📜
๙. โอปมฺมสํยุตฺตํ
๑. กูฏสุตฺตวณฺณนา
๒๒๓. โอปมฺมสํยุตฺตสฺส ¶ ¶ ¶ ปเม กูฏํ คจฺฉนฺตีติ กูฏงฺคมา. กูฏํ สโมสรนฺตีติ กูฏสโมสรณา. กูฏสมุคฺฆาตาติ กูฏสฺส สมุคฺฆาเตน. อวิชฺชาสมุคฺฆาตาติ อรหตฺตมคฺเคน อวิชฺชาย สมุคฺฆาเตน. อปฺปมตฺตาติ สติยา อวิปฺปวาเส ิตา หุตฺวา. ปมํ.
๒. นขสิขสุตฺตวณฺณนา
๒๒๔. ทุติเย มนุสฺเสสุ ปจฺจาชายนฺตีติ เย มนุสฺสโลกโต จุตา มนุสฺเสสุ ชายนฺติ, เต เอวํ อปฺปกาติ อธิปฺปาโย. อฺตฺร มนุสฺเสหีติ เย ปน มนุสฺสโลกโต จุตา เปตฺวา มนุสฺสโลกํ จตูสุ อปาเยสุ ปจฺจาชายนฺติ, เต มหาปถวิยํ ปํสุ วิย พหุตรา. อิมสฺมิฺจ สุตฺเต เทวาปิ มนุสฺเสเหว สงฺคหิตา. ตสฺมา ยถา มนุสฺเสสุ ชายนฺตา อปฺปกา, เอวํ เทเวสุปีติ เวทิตพฺพา. ทุติยํ.
๓. กุลสุตฺตวณฺณนา
๒๒๕. ตติเย สุปฺปธํสิยานีติ สุวิเหิยานิ. กุมฺภตฺเถนเกหีติ เย ปรฆรํ ปวิสิตฺวา ทีปาโลเกน โอโลเกตฺวา ปรภณฺฑํ หริตุกามา ฆเฏ ทีปํ กตฺวา ปวิสนฺติ, เต กุมฺภตฺเถนกา นาม, เตหิ กุมฺภตฺเถนเกหิ. สุปฺปธํสิโย โหติ อมนุสฺเสหีติ เมตฺตาภาวนารหิตํ ปํสุปิสาจกา วิธํสยนฺติ, ปเคว อุฬารา อมนุสฺสา. ภาวิตาติ วฑฺฒิตา. พหุลีกตาติ ปุนปฺปุนํ กตา. ยานีกตาติ ยุตฺตยานํ วิย กตา. วตฺถุกตาติ ปติฏฺานฏฺเน ¶ วตฺถุ วิย กตา. อนุฏฺิตาติ อธิฏฺิตา ¶ . ปริจิตาติ สมนฺตโต จิตา สุวฑฺฒิตา. สุสมารทฺธาติ จิตฺเตน สุฏฺุ สมารทฺธา. ตติยํ.
๔. โอกฺขาสุตฺตวณฺณนา
๒๒๖. จตุตฺเถ โอกฺขาสตนฺติ มหามุขอุกฺขลีนํ สตํ. ทานํ ทเทยฺยาติ ปณีตโภชนภริตานํ มหาอุกฺขลีนํ สตํ ทานํ ทเทยฺย. ‘‘อุกฺกาสต’’นฺติปิ ปาโ ¶ , ตสฺส ทณฺฑทีปิกาสตนฺติ อตฺโถ. เอกาย ปน ทีปิกาย ยตฺตเก าเน อาโลโก โหติ, ตโต สตคุณํ านํ สตฺตหิ รตเนหิ ปูเรตฺวา ทานํ ทเทยฺยาติ อตฺโถ. คทฺทุหนมตฺตนฺติ โคทุหนมตฺตํ, คาวิยา เอกวารํ อคฺคถนากฑฺฒนมตฺตนฺติ อตฺโถ. คนฺธอูหนมตฺตํ วา, ทฺวีหิ องฺคุลีหิ คนฺธปิณฺฑํ คเหตฺวา เอกวารํ ฆายนมตฺตนฺติ อตฺโถ. เอตฺตกมฺปิ หิ กาลํ โย ปน คพฺภปริเวณวิหารูปจาร ปริจฺเฉเทน วา จกฺกวาฬปริจฺเฉเทน วา อปริมาณาสุ โลกธาตูสุ วา สพฺพสตฺเตสุ หิตผรณํ เมตฺตจิตฺตํ ภาเวตุํ สกฺโกติ, อิทํ ตโต เอกทิวสํ ติกฺขตฺตุํ ทินฺนทานโต มหปฺผลตรํ. จตุตฺถํ.
