อฏฺกถา > สุตฺตปิฏก (อฏฺกถา) > สํยุตฺตนิกาย (อฏฺกถา) > นิทานวคฺค-อฏฺกถา

๑๕๗. ลาภสกฺการสํยุตฺตสฺส ¶ ¶ ¶ ปเม ทารุโณติ ถทฺโธ. ลาภสกฺการสิโลโกติ เอตฺถ ลาโภ นาม จตุปจฺจยลาโภ. สกฺกาโรติ เตสํเยว สุกตานํ สุสงฺขตานํ ลาโภ. สิโลโกติ วณฺณโฆโส. กฏุโกติ ติขิโณ. ผรุโสติ ขโร. อนฺตรายิโกติ อนฺตรายกโร. ปมํ.

๑๕๘. ทุติเย พาฬิสิโกติ พฬิสํ คเหตฺวา จรมาโน มจฺฉฆาตโก. อามิสคตนฺติ อามิสมกฺขิตํ. อามิสจกฺขูติ อามิเส จกฺขุ ทสฺสนํ อสฺสาติ อามิสจกฺขุ. คิลพฬิโสติ คิลิตพฬิโส. อนยํ อาปนฺโนติ ทุกฺขํ ปตฺโต. พฺยสนํ อาปนฺโนติ วินาสํ ปตฺโต. ยถากามกรณีโยติ ยถากาเมน ยถารุจิยา ยเถว นํ พาฬิสิโก อิจฺฉติ, ตเถวสฺส กตฺตพฺโพติ อตฺโถ. ยถากามกรณีโย ปาปิมโตติ ยถา กิเลสมารสฺส กาโม, เอวํ กตฺตพฺโพ, นิรยํ วา ติรจฺฉานโยนึ วา เปตฺติวิสยํ วา ปาเปตพฺโพ. ทุติยํ.

๑๕๙-๑๖๐. ตติเย มหากุมฺมกุลนฺติ มหนฺตํ อฏฺิกจฺฉปกุลํ. อคมาสีติ ‘‘เอตฺถ อทฺธา กิฺจิ ขาทิตพฺพํ อตฺถิ, ตํ มจฺฉรายนฺโต มํ เอส นิวาเรตี’’ติ สฺาย อคมาสิ. ปปตายาติ ¶ ปปตา วุจฺจติ ทีฆรชฺชุกพทฺโธ อยกนฺตโกสเก ทณฺฑกํ ปเวเสตฺวา คหิโต ¶ กณฺณิกสลฺลสณฺาโน, อยกณฺฏโก, ยสฺมึ เวเคน ปติตฺวา กฏาเห ลคฺคมตฺเต ทณฺฑโก นิกฺขมติ, รชฺชุโก เอกาพทฺโธ คจฺฉเตว. โส กุมฺโมติ โส ¶ วิทฺธกุมฺโม. เยน โส กุมฺโมติ อุทกสทฺทํ สุตฺวา สาสงฺกฏฺานํ ภวิสฺสตีติ นิวตฺติตฺวา เยน โส อตฺถกาโม กุมฺโม. น ทานิ ตฺวํ อมฺหากนฺติ อิทานิ ตฺวํ อมิตฺตหตฺถํ คโต, น อมฺหากํ สนฺตโกติ อตฺโถ. เอวํ สลฺลปนฺตานํเยว จ เนสํ นาวาย ิโต ลุทฺโท รชฺชุกํ อากฑฺฒิตฺวา กุมฺมํ คเหตฺวา ยถากามํ อกาสิ. เสสเมตฺถ อิโต อนนฺตรสุตฺเต จ อุตฺตานเมว. ตติยจตุตฺถานิ.

๑๖๑. ปฺจเม มีฬฺหกาติ คูถปาณกา. คูถาทีติ คูถภกฺขา. คูถปูราติ อนฺโต คูเถน ภริตา. ปุณฺณา คูถสฺสาติ อิทํ ปุริมสฺเสว อตฺถทีปนํ. อติมฺเยฺยาติ ปจฺฉิมปาเท ภูมิยํ เปตฺวา ปุริมปาเท คูถสฺส อุปริ อาโรเปตฺวา ิตา ‘‘อหมฺหิ คูถาที’’ติ ภณนฺตี อติมฺเยฺย. ปิณฺฑปาโต จสฺส ปูโรติ อปโรปิสฺส ปตฺตปูโร ปณีตปิณฺฑปาโต ภเวยฺย. ปฺจมํ.

