📜
๔. อนมตคฺคสํยุตฺตํ
๑. ปมวคฺโค
๑. ติณกฏฺสุตฺตํ
๑๒๔. เอวํ ¶ ¶ ¶ ¶ เม สุตํ – เอกํ สมยํ ภควา สาวตฺถิยํ วิหรติ เชตวเน อนาถปิณฺฑิกสฺส อาราเม. ตตฺร โข ภควา ภิกฺขู อามนฺเตสิ – ‘‘ภิกฺขโว’’ติ. ‘‘ภทนฺเต’’ติ เต ภิกฺขู ภควโต ปจฺจสฺโสสุํ. ภควา เอตทโวจ –
‘‘อนมตคฺโคยํ [อนมตคฺคายํ (ปี. ก.)] ภิกฺขเว, สํสาโร. ปุพฺพา โกฏิ น ปฺายติ อวิชฺชานีวรณานํ สตฺตานํ ตณฺหาสํโยชนานํ สนฺธาวตํ สํสรตํ. เสยฺยถาปิ, ภิกฺขเว, ปุริโส ยํ อิมสฺมึ ชมฺพุทีเป ติณกฏฺสาขาปลาสํ ตํ เฉตฺวา [ตจฺเฉตฺวา (พหูสุ)] เอกชฺฌํ สํหริตฺวา จตุรงฺคุลํ จตุรงฺคุลํ ฆฏิกํ กตฺวา นิกฺขิเปยฺย – ‘อยํ เม มาตา, ตสฺสา เม มาตุ อยํ มาตา’ติ, อปริยาทินฺนาว [อปริยาทิณฺณาว (สี.)] ภิกฺขเว, ตสฺส ปุริสสฺส มาตุมาตโร อสฺสุ, อถ อิมสฺมึ ชมฺพุทีเป ติณกฏฺสาขาปลาสํ ปริกฺขยํ ปริยาทานํ คจฺเฉยฺย. ตํ กิสฺส เหตุ? อนมตคฺโคยํ, ภิกฺขเว, สํสาโร. ปุพฺพา โกฏิ น ปฺายติ อวิชฺชานีวรณานํ สตฺตานํ ตณฺหาสํโยชนานํ สนฺธาวตํ สํสรตํ. เอวํ ทีฆรตฺตํ โว, ภิกฺขเว, ทุกฺขํ ปจฺจนุภูตํ ติพฺพํ ปจฺจนุภูตํ พฺยสนํ ปจฺจนุภูตํ, กฏสี [กฏสิ (สี. ปี. ก.) กฏา ฉวา สยนฺติ เอตฺถาติ กฏสี] วฑฺฒิตา. ยาวฺจิทํ, ภิกฺขเว, อลเมว สพฺพสงฺขาเรสุ นิพฺพินฺทิตุํ อลํ วิรชฺชิตุํ อลํ วิมุจฺจิตุ’’นฺติ. ปมํ.
๒. ปถวีสุตฺตํ
๑๒๕. สาวตฺถิยํ ¶ วิหรติ…เป… ‘‘อนมตคฺโคยํ, ภิกฺขเว ¶ , สํสาโร. ปุพฺพา โกฏิ น ปฺายติ ¶ อวิชฺชานีวรณานํ สตฺตานํ ตณฺหาสํโยชนานํ สนฺธาวตํ สํสรตํ. เสยฺยถาปิ, ภิกฺขเว, ปุริโส อิมํ มหาปถวึ โกลฏฺิมตฺตํ โกลฏฺิมตฺตํ มตฺติกาคุฬิกํ กริตฺวา นิกฺขิเปยฺย – ‘อยํ เม ปิตา, ตสฺส เม ปิตุ อยํ ปิตา’ติ, อปริยาทินฺนาว ภิกฺขเว, ตสฺส ปุริสสฺส ปิตุปิตโร อสฺสุ, อถายํ มหาปถวี ปริกฺขยํ ปริยาทานํ คจฺเฉยฺย ¶ . ตํ กิสฺส เหตุ? อนมตคฺโคยํ, ภิกฺขเว, สํสาโร. ปุพฺพา โกฏิ น ปฺายติ อวิชฺชานีวรณานํ สตฺตานํ ตณฺหาสํโยชนานํ สนฺธาวตํ สํสรตํ. เอวํ ทีฆรตฺตํ โว, ภิกฺขเว, ทุกฺขํ ปจฺจนุภูตํ ติพฺพํ ปจฺจนุภูตํ พฺยสนํ ปจฺจนุภูตํ, กฏสี วฑฺฒิตา. ยาวฺจิทํ, ภิกฺขเว, อลเมว สพฺพสงฺขาเรสุ นิพฺพินฺทิตุํ, อลํ วิรชฺชิตุํ, อลํ วิมุจฺจิตุ’’นฺติ. ทุติยํ.
