📜
๓. ธาตุสํยุตฺตํ
๑. นานตฺตวคฺโค
๑. ธาตุนานตฺตสุตฺตํ
๘๕. สาวตฺถิยํ ¶ ¶ ¶ ¶ วิหรติ…เป… ‘‘ธาตุนานตฺตํ โว, ภิกฺขเว, เทเสสฺสามิ. ตํ สุณาถ, สาธุกํ มนสิ กโรถ; ภาสิสฺสามี’’ติ. ‘‘เอวํ, ภนฺเต’’ติ โข เต ภิกฺขู ภควโต ปจฺจสฺโสสุํ. ภควา เอตทโวจ –
‘‘กตมฺจ, ภิกฺขเว, ธาตุนานตฺตํ? จกฺขุธาตุ รูปธาตุ จกฺขุวิฺาณธาตุ, โสตธาตุ สทฺทธาตุ โสตวิฺาณธาตุ, ฆานธาตุ คนฺธธาตุ ฆานวิฺาณธาตุ, ชิวฺหาธาตุ รสธาตุ ชิวฺหาวิฺาณธาตุ, กายธาตุ โผฏฺพฺพธาตุ กายวิฺาณธาตุ, มโนธาตุ ธมฺมธาตุ มโนวิฺาณธาตุ – อิทํ วุจฺจติ, ภิกฺขเว, ธาตุนานตฺต’’นฺติ. ปมํ.
๒. ผสฺสนานตฺตสุตฺตํ
๘๖. สาวตฺถิยํ วิหรติ…เป… ‘‘ธาตุนานตฺตํ, ภิกฺขเว, ปฏิจฺจ อุปฺปชฺชติ ผสฺสนานตฺตํ. กตมฺจ, ภิกฺขเว, ธาตุนานตฺตํ? จกฺขุธาตุ โสตธาตุ ฆานธาตุ ชิวฺหาธาตุ กายธาตุ มโนธาตุ – อิทํ วุจฺจติ, ภิกฺขเว, ธาตุนานตฺตํ’’.
‘‘กถฺจ, ภิกฺขเว, ธาตุนานตฺตํ ปฏิจฺจ อุปฺปชฺชติ ผสฺสนานตฺตํ? จกฺขุธาตุํ, ภิกฺขเว, ปฏิจฺจ อุปฺปชฺชติ จกฺขุสมฺผสฺโส. โสตธาตุํ ปฏิจฺจ… ฆานธาตุํ ปฏิจฺจ ¶ … ชิวฺหาธาตุํ ¶ ปฏิจฺจ… กายธาตุํ ปฏิจฺจ… มโนธาตุํ ปฏิจฺจ อุปฺปชฺชติ มโนสมฺผสฺโส. เอวํ โข ¶ , ภิกฺขเว, ธาตุนานตฺตํ ปฏิจฺจ อุปฺปชฺชติ ผสฺสนานตฺต’’นฺติ. ทุติยํ.
๓. โนผสฺสนานตฺตสุตฺตํ
๘๗. สาวตฺถิยํ วิหรติ…เป… ‘‘ธาตุนานตฺตํ, ภิกฺขเว, ปฏิจฺจ อุปฺปชฺชติ ผสฺสนานตฺตํ, โน ผสฺสนานตฺตํ ปฏิจฺจ อุปฺปชฺชติ ธาตุนานตฺตํ. กตมฺจ, ภิกฺขเว, ธาตุนานตฺตํ? จกฺขุธาตุ…เป… มโนธาตุ – อิทํ วุจฺจติ, ภิกฺขเว, ธาตุนานตฺตํ’’.
‘‘กถฺจ ¶ , ภิกฺขเว, ธาตุนานตฺตํ ปฏิจฺจ อุปฺปชฺชติ ผสฺสนานตฺตํ, โน ผสฺสนานตฺตํ ปฏิจฺจ อุปฺปชฺชติ ธาตุนานตฺตํ? จกฺขุธาตุํ, ภิกฺขเว, ปฏิจฺจ อุปฺปชฺชติ จกฺขุสมฺผสฺโส, โน จกฺขุสมฺผสฺสํ ปฏิจฺจ อุปฺปชฺชติ จกฺขุธาตุ…เป… มโนธาตุํ ปฏิจฺจ อุปฺปชฺชติ มโนสมฺผสฺโส, โน มโนสมฺผสฺสํ ปฏิจฺจ อุปฺปชฺชติ มโนธาตุ. เอวํ โข, ภิกฺขเว, ธาตุนานตฺตํ ปฏิจฺจ อุปฺปชฺชติ ผสฺสนานตฺตํ, โน ผสฺสนานตฺตํ ปฏิจฺจ อุปฺปชฺชติ ธาตุนานตฺต’’นฺติ. ตติยํ.
๔. เวทนานานตฺตสุตฺตํ
๘๘. สาวตฺถิยํ วิหรติ…เป… ‘‘ธาตุนานตฺตํ, ภิกฺขเว, ปฏิจฺจ อุปฺปชฺชติ ผสฺสนานตฺตํ, ผสฺสนานตฺตํ ปฏิจฺจ อุปฺปชฺชติ เวทนานานตฺตํ. กตมฺจ, ภิกฺขเว, ธาตุนานตฺตํ? จกฺขุธาตุ ¶ …เป… มโนธาตุ – อิทํ วุจฺจติ, ภิกฺขเว, ธาตุนานตฺตํ’’.
‘‘กถฺจ, ภิกฺขเว, ธาตุนานตฺตํ ปฏิจฺจ อุปฺปชฺชติ ผสฺสนานตฺตํ, ผสฺสนานตฺตํ ปฏิจฺจ อุปฺปชฺชติ เวทนานานตฺตํ? จกฺขุธาตุํ, ภิกฺขเว, ปฏิจฺจ อุปฺปชฺชติ จกฺขุสมฺผสฺโส, จกฺขุสมฺผสฺสํ ปฏิจฺจ อุปฺปชฺชติ จกฺขุสมฺผสฺสชา เวทนา…เป… มโนธาตุํ ปฏิจฺจ อุปฺปชฺชติ ¶ มโนสมฺผสฺโส, มโนสมฺผสฺสํ ปฏิจฺจ อุปฺปชฺชติ มโนสมฺผสฺสชา เวทนา. เอวํ โข, ภิกฺขเว, ธาตุนานตฺตํ ปฏิจฺจ อุปฺปชฺชติ ผสฺสนานตฺตํ, ผสฺสนานตฺตํ ปฏิจฺจ อุปฺปชฺชติ เวทนานานตฺต’’นฺติ. จตุตฺถํ.
๕. ทุติยเวทนานานตฺตสุตฺตํ
๘๙. สาวตฺถิยํ ¶ วิหรติ…เป… ‘‘ธาตุนานตฺตํ, ภิกฺขเว, ปฏิจฺจ อุปฺปชฺชติ ผสฺสนานตฺตํ, ผสฺสนานตฺตํ ปฏิจฺจ อุปฺปชฺชติ เวทนานานตฺตํ, โน เวทนานานตฺตํ ปฏิจฺจ อุปฺปชฺชติ ผสฺสนานตฺตํ, โน ผสฺสนานตฺตํ ปฏิจฺจ อุปฺปชฺชติ ธาตุนานตฺตํ. กตมฺจ, ภิกฺขเว, ธาตุนานตฺตํ? จกฺขุธาตุ…เป… มโนธาตุ – อิทํ วุจฺจติ, ภิกฺขเว, ธาตุนานตฺตํ’’.
‘‘กถฺจ, ภิกฺขเว, ธาตุนานตฺตํ ปฏิจฺจ อุปฺปชฺชติ ผสฺสนานตฺตํ, ผสฺสนานตฺตํ ปฏิจฺจ อุปฺปชฺชติ เวทนานานตฺตํ, โน เวทนานานตฺตํ ปฏิจฺจ อุปฺปชฺชติ ผสฺสนานตฺตํ, โน ผสฺสนานตฺตํ ปฏิจฺจ อุปฺปชฺชติ ธาตุนานตฺตํ? จกฺขุธาตุํ, ภิกฺขเว, ปฏิจฺจ อุปฺปชฺชติ จกฺขุสมฺผสฺโส, จกฺขุสมฺผสฺสํ ปฏิจฺจ อุปฺปชฺชติ จกฺขุสมฺผสฺสชา เวทนา, โน จกฺขุสมฺผสฺสชํ เวทนํ ปฏิจฺจ ¶ อุปฺปชฺชติ จกฺขุสมฺผสฺโส, โน จกฺขุสมฺผสฺสํ ปฏิจฺจ อุปฺปชฺชติ จกฺขุธาตุ…เป… มโนธาตุํ ปฏิจฺจ อุปฺปชฺชติ มโนสมฺผสฺโส, มโนสมฺผสฺสํ ¶ ปฏิจฺจ อุปฺปชฺชติ มโนสมฺผสฺสชา เวทนา, โน มโนสมฺผสฺสชํ เวทนํ ปฏิจฺจ อุปฺปชฺชติ มโนสมฺผสฺโส, โน มโนสมฺผสฺสํ ปฏิจฺจ อุปฺปชฺชติ มโนธาตุ. เอวํ ¶ โข, ภิกฺขเว, ธาตุนานตฺตํ ปฏิจฺจ อุปฺปชฺชติ ผสฺสนานตฺตํ, ผสฺสนานตฺตํ ปฏิจฺจ อุปฺปชฺชติ เวทนานานตฺตํ, โน เวทนานานตฺตํ ปฏิจฺจ อุปฺปชฺชติ ผสฺสนานตฺตํ, โน ผสฺสนานตฺตํ ปฏิจฺจ อุปฺปชฺชติ ธาตุนานตฺต’’นฺติ. ปฺจมํ.
๖. พาหิรธาตุนานตฺตสุตฺตํ
๙๐. สาวตฺถิยํ วิหรติ…เป… ‘‘ธาตุนานตฺตํ โว, ภิกฺขเว, เทเสสฺสามิ. ตํ สุณาถ…เป… กตมฺจ, ภิกฺขเว, ธาตุนานตฺตํ? รูปธาตุ สทฺทธาตุ คนฺธธาตุ รสธาตุ โผฏฺพฺพธาตุ ธมฺมธาตุ – อิทํ วุจฺจติ, ภิกฺขเว, ธาตุนานตฺต’’นฺติ. ฉฏฺํ.
๗. สฺานานตฺตสุตฺตํ
๙๑. สาวตฺถิยํ วิหรติ…เป… ‘‘ภทนฺเต’’ติ เต ภิกฺขู ภควโต ปจฺจสฺโสสุํ. ภควา เอตทโวจ ¶ – ‘‘ธาตุนานตฺตํ, ภิกฺขเว, ปฏิจฺจ อุปฺปชฺชติ สฺานานตฺตํ, สฺานานตฺตํ ปฏิจฺจ อุปฺปชฺชติ สงฺกปฺปนานตฺตํ, สงฺกปฺปนานตฺตํ ปฏิจฺจ อุปฺปชฺชติ ฉนฺทนานตฺตํ, ฉนฺทนานตฺตํ ปฏิจฺจ อุปฺปชฺชติ ปริฬาหนานตฺตํ, ปริฬาหนานตฺตํ ปฏิจฺจ อุปฺปชฺชติ ปริเยสนานานตฺตํ. กตมฺจ, ภิกฺขเว, ธาตุนานตฺตํ? รูปธาตุ…เป… ธมฺมธาตุ – อิทํ วุจฺจติ, ภิกฺขเว, ธาตุนานตฺตํ’’.
‘‘กถฺจ ¶ , ภิกฺขเว, ธาตุนานตฺตํ ปฏิจฺจ อุปฺปชฺชติ สฺานานตฺตํ, สฺานานตฺตํ ปฏิจฺจ อุปฺปชฺชติ สงฺกปฺปนานตฺตํ, สงฺกปฺปนานตฺตํ ปฏิจฺจ อุปฺปชฺชติ ฉนฺทนานตฺตํ, ฉนฺทนานตฺตํ ปฏิจฺจ อุปฺปชฺชติ ปริฬาหนานตฺตํ, ปริฬาหนานตฺตํ ปฏิจฺจ อุปฺปชฺชติ ปริเยสนานานตฺตํ?
‘‘รูปธาตุํ, ภิกฺขเว, ปฏิจฺจ อุปฺปชฺชติ รูปสฺา ¶ , รูปสฺํ ปฏิจฺจ อุปฺปชฺชติ รูปสงฺกปฺโป, รูปสงฺกปฺปํ ปฏิจฺจ อุปฺปชฺชติ รูปจฺฉนฺโท, รูปจฺฉนฺทํ ปฏิจฺจ อุปฺปชฺชติ รูปปริฬาโห, รูปปริฬาหํ ปฏิจฺจ อุปฺปชฺชติ รูปปริเยสนา…เป… ธมฺมธาตุํ ปฏิจฺจ อุปฺปชฺชติ ธมฺมสฺา, ธมฺมสฺํ ปฏิจฺจ อุปฺปชฺชติ ธมฺมสงฺกปฺโป, ธมฺมสงฺกปฺปํ ปฏิจฺจ อุปฺปชฺชติ ธมฺมจฺฉนฺโท, ธมฺมจฺฉนฺทํ ปฏิจฺจ อุปฺปชฺชติ ธมฺมปริฬาโห, ธมฺมปริฬาหํ ปฏิจฺจ อุปฺปชฺชติ ธมฺมปริเยสนา.
‘‘เอวํ, โข, ภิกฺขเว, ธาตุนานตฺตํ ปฏิจฺจ อุปฺปชฺชติ สฺานานตฺตํ, สฺานานตฺตํ ปฏิจฺจ อุปฺปชฺชติ สงฺกปฺปนานตฺตํ, สงฺกปฺปนานตฺตํ ปฏิจฺจ อุปฺปชฺชติ ฉนฺทนานตฺตํ, ฉนฺทนานตฺตํ ¶ ปฏิจฺจ อุปฺปชฺชติ ปริฬาหนานตฺตํ, ปริฬาหนานตฺตํ ปฏิจฺจ อุปฺปชฺชติ ปริเยสนานานตฺต’’นฺติ. สตฺตมํ.