๑๖๒. ฉฏฺเ กํ, ภิกฺขเว, อสนิวิจกฺกนฺติ, ภิกฺขเว, กํ ปุคฺคลํ มตฺถเก ปติตฺวา มทฺทมานํ สุกฺกาสนิจกฺกํ อาคจฺฉตุ ¶ . อปฺปตฺตมานสนฺติ อนธิคตารหตฺตํ. อิติ ภควา น สตฺตานํ ทุกฺขกามตาย, อาทีนวํ ปน ทสฺเสตุํ เอวมาห. อสนิจกฺกฺหิ มตฺถเก ปติตํ เอกเมว อตฺตภาวํ นาเสติ, ลาภสกฺการสิโลเกน ปริยาทิณฺณจิตฺโต นิรยาทีสุ อนนฺตทุกฺขํ อนุโภติ. ฉฏฺํ.

๑๖๓. สตฺตเม ทิทฺธคเตนาติ คตทิทฺเธน. วิสลฺเลนาติ วิสมกฺขิเตน. สลฺเลนาติ สตฺติยา. สตฺตมํ.

๑๖๔. อฏฺเม ¶ ¶ สิงฺคาโลติ ชรสิงฺคาโล. ยถา หิ สุวณฺณวณฺโณปิ กาโย ปูติกาโย ตฺเวว, ตํขณํ คฬิตมฺปิ จ มุตฺตํ ปูติมุตฺตนฺตฺเวว วุจฺจติ, เอวํ ตทหุชาโตปิ สิงฺคาโล ชรสิงฺคาโลตฺเวว วุจฺจติ. อุกฺกณฺฏเกน นามาติ เอวํนามเกน โรเคน. โส กิร สีตกาเล อุปฺปชฺชติ. ตสฺมึ อุปฺปนฺเน สกลสรีรโต โลมานิ ปตนฺติ, สกลสรีรํ นิลฺโลมํ หุตฺวา, สมนฺตโต ผุฏติ, วาตพฺภาหตา วณา รุชฺชนฺติ. ยถา อุมฺมตฺตกสุนเขน ทฏฺโ ปุริโส อนวฏฺิโตว ภมติ, เอวํ ตสฺมึ อุปฺปนฺเน ภมิตพฺโพ โหติ, อสุกฏฺาเน โสตฺถิ ภวิสฺสตีติ น ปฺายติ. อฏฺมํ.

๑๖๕. นวเม เวรมฺภวาตาติ เอวํนามกา มหาวาตา. กีทิเส ปน าเน เต วาตา วายนฺตีติ? ยตฺถ ิตสฺส จตฺตาโร ¶ ทีปา อุปฺปลินิปตฺตมตฺตา หุตฺวา ปฺายนฺติ. โย ปกฺขี คจฺฉตีติ นววุฏฺเ เทเว วิรวนฺโต วาตสกุโณ ตตฺถ คจฺฉติ, ตํ สนฺธาเยตํ วุตฺตํ. อรกฺขิเตเนว กาเยนาติอาทีสุ หตฺถปาเท กีฬาเปนฺโต ขนฺธฏฺึ วา นาเมนฺโต กายํ น รกฺขติ นาม, นานาวิธํ ทุฏฺุลฺลกถํ กเถนฺโต วาจํ น รกฺขติ นาม, กามวิตกฺกาทโย วิตกฺเกนฺโต จิตฺตํ น รกฺขติ นาม. อนุปฏฺิตาย สติยาติ กายคตาสตึ อนุปฏฺเปตฺวา. นวมํ.

๑๖๖. ทสเม อสกฺกาเรน จูภยนฺติ อสกฺกาเรน จ อุภเยน. สมาธีติ อรหตฺตผลสมาธิ. โส หิ เตน น วิกมฺปติ. อปฺปมาณวิหาริโนติ อปฺปมาเณน ผลสมาธินา วิหรนฺตสฺส. สาตติกนฺติ สตตการึ. สุขุมํทิฏฺิวิปสฺสกนฺติ อรหตฺตมคฺคทิฏฺิยา สุขุมทิฏฺิผลสมาปตฺติอตฺถาย วิปสฺสนํ ปฏฺเปตฺวา อาคตตฺตา วิปสฺสกํ. อุปาทานกฺขยารามนฺติ อุปาทานกฺขยสงฺขาเต นิพฺพาเน รตํ. อาหุ สปฺปุริโส อิตีติ สปฺปุริโสติ กเถนฺตีติ. ทสมํ.