๓. อสฺสุสุตฺตํ
๑๒๖. สาวตฺถิยํ วิหรติ…เป… ‘‘อนมตคฺโคยํ, ภิกฺขเว, สํสาโร. ปุพฺพา โกฏิ น ปฺายติ อวิชฺชานีวรณานํ สตฺตานํ ตณฺหาสํโยชนานํ สนฺธาวตํ สํสรตํ. ตํ กึ มฺถ, ภิกฺขเว, กตมํ นุ โข พหุตรํ, ยํ วา โว อิมินา ทีเฆน อทฺธุนา สนฺธาวตํ สํสรตํ อมนาปสมฺปโยคา มนาปวิปฺปโยคา กนฺทนฺตานํ โรทนฺตานํ [รุทนฺตานํ (สี.)] อสฺสุ ปสฺสนฺนํ [ปสฺสนฺทํ (ก. สี.), ปสนฺทํ (สฺยา. กํ.), ปสนฺนํ (ปี. ก.)] ปคฺฆริตํ, ยํ วา จตูสุ มหาสมุทฺเทสุ อุทก’’นฺติ? ‘‘ยถา โข มยํ, ภนฺเต, ภควตา ธมฺมํ เทสิตํ อาชานาม, เอตเทว, ภนฺเต, พหุตรํ ยํ โน อิมินา ¶ ทีเฆน อทฺธุนา สนฺธาวตํ สํสรตํ อมนาปสมฺปโยคา มนาปวิปฺปโยคา กนฺทนฺตานํ โรทนฺตานํ อสฺสุ ปสฺสนฺนํ ปคฺฆริตํ, น ตฺเวว จตูสุ มหาสมุทฺเทสุ อุทก’’นฺติ.
‘‘สาธุ ¶ สาธุ, ภิกฺขเว, สาธุ โข เม ตุมฺเห, ภิกฺขเว, เอวํ ธมฺมํ เทสิตํ อาชานาถ. เอตเทว, ภิกฺขเว, พหุตรํ ยํ โว อิมินา ทีเฆน อทฺธุนา สนฺธาวตํ สํสรตํ อมนาปสมฺปโยคา มนาปวิปฺปโยคา กนฺทนฺตานํ โรทนฺตานํ อสฺสุ ปสฺสนฺนํ ปคฺฆริตํ, น ตฺเวว จตูสุ มหาสมุทฺเทสุ อุทกํ. ทีฆรตฺตํ โว, ภิกฺขเว, มาตุมรณํ ปจฺจนุภูตํ; เตสํ วา มาตุมรณํ ปจฺจนุโภนฺตานํ อมนาปสมฺปโยคา มนาปวิปฺปโยคา กนฺทนฺตานํ โรทนฺตานํ อสฺสุ ปสฺสนฺนํ ปคฺฆริตํ, น ตฺเวว จตูสุ มหาสมุทฺเทสุ อุทกํ. ทีฆรตฺตํ โว, ภิกฺขเว, ปิตุมรณํ ปจฺจนุภูตํ …เป… ภาตุมรณํ ปจฺจนุภูตํ… ภคินิมรณํ ปจฺจนุภูตํ… ปุตฺตมรณํ ปจฺจนุภูตํ… ธีตุมรณํ ปจฺจนุภูตํ… าติพฺยสนํ ปจฺจนุภูตํ… โภคพฺยสนํ ปจฺจนุภูตํ. ทีฆรตฺตํ โว, ภิกฺขเว ¶ , โรคพฺยสนํ ปจฺจนุภูตํ, เตสํ โว โรคพฺยสนํ ปจฺจนุโภนฺตานํ อมนาปสมฺปโยคา มนาปวิปฺปโยคา กนฺทนฺตานํ โรทนฺตานํ อสฺสุ ปสฺสนฺนํ ปคฺฆริตํ, น ตฺเวว จตูสุ มหาสมุทฺเทสุ อุทกํ. ตํ กิสฺส เหตุ? อนมตคฺโคยํ, ภิกฺขเว, สํสาโร ¶ …เป… ยาวฺจิทํ, ภิกฺขเว, อลเมว สพฺพสงฺขาเรสุ นิพฺพินฺทิตุํ, อลํ วิรชฺชิตุํ, อลํ วิมุจฺจิตุ’’นฺติ. ตติยํ.
๔. ขีรสุตฺตํ
๑๒๗. สาวตฺถิยํ วิหรติ…เป… ‘‘อนมตคฺโคยํ, ภิกฺขเว, สํสาโร. ปุพฺพา โกฏิ น ปฺายติ อวิชฺชานีวรณานํ สตฺตานํ ตณฺหาสํโยชนานํ สนฺธาวตํ สํสรตํ. ตํ กึ มฺถ, ภิกฺขเว, กตมํ นุ โข พหุตรํ, ยํ วา โว อิมินา ทีเฆน อทฺธุนา สนฺธาวตํ ¶ สํสรตํ มาตุถฺํ ปีตํ, ยํ วา จตูสุ มหาสมุทฺเทสุ อุทก’’นฺติ? ‘‘ยถา โข มยํ ¶ , ภนฺเต, ภควตา ธมฺมํ เทสิตํ อาชานาม, เอตเทว, ภนฺเต, พหุตรํ ยํ โน อิมินา ทีเฆน อทฺธุนา สนฺธาวตํ สํสรตํ มาตุถฺํ ปีตํ, น ตฺเวว จตูสุ มหาสมุทฺเทสุ อุทก’’นฺติ.
‘‘สาธุ สาธุ, ภิกฺขเว, สาธุ โข เม ตุมฺเห, ภิกฺขเว, เอวํ ธมฺมํ เทสิตํ อาชานาถ. เอตเทว, ภิกฺขเว, พหุตรํ ยํ โว อิมินา ทีเฆน อทฺธุนา สนฺธาวตํ สํสรตํ มาตุถฺํ ปีตํ, น ตฺเวว จตูสุ มหาสมุทฺเทสุ อุทกํ. ตํ กิสฺส เหตุ? อนมตคฺโคยํ, ภิกฺขเว, สํสาโร…เป… อลํ วิมุจฺจิตุ’’นฺติ. จตุตฺถํ.
๕. ปพฺพตสุตฺตํ
๑๒๘. สาวตฺถิยํ วิหรติ…เป… อาราเม. อถ โข อฺตโร ภิกฺขุ เยน ภควา เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา ภควนฺตํ อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิ. เอกมนฺตํ นิสินฺโน โข โส ภิกฺขุ ภควนฺตํ เอตทโวจ – ‘‘กีวทีโฆ นุ โข, ภนฺเต, กปฺโป’’ติ? ‘‘ทีโฆ โข, ภิกฺขุ, กปฺโป. โส น สุกโร สงฺขาตุํ เอตฺตกานิ วสฺสานิ อิติ วา, เอตฺตกานิ วสฺสสตานิ อิติ วา, เอตฺตกานิ วสฺสสหสฺสานิ อิติ วา, เอตฺตกานิ วสฺสสตสหสฺสานิ อิติ วา’’ติ.