๘. โนปริเยสนานานตฺตสุตฺตํ
๙๒. สาวตฺถิยํ วิหรติ…เป… ‘‘ธาตุนานตฺตํ, ภิกฺขเว, ปฏิจฺจ อุปฺปชฺชติ สฺานานตฺตํ, สฺานานตฺตํ ปฏิจฺจ อุปฺปชฺชติ สงฺกปฺปนานตฺตํ, สงฺกปฺปนานตฺตํ ปฏิจฺจ อุปฺปชฺชติ ฉนฺทนานตฺตํ, ฉนฺทนานตฺตํ ปฏิจฺจ อุปฺปชฺชติ ปริฬาหนานตฺตํ, ปริฬาหนานตฺตํ ปฏิจฺจ อุปฺปชฺชติ ปริเยสนานานตฺตํ; โน ปริเยสนานานตฺตํ ปฏิจฺจ อุปฺปชฺชติ ปริฬาหนานตฺตํ ¶ , โน ปริฬาหนานตฺตํ ปฏิจฺจ อุปฺปชฺชติ ฉนฺทนานตฺตํ, โน ฉนฺทนานตฺตํ ปฏิจฺจ อุปฺปชฺชติ สงฺกปฺปนานตฺตํ ¶ , โน สงฺกปฺปนานตฺตํ ปฏิจฺจ อุปฺปชฺชติ สฺานานตฺตํ, โน สฺานานตฺตํ ปฏิจฺจ อุปฺปชฺชติ ธาตุนานตฺตํ. กตมฺจ, ภิกฺขเว, ธาตุนานตฺตํ? รูปธาตุ…เป… ธมฺมธาตุ – อิทํ วุจฺจติ, ภิกฺขเว, ธาตุนานตฺตํ’’.
‘‘กถฺจ ¶ , ภิกฺขเว, ธาตุนานตฺตํ ปฏิจฺจ อุปฺปชฺชติ สฺานานตฺตํ, สฺานานตฺตํ ปฏิจฺจ อุปฺปชฺชติ…เป… ปริเยสนานานตฺตํ; โน ปริเยสนานานตฺตํ ปฏิจฺจ อุปฺปชฺชติ ปริฬาหนานตฺตํ, โน ปริฬาหนานตฺตํ ปฏิจฺจ อุปฺปชฺชติ ฉนฺทนานตฺตํ, โน ฉนฺทนานตฺตํ ปฏิจฺจ อุปฺปชฺชติ สงฺกปฺปนานตฺตํ, โน สงฺกปฺปนานตฺตํ ปฏิจฺจ อุปฺปชฺชติ สฺานานตฺตํ, โน สฺานานตฺตํ ปฏิจฺจ อุปฺปชฺชติ ธาตุนานตฺตํ?
‘‘รูปธาตุํ, ภิกฺขเว, ปฏิจฺจ อุปฺปชฺชติ รูปสฺา…เป… ธมฺมธาตุํ ปฏิจฺจ อุปฺปชฺชติ ธมฺมสฺา, ธมฺมสฺํ ¶ ปฏิจฺจ อุปฺปชฺชติ…เป… ธมฺมปริเยสนา; โน ธมฺมปริเยสนํ ปฏิจฺจ อุปฺปชฺชติ ธมฺมปริฬาโห, โน ธมฺมปริฬาหํ ปฏิจฺจ อุปฺปชฺชติ ธมฺมจฺฉนฺโท, โน ธมฺมจฺฉนฺทํ ปฏิจฺจ อุปฺปชฺชติ ธมฺมสงฺกปฺโป, โน ธมฺมสงฺกปฺปํ ปฏิจฺจ อุปฺปชฺชติ ธมฺมสฺา, โน ธมฺมสฺํ ปฏิจฺจ อุปฺปชฺชติ ธมฺมธาตุ.
‘‘เอวํ โข, ภิกฺขเว, ธาตุนานตฺตํ ปฏิจฺจ อุปฺปชฺชติ สฺานานตฺตํ, สฺานานตฺตํ ปฏิจฺจ อุปฺปชฺชติ…เป… ปริเยสนานานตฺตํ; โน ปริเยสนานานตฺตํ ปฏิจฺจ อุปฺปชฺชติ ปริฬาหนานตฺตํ, โน ปริฬาหนานตฺตํ ปฏิจฺจ อุปฺปชฺชติ ฉนฺทนานตฺตํ, โน ฉนฺทนานตฺตํ ปฏิจฺจ อุปฺปชฺชติ สงฺกปฺปนานตฺตํ, โน สงฺกปฺปนานตฺตํ ปฏิจฺจ อุปฺปชฺชติ สฺานานตฺตํ, โน สฺานานตฺตํ ปฏิจฺจ อุปฺปชฺชติ ธาตุนานตฺต’’นฺติ. อฏฺมํ.
๙. พาหิรผสฺสนานตฺตสุตฺตํ
๙๓. สาวตฺถิยํ ¶ วิหรติ…เป… ‘‘ธาตุนานตฺตํ, ภิกฺขเว, ปฏิจฺจ อุปฺปชฺชติ สฺานานตฺตํ, สฺานานตฺตํ ปฏิจฺจ อุปฺปชฺชติ สงฺกปฺปนานตฺตํ, สงฺกปฺปนานตฺตํ ปฏิจฺจ อุปฺปชฺชติ ผสฺสนานตฺตํ ¶ , ผสฺสนานตฺตํ ปฏิจฺจ อุปฺปชฺชติ เวทนานานตฺตํ, เวทนานานตฺตํ ปฏิจฺจ อุปฺปชฺชติ ฉนฺทนานตฺตํ, ฉนฺทนานตฺตํ ปฏิจฺจ อุปฺปชฺชติ ปริฬาหนานตฺตํ, ปริฬาหนานตฺตํ ปฏิจฺจ อุปฺปชฺชติ ปริเยสนานานตฺตํ ¶ , ปริเยสนานานตฺตํ ปฏิจฺจ อุปฺปชฺชติ ลาภนานตฺตํ. กตมฺจ, ภิกฺขเว, ธาตุนานตฺตํ? รูปธาตุ…เป… ธมฺมธาตุ – อิทํ วุจฺจติ, ภิกฺขเว, ธาตุนานตฺตํ’’.
‘‘กถฺจ, ภิกฺขเว, ธาตุนานตฺตํ ปฏิจฺจ อุปฺปชฺชติ ¶ สฺานานตฺตํ, สฺานานตฺตํ ปฏิจฺจ อุปฺปชฺชติ…เป… ลาภนานตฺตํ?
‘‘รูปธาตุํ, ภิกฺขเว, ปฏิจฺจ อุปฺปชฺชติ รูปสฺา, รูปสฺํ ปฏิจฺจ อุปฺปชฺชติ รูปสงฺกปฺโป, รูปสงฺกปฺปํ ปฏิจฺจ อุปฺปชฺชติ รูปสมฺผสฺโส, รูปสมฺผสฺสํ ปฏิจฺจ อุปฺปชฺชติ รูปสมฺผสฺสชา เวทนา, รูปสมฺผสฺสชํ เวทนํ ปฏิจฺจ อุปฺปชฺชติ รูปจฺฉนฺโท, รูปจฺฉนฺทํ ปฏิจฺจ อุปฺปชฺชติ รูปปริฬาโห, รูปปริฬาหํ ปฏิจฺจ อุปฺปชฺชติ รูปปริเยสนา, รูปปริเยสนํ ปฏิจฺจ อุปฺปชฺชติ รูปลาโภ…เป… ธมฺมธาตุํ ปฏิจฺจ อุปฺปชฺชติ ธมฺมสฺา, ธมฺมสฺํ ปฏิจฺจ อุปฺปชฺชติ ธมฺมสงฺกปฺโป, ธมฺมสงฺกปฺปํ ปฏิจฺจ อุปฺปชฺชติ ธมฺมสมฺผสฺโส, ธมฺมสมฺผสฺสํ ปฏิจฺจ อุปฺปชฺชติ ธมฺมสมฺผสฺสชา เวทนา, ธมฺมสมฺผสฺสชํ เวทนํ ปฏิจฺจ อุปฺปชฺชติ ธมฺมจฺฉนฺโท, ธมฺมจฺฉนฺทํ ปฏิจฺจ อุปฺปชฺชติ ธมฺมปริฬาโห, ธมฺมปริฬาหํ ปฏิจฺจ อุปฺปชฺชติ ธมฺมปริเยสนา, ธมฺมปริเยสนํ ปฏิจฺจ อุปฺปชฺชติ ธมฺมลาโภ ¶ .
‘‘เอวํ โข, ภิกฺขเว, ธาตุนานตฺตํ ปฏิจฺจ อุปฺปชฺชติ สฺานานตฺตํ, สฺานานตฺตํ ปฏิจฺจ อุปฺปชฺชติ…เป… ปริเยสนานานตฺตํ, ปริเยสนานานตฺตํ ปฏิจฺจ อุปฺปชฺชติ ลาภนานตฺต’’นฺติ. นวมํ.
๑๐. ทุติยพาหิรผสฺสนานตฺตสุตฺตํ
๙๔. สาวตฺถิยํ วิหรติ…เป… ‘‘ธาตุนานตฺตํ, ภิกฺขเว, ปฏิจฺจ อุปฺปชฺชติ สฺานานตฺตํ, สฺานานตฺตํ ปฏิจฺจ อุปฺปชฺชติ สงฺกปฺปนานตฺตํ ¶ , ผสฺส… เวทนา… ฉนฺท… ปริฬาห… ปริเยสนานานตฺตํ ปฏิจฺจ อุปฺปชฺชติ ลาภนานตฺตํ; โน ลาภนานตฺตํ ปฏิจฺจ อุปฺปชฺชติ ปริเยสนานานตฺตํ, โน ปริเยสนานานตฺตํ ปฏิจฺจ อุปฺปชฺชติ ปริฬาหนานตฺตํ, โน ปริฬาหนานตฺตํ ปฏิจฺจ อุปฺปชฺชติ…เป… ฉนฺท… เวทนา… ผสฺส… สงฺกปฺป… สฺานานตฺตํ ¶ , โน สฺานานตฺตํ ปฏิจฺจ ¶ อุปฺปชฺชติ ธาตุนานตฺตํ. กตมฺจ, ภิกฺขเว, ธาตุนานตฺตํ? รูปธาตุ…เป… ธมฺมธาตุ – อิทํ วุจฺจติ, ภิกฺขเว, ธาตุนานตฺตํ’’.
‘‘กถฺจ, ภิกฺขเว, ธาตุนานตฺตํ ปฏิจฺจ อุปฺปชฺชติ สฺานานตฺตํ, สฺานานตฺตํ ปฏิจฺจ อุปฺปชฺชติ สงฺกปฺปนานตฺตํ? ผสฺส… เวทนา… ฉนฺท… ปริฬาห… ปริเยสนา… ลาภ… โน ลาภนานตฺตํ ปฏิจฺจ อุปฺปชฺชติ ปริเยสนานานตฺตํ, โน ปริเยสนานานตฺตํ ปฏิจฺจ อุปฺปชฺชติ ปริฬาห… ฉนฺท… เวทนา… ผสฺส… โน สงฺกปฺปนานตฺตํ ปฏิจฺจ อุปฺปชฺชติ สฺานานตฺตํ, โน สฺานานตฺตํ ปฏิจฺจ อุปฺปชฺชติ ธาตุนานตฺตํ?
‘‘รูปธาตุํ, ภิกฺขเว, ปฏิจฺจ อุปฺปชฺชติ รูปสฺา…เป… ธมฺมธาตุํ ¶ ปฏิจฺจ อุปฺปชฺชติ ธมฺมสฺา, ธมฺมสฺํ ปฏิจฺจ อุปฺปชฺชติ…เป… ธมฺมปริเยสนา, ธมฺมปริเยสนํ ปฏิจฺจ อุปฺปชฺชติ ธมฺมลาโภ; โน ธมฺมลาภํ ปฏิจฺจ อุปฺปชฺชติ ธมฺมปริเยสนา, โน ธมฺมปริเยสนํ ปฏิจฺจ อุปฺปชฺชติ ธมฺมปริฬาโห ¶ , โน ธมฺมปริฬาหํ ปฏิจฺจ อุปฺปชฺชติ ธมฺมจฺฉนฺโท, โน ธมฺมจฺฉนฺทํ ปฏิจฺจ อุปฺปชฺชติ ธมฺมสมฺผสฺสชา เวทนา, โน ธมฺมสมฺผสฺสชํ เวทนํ ปฏิจฺจ อุปฺปชฺชติ ธมฺมสมฺผสฺโส, โน ธมฺมสมฺผสฺสํ ปฏิจฺจ อุปฺปชฺชติ ธมฺมสงฺกปฺโป, โน ธมฺมสงฺกปฺปํ ปฏิจฺจ อุปฺปชฺชติ ธมฺมสฺา, โน ธมฺมสฺํ ปฏิจฺจ อุปฺปชฺชติ ธมฺมธาตุ.
‘‘เอวํ โข, ภิกฺขเว, ธาตุนานตฺตํ ปฏิจฺจ อุปฺปชฺชติ สฺานานตฺตํ, สฺานานตฺตํ ปฏิจฺจ อุปฺปชฺชติ…เป… สงฺกปฺป… ผสฺส… เวทนา… ฉนฺท… ปริฬาห… ปริเยสนา… ลาภ… โน ลาภนานตฺตํ ปฏิจฺจ อุปฺปชฺชติ ปริเยสนานานตฺตํ, โน ปริเยสนานานตฺตํ ปฏิจฺจ อุปฺปชฺชติ ปริฬาหนานตฺตํ, โน ปริฬาหนานตฺตํ ปฏิจฺจ อุปฺปชฺชติ ฉนฺทนานตฺตํ, โน ฉนฺทนานตฺตํ ปฏิจฺจ อุปฺปชฺชติ เวทนานานตฺตํ, โน เวทนานานตฺตํ ปฏิจฺจ อุปฺปชฺชติ ผสฺสนานตฺตํ, โน ผสฺสนานตฺตํ ปฏิจฺจ อุปฺปชฺชติ สงฺกปฺปนานตฺตํ, โน สงฺกปฺปนานตฺตํ ปฏิจฺจ อุปฺปชฺชติ สฺานานตฺตํ, โน สฺานานตฺตํ ปฏิจฺจ อุปฺปชฺชติ ธาตุนานตฺต’’นฺติ. ทสมํ.
นานตฺตวคฺโค ปโม.
ตสฺสุทฺทานํ –
ธาตุผสฺสฺจ ¶ ¶ โน เจตํ, เวทนา อปเร ทุเว;
เอตํ อชฺฌตฺตปฺจกํ, ธาตุสฺฺจ โน เจตํ;
ผสฺสสฺส อปเร ทุเว, เอตํ พาหิรปฺจกนฺติ.
๒. ทุติยวคฺโค
๑. สตฺตธาตุสุตฺตํ
๙๕. สาวตฺถิยํ ¶ ¶ วิหรติ…เป… ‘‘สตฺติมา ¶ , ภิกฺขเว, ธาตุโย. กตมา สตฺต? อาภาธาตุ, สุภธาตุ, อากาสานฺจายตนธาตุ, วิฺาณฺจายตนธาตุ, อากิฺจฺายตนธาตุ, เนวสฺานาสฺายตนธาตุ, สฺาเวทยิตนิโรธธาตุ – อิมา โข, ภิกฺขเว, สตฺต ธาตุโย’’ติ.