๕. สตฺติสุตฺตวณฺณนา
๒๒๗. ปฺจเม ปฏิเลณิสฺสามีติอาทีสุ อคฺเค ปหริตฺวา กปฺปาสวฏฺฏึ วิย นาเมนฺโต นิยฺยาสวฏฺฏึ วิย จ เอกโต กตฺวา อลฺลิยาเปนฺโต ปฏิเลเณติ นาม. มชฺเฌ ปหริตฺวา นาเมตฺวา ธาราย ¶ วา ปหริตฺวา ทฺเวปิ ธารา เอกโต อลฺลิยาเปนฺโต ปฏิโกฏฺเฏติ นาม. กปฺปาสวฏฺฏนกรณียํ วิย ปวตฺเตนฺโต จิรกาลํ สํเวลฺลิตกิลฺชํ ปสาเรตฺวา ปุน สํเวลฺเลนฺโต วิย จ ปฏิวฏฺเฏติ นาม. ปฺจมํ.
๖. ธนุคฺคหสุตฺตวณฺณนา
๒๒๘. ฉฏฺเ ทฬฺหธมฺมา ธนุคฺคหาติ ทฬฺหธนุโน อิสฺสาสา. ทฬฺหธนุ นาม ทฺวิสหสฺสถามํ วุจฺจติ, ทฺวิสหสฺสถามํ นาม ยสฺส อาโรปิตสฺส ชิยาพทฺโธ โลหสีสาทีนํ ภาโร ทณฺเฑ คเหตฺวา ยาว กณฺฑปฺปมาณา อุกฺขิตฺตสฺส ปถวิโต มุจฺจติ. สุสิกฺขิตาติ ทสทฺวาทสวสฺสานิ อาจริยกุเล ¶ อุคฺคหิตสิปฺปา. กตหตฺถาติ โย สิปฺปเมว อุคฺคณฺหาติ, โส กตหตฺโถ น โหติ, อิเม ปน กตหตฺถา จิณฺณวสีภาวา. กตูปาสนาติ ราชกุลาทีสุ ทสฺสิตสิปฺปา.