๑-๒. สุวณฺณปาติสุตฺตาทิวณฺณนา

๑๖๗-๑๖๘. ทุติยวคฺคสฺส ¶ ¶ ปเม สมฺปชานมุสา ภาสนฺตนฺติ อปฺปมตฺตเกนปิ การเณน สมฺปชานเมว มุสา ภาสนฺตํ. ‘‘สีลํ ปูเรสฺสามี’’ติ สํวิหิตภิกฺขุํ สิเนรุมตฺโตปิ ปจฺจยราสิ จาเลตุํ น สกฺโกติ. ยทา ปน สีลํ ปหาย สกฺการนิสฺสิโต โหติ, ตทา กุณฺฑกมุฏฺิเหตุปิ มุสา ภาสติ, อฺํ วา อกิจฺจํ กโรติ. ทุติยํ อุตฺตานเมวาติ. ปมทุติยานิ.

๓-๑๐. สุวณฺณนิกฺขสุตฺตาทิวณฺณนา

๑๖๙. ตติยาทีสุ ¶ สุวณฺณนิกฺขสฺสาติ เอกสฺส กฺจนนิกฺขสฺส. สิงฺคีนิกฺขสฺสาติ สิงฺคีสุวณฺณนิกฺขสฺส. ปถวิยาติ จกฺกวาฬพฺภนฺตราย มหาปถวิยา. อามิสกิฺจิกฺขเหตูติ กสฺสจิเทว อามิสสฺส เหตุ อนฺตมโส กุณฺฑกมุฏฺิโนปิ. ชีวิตเหตูติ อฏวิยํ โจเรหิ คเหตฺวา ชีวิเต โวโรปิยมาเน ตสฺสปิ เหตุ. ชนปทกลฺยาณิยาติ ชนปเท อุตฺตมิตฺถิยา. ตติยาทีนิ.

๑๗๐-๑๗๑. ตติยวคฺคสฺส ปเม น ตสฺส, ภิกฺขเว, มาตุคาโมติ น ตสฺส รโห เอกกสฺส นิสินฺนสฺส เตน ธมฺเมน อตฺถิโกปิ มาตุคาโม จิตฺตํ ปริยาทาตุํ สกฺโกติ, ยสฺส ลาภสกฺการสิโลโก ¶ จิตฺตํ ปริยาทาตุํ สกฺโกตีติ, อตฺโถ. ทุติยํ อุตฺตานเมวาติ. ปมทุติยานิ.

๑๗๒-๑๗๕. ตติเย สทฺธาติ โสตาปนฺนา. เสสเมตฺถ อุตฺตานเมว. ตถา จตุตฺเถ ปฺจเม ฉฏฺเ จ. ตติยาทีนิ.

๗. ตติยสมณพฺราหฺมณสุตฺตวณฺณนา

๑๗๖. สตฺตเม ¶ สมุทยนฺติอาทีสุ สห ปุพฺพกมฺเมน อตฺตภาโว โกลปุตฺติยํ วณฺณโปกฺขรตา กลฺยาณวากฺกรณตา ธุตคุณาวีกรณํ จีวรธารณํ ปริวารสมฺปตฺตีติ เอวมาทิ ลาภสกฺการสฺส สมุทโย นาม, ตํ สมุทยสจฺจวเสน นปฺปชานาติ, นิโรโธ จ ปฏิปทา จ นิโรธสจฺจมคฺคสจฺจวเสเนว เวทิตพฺพา. สตฺตมํ.

๑๗๗. อฏฺเม ¶ ยสฺมา ลาภสกฺการสิโลโก นรกาทีสุ, นิพฺพตฺเตนฺโต สกลมฺปิ อิมํ อตฺตภาวํ นาเสติ, อิธาปิ มรณมฺปิ มรณมตฺตมฺปิ ทุกฺขํ อาวหติ, ตสฺมา ฉวึ ฉินฺทตีติอาทิ วุตฺตํ. อฏฺมํ.

๑๗๘. นวเม วาฬรชฺชุยาติ สุตฺตาทิมยา รชฺชุ มุทุกา โหติ วาฬรชฺชุ ขรา ผรุสา, ตสฺมา อยเมว คหิตา. นวมํ.

๑๗๙. ทสเม ทิฏฺธมฺมสุขวิหาราติ ผลสมาปตฺติสุขวิหารา. เตสาหมสฺสาติ เตสํ อหํ อสฺส ¶ . ขีณาสโว หิ ลาภี ปุฺสมฺปนฺโน ยาคุขชฺชกาทีนิ คเหตฺวา อาคตาคตานํ อนุโมทนํ กโรนฺโต ธมฺมํ เทเสนฺโต ปฺหํ วิสฺสชฺเชนฺโต ผลสมาปตฺตึ อปฺเปตฺวา นิสีทิตุํ โอกาสํ น ลภติ, ตํ สนฺธาย วุตฺตนฺติ. ทสมํ.

๑๘๐-๑๘๓. จตุตฺถวคฺคสฺส ปมํ อุตฺตานเมว. ทุติยาทีสุ กุสลมูลนฺติ อโลภาทิติวิธกุสลธมฺโม. สุกฺโก ธมฺโมติ ตสฺเสว ปริยายเทสนา ¶ . อยํ ปเนตฺถ สงฺเขปตฺโถ – ยสฺส กุสลมูลาทิสงฺขาตสฺส อนวชฺชธมฺมสฺส อสมุจฺฉินฺนตฺตา เทวทตฺโต สคฺเค วา นิพฺพตฺเตยฺย, มคฺคผลานิ วา อธิคจฺเฉยฺย, สฺวาสฺส สมุจฺเฉทมคมา สพฺพโส สมุจฺฉินฺโน วินฏฺโ. ปมาทีนิ.

๑๘๔. ปฺจเม ปราภวายาติ อวฑฺฒิยา วินาสาย. อสฺสตรีติ วฬวาย กุจฺฉิสฺมึ คทฺรภสฺส ชาตา. อตฺตวธาย คพฺภํ คณฺหาตีติ ตํ อสฺเสน สทฺธึ สมฺปโยเชนฺติ, สา ¶ คพฺภํ คณฺหิตฺวา กาเล สมฺปตฺเต วิชายิตุํ น สกฺโกติ, ปาเทหิ ภูมิยํ ปหรนฺตี ติฏฺติ, อถสฺสา จตฺตาโร ปาเท จตูสุ ขาณุเกสุ พนฺธิตฺวา กุจฺฉึ ผาเลตฺวา โปตํ นีหรนฺติ, สา ตตฺเถว มรติ. เตเนตํ วุตฺตํ. ปฺจมํ.

๑๘๕. ฉฏฺเ ภตฺตาภิหาโรติ อภิหริตพฺพํ ภตฺตํ. ตสฺส ปน ปมาณํ ทสฺเสตุํ ปฺจ จ ถาลิปากสตานีติ ¶ วุตฺตํ. ตตฺถ เอโก ถาลิปาโก ทสนฺนํ ปุริสานํ ภตฺตํ คณฺหาติ. นาสาย ปิตฺตํ ภินฺเทยฺยุนฺติ อจฺฉปิตฺตํ วา มจฺฉปิตฺตํ วาสฺส นาสปุเฏ ปกฺขิเปยฺยํ. ฉฏฺํ.

๑๘๖-๑๘๗. สตฺตเม มาตุปิ เหตูติ ‘‘สเจ มุสา ภณสิ, มาตรํ เต วิสฺสชฺเชสฺสาม. โน เจ ภณสิ, น วิสฺสชฺเชสฺสามา’’ติ เอวํ โจเรหิ อฏวิยํ ปุจฺฉมาโน ตสฺสา โจรหตฺถคตาย มาตุยาปิ เหตุ สมฺปชานมุสา น ภาเสยฺยาติ อตฺโถ. อิโต ปเรสุปิ เอเสว นโยติ. สตฺตมาทีนิ.

ลาภสกฺการสํยุตฺตวณฺณนา นิฏฺิตา.