เอวํ วุตฺเต, อฺตโร ภิกฺขุ ภควนฺตํ เอตทโวจ – ‘‘ยา จายํ, ภนฺเต, อาภาธาตุ ยา จ สุภธาตุ ยา จ อากาสานฺจายตนธาตุ ยา จ วิฺาณฺจายตนธาตุ ยา จ อากิฺจฺายตนธาตุ ยา จ เนวสฺานาสฺายตนธาตุ ยา จ สฺาเวทยิตนิโรธธาตุ – อิมา นุ โข, ภนฺเต, ธาตุโย กึ ปฏิจฺจ ปฺายนฺตี’’ติ?
‘‘ยายํ, ภิกฺขุ, อาภาธาตุ – อยํ ธาตุ อนฺธการํ ปฏิจฺจ ปฺายติ. ยายํ, ภิกฺขุ, สุภธาตุ – อยํ ธาตุ อสุภํ ปฏิจฺจ ปฺายติ. ยายํ, ภิกฺขุ, อากาสานฺจายตนธาตุ – อยํ ธาตุ รูปํ ปฏิจฺจ ปฺายติ. ยายํ, ภิกฺขุ, วิฺาณฺจายตนธาตุ – อยํ ธาตุ อากาสานฺจายตนํ ปฏิจฺจ ปฺายติ. ยายํ, ภิกฺขุ, อากิฺจฺายตนธาตุ – อยํ ธาตุ วิฺาณฺจายตนํ ปฏิจฺจ ปฺายติ. ยายํ, ภิกฺขุ, เนวสฺานาสฺายตนธาตุ – อยํ ธาตุ อากิฺจฺายตนํ ปฏิจฺจ ปฺายติ. ยายํ, ภิกฺขุ, สฺาเวทยิตนิโรธธาตุ – อยํ ธาตุ นิโรธํ ปฏิจฺจ ปฺายตี’’ติ.
‘‘ยา ¶ จายํ ¶ , ภนฺเต, อาภาธาตุ ยา จ สุภธาตุ ยา จ อากาสานฺจายตนธาตุ ยา จ วิฺาณฺจายตนธาตุ ยา จ อากิฺจฺายตนธาตุ ยา จ เนวสฺานาสฺายตนธาตุ ยา จ สฺาเวทยิตนิโรธธาตุ – อิมา นุ โข, ภนฺเต, ธาตุโย กถํ สมาปตฺติ ปตฺตพฺพา’’ติ?
‘‘ยา จายํ, ภิกฺขุ, อาภาธาตุ ยา จ สุภธาตุ ยา จ อากาสานฺจายตนธาตุ ยา จ วิฺาณฺจายตนธาตุ ยา จ ¶ อากิฺจฺายตนธาตุ – อิมา ธาตุโย สฺาสมาปตฺติ ปตฺตพฺพา. ยายํ, ภิกฺขุ, เนวสฺานาสฺายตนธาตุ – อยํ ธาตุ สงฺขาราวเสสสมาปตฺติ ปตฺตพฺพา ¶ . ยายํ, ภิกฺขุ, สฺาเวทยิตนิโรธธาตุ – อยํ ธาตุ นิโรธสมาปตฺติ ปตฺตพฺพา’’ติ. ปมํ.
๒. สนิทานสุตฺตํ
๙๖. สาวตฺถิยํ วิหรติ…เป… ‘‘สนิทานํ, ภิกฺขเว, อุปฺปชฺชติ กามวิตกฺโก, โน อนิทานํ; สนิทานํ อุปฺปชฺชติ พฺยาปาทวิตกฺโก, โน อนิทานํ; สนิทานํ อุปฺปชฺชติ วิหึสาวิตกฺโก, โน อนิทานํ’’.
‘‘กถฺจ, ภิกฺขเว, สนิทานํ อุปฺปชฺชติ กามวิตกฺโก, โน อนิทานํ; สนิทานํ อุปฺปชฺชติ พฺยาปาทวิตกฺโก, โน อนิทานํ; สนิทานํ อุปฺปชฺชติ วิหึสาวิตกฺโก, โน อนิทานํ? กามธาตุํ, ภิกฺขเว, ปฏิจฺจ อุปฺปชฺชติ กามสฺา, กามสฺํ ปฏิจฺจ อุปฺปชฺชติ กามสงฺกปฺโป, กามสงฺกปฺปํ ปฏิจฺจ อุปฺปชฺชติ กามจฺฉนฺโท, กามจฺฉนฺทํ ปฏิจฺจ อุปฺปชฺชติ ¶ กามปริฬาโห, กามปริฬาหํ ปฏิจฺจ อุปฺปชฺชติ กามปริเยสนา. กามปริเยสนํ, ภิกฺขเว, ปริเยสมาโน อสฺสุตวา ปุถุชฺชโน ตีหิ าเนหิ มิจฺฉา ปฏิปชฺชติ – กาเยน, วาจาย, มนสา.
‘‘พฺยาปาทธาตุํ, ภิกฺขเว, ปฏิจฺจ อุปฺปชฺชติ พฺยาปาทสฺา, พฺยาปาทสฺํ ปฏิจฺจ อุปฺปชฺชติ พฺยาปาทสงฺกปฺโป…เป… พฺยาปาทจฺฉนฺโท… พฺยาปาทปริฬาโห… พฺยาปาทปริเยสนา… พฺยาปาทปริเยสนํ, ภิกฺขเว, ปริเยสมาโน อสฺสุตวา ปุถุชฺชโน ตีหิ าเนหิ มิจฺฉา ปฏิปชฺชติ – กาเยน, วาจาย, มนสา.
‘‘วิหึสาธาตุํ ¶ , ภิกฺขเว, ปฏิจฺจ อุปฺปชฺชติ วิหึสาสฺา; วิหึสาสฺํ ปฏิจฺจ อุปฺปชฺชติ วิหึสาสงฺกปฺโป…เป… วิหึสาฉนฺโท… วิหึสาปริฬาโห… วิหึสาปริเยสนา… วิหึสาปริเยสนํ, ภิกฺขเว ¶ , ปริเยสมาโน อสฺสุตวา ปุถุชฺชโน ตีหิ าเนหิ มิจฺฉา ปฏิปชฺชติ – กาเยน, วาจาย, มนสา.
‘‘เสยฺยถาปิ, ภิกฺขเว, ปุริโส อาทิตฺตํ ติณุกฺกํ สุกฺเข ติณทาเย นิกฺขิเปยฺย; โน เจ หตฺเถหิ จ ปาเทหิ จ ขิปฺปเมว นิพฺพาเปยฺย. เอวฺหิ, ภิกฺขเว, เย ติณกฏฺนิสฺสิตา ปาณา เต อนยพฺยสนํ อาปชฺเชยฺยุํ. เอวเมว โข, ภิกฺขเว, โย หิ โกจิ สมโณ วา พฺราหฺมโณ วา อุปฺปนฺนํ วิสมคตํ สฺํ น ขิปฺปเมว ปชหติ วิโนเทติ พฺยนฺตีกโรติ อนภาวํ ¶ คเมติ, โส ทิฏฺเ เจว ธมฺเม ทุกฺขํ วิหรติ สวิฆาตํ สอุปายาสํ สปริฬาหํ; กายสฺส จ เภทา ปรํ มรณา ทุคฺคติ ปาฏิกงฺขา.
‘‘สนิทานํ, ภิกฺขเว, อุปฺปชฺชติ เนกฺขมฺมวิตกฺโก, โน อนิทานํ; สนิทานํ ¶ อุปฺปชฺชติ อพฺยาปาทวิตกฺโก, โน อนิทานํ; สนิทานํ อุปฺปชฺชติ อวิหึสาวิตกฺโก, โน อนิทานํ.
‘‘กถฺจ, ภิกฺขเว, สนิทานํ อุปฺปชฺชติ เนกฺขมฺมวิตกฺโก, โน อนิทานํ; สนิทานํ อุปฺปชฺชติ อพฺยาปาทวิตกฺโก, โน อนิทานํ; สนิทานํ อุปฺปชฺชติ อวิหึสาวิตกฺโก, โน อนิทานํ? เนกฺขมฺมธาตุํ, ภิกฺขเว, ปฏิจฺจ อุปฺปชฺชติ เนกฺขมฺมสฺา, เนกฺขมฺมสฺํ ปฏิจฺจ อุปฺปชฺชติ เนกฺขมฺมสงฺกปฺโป, เนกฺขมฺมสงฺกปฺปํ ปฏิจฺจ อุปฺปชฺชติ เนกฺขมฺมจฺฉนฺโท, เนกฺขมฺมจฺฉนฺทํ ปฏิจฺจ อุปฺปชฺชติ เนกฺขมฺมปริฬาโห, เนกฺขมฺมปริฬาหํ ปฏิจฺจ อุปฺปชฺชติ เนกฺขมฺมปริเยสนา; เนกฺขมฺมปริเยสนํ, ภิกฺขเว, ปริเยสมาโน สุตวา อริยสาวโก ตีหิ าเนหิ สมฺมา ปฏิปชฺชติ – กาเยน, วาจาย, มนสา.
‘‘อพฺยาปาทธาตุํ, ภิกฺขเว, ปฏิจฺจ อุปฺปชฺชติ อพฺยาปาทสฺา, อพฺยาปาทสฺํ ปฏิจฺจ อุปฺปชฺชติ อพฺยาปาทสงฺกปฺโป…เป… อพฺยาปาทจฺฉนฺโท… อพฺยาปาทปริฬาโห… อพฺยาปาทปริเยสนา, อพฺยาปาทปริเยสนํ, ภิกฺขเว, ปริเยสมาโน สุตวา อริยสาวโก ตีหิ าเนหิ สมฺมา ปฏิปชฺชติ – กาเยน, วาจาย, มนสา.
‘‘อวิหึสาธาตุํ ¶ , ภิกฺขเว, ปฏิจฺจ อุปฺปชฺชติ อวิหึสาสฺา ¶ , อวิหึสาสฺํ ปฏิจฺจ อุปฺปชฺชติ อวิหึสาสงฺกปฺโป, อวิหึสาสงฺกปฺปํ ปฏิจฺจ อุปฺปชฺชติ อวิหึสาฉนฺโท, อวิหึสาฉนฺทํ ปฏิจฺจ อุปฺปชฺชติ อวิหึสาปริฬาโห, อวิหึสาปริฬาหํ ปฏิจฺจ อุปฺปชฺชติ อวิหึสาปริเยสนา; อวิหึสาปริเยสนํ, ภิกฺขเว, ปริเยสมาโน สุตวา อริยสาวโก ตีหิ ¶ าเนหิ สมฺมา ปฏิปชฺชติ – กาเยน, วาจาย, มนสา.
‘‘เสยฺยถาปิ, ภิกฺขเว, ปุริโส อาทิตฺตํ ติณุกฺกํ สุกฺเข ติณทาเย นิกฺขิเปยฺย; ตเมนํ หตฺเถหิ จ ปาเทหิ จ ขิปฺปเมว นิพฺพาเปยฺย. เอวฺหิ, ภิกฺขเว, เย ติณกฏฺนิสฺสิตา ปาณา เต น อนยพฺยสนํ อาปชฺเชยฺยุํ. เอวเมว โข, ภิกฺขเว, โย หิ โกจิ สมโณ วา พฺราหฺมโณ วา อุปฺปนฺนํ วิสมคตํ สฺํ ขิปฺปเมว ปชหติ วิโนเทติ พฺยนฺตีกโรติ ¶ อนภาวํ คเมติ, โส ทิฏฺเ เจว ธมฺเม สุขํ วิหรติ อวิฆาตํ อนุปายาสํ อปริฬาหํ; กายสฺส จ เภทา ปรํ มรณา สุคติ ปาฏิกงฺขา’’ติ. ทุติยํ.
๓. คิฺชกาวสถสุตฺตํ
๙๗. เอกํ สมยํ ภควา าติเก วิหรติ คิฺชกาวสเถ. ตตฺร โข ภควา ภิกฺขู อามนฺเตสิ – ‘‘ภิกฺขโว’’ติ. ‘‘ภทนฺเต’’ติ เต ภิกฺขู ภควโต ปจฺจสฺโสสุํ. ภควา เอตทโวจ –
‘‘ธาตุํ, ภิกฺขเว, ปฏิจฺจ อุปฺปชฺชติ สฺา, อุปฺปชฺชติ ทิฏฺิ, อุปฺปชฺชติ วิตกฺโก’’ติ. เอวํ วุตฺเต, อายสฺมา กจฺจาโน [สทฺโธ กจฺจาโน (ก.)] ภควนฺตํ เอตทโวจ – ‘‘ยายํ, ภนฺเต, ทิฏฺิ – ‘อสมฺมาสมฺพุทฺเธสุ สมฺมาสมฺพุทฺธา’ติ, อยํ นุ โข, ภนฺเต, ทิฏฺิ กึ ปฏิจฺจ ปฺายตี’’ติ?
‘‘มหติ โข เอสา, กจฺจาน, ธาตุ ยทิทํ อวิชฺชาธาตุ. หีนํ ¶ , กจฺจาน, ธาตุํ ปฏิจฺจ อุปฺปชฺชติ หีนา สฺา, หีนา ทิฏฺิ, หีโน วิตกฺโก, หีนา เจตนา, หีนา ปตฺถนา, หีโน ปณิธิ, หีโน ปุคฺคโล, หีนา วาจา; หีนํ อาจิกฺขติ เทเสติ ปฺเปติ ปฏฺเปติ ¶ วิวรติ วิภชติ อุตฺตานีกโรติ; หีนา ตสฺส อุปปตฺตีติ วทามิ.
‘‘มชฺฌิมํ ¶ , กจฺจาน, ธาตุํ ปฏิจฺจ อุปฺปชฺชติ มชฺฌิมา สฺา, มชฺฌิมา ทิฏฺิ, มชฺฌิโม วิตกฺโก, มชฺฌิมา เจตนา, มชฺฌิมา ปตฺถนา, มชฺฌิโม ปณิธิ, มชฺฌิโม ปุคฺคโล, มชฺฌิมา วาจา; มชฺฌิมํ อาจิกฺขติ เทเสติ ปฺเปติ ปฏฺเปติ วิวรติ วิภชติ อุตฺตานีกโรติ; มชฺฌิมา ตสฺส อุปปตฺตีติ วทามิ.
‘‘ปณีตํ, กจฺจาน, ธาตุํ ปฏิจฺจ อุปฺปชฺชติ ปณีตา สฺา, ปณีตา ทิฏฺิ, ปณีโต วิตกฺโก, ปณีตา เจตนา, ปณีตา ปตฺถนา, ปณีโต ปณิธิ, ปณีโต ปุคฺคโล, ปณีตา วาจา; ปณีตํ อาจิกฺขติ เทเสติ ปฺเปติ ปฏฺเปติ วิวรติ วิภชติ อุตฺตานีกโรติ; ปณีตา ตสฺส อุปปตฺตีติ วทามี’’ติ. ตติยํ.
๔. หีนาธิมุตฺติกสุตฺตํ
๙๘. สาวตฺถิยํ ¶ วิหรติ…เป… ‘‘ธาตุโสว [ธาตุโส (สี. ปี.) อยฺจ ปมารมฺภวากฺเยเยว, น สพฺพตฺถ. ตีสุ ปน อทฺธาสุ จ อุปมาสํสนฺทนนิคมนฏฺาเน จ อิทํ ปานานตฺตํ นตฺถิ], ภิกฺขเว, สตฺตา สํสนฺทนฺติ สเมนฺติ. หีนาธิมุตฺติกา หีนาธิมุตฺติเกหิ สทฺธึ สํสนฺทนฺติ สเมนฺติ; กลฺยาณาธิมุตฺติกา กลฺยาณาธิมุตฺติเกหิ สทฺธึ สํสนฺทนฺติ สเมนฺติ’’.
‘‘อตีตมฺปิ โข [โขสทฺโท สี. สฺยา. กํ. ปี. โปตฺถเกสุ นตฺถิ], ภิกฺขเว, อทฺธานํ ธาตุโสว [อีทิเสสุ าเนสุ ปานานตฺตํ นตฺถิ] สตฺตา สํสนฺทึสุ สมึสุ. หีนาธิมุตฺติกา หีนาธิมุตฺติเกหิ สทฺธึ สํสนฺทึสุ สมึสุ; กลฺยาณาธิมุตฺติกา กลฺยาณาธิมุตฺติเกหิ สทฺธึ สํสนฺทึสุ สมึสุ.
‘‘อนาคตมฺปิ โข [โขสทฺโท สี. สฺยา. กํ. ปี. โปตฺถเกสุ นตฺถิ], ภิกฺขเว, อทฺธานํ ธาตุโสว [อีทิเสสุ าเนสุ ปานานตฺตํ นตฺถิ] สตฺตา สํสนฺทิสฺสนฺติ สเมสฺสนฺติ. หีนาธิมุตฺติกา หีนาธิมุตฺติเกหิ สทฺธึ สํสนฺทิสฺสนฺติ ¶ สเมสฺสนฺติ; กลฺยาณาธิมุตฺติกา กลฺยาณาธิมุตฺติเกหิ สทฺธึ สํสนฺทิสฺสนฺติ สเมสฺสนฺติ.
‘‘เอตรหิปิ ¶ โข [โขสทฺโท สี. สฺยา. กํ. ปี. โปตฺถเกสุ นตฺถิ], ภิกฺขเว, ปจฺจุปฺปนฺนํ อทฺธานํ ธาตุโสว [อีทิเสสุ าเนสุ ปานานตฺตํ นตฺถิ] สตฺตา สํสนฺทนฺติ สเมนฺติ. หีนาธิมุตฺติกา หีนาธิมุตฺติเกหิ สทฺธึ สํสนฺทนฺติ สเมนฺติ; กลฺยาณาธิมุตฺติกา กลฺยาณาธิมุตฺติเกหิ สทฺธึ สํสนฺทนฺติ สเมนฺตี’’ติ. จตุตฺถํ.
๕. จงฺกมสุตฺตํ
๙๙. เอกํ ¶ สมยํ ภควา ราชคเห วิหรติ คิชฺฌกูเฏ ปพฺพเต. เตน โข ปน สมเยน อายสฺมา สาริปุตฺโต สมฺพหุเลหิ ภิกฺขูหิ สทฺธึ ภควโต อวิทูเร จงฺกมติ; อายสฺมาปิ โข มหาโมคฺคลฺลาโน สมฺพหุเลหิ ภิกฺขูหิ สทฺธึ ภควโต อวิทูเร จงฺกมติ; อายสฺมาปิ โข มหากสฺสโป สมฺพหุเลหิ ภิกฺขูหิ สทฺธึ ภควโต อวิทูเร จงฺกมติ; อายสฺมาปิ โข อนุรุทฺโธ สมฺพหุเลหิ ภิกฺขูหิ สทฺธึ ภควโต อวิทูเร จงฺกมติ; อายสฺมาปิ โข ปุณฺโณ มนฺตานิปุตฺโต สมฺพหุเลหิ ภิกฺขูหิ สทฺธึ ภควโต อวิทูเร จงฺกมติ; อายสฺมาปิ โข อุปาลิ สมฺพหุเลหิ ภิกฺขูหิ สทฺธึ ภควโต อวิทูเร จงฺกมติ; อายสฺมาปิ โข อานนฺโท สมฺพหุเลหิ ภิกฺขูหิ สทฺธึ ภควโต อวิทูเร จงฺกมติ; เทวทตฺโตปิ โข สมฺพหุเลหิ ภิกฺขูหิ สทฺธึ ภควโต อวิทูเร จงฺกมติ.
อถ ¶ โข ภควา ภิกฺขู อามนฺเตสิ – ‘‘ปสฺสถ โน ตุมฺเห, ภิกฺขเว, สาริปุตฺตํ สมฺพหุเลหิ ภิกฺขูหิ สทฺธึ จงฺกมนฺต’’นฺติ? ‘‘เอวํ, ภนฺเต’’. ‘‘สพฺเพ โข เอเต, ภิกฺขเว, ภิกฺขู มหาปฺา. ปสฺสถ ¶ โน ตุมฺเห, ภิกฺขเว, โมคฺคลฺลานํ สมฺพหุเลหิ ภิกฺขูหิ สทฺธึ จงฺกมนฺต’’นฺติ? ‘‘เอวํ, ภนฺเต’’. ‘‘สพฺเพ โข เอเต, ภิกฺขเว, ภิกฺขู มหิทฺธิกา. ปสฺสถ โน ตุมฺเห, ภิกฺขเว, กสฺสปํ สมฺพหุเลหิ ภิกฺขูหิ สทฺธึ จงฺกมนฺต’’นฺติ? ‘‘เอวํ ¶ , ภนฺเต’’. ‘‘สพฺเพ โข เอเต, ภิกฺขเว, ภิกฺขู ธุตวาทา. ปสฺสถ โน ตุมฺเห, ภิกฺขเว, อนุรุทฺธํ สมฺพหุเลหิ ภิกฺขูหิ สทฺธึ จงฺกมนฺต’’นฺติ? ‘‘เอวํ, ภนฺเต’’. ‘‘สพฺเพ โข เอเต, ภิกฺขเว, ภิกฺขู ทิพฺพจกฺขุกา. ปสฺสถ โน ตุมฺเห, ภิกฺขเว, ปุณฺณํ มนฺตานิปุตฺตํ สมฺพหุเลหิ ภิกฺขูหิ สทฺธึ จงฺกมนฺต’’นฺติ? ‘‘เอวํ, ภนฺเต’’. ‘‘สพฺเพ โข เอเต, ภิกฺขเว, ภิกฺขู ธมฺมกถิกา. ปสฺสถ โน ตุมฺเห, ภิกฺขเว, อุปาลึ สมฺพหุเลหิ ภิกฺขูหิ สทฺธึ จงฺกมนฺต’’นฺติ? ‘‘เอวํ, ภนฺเต’’. ‘‘สพฺเพ โข เอเต, ภิกฺขเว, ภิกฺขู วินยธรา. ปสฺสถ โน ตุมฺเห, ภิกฺขเว, อานนฺทํ สมฺพหุเลหิ ภิกฺขูหิ สทฺธึ จงฺกมนฺต’’นฺติ? ‘‘เอวํ, ภนฺเต’’. ‘‘สพฺเพ โข เอเต, ภิกฺขเว, ภิกฺขู พหุสฺสุตา. ปสฺสถ โน ตุมฺเห, ภิกฺขเว, เทวทตฺตํ สมฺพหุเลหิ ภิกฺขูหิ สทฺธึ จงฺกมนฺต’’นฺติ? ‘‘เอวํ, ภนฺเต’’. ‘‘สพฺเพ โข เอเต, ภิกฺขเว, ภิกฺขู ปาปิจฺฉา’’.
‘‘ธาตุโสว, ภิกฺขเว, สตฺตา สํสนฺทนฺติ สเมนฺติ. หีนาธิมุตฺติกา หีนาธิมุตฺติเกหิ สทฺธึ ¶ สํสนฺทนฺติ สเมนฺติ; กลฺยาณาธิมุตฺติกา กลฺยาณาธิมุตฺติเกหิ สทฺธึ สํสนฺทนฺติ สเมนฺติ. อตีตมฺปิ โข, ภิกฺขเว, อทฺธานํ ธาตุโสว สตฺตา สํสนฺทึสุ สมึสุ. หีนาธิมุตฺติกา หีนาธิมุตฺติเกหิ สทฺธึ สํสนฺทึสุ สมึสุ; กลฺยาณาธิมุตฺติกา กลฺยาณาธิมุตฺติเกหิ ¶ สทฺธึ สํสนฺทึสุ สมึสุ.
‘‘อนาคตมฺปิ โข, ภิกฺขเว, อทฺธานํ ธาตุโสว สตฺตา สํสนฺทิสฺสนฺติ สเมสฺสนฺติ. หีนาธิมุตฺติกา หีนาธิมุตฺติเกหิ สทฺธึ สํสนฺทิสฺสนฺติ สเมสฺสนฺติ; กลฺยาณาธิมุตฺติกา กลฺยาณาธิมุตฺติเกหิ สทฺธึ สํสนฺทิสฺสนฺติ สเมสฺสนฺติ.
‘‘เอตรหิปิ ¶ โข, ภิกฺขเว, ปจฺจุปฺปนฺนํ อทฺธานํ ธาตุโสว สตฺตา สํสนฺทนฺติ สเมนฺติ. หีนาธิมุตฺติกา หีนาธิมุตฺติเกหิ สทฺธึ สํสนฺทนฺติ สเมนฺติ; กลฺยาณาธิมุตฺติกา กลฺยาณาธิมุตฺติเกหิ สทฺธึ สํสนฺทนฺติ สเมนฺตี’’ติ. ปฺจมํ.
๖. สคาถาสุตฺตํ
๑๐๐. สาวตฺถิยํ ¶ วิหรติ…เป… ‘‘ธาตุโสว, ภิกฺขเว, สตฺตา สํสนฺทนฺติ สเมนฺติ. หีนาธิมุตฺติกา หีนาธิมุตฺติเกหิ สทฺธึ สํสนฺทนฺติ สเมนฺติ. อตีตมฺปิ โข, ภิกฺขเว, อทฺธานํ ธาตุโสว สตฺตา สํสนฺทึสุ สมึสุ. หีนาธิมุตฺติกา หีนาธิมุตฺติเกหิ สทฺธึ สํสนฺทึสุ สมึสุ’’.
‘‘อนาคตมฺปิ โข, ภิกฺขเว, อทฺธานํ ธาตุโสว สตฺตา สํสนฺทิสฺสนฺติ สเมสฺสนฺติ. หีนาธิมุตฺติกา หีนาธิมุตฺติเกหิ สทฺธึ สํสนฺทิสฺสนฺติ สเมสฺสนฺติ.
‘‘เอตรหิปิ โข, ภิกฺขเว, ปจฺจุปฺปนฺนํ อทฺธานํ ธาตุโสว สตฺตา สํสนฺทนฺติ สเมนฺติ. หีนาธิมุตฺติกา หีนาธิมุตฺติเกหิ สทฺธึ สํสนฺทนฺติ สเมนฺติ.
‘‘เสยฺยถาปิ, ภิกฺขเว, คูโถ คูเถน สํสนฺทติ สเมติ; มุตฺตํ มุตฺเตน สํสนฺทติ สเมติ; เขโฬ เขเฬน สํสนฺทติ สเมติ; ปุพฺโพ ปุพฺเพน สํสนฺทติ สเมติ; โลหิตํ โลหิเตน สํสนฺทติ สเมติ ¶ ; เอวเมว โข, ภิกฺขเว, ธาตุโสว [สพฺพตฺถปิ เอวเมว ทิสฺสติ] สตฺตา สํสนฺทนฺติ สเมนฺติ. หีนาธิมุตฺติกา หีนาธิมุตฺติเกหิ ¶ สทฺธึ สํสนฺทนฺติ สเมนฺติ. อตีตมฺปิ โข อทฺธานํ…เป… อนาคตมฺปิ โข อทฺธานํ…เป… เอตรหิปิ โข ปจฺจุปฺปนฺนํ อทฺธานํ ธาตุโสว สตฺตา สํสนฺทนฺติ สเมนฺติ. หีนาธิมุตฺติกา หีนาธิมุตฺติเกหิ สทฺธึ สํสนฺทนฺติ สเมนฺติ.
‘‘ธาตุโสว ¶ ภิกฺขเว, สตฺตา สํสนฺทนฺติ สเมนฺติ. กลฺยาณาธิมุตฺติกา กลฺยาณาธิมุตฺติเกหิ สทฺธึ สํสนฺทนฺติ สเมนฺติ. อตีตมฺปิ โข, ภิกฺขเว, อทฺธานํ ธาตุโสว สตฺตา สํสนฺทึสุ สมึสุ. กลฺยาณาธิมุตฺติกา กลฺยาณาธิมุตฺติเกหิ สทฺธึ สํสนฺทึสุ สมึสุ.
‘‘อนาคตมฺปิ โข, ภิกฺขเว, อทฺธานํ…เป… เอตรหิปิ โข, ภิกฺขเว, ปจฺจุปฺปนฺนํ อทฺธานํ ธาตุโสว สตฺตา สํสนฺทนฺติ สเมนฺติ. กลฺยาณาธิมุตฺติกา กลฺยาณาธิมุตฺติเกหิ สทฺธึ สํสนฺทนฺติ สเมนฺติ.
‘‘เสยฺยถาปิ, ภิกฺขเว, ขีรํ ขีเรน สํสนฺทติ สเมติ; เตลํ เตเลน สํสนฺทติ สเมติ; สปฺปิ สปฺปินา สํสนฺทติ สเมติ; มธุ มธุนา สํสนฺทติ สเมติ; ผาณิตํ ผาณิเตน สํสนฺทติ สเมติ; เอวเมว โข, ภิกฺขเว, ธาตุโสว ¶ สตฺตา สํสนฺทนฺติ สเมนฺติ. กลฺยาณาธิมุตฺติกา กลฺยาณาธิมุตฺติเกหิ สทฺธึ สํสนฺทนฺติ สเมนฺติ. อตีตมฺปิ โข อทฺธานํ… อนาคตมฺปิ โข อทฺธานํ… เอตรหิปิ โข ปจฺจุปฺปนฺนํ อทฺธานํ ธาตุโสว สตฺตา สํสนฺทนฺติ สเมนฺติ. กลฺยาณาธิมุตฺติกา กลฺยาณาธิมุตฺติเกหิ สทฺธึ ¶ สํสนฺทนฺติ สเมนฺตี’’ติ.