‘‘สกฺกา ปน, ภนฺเต, อุปมํ กาตุ’’นฺติ? ‘‘สกฺกา, ภิกฺขู’’ติ ภควา อโวจ. ‘‘เสยฺยถาปิ ¶ , ภิกฺขุ, มหาเสโล ปพฺพโต โยชนํ อายาเมน โยชนํ วิตฺถาเรน โยชนํ อุพฺเพเธน อจฺฉินฺโน อสุสิโร เอกคฺฆโน. ตเมนํ ปุริโส วสฺสสตสฺส วสฺสสตสฺส อจฺจเยน กาสิเกน วตฺเถน ¶ สกึ สกึ ปริมชฺเชยฺย. ขิปฺปตรํ โข โส, ภิกฺขุ, มหาเสโล ปพฺพโต อิมินา อุปกฺกเมน ปริกฺขยํ ปริยาทานํ คจฺเฉยฺย ¶ , น ตฺเวว กปฺโป. เอวํ ทีโฆ, ภิกฺขุ, กปฺโป. เอวํ ทีฆานํ โข, ภิกฺขุ ¶ , กปฺปานํ เนโก กปฺโป สํสิโต, เนกํ กปฺปสตํ สํสิตํ, เนกํ กปฺปสหสฺสํ สํสิตํ, เนกํ กปฺปสตสหสฺสํ สํสิตํ. ตํ กิสฺส เหตุ? อนมตคฺโคยํ, ภิกฺขุ, สํสาโร. ปุพฺพา โกฏิ…เป… ยาวฺจิทํ, ภิกฺขุ, อลเมว สพฺพสงฺขาเรสุ นิพฺพินฺทิตุํ, อลํ วิรชฺชิตุํ, อลํ วิมุจฺจิตุ’’นฺติ. ปฺจมํ.
๖. สาสปสุตฺตํ
๑๒๙. สาวตฺถิยํ วิหรติ. อถ โข อฺตโร ภิกฺขุ เยน ภควา…เป… เอกมนฺตํ นิสินฺโน โข โส ภิกฺขุ ภควนฺตํ เอตทโวจ – ‘‘กีวทีโฆ, นุ โข, ภนฺเต, กปฺโป’’ติ? ‘‘ทีโฆ โข, ภิกฺขุ, กปฺโป. โส น สุกโร สงฺขาตุํ เอตฺตกานิ วสฺสานิ อิติ วา…เป… เอตฺตกานิ วสฺสสตสหสฺสานิ อิติ วา’’ติ.
‘‘สกฺกา ปน, ภนฺเต, อุปมํ กาตุ’’นฺติ? ‘‘สกฺกา, ภิกฺขู’’ติ ภควา อโวจ. ‘‘เสยฺยถาปิ, ภิกฺขุ, อายสํ นครํ โยชนํ อายาเมน โยชนํ วิตฺถาเรน โยชนํ อุพฺเพเธน, ปุณฺณํ สาสปานํ คุฬิกาพทฺธํ [จูฬิกาพทฺธํ (สี. ปี.)]. ตโต ปุริโส วสฺสสตสฺส วสฺสสตสฺส อจฺจเยน เอกเมกํ สาสปํ อุทฺธเรยฺย. ขิปฺปตรํ โข โส, ภิกฺขุ มหาสาสปราสิ อิมินา อุปกฺกเมน ปริกฺขยํ ปริยาทานํ คจฺเฉยฺย, น ตฺเวว กปฺโป. เอวํ ทีโฆ โข, ภิกฺขุ, กปฺโป. เอวํ ทีฆานํ โข, ภิกฺขุ, กปฺปานํ เนโก กปฺโป สํสิโต, เนกํ กปฺปสตํ สํสิตํ, เนกํ กปฺปสหสฺสํ สํสิตํ, เนกํ กปฺปสตสหสฺสํ สํสิตํ. ตํ กิสฺส เหตุ? อนมตคฺโคยํ, ภิกฺขุ, สํสาโร ¶ …เป… อลํ วิมุจฺจิตุ’’นฺติ. ฉฏฺํ.
