, ยํ นมสฺสนฺติ โคตมํ;
วิชฺชาจรณสมฺปนฺนํ, มหนฺตํ วีตสารทํ.
๒๘๘. ‘ยโต ¶ อุคฺคจฺฉติ สูริโย, อาทิจฺโจ มณฺฑลี มหา.
ยสฺส จุคฺคจฺฉมานสฺส, สํวรีปิ นิรุชฺฌติ;
ยสฺส จุคฺคเต สูริเย, ‘‘ทิวโส’’ติ ปวุจฺจติ.
‘รหโทปิ ¶ ตตฺถ คมฺภีโร, สมุทฺโท สริโตทโก;
เอวํ ตํ ตตฺถ ชานนฺติ, ‘‘สมุทฺโท สริโตทโก’’.
‘อิโต ‘‘สา ปุริมา ทิสา’’, อิติ นํ อาจิกฺขตี ชโน;
ยํ ทิสํ อภิปาเลติ, มหาราชา ยสสฺสิ โส.
‘คนฺธพฺพานํ อธิปติ, ‘‘ธตรฏฺโ’’ติ นามโส;
รมตี นจฺจคีเตหิ, คนฺธพฺเพหิ ปุรกฺขโต.
‘ปุตฺตาปิ ตสฺส พหโว, เอกนามาติ เม สุตํ;
อสีติ ทส เอโก จ, อินฺทนามา มหพฺพลา.
‘เต จาปิ พุทฺธํ ทิสฺวาน, พุทฺธํ อาทิจฺจพนฺธุนํ;
ทูรโตว นมสฺสนฺติ, มหนฺตํ วีตสารทํ.
‘นโม เต ปุริสาชฺ, นโม เต ปุริสุตฺตม;
กุสเลน สเมกฺขสิ, อมนุสฺสาปิ ตํ วนฺทนฺติ;
สุตํ เนตํ อภิณฺหโส, ตสฺสา เอวํ วเทมเส.
‘‘ชินํ วนฺทถ โคตมํ, ชินํ วนฺทาม โคตมํ;
วิชฺชาจรณสมฺปนฺนํ, พุทฺธํ วนฺทาม โคตมํ’’.
๒๘๙. ‘เยน เปตา ปวุจฺจนฺติ, ปิสุณา ปิฏฺิมํสิกา.
ปาณาติปาติโน ลุทฺทา, โจรา เนกติกา ชนา.
‘อิโต ¶ ‘‘สา ทกฺขิณา ทิสา’’, อิติ นํ อาจิกฺขตี ชโน;
ยํ ทิสํ อภิปาเลติ, มหาราชา ยสสฺสิ โส.
‘กุมฺภณฺฑานํ อธิปติ, ‘‘วิรูฬฺโห’’ อิติ นามโส;
รมตี นจฺจคีเตหิ, กุมฺภณฺเฑหิ ปุรกฺขโต.
‘ปุตฺตาปิ ตสฺส พหโว, เอกนามาติ เม สุตํ;
อสีติ ทส เอโก จ, อินฺทนามา มหพฺพลา.
‘เต จาปิ พุทฺธํ ทิสฺวาน, พุทฺธํ อาทิจฺจพนฺธุนํ;
ทูรโตว นมสฺสนฺติ, มหนฺตํ วีตสารทํ.
‘นโม ¶ เต ปุริสาชฺ, นโม เต ปุริสุตฺตม;
กุสเลน สเมกฺขสิ, อมนุสฺสาปิ ตํ วนฺทนฺติ;
สุตํ เนตํ อภิณฺหโส, ตสฺมา เอวํ วเทมเส.
‘‘ชินํ วนฺทถ โคตมํ, ชินํ วนฺทาม โคตมํ;
วิชฺชาจรณสมฺปนฺนํ, พุทฺธํ วนฺทาม โคตมํ’’.
๒๙๐. ‘ยตฺถ โจคฺคจฺฉติ สูริโย, อาทิจฺโจ มณฺฑลี มหา.
ยสฺส โจคฺคจฺฉมานสฺส, ทิวโสปิ นิรุชฺฌติ;
ยสฺส โจคฺคเต สูริเย, ‘‘สํวรี’’ติ ปวุจฺจติ.
‘รหโทปิ ตตฺถ คมฺภีโร, สมุทฺโท สริโตทโก;
เอวํ ตํ ตตฺถ ชานนฺติ, สมุทฺโท สริโตทโก.
‘อิโต ‘‘สา ปจฺฉิมา ทิสา’’, อิติ นํ อาจิกฺขตี ชโน;
ยํ ทิสํ อภิปาเลติ, มหาราชา ยสสฺสิ โส.
‘นาคานฺจ ¶ อธิปติ, ‘‘วิรูปกฺโข’’ติ นามโส;
รมตี นจฺจคีเตหิ, นาเคเหว ปุรกฺขโต.
‘ปุตฺตาปิ ตสฺส พหโว, เอกนามาติ เม สุตํ;
อสีติ ทส เอโก จ, อินฺทนามา มหพฺพลา.
‘เต จาปิ พุทฺธํ ทิสฺวาน, พุทฺธํ อาทิจฺจพนฺธุนํ;
ทูรโตว นมสฺสนฺติ, มหนฺตํ วีตสารทํ.
‘นโม เต ปุริสาชฺ, นโม เต ปุริสุตฺตม;
กุสเลน สเมกฺขสิ, อมนุสฺสาปิ ตํ วนฺทนฺติ;
สุตํ เนตํ อภิณฺหโส, ตสฺมา เอวํ วเทมเส.
‘‘ชินํ วนฺทถ โคตมํ, ชินํ วนฺทาม โคตมํ;
วิชฺชาจรณสมฺปนฺนํ, พุทฺธํ วนฺทาม โคตมํ’’.
๒๙๑. ‘เยน อุตฺตรกุรุวฺโห, มหาเนรุ สุทสฺสโน.
มนุสฺสา ตตฺถ ชายนฺติ, อมมา อปริคฺคหา.
‘น ¶ เต พีชํ ปวปนฺติ, นาปิ นียนฺติ นงฺคลา;
อกฏฺปากิมํ สาลึ, ปริภฺุชนฺติ มานุสา.
‘อกณํ อถุสํ สุทฺธํ, สุคนฺธํ ตณฺฑุลปฺผลํ;
ตุณฺฑิกีเร ปจิตฺวาน, ตโต ภฺุชนฺติ โภชนํ.
‘คาวึ เอกขุรํ กตฺวา, อนุยนฺติ ทิโสทิสํ;
ปสุํ เอกขุรํ กตฺวา, อนุยนฺติ ทิโสทิสํ.
‘อิตฺถึ วา วาหนํ กตฺวา, อนุยนฺติ ทิโสทิสํ;
ปุริสํ วาหนํ กตฺวา, อนุยนฺติ ทิโสทิสํ.
‘กุมารึ ¶ วาหนํ กตฺวา, อนุยนฺติ ทิโสทิสํ;
กุมารํ วาหนํ กตฺวา, อนุยนฺติ ทิโสทิสํ.
‘เต ยาเน อภิรุหิตฺวา,
สพฺพา ทิสา อนุปริยายนฺติ;
ปจารา ตสฺส ราชิโน.
‘หตฺถิยานํ อสฺสยานํ,
ทิพฺพํ ยานํ อุปฏฺิตํ;
ปาสาทา สิวิกา เจว,
มหาราชสฺส ยสสฺสิโน.
‘ตสฺส จ นครา อหุ,
อนฺตลิกฺเข สุมาปิตา;
อาฏานาฏา กุสินาฏา ปรกุสินาฏา,
นาฏสุริยา ปรกุสิฏนาฏา.
‘อุตฺตเรน กสิวนฺโต,
ชโนฆมปเรน จ;
นวนวุติโย อมฺพรอมฺพรวติโย,
อาฬกมนฺทา นาม ราชธานี.
‘กุเวรสฺส โข ปน, มาริส, มหาราชสฺส วิสาณา นาม ราชธานี;
ตสฺมา กุเวโร มหาราชา, ‘‘เวสฺสวโณ’’ติ ปวุจฺจติ.
‘ปจฺเจสนฺโต ¶ ปกาเสนฺติ, ตโตลา ตตฺตลา ตโตตลา;
โอชสิ เตชสิ ตโตชสี, สูโร ราชา อริฏฺโ เนมิ.
‘รหโทปิ ตตฺถ ธรณี นาม, ยโต เมฆา ปวสฺสนฺติ;
วสฺสา ยโต ปตายนฺติ, สภาปิ ตตฺถ สาลวตี นาม.
‘ยตฺถ ¶ ยกฺขา ปยิรุปาสนฺติ, ตตฺถ นิจฺจผลา รุกฺขา;
นานา ทิชคณา ยุตา, มยูรโกฺจาภิรุทา;
โกกิลาทีหิ วคฺคุหิ.
‘ชีวฺชีวกสทฺเทตฺถ, อโถ โอฏฺวจิตฺตกา;
กุกฺกุฏกา กุฬีรกา, วเน โปกฺขรสาตกา.
‘สุกสาฬิก สทฺเทตฺถ, ทณฺฑมาณวกานิ จ;
โสภติ สพฺพกาลํ สา, กุเวรนฬินี สทา.
‘อิโต ‘‘สา อุตฺตรา ทิสา’’, อิติ นํ อาจิกฺขตี ชโน;
ยํ ทิสํ อภิปาเลติ, มหาราชา ยสสฺสิ โส.
‘ยกฺขานฺจ อธิปติ, ‘‘กุเวโร’’ อิติ นามโส;
รมตี นจฺจคีเตหิ, ยกฺเขเหว ปุรกฺขโต.
‘ปุตฺตาปิ ตสฺส พหโว, เอกนามาติ เม สุตํ;
อสีติ ทส เอโก จ, อินฺทนามา มหพฺพลา.
‘เต จาปิ พุทฺธํ ทิสฺวาน, พุทฺธํ อาทิจฺจพนฺธุนํ;
ทูรโตว นมสฺสนฺติ, มหนฺตํ วีตสารทํ.
‘นโม เต ปุริสาชฺ, นโม เต ปุริสุตฺตม;
กุสเลน สเมกฺขสิ, อมนุสฺสาปิ ตํ วนฺทนฺติ;
สุตํ เนตํ อภิณฺหโส, ตสฺมา เอวํ วเทมเส.
‘‘ชินํ วนฺทถ โคตมํ, ชินํ วนฺทาม โคตมํ;
วิชฺชาจรณสมฺปนฺนํ, พุทฺธํ วนฺทาม โคตม’’นฺติ.
๒๙๒. ‘อยํ โข สา, มาริส ¶ , อาฏานาฏิยา รกฺขา ภิกฺขูนํ ภิกฺขุนีนํ อุปาสกานํ ¶ อุปาสิกานํ คุตฺติยา รกฺขาย อวิหึสาย ผาสุวิหาราย. ยสฺส กสฺสจิ, มาริส, ภิกฺขุสฺส วา ภิกฺขุนิยา วา อุปาสกสฺส วา อุปาสิกาย ¶ วา อยํ อาฏานาฏิยา รกฺขา สุคฺคหิตา ภวิสฺสติ สมตฺตา ปริยาปุตา ตํ เจ อมนุสฺโส ยกฺโข วา ยกฺขินี วา…เป… คนฺธพฺโพ วา คนฺธพฺพี วา…เป… กุมฺภณฺโฑ วา กุมฺภณฺฑี วา…เป… นาโค วา นาคี วา นาคโปตโก วา นาคโปติกา วา นาคมหามตฺโต วา นาคปาริสชฺโช วา นาคปจาโร วา, ปทุฏฺจิตฺโต ภิกฺขุํ วา ภิกฺขุนึ วา อุปาสกํ วา อุปาสิกํ วา คจฺฉนฺตํ วา อนุคจฺเฉยฺย, ิตํ วา อุปติฏฺเยฺย, นิสินฺนํ วา อุปนิสีเทยฺย, นิปนฺนํ วา อุปนิปชฺเชยฺย. น เม โส, มาริส, อมนุสฺโส ลเภยฺย คาเมสุ วา นิคเมสุ วา สกฺการํ วา ครุการํ วา. น เม โส, มาริส, อมนุสฺโส ลเภยฺย อาฬกมนฺทาย นาม ราชธานิยา วตฺถุํ วา วาสํ วา. น เม โส, มาริส, อมนุสฺโส ลเภยฺย ยกฺขานํ สมิตึ คนฺตุํ. อปิสฺสุ นํ, มาริส, อมนุสฺสา อนาวยฺหมฺปิ นํ กเรยฺยุํ อวิวยฺหํ. อปิสฺสุ นํ, มาริส, อมนุสฺสา อตฺตาหิ ปริปุณฺณาหิ ปริภาสาหิ ปริภาเสยฺยุํ. อปิสฺสุ นํ, มาริส, อมนุสฺสา ริตฺตํปิสฺส ปตฺตํ สีเส นิกฺกุชฺเชยฺยุํ. อปิสฺสุ นํ, มาริส, อมนุสฺสา สตฺตธาปิสฺส มุทฺธํ ผาเลยฺยุํ. สนฺติ หิ, มาริส, อมนุสฺสา จณฺฑา รุทฺธา รภสา, เต เนว มหาราชานํ อาทิยนฺติ, น มหาราชานํ ปุริสกานํ อาทิยนฺติ, น มหาราชานํ ปุริสกานํ ปุริสกานํ อาทิยนฺติ. เต โข เต, มาริส, อมนุสฺสา มหาราชานํ อวรุทฺธา นาม วุจฺจนฺติ. เสยฺยถาปิ, มาริส, รฺโ มาคธสฺส วิชิเต มหาโจรา. เต เนว รฺโ มาคธสฺส อาทิยนฺติ, น รฺโ มาคธสฺส ปุริสกานํ อาทิยนฺติ, น รฺโ มาคธสฺส ปุริสกานํ ปุริสกานํ อาทิยนฺติ. เต โข เต, มาริส, มหาโจรา รฺโ มาคธสฺส อวรุทฺธา นาม วุจฺจนฺติ. เอวเมว โข, มาริส, สนฺติ อมนุสฺสา จณฺฑา รุทฺธา รภสา, เต เนว มหาราชานํ อาทิยนฺติ, น มหาราชานํ ปุริสกานํ อาทิยนฺติ, น มหาราชานํ ปุริสกานํ ปุริสกานํ อาทิยนฺติ. เต โข เต, มาริส, อมนุสฺสา มหาราชานํ อวรุทฺธา นาม วุจฺจนฺติ. โย หิ โกจิ, มาริส, อมนุสฺโส ยกฺโข วา ยกฺขินี วา…เป… คนฺธพฺโพ วา คนฺธพฺพี วา…เป… กุมฺภณฺโฑ วา กุมฺภณฺฑี วา…เป… นาโค วา นาคี วา…เป… ปทุฏฺจิตฺโต ภิกฺขุํ วา ภิกฺขุนึ วา อุปาสกํ วา อุปาสิกํ วา คจฺฉนฺตํ วา อุปคจฺเฉยฺย, ิตํ วา อุปติฏฺเยฺย, นิสินฺนํ วา อุปนิสีเทยฺย, นิปนฺนํ วา อุปนิปชฺเชยฺย. อิเมสํ ยกฺขานํ มหายกฺขานํ เสนาปตีนํ มหาเสนาปตีนํ อุชฺฌาเปตพฺพํ วิกฺกนฺทิตพฺพํ วิรวิตพฺพํ – ‘อยํ ยกฺโข คณฺหาติ, อยํ ยกฺโข อาวิสติ, อยํ ยกฺโข ¶ เหเติ, อยํ ยกฺโข วิเหเติ, อยํ ยกฺโข หึสติ, อยํ ยกฺโข วิหึสติ, อยํ ยกฺโข น มฺุจตี’ติ.
๒๙๓. ‘กตเมสํ ¶ ยกฺขานํ มหายกฺขานํ เสนาปตีนํ มหาเสนาปตีนํ?