อิทมโวจ ภควา. อิทํ วตฺวาน สุคโต อถาปรํ เอตทโวจ สตฺถา –
‘‘สํสคฺคา วนโถ ชาโต, อสํสคฺเคน ฉิชฺชติ;
ปริตฺตํ ทารุมารุยฺห, ยถา สีเท มหณฺณเว.
‘‘เอวํ กุสีตมาคมฺม, สาธุชีวิปิ สีทติ;
ตสฺมา ตํ ปริวชฺเชยฺย, กุสีตํ หีนวีริยํ.
‘‘ปวิวิตฺเตหิ ¶ อริเยหิ, ปหิตตฺเตหิ ฌายีหิ [ฌายิหิ (สี.), ฌายิภิ (สฺยา. กํ.)];
นิจฺจํ อารทฺธวีริเยหิ, ปณฺฑิเตหิ สหาวเส’’ติ.
๗. อสฺสทฺธสํสนฺทนสุตฺตํ
๑๐๑. สาวตฺถิยํ ¶ วิหรติ…เป… ‘‘ธาตุโสว, ภิกฺขเว, สตฺตา สํสนฺทนฺติ สเมนฺติ. อสฺสทฺธา อสฺสทฺเธหิ สทฺธึ สํสนฺทนฺติ สเมนฺติ; อหิริกา อหิริเกหิ สทฺธึ สํสนฺทนฺติ สเมนฺติ; อโนตฺตปฺปิโน อโนตฺตปฺปีหิ สทฺธึ สํสนฺทนฺติ สเมนฺติ; อปฺปสฺสุตา อปฺปสฺสุเตหิ สทฺธึ สํสนฺทนฺติ สเมนฺติ; กุสีตา กุสีเตหิ สทฺธึ สํสนฺทนฺติ สเมนฺติ; มุฏฺสฺสติโน มุฏฺสฺสตีหิ สทฺธึ สํสนฺทนฺติ สเมนฺติ; ทุปฺปฺา ทุปฺปฺเหิ สทฺธึ สํสนฺทนฺติ สเมนฺติ’’.
‘‘อตีตมฺปิ โข, ภิกฺขเว, อทฺธานํ ธาตุโสว สตฺตา สํสนฺทึสุ สมึสุ. อสฺสทฺธา อสฺสทฺเธหิ สทฺธึ สํสนฺทึสุ สมึสุ; อหิริกา อหิริเกหิ สทฺธึ สํสนฺทึสุ สมึสุ; อโนตฺตปฺปิโน อโนตฺตปฺปีหิ สทฺธึ สํสนฺทึสุ สมึสุ; อปฺปสฺสุตา อปฺปสฺสุเตหิ ¶ สทฺธึ สํสนฺทึสุ สมึสุ; กุสีตา กุสีเตหิ สทฺธึ สํสนฺทึสุ สมึสุ; มุฏฺสฺสติโน มุฏฺสฺสตีหิ สทฺธึ สํสนฺทึสุ สมึสุ; ทุปฺปฺา ทุปฺปฺเหิ สทฺธึ สํสนฺทึสุ สมึสุ.
‘‘อนาคตมฺปิ ¶ โข, ภิกฺขเว, อทฺธานํ ธาตุโสว สตฺตา สํสนฺทิสฺสนฺติ สเมสฺสนฺติ. อสฺสทฺธา อสฺสทฺเธหิ สทฺธึ สํสนฺทิสฺสนฺติ สเมสฺสนฺติ; อหิริกา อหิริเกหิ สทฺธึ สํสนฺทิสฺสนฺติ สเมสฺสนฺติ; อโนตฺตปฺปิโน อโนตฺตปฺปีหิ สทฺธึ…เป… อปฺปสฺสุตา ¶ อปฺปสฺสุเตหิ สทฺธึ…เป… กุสีตา กุสีเตหิ สทฺธึ…เป… มุฏฺสฺสติโน มุฏฺสฺสตีหิ สทฺธึ…เป… ทุปฺปฺา ทุปฺปฺเหิ สทฺธึ สํสนฺทิสฺสนฺติ สเมสฺสนฺติ.
‘‘เอตรหิปิ โข, ภิกฺขเว, ปจฺจุปฺปนฺนํ อทฺธานํ ธาตุโสว สตฺตา สํสนฺทนฺติ สเมนฺติ. อสฺสทฺธา อสฺสทฺเธหิ สทฺธึ สํสนฺทนฺติ สเมนฺติ; อหิริกา อหิริเกหิ สทฺธึ…เป… อโนตฺตปฺปิโน อโนตฺตปฺปีหิ สทฺธึ…เป… อปฺปสฺสุตา อปฺปสฺสุเตหิ สทฺธึ…เป… ¶ กุสีตา กุสีเตหิ สทฺธึ…เป… มุฏฺสฺสติโน มุฏฺสฺสตีหิ สทฺธึ สํสนฺทนฺติ สเมนฺติ; ทุปฺปฺา ทุปฺปฺเหิ สทฺธึ สํสนฺทนฺติ สเมนฺติ.
‘‘ธาตุโสว, ภิกฺขเว, สตฺตา สํสนฺทนฺติ สเมนฺติ. สทฺธา สทฺเธหิ สทฺธึ สํสนฺทนฺติ สเมนฺติ; หิริมนา หิริมเนหิ สทฺธึ สํสนฺทนฺติ สเมนฺติ; โอตฺตปฺปิโน โอตฺตปฺปีหิ สทฺธึ สํสนฺทนฺติ สเมนฺติ; พหุสฺสุตา พหุสฺสุเตหิ สทฺธึ สํสนฺทนฺติ สเมนฺติ; อารทฺธวีริยา อารทฺธวีริเยหิ สทฺธึ สํสนฺทนฺติ สเมนฺติ; อุปฏฺิตสฺสติโน อุปฏฺิตสฺสตีหิ สทฺธึ สํสนฺทนฺติ สเมนฺติ; ปฺวนฺโต ปฺวนฺเตหิ สทฺธึ ¶ สํสนฺทนฺติ สเมนฺติ. อตีตมฺปิ โข, ภิกฺขเว, อทฺธานํ…เป… อนาคตมฺปิ โข, ภิกฺขเว…เป… เอตรหิปิ โข, ภิกฺขเว, ปจฺจุปฺปนฺนํ อทฺธานํ ธาตุโสว สตฺตา สํสนฺทนฺติ สเมนฺติ. สทฺธา สทฺเธหิ สทฺธึ สํสนฺทนฺติ สเมนฺติ; ปฺวนฺโต ปฺวนฺเตหิ สทฺธึ สํสนฺทนฺติ สเมนฺตี’’ติ. สตฺตมํ.
๘. อสฺสทฺธมูลกสุตฺตํ
๑๐๒. สาวตฺถิยํ วิหรติ…เป… ‘‘ธาตุโสว, ภิกฺขเว, สตฺตา สํสนฺทนฺติ สเมนฺติ. อสฺสทฺธา ¶ อสฺสทฺเธหิ สทฺธึ สํสนฺทนฺติ สเมนฺติ; อหิริกา อหิริเกหิ สทฺธึ สํสนฺทนฺติ สเมนฺติ; ทุปฺปฺา ทุปฺปฺเหิ สทฺธึ สํสนฺทนฺติ สเมนฺติ; สทฺธา สทฺเธหิ สทฺธึ สํสนฺทนฺติ สเมนฺติ; หิริมนา หิริมเนหิ สทฺธึ สํสนฺทนฺติ สเมนฺติ; ปฺวนฺโต ปฺวนฺเตหิ สทฺธึ สํสนฺทนฺติ สเมนฺติ. อตีตมฺปิ โข, ภิกฺขเว, อทฺธานํ ธาตุโสว สตฺตา สํสนฺทึสุ สมึสุ…เป… ¶ อนาคตมฺปิ โข, ภิกฺขเว, อทฺธานํ ธาตุโสว สตฺตา สํสนฺทิสฺสนฺติ สเมสฺสนฺติ…เป….
‘‘เอตรหิปิ ¶ โข, ภิกฺขเว, ปจฺจุปฺปนฺนํ อทฺธานํ ธาตุโสว สตฺตา สํสนฺทนฺติ สเมนฺติ. อสฺสทฺธา อสฺสทฺเธหิ สทฺธึ สํสนฺทนฺติ สเมนฺติ; อหิริกา อหิริเกหิ สทฺธึ สํสนฺทนฺติ สเมนฺติ, ทุปฺปฺา ทุปฺปฺเหิ สทฺธึ สํสนฺทนฺติ สเมนฺติ; สทฺธา สทฺเธหิ สทฺธึ สํสนฺทนฺติ สเมนฺติ; หิริมนา หิริมเนหิ สทฺธึ สํสนฺทนฺติ สเมนฺติ; ปฺวนฺโต ปฺวนฺเตหิ สทฺธึ สํสนฺทนฺติ สเมนฺตีติ. (๑)
‘‘ธาตุโสว, ภิกฺขเว, สตฺตา สํสนฺทนฺติ สเมนฺติ. อสฺสทฺธา อสฺสทฺเธหิ สทฺธึ สํสนฺทนฺติ สเมนฺติ; อโนตฺตปฺปิโน อโนตฺตปฺปีหิ สทฺธึ สํสนฺทนฺติ สเมนฺติ; ทุปฺปฺา ทุปฺปฺเหิ สทฺธึ สํสนฺทนฺติ สเมนฺติ ¶ ; สทฺธา สทฺเธหิ สทฺธึ สํสนฺทนฺติ สเมนฺติ; โอตฺตปฺปิโน โอตฺตปฺปีหิ สทฺธึ สํสนฺทนฺติ สเมนฺติ; ปฺวนฺโต ปฺวนฺเตหิ สทฺธึ สํสนฺทนฺติ สเมนฺติ…เป… ปมวาโร วิย วิตฺถาเรตพฺโพ. (๒)
‘‘ธาตุโสว ¶ , ภิกฺขเว…เป… อสฺสทฺธา อสฺสทฺเธหิ สทฺธึ สํสนฺทนฺติ สเมนฺติ; อปฺปสฺสุตา อปฺปสฺสุเตหิ สทฺธึ สํสนฺทนฺติ สเมนฺติ; ทุปฺปฺา ทุปฺปฺเหิ สทฺธึ สํสนฺทนฺติ สเมนฺติ; สทฺธา สทฺเธหิ สทฺธึ สํสนฺทนฺติ สเมนฺติ; พหุสฺสุตา พหุสฺสุเตหิ สทฺธึ สํสนฺทนฺติ สเมนฺติ, ปฺวนฺโต ปฺวนฺเตหิ สทฺธึ สํสนฺทนฺติ สเมนฺติ…เป… ¶ . (๓)
‘‘ธาตุโสว, ภิกฺขเว…เป… อสฺสทฺธา อสฺสทฺเธหิ สทฺธึ สํสนฺทนฺติ สเมนฺติ; กุสีตา กุสีเตหิ สทฺธึ สํสนฺทนฺติ สเมนฺติ; ทุปฺปฺา ทุปฺปฺเหิ สทฺธึ สํสนฺทนฺติ สเมนฺติ; สทฺธา สทฺเธหิ สทฺธึ สํสนฺทนฺติ สเมนฺติ; อารทฺธวีริยา อารทฺธวีริเยหิ สทฺธึ สํสนฺทนฺติ สเมนฺติ; ปฺวนฺโต ปฺวนฺเตหิ สทฺธึ สํสนฺทนฺติ สเมนฺติ…เป…. (๔)
‘‘ธาตุโสว ¶ , ภิกฺขเว…เป… อสฺสทฺธา อสฺสทฺเธหิ สทฺธึ สํสนฺทนฺติ สเมนฺติ; มุฏฺสฺสติโน มุฏฺสฺสตีหิ สทฺธึ สํสนฺทนฺติ สเมนฺติ; ทุปฺปฺา ทุปฺปฺเหิ สทฺธึ สํสนฺทนฺติ สเมนฺติ; สทฺธา สทฺเธหิ สทฺธึ สํสนฺทนฺติ สเมนฺติ; อุปฏฺิตสฺสติโน อุปฏฺิตสฺสตีหิ สทฺธึ สํสนฺทนฺติ สเมนฺติ; ปฺวนฺโต ปฺวนฺเตหิ สทฺธึ สํสนฺทนฺติ สเมนฺตีติ…เป…. อฏฺมํ. (๕)
๙. อหิริกมูลกสุตฺตํ
๑๐๓. สาวตฺถิยํ วิหรติ…เป… ‘‘ธาตุโสว…เป… อหิริกา อหิริเกหิ สทฺธึ สํสนฺทนฺติ ¶ สเมนฺติ, อโนตฺตปฺปิโน ¶ อโนตฺตปฺปีหิ สทฺธึ สํสนฺทนฺติ สเมนฺติ ¶ , ทุปฺปฺา ทุปฺปฺเหิ สทฺธึ สํสนฺทนฺติ สเมนฺติ; หิริมนา หิริมเนหิ สทฺธึ สสนฺทนฺติ สเมนฺติ, โอตฺตปฺปิโน โอตฺตปฺปีหิ สทฺธึ สํสนฺทนฺติ สเมนฺติ, ปฺวนฺโต ปฺวนฺเตหิ สทฺธึ สํสนฺทนฺติ สเมนฺติ…เป… ¶ . (๑)
‘‘อหิริกา อหิริเกหิ สทฺธึ สํสนฺทนฺติ สเมนฺติ, อปฺปสฺสุตา อปฺปสฺสุเตหิ สทฺธึ สํสนฺทนฺติ สเมนฺติ, ทุปฺปฺา ทุปฺปฺเหิ สทฺธึ สํสนฺทนฺติ สเมนฺติ; หิริมนา หิริมเนหิ สทฺธึ สํสนฺทนฺติ สเมนฺติ, พหุสฺสุตา พหุสฺสุเตหิ สทฺธึ สํสนฺทนฺติ สเมนฺติ, ปฺวนฺโต ปฺวนฺเตหิ สทฺธึ สํสนฺทนฺติ สเมนฺติ…เป…. (๒)
‘‘อหิริกา อหิริเกหิ สทฺธึ สํสนฺทนฺติ สเมนฺติ, กุสีตา กุสีเตหิ สทฺธึ สํสนฺทนฺติ สเมนฺติ, ทุปฺปฺา ทุปฺปฺเหิ สทฺธึ สํสนฺทนฺติ สเมนฺติ; หิริมนา หิริมเนหิ สทฺธึ สํสนฺทนฺติ สเมนฺติ, อารทฺธวีริยา อารทฺธวีริเยหิ สทฺธึ สํสนฺทนฺติ สเมนฺติ, ปฺวนฺโต ปฺวนฺเตหิ สทฺธึ สํสนฺทนฺติ สเมนฺติ…เป…. (๓)
‘‘อหิริกา อหิริเกหิ สทฺธึ สํสนฺทนฺติ สเมนฺติ, มุฏฺสฺสติโน มุฏฺสฺสตีหิ สทฺธึ สํสนฺทนฺติ สเมนฺติ, ทุปฺปฺา ทุปฺปฺเหิ สทฺธึ สํสนฺทนฺติ สเมนฺติ; หิริมนา หิริมเนหิ สทฺธึ สํสนฺทนฺติ สเมนฺติ, อุปฏฺิตสฺสติโน อุปฏฺิตสฺสตีหิ สทฺธึ สํสนฺทนฺติ สเมนฺติ, ปฺวนฺโต ¶ ปฺวนฺเตหิ สทฺธึ สํสนฺทนฺติ สเมนฺตีติ…เป…. นวมํ. (๔)