๗. สาวกสุตฺตํ
๑๓๐. สาวตฺถิยํ วิหรติ. อถ ¶ โข สมฺพหุลา ภิกฺขู เยน ภควา…เป… เอกมนฺตํ ¶ นิสินฺนา โข เต ภิกฺขู ภควนฺตํ เอตทโวจุํ – ‘‘กีวพหุกา นุ โข, ภนฺเต, กปฺปา อพฺภตีตา อติกฺกนฺตา’’ติ? ‘‘พหุกา โข, ภิกฺขเว ¶ , กปฺปา อพฺภตีตา อติกฺกนฺตา. เต น สุกรา สงฺขาตุํ – ‘เอตฺตกา กปฺปา อิติ วา, เอตฺตกานิ กปฺปสตานิ อิติ วา, เอตฺตกานิ กปฺปสหสฺสานิ อิติ วา, เอตฺตกานิ กปฺปสตสหสฺสานิ อิติ วา’’’ติ.
‘‘สกฺกา ปน, ภนฺเต, อุปมํ กาตุ’’นฺติ? ‘‘สกฺกา, ภิกฺขเว’’ติ ภควา อโวจ. ‘‘อิธสฺสุ, ภิกฺขเว, จตฺตาโร สาวกา วสฺสสตายุกา วสฺสสตชีวิโน. เต ทิวเส ทิวเส กปฺปสตสหสฺสํ กปฺปสตสหสฺสํ อนุสฺสเรยฺยุํ. อนนุสฺสริตาว ภิกฺขเว, เตหิ กปฺปา อสฺสุ, อถ โข เต จตฺตาโร สาวกา วสฺสสตายุกา วสฺสสตชีวิโน วสฺสสตสฺส อจฺจเยน กาลํ กเรยฺยุํ. เอวํ พหุกา โข, ภิกฺขเว, กปฺปา อพฺภตีตา อติกฺกนฺตา. เต น สุกรา สงฺขาตุํ – ‘เอตฺตกา กปฺปา อิติ วา, เอตฺตกานิ กปฺปสตานิ อิติ วา, เอตฺตกานิ กปฺปสหสฺสานิ อิติ วา, เอตฺตกานิ กปฺปสตสหสฺสานิ อิติ วา’ติ. ตํ กิสฺส เหตุ? อนมตคฺโคยํ, ภิกฺขเว, สํสาโร…เป… อลํ วิมุจฺจิตุ’’นฺติ. สตฺตมํ.
๘. คงฺคาสุตฺตํ
๑๓๑. ราชคเห วิหรติ เวฬุวเน. อถ โข อฺตโร พฺราหฺมโณ เยน ภควา เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา ¶ ภควตา สทฺธึ สมฺโมทิ. สมฺโมทนียํ กถํ สารณียํ วีติสาเรตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิ. เอกมนฺตํ นิสินฺโน โข โส พฺราหฺมโณ ภควนฺตํ เอตทโวจ – ‘‘กีวพหุกา นุ โข, โภ โคตม, กปฺปา อพฺภตีตา อติกฺกนฺตา’’ติ? ‘‘พหุกา โข, พฺราหฺมณ, กปฺปา อพฺภตีตา อติกฺกนฺตา. เต น สุกรา สงฺขาตุํ – ‘เอตฺตกา กปฺปา อิติ วา, เอตฺตกานิ กปฺปสตานิ อิติ วา, เอตฺตกานิ กปฺปสหสฺสานิ อิติ วา, เอตฺตกานิ กปฺปสตสหสฺสานิ อิติ วา’’’ติ.
‘‘สกฺกา ¶ ปน, โภ โคตม, อุปมํ กาตุ’’นฺติ? ‘‘สกฺกา, พฺราหