📜
๕. ภิกฺขุนีสํยุตฺตํ
๑. อาฬวิกาสุตฺตวณฺณนา
๑๖๒. ภิกฺขุนีสํยุตฺตสฺส ¶ ¶ ¶ ปเม อาฬวิกาติ อาฬวิยํ ชาตา อาฬวินครโตเยว จ นิกฺขมฺม ปพฺพชิตา. อนฺธวนนฺติ กสฺสปสมฺมาสมฺพุทฺธสฺส เจติเย นวกมฺมตฺถาย ธนํ สมาทเปตฺวา อาคจฺฉนฺตสฺส ยโสธรสฺส นาม ธมฺมภาณกสฺส อริยปุคฺคลสฺส อกฺขีนิ อุปฺปาเฏตฺวา ตตฺเถว อกฺขิเภทปฺปตฺเตหิ ปฺจหิ โจรสเตหิ นิวุตฺถตฺตา ตโต ปฏฺาย ‘‘อนฺธวน’’นฺติ สงฺขํ คตํ วนํ. ตํ กิร สาวตฺถิโต ทกฺขิณปสฺเส คาวุตมตฺเต โหติ ราชารกฺขาย คุตฺตํ. ตตฺถ ปวิเวกกามา ภิกฺขู จ ภิกฺขุนิโย จ คจฺฉนฺติ. ตสฺมา อยมฺปิ กายวิเวกตฺถินี เยน ตํ วนํ, เตนุปสงฺกมิ. นิสฺสรณนฺติ นิพฺพานํ. ปฺายาติ ปจฺจเวกฺขณาเณน. น ตฺวํ ชานาสิ ตํ ปทนฺติ ตฺวํ เอตํ นิพฺพานปทํ วา นิพฺพานคามิมคฺคปทํ วา น ชานาสิ. สตฺติสูลูปมาติ วินิวิชฺฌนตฺเถน สตฺติสูลสทิสา. ขนฺธาสํ อธิกุฏฺฏนาติ ขนฺธา เตสํ อธิกุฏฺฏนภณฺฑิกา. ปมํ.
๒. โสมาสุตฺตวณฺณนา
๑๖๓. ทุติเย านนฺติ อรหตฺตํ. ทุรภิสมฺภวนฺติ ทุปฺปสหํ. ทฺวงฺคุลปฺายาติ ปริตฺตปฺาย. ยสฺมา วา ทฺวีหิ องฺคุเลหิ กปฺปาสวฏฺฏึ คเหตฺวา สุตฺตํ กนฺตนฺติ, ตสฺมา ¶ อิตฺถี ‘‘ทฺวงฺคุลปฺา’’ติ วุจฺจติ. าณมฺหิ วตฺตมานมฺหีติ ผลสมาปตฺติาเณ ปวตฺตมาเน. ธมฺมํ วิปสฺสโตติ จตุสจฺจธมฺมํ วิปสฺสนฺตสฺส, ปุพฺพภาเค วา วิปสฺสนาย อารมฺมณภูตํ ขนฺธปฺจกเมว. กิฺจิ วา ปน อฺสฺมีติ อฺํ วา กิฺจิ ‘‘อหํ อสฺมี’’ติ ตณฺหามานทิฏฺิวเสน ยสฺส สิยา. ทุติยํ.
๓. กิสาโคตมีสุตฺตวณฺณนา
๑๖๔. ตติเย ¶ กิสาโคตมีติ อปฺปมํสโลหิตตาย กิสา, โคตมีติ ปนสฺสา นามํ. ปุพฺเพ กิร สาวตฺถิยํ เอกสฺมึ กุเล อสีติโกฏิธนํ สพฺพํ องฺคาราว ชาตํ. กุฏุมฺพิโก องฺคารชาตานิ อนีหริตฺวา ¶ – ‘‘อวสฺสํ โกจิ ปฺุวา ภวิสฺสติ, ตสฺส ปฺุเน ปุน ปากติกํ ภวิสฺสตี’’ติ สุวณฺณหิรฺสฺส จาฏิโย ปูเรตฺวา อาปเณ เปตฺวา สมีเป นิสีทิ. อเถกา ทุคฺคตกุลสฺส ธีตา – ‘‘อฑฺฒมาสกํ คเหตฺวา ทารุสากํ อาหริสฺสามี’’ติ วีถึ คตา ตํ ทิสฺวา กุฏุมฺพิกํ อาห – ‘‘อาปเณ ตาว ธนํ เอตฺตกํ, เคเห กิตฺตกํ ภวิสฺสตี’’ติ. กึ ทิสฺวา อมฺม เอวํ กเถสีติ? อิมํ หิรฺสุวณฺณนฺติ. โส ‘‘ปฺุวตี เอสา ภวิสฺสตี’’ติ ตสฺสา วสนฏฺานํ ปุจฺฉิตฺวา อาปเณ ภณฺฑํ ปฏิสาเมตฺวา ตสฺสา มาตาปิตโร อุปสงฺกมิตฺวา เอวมาห – ‘‘อมฺหากํ เคเห วยปฺปตฺโต ทารโก อตฺถิ, ตสฺเสตํ ทาริกํ เทถา’’ติ. กึ สามิ ทุคฺคเตหิ สทฺธึ เกฬึ กโรสีติ? มิตฺตสนฺถโว นาม ทุคฺคเตหิปิ สทฺธึ โหติ, เทถ นํ, กุฏุมฺพสามินี ภวิสฺสตีติ นํ คเหตฺวา ฆรํ อาเนสิ. สา สํวาสมนฺวาย ปุตฺตํ วิชาตา. ปุตฺโต ปทสา อาหิณฺฑนกาเล กาลมกาสิ. สา ทุคฺคตกุเล อุปฺปชฺชิตฺวา มหากุลํ คนฺตฺวาปิ ‘‘ปุตฺตวินาสํ ปตฺตามฺหี’’ติ อุปฺปนฺนพลวโสกา ปุตฺตสฺส สรีรกิจฺจํ วาเรตฺวา ตํ มตกเฬวรํ อาทาย นคเร วิปฺปลปนฺตี จรติ.
เอกทิวสํ มหติยา พุทฺธวีถิยา ทสพลสฺส ¶ สนฺติกํ คนฺตฺวา – ‘‘ปุตฺตสฺส เม อโรคภาวตฺถาย เภสชฺชํ เทถ ภควา’’ติ อาห. คจฺฉ สาวตฺถึ อาหิณฺฑิตฺวา ยสฺมึ เคเห มตปุพฺโพ นตฺถิ, ตโต สิทฺธตฺถกํ อาหร, ปุตฺตสฺส เต เภสชฺชํ ภวิสฺสตีติ. สา นครํ ปวิสิตฺวา ธุรเคหโต ปฏฺาย ภควตา วุตฺตนเยน คนฺตฺวา สิทฺธตฺถกํ ยาจนฺตี ฆเร ฆเร, ‘‘กุโต ตฺวํ เอวรูปํ ฆรํ ปสฺสิสฺสสี’’ติ วุตฺตา กติปยานิ เคหานิ อาหิณฺฑิตฺวา – ‘‘สพฺเพสมฺปิ กิรายํ ธมฺมตา, น มยฺหํ ปุตฺตสฺเสวา’’ติ สาลายํ ฉวํ ฉฑฺเฑตฺวา ปพฺพชฺชํ ยาจิ. สตฺถา ‘‘อิมํ ปพฺพาเชตู’’ติ ภิกฺขุนิอุปสฺสยํ เปเสสิ. สา ขุรคฺเคเยว อรหตฺตํ ปาปุณิ. อิมํ เถรึ สนฺธาย ‘‘อถ โข กิสาโคตมี’’ติ วุตฺตํ.
เอกมาสีติ เอกา อาสิ. รุทมฺมุขีติ รุทมานมุขี วิย. อจฺจนฺตํ มตปุตฺตามฺหีติ เอตฺถ ¶ อนฺตํ อตีตํ อจฺจนฺตํ, ภาวนปุํสกเมตํ. อิทํ วุตฺตํ โหติ – ยถา ปุตฺตมรณํ อนฺตํ อตีตํ โหติ, เอวํ มตปุตฺตา อหํ, อิทานิ มม ปุน ปุตฺตมรณํ นาม นตฺถิ. ปุริสา เอตทนฺติกาติ ปุริสาปิ เม เอตทนฺติกาว ¶ . โย เม ปุตฺตมรณสฺส อนฺโต, ปุริสานมฺปิ เม เอเสวนฺโต, อภพฺพา อหํ อิทานิ ปุริสํ คเวสิตุนฺติ. สพฺพตฺถ วิหตา นนฺทีติ สพฺเพสุ ขนฺธายตนธาตุภวโยนิคติิตินิวาเสสุ มม ตณฺหานนฺที วิหตา. ตโมกฺขนฺโธติ อวิชฺชากฺขนฺโธ. ปทาลิโตติ าเณน ภินฺโน. ตติยํ.