๑๐. อโนตฺตปฺปมูลกสุตฺตํ
๑๐๔. สาวตฺถิยํ ¶ วิหรติ…เป… ‘‘ธาตุโสว ¶ , ภิกฺขเว, สตฺตา สํสนฺทนฺติ สเมนฺติ. อโนตฺตปฺปิโน อโนตฺตปฺปีหิ สทฺธึ สํสนฺทนฺติ สเมนฺติ; อปฺปสฺสุตา อปฺปสฺสุเตหิ สทฺธึ สํสนฺทนฺติ สเมนฺติ; ทุปฺปฺา ทุปฺปฺเหิ สทฺธึ สํสนฺทนฺติ สเมนฺติ; โอตฺตปฺปิโน โอตฺตปฺปีหิ สทฺธึ สํสนฺทนฺติ สเมนฺติ; พหุสฺสุตา พหุสฺสุเตหิ สทฺธึ สํสนฺทนฺติ สเมนฺติ; ปฺวนฺโต ปฺวนฺเตหิ สทฺธึ สํสนฺทนฺติ สเมนฺติ…เป…. (๑)
‘‘อโนตฺตปฺปิโน ¶ อโนตฺตปฺปีหิ สทฺธึ สํสนฺทนฺติ สเมนฺติ; กุสีตา กุสีเตหิ สทฺธึ สํสนฺทนฺติ สเมนฺติ; ทุปฺปฺา ทุปฺปฺเหิ สทฺธึ สํสนฺทนฺติ สเมนฺติ; โอตฺตปฺปิโน โอตฺตปฺปีหิ สทฺธึ สํสนฺทนฺติ สเมนฺติ; อารทฺธวีริยา อารทฺธวีริเยหิ สทฺธึ สํสนฺทนฺติ สเมนฺติ; ปฺวนฺโต ปฺวนฺเตหิ สทฺธึ สํสนฺทนฺติ สเมนฺติ…เป…. (๒)
‘‘อโนตฺตปฺปิโน ¶ อโนตฺตปฺปีหิ สทฺธึ สํสนฺทนฺติ สเมนฺติ; มุฏฺสฺสติโน มุฏฺสฺสตีหิ สทฺธึ สํสนฺทนฺติ สเมนฺติ; ทุปฺปฺา ทุปฺปฺเหิ สทฺธึ สํสนฺทนฺติ สเมนฺติ; โอตฺตปฺปิโน โอตฺตปฺปีหิ สทฺธึ สํสนฺทนฺติ สเมนฺติ; อุปฏฺิตสฺสติโน อุปฏฺิตสฺสตีหิ สทฺธึ สํสนฺทนฺติ สเมนฺติ; ปฺวนฺโต ปฺวนฺเตหิ สทฺธึ สํสนฺทนฺติ สเมนฺตีติ…เป…. ทสมํ. (๓)
๑๑. อปฺปสฺสุตมูลกสุตฺตํ
๑๐๕. สาวตฺถิยํ วิหรติ…เป… ‘‘ธาตุโสว, ภิกฺขเว, สตฺตา สํสนฺทนฺติ สเมนฺติ. อปฺปสฺสุตา อปฺปสฺสุเตหิ สทฺธึ สํสนฺทนฺติ ¶ สเมนฺติ; กุสีตา กุสีเตหิ สทฺธึ สํสนฺทนฺติ สเมนฺติ; ทุปฺปฺา ทุปฺปฺเหิ สทฺธึ สํสนฺทนฺติ สเมนฺติ; พหุสฺสุตา พหุสฺสุเตหิ สทฺธึ สํสนฺทนฺติ ¶ สเมนฺติ; อารทฺธวีริยา อารทฺธวีริเยหิ ¶ สทฺธึ สํสนฺทนฺติ สเมนฺติ; ปฺวนฺโต ปฺวนฺเตหิ สทฺธึ สํสนฺทนฺติ สเมนฺติ…เป…. (๑)
‘‘อปฺปสฺสุตา อปฺปสฺสุเตหิ สทฺธึ สํสนฺทนฺติ สเมนฺติ; มุฏฺสฺสติโน มุฏฺสฺสตีหิ สทฺธึ สํสนฺทนฺติ สเมนฺติ; ทุปฺปฺา ทุปฺปฺเหิ สทฺธึ สํสนฺทนฺติ สเมนฺติ; พหุสฺสุตา พหุสฺสุเตหิ สทฺธึ สํสนฺทนฺติ สเมนฺติ; อุปฏฺิตสฺสติโน อุปฏฺิตสฺสตีหิ สทฺธึ สํสนฺทนฺติ สเมนฺติ; ปฺวนฺโต ปฺวนฺเตหิ สทฺธึ สํสนฺทนฺติ สเมนฺตีติ…เป…. เอกาทสมํ. (๒)
๑๒. กุสีตมูลกสุตฺตํ
๑๐๖. สาวตฺถิยํ วิหรติ…เป… ‘‘ธาตุโสว, ภิกฺขเว, สตฺตา สํสนฺทนฺติ สเมนฺติ. กุสีตา กุสีเตหิ สทฺธึ สํสนฺทนฺติ สเมนฺติ; มุฏฺสฺสติโน มุฏฺสฺสตีหิ สทฺธึ สํสนฺทนฺติ สเมนฺติ; ทุปฺปฺา ¶ ทุปฺปฺเหิ สทฺธึ สํสนฺทนฺติ สเมนฺติ; อารทฺธวีริยา อารทฺธวีริเยหิ สทฺธึ สํสนฺทนฺติ สเมนฺติ; อุปฏฺิตสฺสติโน อุปฏฺิตสฺสตีหิ สทฺธึ สํสนฺทนฺติ สเมนฺติ; ปฺวนฺโต ปฺวนฺเตหิ สทฺธึ สํสนฺทนฺติ สเมนฺตีติ…เป…. ทฺวาทสมํ.
ทุติโย วคฺโค.
ตสฺสุทฺทานํ –
สตฺติมา ¶ ¶ สนิทานฺจ, คิฺชกาวสเถน จ;
หีนาธิมุตฺติ จงฺกมํ, สคาถา อสฺสทฺธสตฺตมํ.
อสฺสทฺธมูลกา ¶ ปฺจ, จตฺตาโร อหิริกมูลกา;
อโนตฺตปฺปมูลกา ตีณิ, ทุเว อปฺปสฺสุเตน จ.
กุสีตํ เอกกํ วุตฺตํ, สุตฺตนฺตา ตีณิ ปฺจกา;
พาวีสติ วุตฺตา สุตฺตา, ทุติโย วคฺโค ปวุจฺจตีติ.
๓. กมฺมปถวคฺโค
๑. อสมาหิตสุตฺตํ
๑๐๗. สาวตฺถิยํ ¶ ¶ วิหรติ…เป… ‘‘ธาตุโสว, ภิกฺขเว, สตฺตา สํสนฺทนฺติ สเมนฺติ. อสฺสทฺธา อสฺสทฺเธหิ สทฺธึ สํสนฺทนฺติ สเมนฺติ; อหิริกา อหิริเกหิ สทฺธึ สํสนฺทนฺติ สเมนฺติ; อโนตฺตปฺปิโน อโนตฺตปฺปีหิ สทฺธึ สํสนฺทนฺติ สเมนฺติ; อสมาหิตา อสมาหิเตหิ สทฺธึ สํสนฺทนฺติ สเมนฺติ; ทุปฺปฺา ทุปฺปฺเหิ สทฺธึ สํสนฺทนฺติ สเมนฺติ’’.
‘‘สทฺธา สทฺเธหิ สทฺธึ สํสนฺทนฺติ สเมนฺติ; หิริมนา หิริมเนหิ สทฺธึ สํสนฺทนฺติ สเมนฺติ; โอตฺตปฺปิโน โอตฺตปฺปีหิ สทฺธึ สํสนฺทนฺติ สเมนฺติ; สมาหิตา สมาหิเตหิ สทฺธึ สํสนฺทนฺติ สเมนฺติ; ปฺวนฺโต ปฺวนฺเตหิ สทฺธึ สํสนฺทนฺติ สเมนฺตี’’ติ. ปมํ.
๒. ทุสฺสีลสุตฺตํ
๑๐๘. สาวตฺถิยํ วิหรติ…เป… ‘‘ธาตุโสว, ภิกฺขเว, สตฺตา สํสนฺทนฺติ สเมนฺติ. อสฺสทฺธา อสฺสทฺเธหิ สทฺธึ สํสนฺทนฺติ สเมนฺติ; อหิริกา อหิริเกหิ สทฺธึ สํสนฺทนฺติ สเมนฺติ; อโนตฺตปฺปิโน อโนตฺตปฺปีหิ สทฺธึ สํสนฺทนฺติ สเมนฺติ; ทุสฺสีลา ทุสฺสีเลหิ สทฺธึ สํสนฺทนฺติ สเมนฺติ; ทุปฺปฺา ทุปฺปฺเหิ สทฺธึ สํสนฺทนฺติ สเมนฺติ’’.
‘‘สทฺธา สทฺเธหิ สทฺธึ สํสนฺทนฺติ สเมนฺติ; หิริมนา หิริมเนหิ สทฺธึ สํสนฺทนฺติ สเมนฺติ; โอตฺตปฺปิโน โอตฺตปฺปีหิ สทฺธึ สํสนฺทนฺติ สเมนฺติ; สีลวนฺโต ¶ ¶ สีลวนฺเตหิ สทฺธึ สํสนฺทนฺติ ¶ สเมนฺติ; ปฺวนฺโต ปฺวนฺเตหิ สทฺธึ สํสนฺทนฺติ สเมนฺตี’’ติ. ทุติยํ.
๓. ปฺจสิกฺขาปทสุตฺตํ
๑๐๙. สาวตฺถิยํ วิหรติ…เป… ‘‘ธาตุโสว, ภิกฺขเว, สตฺตา สํสนฺทนฺติ สเมนฺติ. ปาณาติปาติโน ¶ ปาณาติปาตีหิ สทฺธึ สํสนฺทนฺติ สเมนฺติ; อทินฺนาทายิโน อทินฺนาทายีหิ สทฺธึ สํสนฺทนฺติ สเมนฺติ; กาเมสุมิจฺฉาจาริโน กาเมสุมิจฺฉาจารีหิ สทฺธึ สํสนฺทนฺติ สเมนฺติ; มุสาวาทิโน มุสาวาทีหิ สทฺธึ สํสนฺทนฺติ สเมนฺติ; สุราเมรยมชฺชปฺปมาทฏฺายิโน สุราเมรยมชฺชปฺปมาทฏฺายีหิ สทฺธึ สํสนฺทนฺติ สเมนฺติ’’.
‘‘ปาณาติปาตา ปฏิวิรตา ปาณาติปาตา ปฏิวิรเตหิ สทฺธึ สํสนฺทนฺติ สเมนฺติ; อทินฺนาทานา ปฏิวิรตา อทินฺนาทานา ปฏิวิรเตหิ สทฺธึ สํสนฺทนฺติ สเมนฺติ; กาเมสุมิจฺฉาจารา ปฏิวิรตา กาเมสุมิจฺฉาจารา ปฏิวิรเตหิ สทฺธึ สํสนฺทนฺติ สเมนฺติ; มุสาวาทา ปฏิวิรตา มุสาวาทา ปฏิวิรเตหิ สทฺธึ สํสนฺทนฺติ สเมนฺติ; สุราเมรยมชฺชปฺปมาทฏฺานา ปฏิวิรตา สุราเมรยมชฺชปฺปมาทฏฺานา ปฏิวิรเตหิ สทฺธึ สํสนฺทนฺติ สเมนฺตี’’ติ. ตติยํ.
๔. สตฺตกมฺมปถสุตฺตํ
๑๑๐. สาวตฺถิยํ วิหรติ…เป… ‘‘ธาตุโสว, ภิกฺขเว, สตฺตา สํสนฺทนฺติ สเมนฺติ. ปาณาติปาติโน ปาณาติปาตีหิ สทฺธึ ¶ สํสนฺทนฺติ สเมนฺติ; อทินฺนาทายิโน อทินฺนาทายีหิ สทฺธึ สํสนฺทนฺติ สเมนฺติ; กาเมสุมิจฺฉาจาริโน กาเมสุมิจฺฉาจารีหิ สทฺธึ สํสนฺทนฺติ สเมนฺติ; มุสาวาทิโน มุสาวาทีหิ สทฺธึ สํสนฺทนฺติ สเมนฺติ; ปิสุณวาจา ปิสุณวาเจหิ สทฺธึ สํสนฺทนฺติ สเมนฺติ; ผรุสวาจา ผรุสวาเจหิ สทฺธึ สํสนฺทนฺติ สเมนฺติ; สมฺผปฺปลาปิโน สมฺผปฺปลาปีหิ สทฺธึ สํสนฺทนฺติ สเมนฺติ’’.
‘‘ปาณาติปาตา ปฏิวิรตา…เป… อทินฺนาทานา ปฏิวิรตา… กาเมสุมิจฺฉาจารา ปฏิวิรตา… มุสาวาทา ปฏิวิรตา… ปิสุณาย วาจาย ปฏิวิรตา ปิสุณาย วาจาย ปฏิวิรเตหิ สทฺธึ สํสนฺทนฺติ สเมนฺติ; ผรุสาย วาจาย ปฏิวิรตา ผรุสาย วาจาย ปฏิวิรเตหิ สทฺธึ สํสนฺทนฺติ สเมนฺติ; สมฺผปฺปลาปา ปฏิวิรตา สมฺผปฺปลาปา ปฏิวิรเตหิ สทฺธึ สํสนฺทนฺติ สเมนฺตี’’ติ. จตุตฺถํ.
๕. ทสกมฺมปถสุตฺตํ
๑๑๑. สาวตฺถิยํ ¶ ¶ วิหรติ…เป… ‘‘ธาตุโสว ¶ , ภิกฺขเว, สตฺตา สํสนฺทนฺติ สเมนฺติ. ปาณาติปาติโน ปาณาติปาตีหิ สทฺธึ สํสนฺทนฺติ สเมนฺติ; อทินฺนาทายิโน…เป… กาเมสุมิจฺฉาจาริโน… มุสาวาทิโน… ปิสุณวาจา… ผรุสวาจา… สมฺผปฺปลาปิโน สมฺผปฺปลาปีหิ สทฺธึ สํสนฺทนฺติ สเมนฺติ; อภิชฺฌาลุโน อภิชฺฌาลูหิ สทฺธึ สํสนฺทนฺติ สเมนฺติ; พฺยาปนฺนจิตฺตา พฺยาปนฺนจิตฺเตหิ สทฺธึ สํสนฺทนฺติ สเมนฺติ; มิจฺฉาทิฏฺิกา มิจฺฉาทิฏฺิเกหิ สทฺธึ สํสนฺทนฺติ สเมนฺติ’’.
‘‘ปาณาติปาตา ¶ ปฏิวิรตา ปาณาติปาตา ปฏิวิรเตหิ สทฺธึ สํสนฺทนฺติ สเมนฺติ; อทินฺนาทานา ปฏิวิรตา…เป… กาเมสุมิจฺฉาจารา ปฏิวิรตา… มุสาวาทา ปฏิวิรตา… ปิสุณาย วาจาย… ผรุสาย วาจาย… สมฺผปฺปลาปา ปฏิวิรตา สมฺผปฺปลาปา ปฏิวิรเตหิ สทฺธึ สํสนฺทนฺติ สเมนฺติ; อนภิชฺฌาลุโน อนภิชฺฌาลูหิ สทฺธึ สํสนฺทนฺติ สเมนฺติ; อพฺยาปนฺนจิตฺตา อพฺยาปนฺนจิตฺเตหิ สทฺธึ สํสนฺทนฺติ สเมนฺติ; สมฺมาทิฏฺิกา สมฺมาทิฏฺิเกหิ สทฺธึ สํสนฺทนฺติ สเมนฺตี’’ติ. ปฺจมํ.
๖. อฏฺงฺคิกสุตฺตํ
๑๑๒. สาวตฺถิยํ วิหรติ…เป… ‘‘ธาตุโสว, ภิกฺขเว, สตฺตา สํสนฺทนฺติ สเมนฺติ. มิจฺฉาทิฏฺิกา มิจฺฉาทิฏฺิเกหิ สทฺธึ สํสนฺทนฺติ สเมนฺติ; มิจฺฉาสงฺกปฺปา…เป… มิจฺฉาวาจา… มิจฺฉากมฺมนฺตา… มิจฺฉาอาชีวา… มิจฺฉาวายามา… มิจฺฉาสติโน ¶ … มิจฺฉาสมาธิโน มิจฺฉาสมาธีหิ สทฺธึ สํสนฺทนฺติ สเมนฺติ. สมฺมาทิฏฺิกา สมฺมาทิฏฺิเกหิ สทฺธึ สํสนฺทนฺติ สเมนฺติ; สมฺมาสงฺกปฺปา…เป… สมฺมาวาจา… สมฺมากมฺมนฺตา… สมฺมาอาชีวา… สมฺมาวายามา… สมฺมาสติโน… สมฺมาสมาธิโน สมฺมาสมาธีหิ สทฺธึ สํสนฺทนฺติ สเมนฺตี’’ติ. ฉฏฺํ.
๗. ทสงฺคสุตฺตํ
๑๑๓. สาวตฺถิยํ วิหรติ…เป… ‘‘ธาตุโสว, ภิกฺขเว, สตฺตา สํสนฺทนฺติ สเมนฺติ. มิจฺฉาทิฏฺิกา มิจฺฉาทิฏฺิเกหิ สทฺธึ สํสนฺทนฺติ สเมนฺติ; มิจฺฉาสงฺกปฺปา…เป… มิจฺฉาวาจา… มิจฺฉากมฺมนฺตา… มิจฺฉาอาชีวา… มิจฺฉาวายามา… มิจฺฉาสติโน ¶ … มิจฺฉาสมาธิโน ¶ ¶ มิจฺฉาสมาธีหิ สทฺธึ สํสนฺทนฺติ สเมนฺติ; มิจฺฉาาณิโน มิจฺฉาาณีหิ สทฺธึ สํสนฺทนฺติ สเมนฺติ; มิจฺฉาวิมุตฺติโน มิจฺฉาวิมุตฺตีหิ สทฺธึ สํสนฺทนฺติ สเมนฺติ’’.
‘‘สมฺมาทิฏฺิกา สมฺมาทิฏฺิเกหิ สทฺธึ สํสนฺทนฺติ สเมนฺติ; สมฺมาสงฺกปฺปา…เป… สมฺมาวาจา… สมฺมากมฺมนฺตา… สมฺมาอาชีวา… สมฺมาวายามา… สมฺมาสติโน… สมฺมาสมาธิโน… สมฺมาาณิโน สมฺมาาณีหิ สทฺธึ สํสนฺทนฺติ สเมนฺติ; สมฺมาวิมุตฺติโน สมฺมาวิมุตฺตีหิ สทฺธึ สํสนฺทนฺติ สเมนฺตี’’ติ. สตฺตมํ.
สตฺตนฺนํ สุตฺตนฺตานํ อุทฺทานํ –
อสมาหิตํ ¶ ทุสฺสีลํ, ปฺจ สิกฺขาปทานิ จ;
สตฺต กมฺมปถา วุตฺตา, ทสกมฺมปเถน จ;
ฉฏฺํ อฏฺงฺคิโก วุตฺโต, ทสงฺเคน จ สตฺตมํ.
กมฺมปถวคฺโค ตติโย.
๔. จตุตฺถวคฺโค
๑. จตุธาตุสุตฺตํ
๑๑๔. เอกํ ¶ สมยํ ภควา สาวตฺถิยํ วิหรติ เชตวเน อนาถปิณฺฑิกสฺส อาราเม…เป… ‘‘จตสฺโส อิมา, ภิกฺขเว, ธาตุโย. กตมา จตสฺโส? ปถวีธาตุ, อาโปธาตุ, เตโชธาตุ, วาโยธาตุ – อิมา โข, ภิกฺขเว, จตสฺโส ธาตุโย’’ติ. ปมํ.
๒. ปุพฺเพสมฺโพธสุตฺตํ
๑๑๕. สาวตฺถิยํ วิหรติ…เป… ‘‘ปุพฺเพว ¶ เม, ภิกฺขเว, สมฺโพธา อนภิสมฺพุทฺธสฺส โพธิสตฺตสฺเสว สโต เอตทโหสิ – ‘โก นุ โข ปถวีธาตุยา อสฺสาโท, โก อาทีนโว, กึ นิสฺสรณํ; โก อาโปธาตุยา อสฺสาโท, โก อาทีนโว, กึ นิสฺสรณํ; โก เตโชธาตุยา ¶ อสฺสาโท, โก อาทีนโว, กึ นิสฺสรณํ; โก วาโยธาตุยา อสฺสาโท, โก อาทีนโว, กึ นิสฺสรณ’’’นฺติ?
‘‘ตสฺส มยฺหํ, ภิกฺขเว, เอตทโหสิ – ‘ยํ โข ปถวีธาตุํ ปฏิจฺจ อุปฺปชฺชติ สุขํ โสมนสฺสํ, อยํ ปถวีธาตุยา อสฺสาโท; ยํ [ยา (สี.)] ปถวีธาตุ อนิจฺจา ทุกฺขา วิปริณามธมฺมา, อยํ ปถวีธาตุยา อาทีนโว; โย ปถวีธาตุยา ฉนฺทราควินโย ฉนฺทราคปฺปหานํ, อิทํ ปถวีธาตุยา นิสฺสรณํ. ยํ อาโปธาตุํ ปฏิจฺจ…เป… ยํ เตโชธาตุํ ปฏิจฺจ…เป… ยํ วาโยธาตุํ ปฏิจฺจ อุปฺปชฺชติ สุขํ โสมนสฺสํ, อยํ วาโยธาตุยา อสฺสาโท; ยํ วาโยธาตุ อนิจฺจา ¶ ทุกฺขา วิปริณามธมฺมา, อยํ วาโยธาตุยา อาทีนโว; โย วาโยธาตุยา ฉนฺทราควินโย ฉนฺทราคปฺปหานํ, อิทํ วาโยธาตุยา นิสฺสรณํ’’’.
‘‘ยาวกีวฺจาหํ ¶ , ภิกฺขเว, อิมาสํ จตุนฺนํ ธาตูนํ เอวํ อสฺสาทฺจ อสฺสาทโต อาทีนวฺจ อาทีนวโต นิสฺสรณฺจ นิสฺสรณโต ยถาภูตํ น อพฺภฺาสึ, เนว ตาวาหํ, ภิกฺขเว, สเทวเก โลเก สมารเก สพฺรหฺมเก สสฺสมณพฺราหฺมณิยา ปชาย สเทวมนุสฺสาย อนุตฺตรํ สมฺมาสมฺโพธึ อภิสมฺพุทฺโธติ [อภิสมฺพุทฺโธ (สี. สฺยา. กํ.)] ปจฺจฺาสึ.
‘‘ยโต จ ขฺวาหํ, ภิกฺขเว, อิมาสํ จตุนฺนํ ธาตูนํ เอวํ อสฺสาทฺจ อสฺสาทโต อาทีนวฺจ อาทีนวโต นิสฺสรณฺจ นิสฺสรณโต ยถาภูตํ อพฺภฺาสึ, อถาหํ, ภิกฺขเว, สเทวเก โลเก สมารเก สพฺรหฺมเก สสฺสมณพฺราหฺมณิยา ปชาย สเทวมนุสฺสาย อนุตฺตรํ สมฺมาสมฺโพธึ อภิสมฺพุทฺโธติ ปจฺจฺาสึ. าณฺจ ¶ ปน เม ทสฺสนํ อุทปาทิ – ‘อกุปฺปา เม วิมุตฺติ [เจโตวิมุตฺติ (สี. ปี. ก.)], อยมนฺติมา ชาติ, นตฺถิ ทานิ ปุนพฺภโว’’’ติ. ทุติยํ.
๓. อจรึสุตฺตํ
๑๑๖. สาวตฺถิยํ วิหรติ…เป… ‘‘ปถวีธาตุยาหํ, ภิกฺขเว, อสฺสาทปริเยสนํ อจรึ, โย ปถวีธาตุยา อสฺสาโท ตทชฺฌคมํ, ยาวตา ปถวีธาตุยา อสฺสาโท ปฺาย เม โส สุทิฏฺโ. ปถวีธาตุยาหํ, ภิกฺขเว, อาทีนวปริเยสนํ อจรึ, โย ปถวีธาตุยา อาทีนโว ตทชฺฌคมํ ¶ , ยาวตา ปถวีธาตุยา อาทีนโว ปฺาย เม โส สุทิฏฺโ. ปถวีธาตุยาหํ, ภิกฺขเว, นิสฺสรณปริเยสนํ อจรึ, ยํ ปถวีธาตุยา นิสฺสรณํ ตทชฺฌคมํ, ยาวตา ปถวีธาตุยา นิสฺสรณํ ปฺาย เม ตํ สุทิฏฺํ’’.
‘‘อาโปธาตุยาหํ, ภิกฺขเว…เป… เตโชธาตุยาหํ, ภิกฺขเว… วาโยธาตุยาหํ, ภิกฺขเว, อสฺสาทปริเยสนํ ¶ อจรึ, โย วาโยธาตุยา อสฺสาโท ตทชฺฌคมํ, ยาวตา วาโยธาตุยา อสฺสาโท ปฺาย เม โส สุทิฏฺโ. วาโยธาตุยาหํ, ภิกฺขเว, อาทีนวปริเยสนํ อจรึ, โย วาโยธาตุยา อาทีนโว ตทชฺฌคมํ, ยาวตา วาโยธาตุยา อาทีนโว ปฺาย เม โส ¶ สุทิฏฺโ. วาโยธาตุยาหํ, ภิกฺขเว, นิสฺสรณปริเยสนํ อจรึ, ยํ วาโยธาตุยา นิสฺสรณํ ตทชฺฌคมํ, ยาวตา วาโยธาตุยา นิสฺสรณํ ปฺาย เม ตํ สุทิฏฺํ.
‘‘ยาวกีวฺจาหํ, ภิกฺขเว, อิมาสํ จตุนฺนํ ธาตูนํ อสฺสาทฺจ อสฺสาทโต อาทีนวฺจ อาทีนวโต นิสฺสรณฺจ นิสฺสรณโต ยถาภูตํ น อพฺภฺาสึ, เนว ¶ ตาวาหํ, ภิกฺขเว, สเทวเก โลเก สมารเก สพฺรหฺมเก สสฺสมณพฺราหฺมณิยา ปชาย สเทวมนุสฺสาย อนุตฺตรํ สมฺมาสมฺโพธึ อภิสมฺพุทฺโธติ ปจฺจฺาสึ.
‘‘ยโต จ ขฺวาหํ, ภิกฺขเว, อิมาสํ จตุนฺนํ ธาตูนํ อสฺสาทฺจ อสฺสาทโต อาทีนวฺจ อาทีนวโต นิสฺสรณฺจ นิสฺสรณโต ยถาภูตํ อพฺภฺาสึ, อถาหํ, ภิกฺขเว, สเทวเก โลเก สมารเก สพฺรหฺมเก สสฺสมณพฺราหฺมณิยา ปชาย สเทวมนุสฺสาย อนุตฺตรํ สมฺมาสมฺโพธึ อภิสมฺพุทฺโธติ ปจฺจฺาสึ. าณฺจ ปน เม ทสฺสนํ อุทปาทิ – ‘อกุปฺปา เม วิมุตฺติ, อยมนฺติมา ชาติ, นตฺถิ ทานิ ปุนพฺภโว’’’ติ. ตติยํ.
๔. โนเจทํสุตฺตํ
๑๑๗. สาวตฺถิยํ วิหรติ…เป… ‘‘โน เจทํ, ภิกฺขเว, ปถวีธาตุยา อสฺสาโท อภวิสฺส, นยิทํ สตฺตา ปถวีธาตุยา สารชฺเชยฺยุํ ¶ . ยสฺมา ¶ จ โข, ภิกฺขเว, อตฺถิ ปถวีธาตุยา อสฺสาโท, ตสฺมา สตฺตา ปถวีธาตุยา สารชฺชนฺติ. โน เจทํ, ภิกฺขเว, ปถวีธาตุยา อาทีนโว อภวิสฺส, นยิทํ สตฺตา ปถวีธาตุยา นิพฺพินฺเทยฺยุํ. ยสฺมา จ โข, ภิกฺขเว, อตฺถิ ปถวีธาตุยา อาทีนโว, ตสฺมา สตฺตา ปถวีธาตุยา นิพฺพินฺทนฺติ. โน เจทํ, ภิกฺขเว, ปถวีธาตุยา นิสฺสรณํ อภวิสฺส, นยิทํ สตฺตา ปถวีธาตุยา นิสฺสเรยฺยุํ. ยสฺมา จ โข, ภิกฺขเว, อตฺถิ ปถวีธาตุยา นิสฺสรณํ, ตสฺมา สตฺตา ปถวีธาตุยา นิสฺสรนฺติ’’.
‘‘โน เจทํ, ภิกฺขเว, อาโปธาตุยา อสฺสาโท อภวิสฺส…เป… โน เจทํ, ภิกฺขเว, เตโชธาตุยา…เป… โน เจทํ, ภิกฺขเว, วาโยธาตุยา อสฺสาโท อภวิสฺส, นยิทํ สตฺตา วาโยธาตุยา สารชฺเชยฺยุํ. ยสฺมา จ โข, ภิกฺขเว, อตฺถิ วาโยธาตุยา อสฺสาโท, ตสฺมา สตฺตา วาโยธาตุยา สารชฺชนฺติ. โน ¶ เจทํ, ภิกฺขเว, วาโยธาตุยา อาทีนโว อภวิสฺส, นยิทํ ¶ สตฺตา วาโยธาตุยา นิพฺพินฺเทยฺยุํ. ยสฺมา จ โข, ภิกฺขเว, อตฺถิ วาโยธาตุยา อาทีนโว, ตสฺมา สตฺตา วาโยธาตุยา นิพฺพินฺทนฺติ. โน เจทํ, ภิกฺขเว, วาโยธาตุยา นิสฺสรณํ อภวิสฺส, นยิทํ สตฺตา วาโยธาตุยา นิสฺสเรยฺยุํ. ยสฺมา จ โข, ภิกฺขเว, อตฺถิ วาโยธาตุยา นิสฺสรณํ, ตสฺมา สตฺตา วาโยธาตุยา นิสฺสรนฺติ.
‘‘ยาวกีวฺจิเม, ภิกฺขเว, สตฺตา อิมาสํ จตุนฺนํ ธาตูนํ อสฺสาทฺจ อสฺสาทโต อาทีนวฺจ อาทีนวโต นิสฺสรณฺจ นิสฺสรณโต ยถาภูตํ น อพฺภฺํสุ, เนว ตาวิเม ภิกฺขเว, สตฺตา สเทวกา โลกา ¶ สมารกา สพฺรหฺมกา สสฺสมณพฺราหฺมณิยา ปชาย สเทวมนุสฺสาย นิสฺสฏา วิสํยุตฺตา วิปฺปมุตฺตา วิมริยาทิกเตน เจตสา วิหรึสุ.
‘‘ยโต จ โข, ภิกฺขเว, สตฺตา อิมาสํ จตุนฺนํ ธาตูนํ อสฺสาทฺจ อสฺสาทโต อาทีนวฺจ อาทีนวโต นิสฺสรณฺจ นิสฺสรณโต ยถาภูตํ อพฺภฺํสุ, อถ, ภิกฺขเว, สตฺตา สเทวกา โลกา สมารกา สพฺรหฺมกา สสฺสมณพฺราหฺมณิยา ปชาย สเทวมนุสฺสาย นิสฺสฏา วิสํยุตฺตา วิปฺปมุตฺตา วิมริยาทิกเตน เจตสา วิหรนฺตี’’ติ. จตุตฺถํ.
๕. เอกนฺตทุกฺขสุตฺตํ
๑๑๘. สาวตฺถิยํ ¶ วิหรติ…เป… ‘‘ปถวีธาตุ เจ [จ (สี. สฺยา. กํ.)] หิทํ, ภิกฺขเว, เอกนฺตทุกฺขา อภวิสฺส ทุกฺขานุปติตา ทุกฺขาวกฺกนฺตา อนวกฺกนฺตา สุเขน, นยิทํ สตฺตา ปถวีธาตุยา สารชฺเชยฺยุํ. ยสฺมา จ โข, ภิกฺขเว, ปถวีธาตุ สุขา สุขานุปติตา สุขาวกฺกนฺตา อนวกฺกนฺตา ทุกฺเขน, ตสฺมา สตฺตา ปถวีธาตุยา สารชฺชนฺติ’’.
‘‘อาโปธาตุ ¶ เจ หิทํ, ภิกฺขเว…เป… เตโชธาตุ เจ หิทํ, ภิกฺขเว… วาโยธาตุ เจ หิทํ, ภิกฺขเว, เอกนฺตทุกฺขา อภวิสฺส ทุกฺขานุปติตา ทุกฺขาวกฺกนฺตา อนวกฺกนฺตา สุเขน, นยิทํ สตฺตา วาโยธาตุยา สารชฺเชยฺยุํ. ยสฺมา จ โข, ภิกฺขเว, วาโยธาตุ สุขา สุขานุปติตา สุขาวกฺกนฺตา อนวกฺกนฺตา ทุกฺเขน, ตสฺมา สตฺตา วาโยธาตุยา สารชฺชนฺติ.
‘‘ปถวีธาตุ เจ หิทํ, ภิกฺขเว, เอกนฺตสุขา อภวิสฺส สุขานุปติตา สุขาวกฺกนฺตา อนวกฺกนฺตา ¶ ทุกฺเขน, นยิทํ สตฺตา ปถวีธาตุยา ¶ นิพฺพินฺเทยฺยุํ. ยสฺมา จ โข, ภิกฺขเว, ปถวีธาตุ ทุกฺขา ทุกฺขานุปติตา ทุกฺขาวกฺกนฺตา อนวกฺกนฺตา สุเขน, ตสฺมา สตฺตา ปถวีธาตุยา นิพฺพินฺทนฺติ.
‘‘อาโปธาตุ เจ หิทํ, ภิกฺขเว…เป… เตโชธาตุ เจ หิทํ, ภิกฺขเว… วาโยธาตุ เจ หิทํ, ภิกฺขเว, เอกนฺตสุขา อภวิสฺส สุขานุปติตา สุขาวกฺกนฺตา อนวกฺกนฺตา ทุกฺเขน, นยิทํ สตฺตา วาโยธาตุยา นิพฺพินฺเทยฺยุํ. ยสฺมา จ โข, ภิกฺขเว, วาโยธาตุ ทุกฺขา ทุกฺขานุปติตา ทุกฺขาวกฺกนฺตา อนวกฺกนฺตา สุเขน, ตสฺมา สตฺตา วาโยธาตุยา นิพฺพินฺทนฺตี’’ติ. ปฺจมํ.
๖. อภินนฺทสุตฺตํ
๑๑๙. สาวตฺถิยํ วิหรติ…เป… ‘‘โย, ภิกฺขเว, ปถวีธาตุํ อภินนฺทติ, ทุกฺขํ โส อภินนฺทติ. โย ทุกฺขํ อภินนฺทติ, อปริมุตฺโต โส ทุกฺขสฺมาติ วทามิ. โย อาโปธาตุํ อภินนฺทติ…เป… โย เตโชธาตุํ… โย วาโยธาตุํ อภินนฺทติ, ทุกฺขํ โส อภินนฺทติ. โย ทุกฺขํ อภินนฺทติ, อปริมุตฺโต โส ทุกฺขสฺมาติ วทามิ’’.
‘‘โย ¶ ¶ จ โข, ภิกฺขเว, ปถวีธาตุํ นาภินนฺทติ, ทุกฺขํ โส นาภินนฺทติ. โย ทุกฺขํ นาภินนฺทติ, ปริมุตฺโต โส ทุกฺขสฺมาติ วทามิ. โย อาโปธาตุํ…เป… โย เตโชธาตุํ… โย วาโยธาตุํ นาภินนฺทติ, ทุกฺขํ โส นาภินนฺทติ. โย ทุกฺขํ นาภินนฺทติ, ปริมุตฺโต โส ทุกฺขสฺมาติ วทามี’’ติ. ฉฏฺํ.
๗. อุปฺปาทสุตฺตํ
๑๒๐. สาวตฺถิยํ วิหรติ…เป… ‘‘โย, ภิกฺขเว, ปถวีธาตุยา ¶ อุปฺปาโท ิติ อภินิพฺพตฺติ ปาตุภาโว, ทุกฺขสฺเสโส อุปฺปาโท โรคานํ ิติ ชรามรณสฺส ปาตุภาโว. โย อาโปธาตุยา…เป… โย เตโชธาตุยา… โย วาโยธาตุยา อุปฺปาโท ิติ อภินิพฺพตฺติ ปาตุภาโว, ทุกฺขสฺเสโส อุปฺปาโท โรคานํ ิติ ชรามรณสฺส ปาตุภาโว’’.
‘‘โย ¶ จ โข, ภิกฺขเว, ปถวีธาตุยา นิโรโธ วูปสโม อตฺถงฺคโม, ทุกฺขสฺเสโส นิโรโธ โรคานํ วูปสโม ชรามรณสฺส อตฺถงฺคโม. โย อาโปธาตุยา…เป… โย เตโชธาตุยา… โย วาโยธาตุยา นิโรโธ วูปสโม อตฺถงฺคโม, ทุกฺขสฺเสโส นิโรโธ โรคานํ วูปสโม ชรามรณสฺส อตฺถงฺคโม’’ติ. สตฺตมํ.
๘. สมณพฺราหฺมณสุตฺตํ
๑๒๑. สาวตฺถิยํ วิหรติ…เป… ‘‘จตสฺโส อิมา, ภิกฺขเว, ธาตุโย. กตมา จตสฺโส? ปถวีธาตุ, อาโปธาตุ, เตโชธาตุ, วาโยธาตุ. เย หิ เกจิ, ภิกฺขเว, สมณา วา พฺราหฺมณา วา อิมาสํ จตุนฺนํ ธาตูนํ อสฺสาทฺจ อาทีนวฺจ นิสฺสรณฺจ ยถาภูตํ ¶ นปฺปชานนฺติ, น เม เต, ภิกฺขเว, สมณา วา พฺราหฺมณา วา สมเณสุ วา สมณสมฺมตา พฺราหฺมเณสุ วา พฺราหฺมณสมฺมตา; น จ ปน เต อายสฺมนฺโต สามฺตฺถํ วา พฺรหฺมฺตฺถํ วา ทิฏฺเว ธมฺเม สยํ อภิฺา สจฺฉิกตฺวา อุปสมฺปชฺช วิหรนฺติ’’.
‘‘เย จ โข เกจิ, ภิกฺขเว, สมณา วา พฺราหฺมณา วา อิมาสํ จตุนฺนํ ธาตูนํ อสฺสาทฺจ อาทีนวฺจ นิสฺสรณฺจ ยถาภูตํ ปชานนฺติ ¶ , เต จ โข ¶ เม, ภิกฺขเว, สมณา วา พฺราหฺมณา วา สมเณสุ เจว สมณสมฺมตา พฺราหฺมเณสุ จ พฺราหฺมณสมฺมตา; เต จ ปนายสฺมนฺโต สามฺตฺถฺจ พฺรหฺมฺตฺถฺจ ทิฏฺเว ธมฺเม สยํ อภิฺา สจฺฉิกตฺวา อุปสมฺปชฺช วิหรนฺตี’’ติ. อฏฺมํ.
๙. ทุติยสมณพฺราหฺมณสุตฺตํ
๑๒๒. สาวตฺถิยํ วิหรติ…เป… ‘‘จตสฺโส อิมา, ภิกฺขเว, ธาตุโย. กตมา จตสฺโส? ปถวีธาตุ, อาโปธาตุ, เตโชธาตุ, วาโยธาตุ. เย หิ เกจิ, ภิกฺขเว, สมณา วา พฺราหฺมณา วา อิมาสํ จตุนฺนํ ธาตูนํ สมุทยฺจ อตฺถงฺคมฺจ อสฺสาทฺจ อาทีนวฺจ นิสฺสรณฺจ ยถาภูตํ นปฺปชานนฺติ…เป… ปชานนฺติ…เป… สยํ อภิฺา สจฺฉิกตฺวา อุปสมฺปชฺช วิหรนฺตี’’ติ. นวมํ.
๑๐. ตติยสมณพฺราหฺมณสุตฺตํ
๑๒๓. สาวตฺถิยํ ¶ วิหรติ…เป… ‘‘เย หิ เกจิ, ภิกฺขเว, สมณา วา พฺราหฺมณา วา ปถวีธาตุํ นปฺปชานนฺติ, ปถวีธาตุสมุทยํ นปฺปชานนฺติ, ปถวีธาตุนิโรธํ นปฺปชานนฺติ, ปถวีธาตุนิโรธคามินึ ปฏิปทํ นปฺปชานนฺติ…เป… อาโปธาตุํ ¶ นปฺปชานนฺติ… เตโชธาตุํ นปฺปชานนฺติ… วาโยธาตุํ นปฺปชานนฺติ, วาโยธาตุสมุทยํ นปฺปชานนฺติ, วาโยธาตุนิโรธํ นปฺปชานนฺติ, วาโยธาตุนิโรธคามินึ ปฏิปทํ นปฺปชานนฺติ, น เม เต, ภิกฺขเว, สมณา วา พฺราหฺมณา วา สมเณสุ วา สมณสมฺมตา พฺราหฺมเณสุ วา พฺราหฺมณสมฺมตา; น จ ปน เต อายสฺมนฺโต สามฺตฺถํ วา พฺรหฺมฺตฺถํ วา ทิฏฺเว ธมฺเม สยํ อภิฺา สจฺฉิกตฺวา อุปสมฺปชฺช วิหรนฺติ’’.
‘‘เย ¶ จ โข เกจิ, ภิกฺขเว, สมณา วา พฺราหฺมณา วา ปถวีธาตุํ ปชานนฺติ, ปถวีธาตุสมุทยํ ปชานนฺติ, ปถวีธาตุนิโรธํ ปชานนฺติ, ปถวีธาตุนิโรธคามินึ ปฏิปทํ ปชานนฺติ… เย จ โข เกจิ, ภิกฺขเว, สมณา วา พฺราหฺมณา วา…เป… อาโปธาตุํ ปชานนฺติ… เตโชธาตุํ ปชานนฺติ… วาโยธาตุํ ปชานนฺติ, วาโยธาตุสมุทยํ ปชานนฺติ, วาโยธาตุนิโรธํ ปชานนฺติ, วาโยธาตุนิโรธคามินึ ปฏิปทํ ปชานนฺติ, เต ¶ จ โข เม, ภิกฺขเว, สมณา วา พฺราหฺมณา วา สมเณสุ เจว สมณสมฺมตา พฺราหฺมเณสุ จ พฺราหฺมณสมฺมตา; เต จ ปนายสฺมนฺโต สามฺตฺถฺจ พฺรหฺมฺตฺถฺจ ทิฏฺเว ธมฺเม สยํ อภิฺา สจฺฉิกตฺวา อุปสมฺปชฺช วิหรนฺตี’’ติ. ทสมํ.
จตุตฺโถ วคฺโค.
ตสฺสุทฺทานํ –
จตสฺโส ปุพฺเพ อจรึ, โนเจทฺจ ทุกฺเขน จ;
อภินนฺทฺจ อุปฺปาโท, ตโย สมณพฺราหฺมณาติ.
ธาตุสํยุตฺตํ สมตฺตํ.