‘อินฺโท โสโม วรุโณ จ, ภารทฺวาโช ปชาปติ;
จนฺทโน กามเสฏฺโ จ, กินฺนุฆณฺฑุ นิฆณฺฑุ จ.
‘ปนาโท โอปมฺโ จ, เทวสูโต จ มาตลิ;
จิตฺตเสโน จ คนฺธพฺโพ, นโฬ ราชา ชเนสโภ.
‘สาตาคิโร เหวมโต, ปุณฺณโก กรติโย คุโฬ;
สิวโก มุจลินฺโท จ, เวสฺสามิตฺโต ยุคนฺธโร.
‘โคปาโล สุปฺปโรโธ จ, หิริ เนตฺติ จ มนฺทิโย;
ปฺจาลจณฺโฑ อาฬวโก, ปชฺชุนฺโน สุมโน สุมุโข;
ทธิมุโข มณิ มาณิวโร ทีโฆ, อโถ เสรีสโก สห.
‘อิเมสํ ยกฺขานํ มหายกฺขานํ เสนาปตีนํ มหาเสนาปตีนํ อุชฺฌาเปตพฺพํ วิกฺกนฺทิตพฺพํ วิรวิตพฺพํ – ‘‘อยํ ยกฺโข คณฺหาติ, อยํ ยกฺโข อาวิสติ, อยํ ยกฺโข เหเติ, อยํ ยกฺโข วิเหเติ, อยํ ยกฺโข หึสติ, อยํ ยกฺโข วิหึสติ, อยํ ยกฺโข น มฺุจตี’’ติ. อยํ โข, มาริส, อาฏานาฏิยา รกฺขา ภิกฺขูนํ ภิกฺขุนีนํ อุปาสกานํ อุปาสิกานํ คุตฺติยา รกฺขาย อวิหึสาย ผาสุวิหาราย. หนฺท จ ทานิ มยํ, มาริส, คจฺฉาม, พหุกิจฺจา มยํ พหุกรณียา’’’ติ. ‘‘‘ยสฺส ทานิ ตุมฺเห มหาราชาโน กาลํ มฺถา’’’ติ.
๒๙๔. ‘‘อถ โข, ภิกฺขเว, จตฺตาโร มหาราชา อุฏฺายาสนา มํ อภิวาเทตฺวา ปทกฺขิณํ กตฺวา ตตฺเถวนฺตรธายึสุ. เตปิ โข, ภิกฺขเว, ยกฺขา อุฏฺายาสนา อปฺเปกจฺเจ มํ อภิวาเทตฺวา ปทกฺขิณํ กตฺวา ตตฺเถวนฺตรธายึสุ. อปฺเปกจฺเจ มยา สทฺธึ สมฺโมทึสุ, สมฺโมทนียํ กถํ สารณียํ วีติสาเรตฺวา ตตฺเถวนฺตรธายึสุ. อปฺเปกจฺเจ เยนาหํ เตนฺชลึ ปณาเมตฺวา ตตฺเถวนฺตรธายึสุ. อปฺเปกจฺเจ นามโคตฺตํ ¶ สาเวตฺวา ตตฺเถวนฺตรธายึสุ. อปฺเปกจฺเจ ตุณฺหีภูตา ตตฺเถวนฺตรธายึสุ.
๒๙๕. ‘‘อุคฺคณฺหาถ ¶ , ภิกฺขเว, อาฏานาฏิยํ รกฺขํ. ปริยาปุณาถ, ภิกฺขเว, อาฏานาฏิยํ รกฺขํ. ธาเรถ, ภิกฺขเว, อาฏานาฏิยํ รกฺขํ. อตฺถสํหิตา [อตฺถสํหิตายํ (สฺยา.)], ภิกฺขเว, อาฏานาฏิยา รกฺขา ภิกฺขูนํ ภิกฺขุนีนํ อุปาสกานํ อุปาสิกานํ คุตฺติยา รกฺขาย อวิหึสาย ผาสุวิหารายา’’ติ. อิทมโวจ ภควา. อตฺตมนา เต ภิกฺขู ภควโต ภาสิตํ อภินนฺทุนฺติ.
อาฏานาฏิยสุตฺตํ นิฏฺิตํ นวมํ.