๔. วิชยาสุตฺตวณฺณนา
๑๖๕. จตุตฺเถ ปฺจงฺคิเกนาติ อาตตํ วิตตํ อาตตวิตตํ ฆนํ สุสิรนฺติ เอวํ ปฺจงฺคสมนฺนาคเตน. นิยฺยาตยามิ ตุยฺเหวาติ สพฺเพ ตุยฺหํเยว เทมิ. นาหํ เตนตฺถิกาติ นาหํ เตน อตฺถิกา. ปูติกาเยนาติ สุวณฺณวณฺโณปิ กาโย นิจฺจํ อุคฺฆริตปคฺฆริตฏฺเน ปูติกาโยว, ตสฺมา เอวมาห. ภินฺทเนนาติ ภิชฺชนสภาเวน. ปภงฺคุนาติ จุณฺณวิจุณฺณํ อาปชฺชนธมฺเมน. อฏฺฏียามีติ อฏฺฏา ปีฬิตา โหมิ. หรายามีติ ลชฺชามิ. สนฺตา สมาปตฺตีติ ¶ อฏฺวิธา โลกิยสมาปตฺติ อารมฺมณสนฺตตาย องฺคสนฺตตาย จ สนฺตาติ วุตฺตา. สพฺพตฺถาติ สพฺเพสุ รูปารูปภเวสุ, เตสํ ทฺวินฺนํ ภวานํ คหิตตฺตา คหิเต กามภเว อฏฺสุ จ สมาปตฺตีสูติ เอเตสุ สพฺเพสุ าเนสุ มยฺหํ อวิชฺชาตโม วิหโตติ วทติ. จตุตฺถํ.
๕. อุปฺปลวณฺณาสุตฺตวณฺณนา
๑๖๖. ปฺจเม สุปุปฺผิตคฺคนฺติ อคฺคโต ปฏฺาย สุฏฺุ ปุปฺผิตํ สาลรุกฺขํ. น จตฺถิ เต ทุติยา วณฺณธาตูติ ตว วณฺณธาตุสทิสา ทุติยา วณฺณธาตุ นตฺถิ, ตยา สทิสา อฺา ภิกฺขุนี นตฺถีติ วทติ. อิธาคตา ตาทิสิกา ภเวยฺยุนฺติ ยถา ตฺวํ อิธาคตา กิฺจิ สนฺถวํ วา สิเนหํ วา น ลภสิ, เอวเมวํ เตปิ ตยาว สทิสา ภเวยฺยุํ. ปขุมนฺตริกายนฺติ ทฺวินฺนํ อกฺขีนํ มชฺเฌ นาสวํเสปิ ติฏฺนฺตึ มํ น ปสฺสสิ. วสีภูตมฺหีติ วสีภูตา อสฺมิ. ปฺจมํ.
๖. จาลาสุตฺตวณฺณนา
๑๖๗. ฉฏฺเ ¶ โก นุ ตํ อิทมาทปยีติ โก นุ มนฺทพุทฺธิ พาโล ตํ เอวํ คาหาเปสิ? ปริกฺเลสนฺติ อฺมฺปิ นานปฺปการํ อุปทฺทวํ. อิทานิ ยํ มาโร อาห ¶ – ‘‘โก นุ ตํ อิทมาทปยี’’ติ, ตํ มทฺทนฺตี – ‘‘น มํ อนฺธพาโล อาทเปสิ, โลเก ปน อคฺคปุคฺคโล สตฺถา ธมฺมํ เทเสสี’’ติ ทสฺเสตุํ, พุทฺโธติอาทิมาห. ตตฺถ สจฺเจ นิเวสยีติ ปรมตฺถสจฺเจ นิพฺพาเน นิเวเสสิ. นิโรธํ อปฺปชานนฺตาติ นิโรธสจฺจํ อชานนฺตา. ฉฏฺํ.
๗. อุปจาลาสุตฺตวณฺณนา
๑๖๘. สตฺตเม ¶ เอนฺติ มารวสํ ปุนาติ ปุนปฺปุนํ มรณมารกิเลสมารเทวปุตฺตมารานํ วสํ อาคจฺฉนฺติ. ปธูปิโตติ สนฺตาปิโต. อคติ ยตฺถ มารสฺสาติ ยตฺถ ตุยฺหํ มารสฺส อคติ. ตตฺถาติ ตสฺมึ นิพฺพาเน. สตฺตมํ.
๘. สีสุปจาลาสุตฺตวณฺณนา
๑๖๙. อฏฺเม สมณี วิย ทิสฺสสีติ สมณิสทิสา ทิสฺสสิ. กิมิว จรสิ โมมูหาติ กึ การณา โมมูหา วิย จรสิ? อิโต พหิทฺธาติ อิมมฺหา สาสนา พหิ. ปาสํ เฑนฺตีติ ปาสณฺฑา, สตฺตานํ จิตฺเตสุ ทิฏฺิปาสํ ขิปนฺตีติ อตฺโถ. สาสนํ ปน ปาเส โมเจติ, ตสฺมา ปาสณฺโฑติ น วุจฺจติ, อิโต พหิทฺธาเยว ปาสณฺฑา โหนฺติ. ปสีทนฺตีติ สํสีทนฺติ ลคฺคนฺติ.
อิทานิ ‘‘กํ นุ อุทฺทิสฺส มุณฺฑาสี’’ติ ปฺหํ กเถนฺตี อตฺถิ สกฺยกุเล ชาโตติอาทิมาห. ตตฺถ สพฺพาภิภูติ สพฺพานิ ขนฺธายตนธาตุภวโยนิคติอาทีนิ อภิภวิตฺวา ิโต. มรณมาราทโย นุทิ นีหรีติ มารนุโท. สพฺพตฺถมปราชิโตติ สพฺเพสุ ราคาทีสุ วา มารยุทฺเธ วา อชิโต. สพฺพตฺถ มุตฺโตติ สพฺเพสุ ขนฺธาทีสุ มุตฺโต. อสิโตติ ตณฺหาทิฏฺินิสฺสเยน ¶ อนิสฺสิโต. สพฺพกมฺมกฺขยํ ปตฺโตติ สพฺพกมฺมกฺขยสงฺขาตํ อรหตฺตํ ปตฺโต. อุปธิสงฺขเยติ อุปธิสงฺขยสงฺขาเต นิพฺพาเน อารมฺมณโต วิมุตฺโต. อฏฺมํ.
๙. เสลาสุตฺตวณฺณนา
๑๗๐. นวเม เกนิทํ ปกตนฺติ เกน อิทํ กตํ. พิมฺพนฺติ อตฺตภาวํ สนฺธาย วทติ. อฆนฺติ ทุกฺขปติฏฺานตฺตา อตฺตภาวเมว วทติ. เหตุภงฺคาติ เหตุนิโรเธน ปจฺจยเวกลฺเลน. นวมํ.
๑๐. วชิราสุตฺตวณฺณนา
๑๗๑. ทสเม ¶ ¶ นยิธ สตฺตุปลพฺภตีติ อิมสฺมึ สุทฺธสงฺขารปฺุเช ปรมตฺถโต สตฺโต นาม น อุปลพฺภติ. ขนฺเธสุ สนฺเตสูติ ปฺจสุ ขนฺเธสุ วิชฺชมาเนสุ เตน เตนากาเรน ววตฺถิเตสุ. สมฺมุตีติ สตฺโตติ สมฺามตฺตเมว โหติ. ทุกฺขนฺติ ปฺจกฺขนฺธทุกฺขํ. นาฺตฺร ทุกฺขาติ เปตฺวา ทุกฺขํ อฺโ เนว สมฺโภติ น นิรุชฺฌตีติ. ทสมํ.
อิติ สารตฺถปฺปกาสินิยา
สํยุตฺตนิกาย-อฏฺกถาย
ภิกฺขุนีสํยุตฺตวณฺณนา นิฏฺิตา.