ตสฺส ปุริสสฺส ชโวติ เอวรูโป อฺโ ปุริโส นาม น ภูตปุพฺโพ, โพธิสตฺตสฺเสว ปน ชวนหํสกาโล นาม อาสิ. ตทา โพธิสตฺโต จตฺตาริ ¶ กณฺฑานิ อาหริ. ตทา กิรสฺส กนิฏฺภาตโร ‘‘มยํ, ภาติก, สูริเยน สทฺธึ ชวิสฺสามา’’ติ อาโรเจสุํ. โพธิสตฺโต อาห – ‘‘สูริโย สีฆชโว, น สกฺขิสฺสถ ตุมฺเห เตน สทฺธึ ชวิตุ’’นฺติ. เต ทุติยํ ตติยมฺปิ ตเถว วตฺวา เอกทิวสํ ‘‘คจฺฉามา’’ติ ยุคนฺธรปพฺพตํ อารุหิตฺวา นิสีทึสุ. โพธิสตฺโต ‘‘กหํ เม ภาตโร’’ติ? ปุจฺฉิตฺวา, ‘‘สูริเยน สทฺธึ ชวิตุํ คตา’’ติ วุตฺเต, ‘‘วินสฺสิสฺสนฺติ ตปสฺสิโน’’ติ เต อนุกมฺปมาโน สยมฺปิ คนฺตฺวา เตสํ สนฺติเก นิสีทิ. อถ สูริเย อุคฺคจฺฉนฺเต ทฺเวปิ ภาตโร สูริเยน สทฺธึเยว อากาสํ ปกฺขนฺตา, โพธิสตฺโตปิ เตหิ สทฺธึเยว ปกฺขนฺโต. เตสุ เอกสฺส อปตฺเตเยว อนฺตรภตฺตสมเย ปกฺขนฺตเรสุ ¶ อคฺคิ อุฏฺหิ, โส ภาตรํ ปกฺโกสิตฺวา ‘‘น สกฺโกมี’’ติ อาห. ตเมนํ โพธิสตฺโต ‘‘มา ภายี’’ติ สมสฺสาเสตฺวา ปกฺขปฺชเรน ปลิเวเตฺวา ทรถํ วิโนเทตฺวา ‘‘คจฺฉา’’ติ เปเสสิ.
ทุติโย ยาว อนฺตรภตฺตา ชวิตฺวา ปกฺขนฺตเรสุ อคฺคิมฺหิ อุฏฺหิเต ตเถวาห. ตมฺปิ โส ตเถว กตฺวา ‘‘คจฺฉา’’ติ เปเสสิ. สยํ ปน ยาว มชฺฌนฺหิกา ชวิตฺวา, ‘‘เอเต พาลาติ มยาปิ พาเลน น ภวิตพฺพ’’นฺติ นิวตฺติตฺวา – ‘‘อทิฏฺสหายกํ พาราณสิราชํ ปสฺสิสฺสามี’’ติ พาราณสึ อคมาสิ. ตสฺมึ นครมตฺถเก ปริพฺภมนฺเต ทฺวาทสโยชนํ นครํ ปตฺตกฏาเหน โอตฺถฏปตฺโต วิย อโหสิ. อถ ปริพฺภมนฺตสฺส ปริพฺภมนฺตสฺส ตตฺถ ตตฺถ ฉิทฺทานิ ปฺายึสุ. สยมฺปิ อเนกหํสสหสฺสสทิโส ปฺายิ. โส เวคํ ปฏิสํหริตฺวา ราชเคหาภิมุโข อโหสิ. ราชา โอโลเกตฺวา – ‘‘อาคโต กิร เม ปิยสหาโย ชวนหํโส’’ติ วาตปานํ วิวริตฺวา รตนปีํ ปฺาเปตฺวา โอโลเกนฺโต อฏฺาสิ. โพธิสตฺโต รตนปีเ นิสีทิ.
อถสฺส ราชา สหสฺสปาเกน เตเลน ปกฺขนฺตรานิ มกฺเขตฺวา, มธุลาเช เจว มธุรปานกฺจ อทาสิ. ตโต นํ กตปริโภคํ ‘‘สมฺม, กหํ อคมาสี’’ติ? ปุจฺฉิ. โส ตํ ปวตฺตึ อาโรเจตฺวา ‘‘อถาหํ, มหาราช, ยาว มชฺฌนฺหิกา ชวิตฺวา – ‘นตฺถิ ชวิเตน อตฺโถ’ติ นิวตฺโต’’ติ อาจิกฺขิ. อถ ราชา อาห – ‘‘อหํ, สามิ, ตุมฺหากํ สูริเยน สทฺธึ ชวนเวคํ ¶ ปสฺสิตุกาโม’’ติ ¶ . ทุกฺกรํ, มหาราช, น สกฺกา ตยา ปสฺสิตุนฺติ. เตน หิ, สามิ, สริกฺขกมตฺตมฺปิ ทสฺเสหีติ. อาม, มหาราช, ธนุคฺคเห สนฺนิปาเตหีติ. ราชา สนฺนิปาเตสิ. หํโส ตโต จตฺตาโร คเหตฺวา นครมชฺเฌ โตรณํ กาเรตฺวา อตฺตโน คีวาย ฆณฺฑํ ปิฬนฺธาเปตฺวา โตรณสฺส อุปริ นิสีทิตฺวา – ‘‘จตฺตาโร ชนา โตรณํ นิสฺสาย จตุทิสาภิมุขา เอเกกํ กณฺฑํ ขิปนฺตู’’ติ วตฺวา, สยํ ปมกณฺเฑเนว สทฺธึ อุปฺปติตฺวา, ตํ กณฺฑํ อคฺคเหตฺวาว, ทกฺขิณาภิมุขํ คตกณฺฑํ ธนุโต รตนมตฺตาปคตํ ¶ คณฺหิ. ทุติยํ ทฺวิรตนมตฺตาปคตํ, ตติยํ ติรตนมตฺตาปคตํ, จตุตฺถํ ภูมึ อปฺปตฺตเมว คณฺหิ. อถ นํ จตฺตาริ กณฺฑานิ คเหตฺวา โตรเณ นิสินฺนกาเลเยว อทฺทสํสุ. โส ราชานํ อาห – ‘‘ปสฺส, มหาราช, เอวํสีโฆ อมฺหากํ ชโว’’ติ. เอวํ โพธิสตฺเตเนว ชวนหํสกาเล ตานิ กณฺฑานิ อาหริตานีติ เวทิตพฺพานิ.
ปุรโต ธาวนฺตีติ อคฺคโต ชวนฺติ. น ปเนตา สพฺพกาลํ ปุรโตว โหนฺติ, กทาจิ ปุรโต, กทาจิ ปจฺฉโต โหนฺติ. อากาสฏฺกวิมาเนสุ หิ อุยฺยานานิปิ โหนฺติ โปกฺขรณิโยปิ, ตา ตตฺถ นหายนฺติ, อุทกกีฬํ กีฬมานา ปจฺฉโตปิ โหนฺติ, เวเคน ปน คนฺตฺวา ปุน ปุรโตว ธาวนฺติ. อายุสงฺขาราติ รูปชีวิตินฺทฺริยํ สนฺธาย วุตฺตํ. ตฺหิ ตโต สีฆตรํ ขียติ. อรูปธมฺมานํ ปน เภโท น สกฺกา ปฺาเปตุํ. ฉฏฺํ.
๗. อาณิสุตฺตวณฺณนา
๒๒๙. สตฺตเม ทสารหานนฺติ เอวํนามกานํ ขตฺติยานํ. เต กิร สตโต ทสภาคํ คณฺหึสุ, ตสฺมา ‘‘ทสารหา’’ติ ปฺายึสุ. อานโกติ เอวํลทฺธนาโม มุทิงฺโค. หิมวนฺเต กิร มหากุฬีรทโห อโหสิ. ตตฺถ มหนฺโต กุฬีโร โอติณฺโณติณฺณํ หตฺถึ ขาทติ. อถ หตฺถี อุปทฺทุตา เอกํ กเรณุํ สกฺกรึสุ ‘‘อิมิสฺสา ปุตฺตํ นิสฺสาย อมฺหากํ โสตฺถิ ภวิสฺสตี’’ติ. สาปิ มเหสกฺขํ ปุตฺตํ วิชายิ. เต ตมฺปิ สกฺกรึสุ. โส วุทฺธิปฺปตฺโต มาตรํ ปุจฺฉิ, ‘‘กสฺมา มํ เอเต สกฺกโรนฺตี’’ติ? สา ตํ ปวตฺติมาจิกฺขิ. โส ‘‘กึ มยฺหํ กุฬีโร ปโหติ? เอถ คจฺฉามา’’ติ มหาหตฺถิปริวาโร ¶ ตตฺถ คนฺตฺวา ปมเมว โอตริ. กุฬีโร อุทกสทฺเทเนว อาคนฺตฺวา ตํ อคฺคเหสิ. มหนฺโต กุฬีรสฺส อโฬ, โส ตํ อิโต วา เอตฺโต วา จาเลตุํ อสกฺโกนฺโต มุเข โสณฺฑํ ปกฺขิปิตฺวา วิรวิ. หตฺถิโน ‘‘ยํนิสฺสาย มยํ ‘โสตฺถิ ภวิสฺสตี’ติ ¶ อมฺิมฺหา, โส ปมตรํ คหิโต’’ติ ตโต ตโต ปลายึสุ.
อถสฺส ¶ มาตา อวิทูเร ตฺวา ‘‘มยํ ถลนาคา, ตุมฺเห อุทกนาคา นาม, นาเคหิ นาโค น วิเหเตพฺโพ’’ติ กุฬีรํ ปิยวจเนน วตฺวา อิมํ คาถมาห –
‘‘เย กุฬีรา สมุทฺทสฺมึ, คงฺคาย ยมุนาย จ;
เตสํ ตฺวํ วาริโช เสฏฺโ, มฺุจ โรทนฺติยา ปช’’นฺติ.
มาตุคามสทฺโท นาม ปุริเส โขเภตฺวา ติฏฺติ, ตสฺมา โส คหณํ สิถิลมกาสิ. หตฺถิโปโต เวเคน อุโภ ปาเท อุกฺขิปิตฺวา ตํ ปิฏฺิยํ อกฺกมิ. สห อกฺกมนา ปิฏฺิ มตฺติกภาชนํ วิย ภิชฺชิ. อถ นํ ทนฺเตหิ วิชฺฌิตฺวา อุกฺขิปิตฺวา ถเล ฉฑฺเฑตฺวา ตุฏฺรวํ รวิ. อถ นํ หตฺถี อิโต จิโต จ อาคนฺตฺวา มทฺทึสุ. ตสฺส เอโก อโฬ ปฏิกฺกมิตฺวา ปติ, ตํ สกฺโก เทวราชา คเหตฺวา คโต.
อิตโร ปน อโฬ วาตาตเปน สุกฺขิตฺวา ปกฺกลาขารสวณฺโณ อโหสิ, โส เทเว วุฏฺเ อุทโกเฆน วุยฺหนฺโต ทสภาติกานํ ราชูนํ อุปริโสเต ชาลํ ปสาราเปตฺวา คงฺคาย กีฬนฺตานํ อาคนฺตฺวา ชาเล ลคฺคิ. เต กีฬาปริโยสาเน ชาลมฺหิ อุกฺขิปิยมาเน ตํ ทิสฺวา ปุจฺฉึสุ ‘‘กึ เอต’’นฺติ? ‘‘กุฬีรอโฬ สามี’’ติ. ‘‘น สกฺกา เอส อาภรณตฺถาย อุปเนตุํ, ปริโยนนฺธาเปตฺวา เภรึ กริสฺสามา’’ติ? ปริโยนนฺธาเปตฺวา ปหรึสุ. สทฺโท ทฺวาทสโยชนํ นครํ อวตฺถริ. ตโต อาหํสุ – ‘‘น สกฺกา อิทํ ทิวเส ทิวเส วาเทตุํ, ฉณทิวสตฺถาย มงฺคลเภรี โหตู’’ติ มงฺคลเภรึ อกํสุ. ตสฺมึ วาทิเต มหาชโน อนฺหายิตฺวา อปิฬนฺธิตฺวา หตฺถิยานาทีนิ อารุยฺห สีฆํ สนฺนิปตนฺติ. อิติ มหาชนํ ปกฺโกสิตฺวา วิย อาเนตีติ อานโก ตฺเววสฺส นามํ อโหสิ.
อฺํ ¶ อาณึ โอทหึสูติ อฺํ สุวณฺณรชตาทิมยํ อาณึ ฆฏยึสุ. อาณิสงฺฆาโฏว อวสิสฺสีติ สุวณฺณาทิมยานํ อาณีนํ สงฺฆาฏมตฺตเมว อวเสสํ อโหสิ. อถสฺส ¶ ทฺวาทสโยชนปฺปมาโณ สทฺโท อนฺโตสาลายมฺปิ ทุกฺเขน สุยฺยิตฺถ.
คมฺภีราติ ปาฬิวเสน คมฺภีรา สลฺลสุตฺตสทิสา. คมฺภีรตฺถาติ อตฺถวเสน คมฺภีรา มหาเวทลฺลสุตฺตสทิสา (ม. นิ. ๑.๔๔๙ อาทโย). โลกุตฺตราติ โลกุตฺตรอตฺถทีปกา. สฺุตปฺปฏิสํยุตฺตาติ ¶ สตฺตสฺุตธมฺมมตฺตเมว ปกาสกา สํขิตฺตสํยุตฺตสทิสา. อุคฺคเหตพฺพํ ปริยาปุณิตพฺพนฺติ อุคฺคเหตพฺเพ จ ปริยาปุณิตพฺเพ จ. กวิกตาติ กวีหิ กตา. อิตรํ ตสฺเสว เววจนํ. จิตฺตกฺขราติ วิจิตฺรอกฺขรา. อิตรํ ตสฺเสว เววจนํ. พาหิรกาติ สาสนโต พหิภูตา. สาวกภาสิตาติ เตสํ เตสํ สาวเกหิ ภาสิตา. สุสฺสูสิสฺสนฺตีติ อกฺขรจิตฺตตาย เจว สวนสมฺปตฺติยา จ อตฺตมนา หุตฺวา สามเณรทหรภิกฺขุมาตุคามมหาคหปติกาทโย ‘‘เอส ธมฺมกถิโก’’ติ สนฺนิปติตฺวา โสตุกามา ภวิสฺสนฺติ. ตสฺมาติ ยสฺมา ตถาคตภาสิตา สุตฺตนฺตา อนุคฺคยฺหมานา อนฺตรธายนฺติ, ตสฺมา. สตฺตมํ.
๘. กลิงฺครสุตฺตวณฺณนา
๒๓๐. อฏฺเม กลิงฺครูปธานาติ กลิงฺครฆฏิกํ สีสูปธานฺเจว ปาทูปธานฺจ กตฺวา. อปฺปมตฺตาติ สิปฺปุคฺคหเณ อปฺปมตฺตา. อาตาปิโนติ อุฏฺานวีริยาตาเปน ยุตฺตา. อุปาสนสฺมินฺติ สิปฺปานํ อภิโยเค อาจริยานฺจ ปยิรุปาสเน. เต กิร ตทา ปาโตว อุฏฺาย สิปฺปสาลํ คจฺฉนฺติ, ตตฺถ สิปฺปํ อุคฺคเหตฺวา สชฺฌายาทีหิ อภิโยคํ กตฺวา มุขํ โธวิตฺวา ยาคุปานาย คจฺฉนฺติ. ยาคุํ ปิวิตฺวา ปุน สิปฺปสาลํ คนฺตฺวา สิปฺปํ คณฺหิตฺวา สชฺฌายํ กโรนฺตา ปาตราสาย คจฺฉนฺติ. กตปาตราสา สมานา ‘‘มา ปมาเทน จิรํ นิทฺโทกฺกมนํ อโหสี’’ติ ขทิรฆฏิกาสุ สีเส จ ปาเท จ อุปทหิตฺวา ¶ โถกํ นิปชฺชิตฺวา ปุน สิปฺปสาลํ คนฺตฺวา สิปฺปํ คเหตฺวา สชฺฌายนฺติ. สายํ สชฺฌายํ กโรนฺตา จ เคหํ คนฺตฺวา ภุตฺตสายมาสา ปมยามํ สชฺฌายํ กตฺวา สยนกาเล ตเถว กลิงฺครํ ¶ อุปธานํ กตฺวา สยนฺติ. เอวํ เต อกฺขณเวธิโน วาลเวธิโน จ อเหสุํ. อิทํ สนฺธาเยตํ วุตฺตํ.
โอตารนฺติ วิวรํ. อารมฺมณนฺติ ปจฺจยํ. ปธานสฺมินฺติ ปธานภูมิยํ วีริยํ กุรุมานา. ปมโพธิยํ กิร ภิกฺขู ภตฺตกิจฺจํ กตฺวาว กมฺมฏฺานํ มนสิ กโรนฺติ. เตสํ มนสิกโรนฺตานํเยว สูริโย อตฺถํ คจฺฉติ. เต นฺหายิตฺวา ปุน จงฺกมํ โอตริตฺวา ปมยามํ จงฺกมนฺติ. ตโต ‘‘มา จิรํ นิทฺทายิมฺหา’’ติ สรีรทรถวิโนทนตฺถํ นิปชฺชนฺตา กฏฺขณฺฑํ อุปทหิตฺวา นิปชฺชนฺติ, เต ปุน ปจฺฉิมยาเม วุฏฺาย จงฺกมํ โอตรนฺติ. เต สนฺธาย อิทํ วุตฺตํ. อยมฺปิ ทีโป ติณฺณํ ราชูนํ กาเล เอกฆณฺฑินิคฺโฆโส เอกปธานภูมิ อโหสิ. นานามุเข ปหฏฆณฺฑิ ปิลิจฺฉิโกฬิยํ โอสรติ, กลฺยาณิยํ ปหฏฆณฺฑิ นาคทีเป โอสรติ ¶ . ‘‘อยํ ภิกฺขุ ปุถุชฺชโน, อยํ ปุถุชฺชโน’’ติ องฺคุลึ ปสาเรตฺวา ทสฺเสตพฺโพ อโหสิ. เอกทิวสํ สพฺเพ อรหนฺโตว อเหสุํ. ตสฺมาติ ยสฺมา กลิงฺครูปธานานํ มาโร อารมฺมณํ น ลภติ, ตสฺมา. อฏฺมํ.
๙. นาคสุตฺตวณฺณนา
๒๓๑. นวเม อติเวลนฺติ อติกฺกนฺตเวลํ กาลํ อติกฺกนฺตปฺปมาณํ กาลํ. กิมงฺคํ ปนาหนฺติ อหํ ปน กึการณา น อุปสงฺกมิสฺสามิ? ภิสมุฬาลนฺติ ¶ ภิสฺเจว มุฬาลฺจ. อพฺพุเหตฺวาติ อุทฺธริตฺวา. ภิงฺกจฺฉาปาติ หตฺถิโปตกา. เต กิร อภิณฺหํ ภิงฺการสทฺทํ กโรนฺติ, ตสฺมา ภิงฺกจฺฉาปาติ วุจฺจนฺติ. ปสนฺนาการํ กโรนฺตีติ ปสนฺเนหิ กตฺตพฺพาการํ กโรนฺติ, จตฺตาโร ปจฺจเย เทนฺติ. ธมฺมํ ภาสนฺตีติ เอกํ ทฺเว ชาตกานิ วา สุตฺตนฺเต วา อุคฺคณฺหิตฺวา อสมฺภินฺเนน สเรน ธมฺมํ เทเสนฺติ. ปสนฺนาการํ กโรนฺตีติ เตสํ ตาย เทสนาย ปสนฺนา คิหี ปจฺจเย เทนฺติ. เนว วณฺณาย โหติ น พลายาติ เนว คุณวณฺณาย, น าณพลาย โหติ, คุณวณฺเณ ปน ปริหายนฺเต สรีรวณฺโณปิ สรีรพลมฺปิ ปริหายติ, ตสฺมา สรีรสฺส เนว วณฺณาย น พลาย โหติ. นวมํ.
๑๐. พิฬารสุตฺตวณฺณนา
๒๓๒. ทสเม ¶ สนฺธิสมลสํกฏีเรติ เอตฺถ สนฺธีติ ภินฺนฆรานํ สนฺธิ, สมโลติ คามโต คูถนิกฺขมนมคฺโค, สํกฏีรนฺติ สงฺการฏฺานํ. มุทุมูสินฺติ มุทุกํ มูสิกํ. วุฏฺานํ ปฺายตีติ เทสนา ปฺายติ. ทสมํ.
๑๑. สิงฺคาลสุตฺตวณฺณนา
๒๓๓. เอกาทสเม เยน เยน อิจฺฉตีติ โส ชรสิงฺคาโล อิจฺฉิติจฺฉิตฏฺาเน อิริยาปถกปฺปเนน สีตวาตูปวายเนน จ อนฺตรนฺตรา จิตฺตสฺสาทมฺปิ ลภตีติ ทสฺเสติ. สกฺยปุตฺติยปฏิฺโติ อิทํ เทวทตฺตํ สนฺธาย วุตฺตํ. โส หิ เอตฺตกมฺปิ จิตฺตสฺสาทํ อนาคเต อตฺตภาเว น ลภิสฺสตีติ. เอกาทสมํ.
๑๒. ทุติยสิงฺคาลสุตฺตวณฺณนา
๒๓๔. ทฺวาทสเม ¶ ¶ กตฺุตาติ กตชานนํ. กตเวทิตาติ กตวิเสสชานนํ. ตตฺริทํ ชรสิงฺคาลสฺส กตฺุตาย วตฺถุ – สตฺต กิร ภาตโร เขตฺตํ กสนฺติ. เตสํ สพฺพกนิฏฺโ เขตฺตปริยนฺเต ตฺวา คาโว รกฺขติ. อเถกํ ชรสิงฺคาลํ อชคโร คณฺหิ, โส ตํ ทิสฺวา ยฏฺิยา โปเถตฺวา วิสฺสชฺชาเปสิ. อชคโร สิงฺคาลํ วิสฺสชฺเชตฺวา ตเมว คณฺหิ. สิงฺคาโล จินฺเตสิ – ‘‘มยฺหํ อิมินา ชีวิตํ ทินฺนํ, อหมฺปิ อิมสฺส ทสฺสามี’’ติ ยาคุฆฏสฺส อุปริ ปิตํ วาสึ มุเขน ฑํสิตฺวา ตสฺส สนฺติกํ อคมาสิ. อิตเร ภาตโร ทิสฺวา, ‘‘สิงฺคาโล วาสึ หรตี’’ติ อนุพนฺธึสุ. โส เตหิ ทิฏฺภาวํ ตฺวา วาสึ ตสฺส สนฺติเก ฉฑฺเฑตฺวา ปลายิ. อิตเร อาคนฺตฺวา กนิฏฺํ อชคเรน คหิตํ ทิสฺวา วาสิยา อชครํ ฉินฺทิตฺวา ตํ คเหตฺวา อคมํสุ. เอวํ ชรสิงฺคาเล สิยา ยา กาจิ กตฺุตา กตเวทิตา. สกฺยปุตฺติยปฏิฺเติ อิทมฺปิ เทวทตฺตสฺส อาจารเมว สนฺธาย วุตฺตนฺติ. ทฺวาทสมํ.
โอปมฺมสํยุตฺตวณฺณนา นิฏฺิตา.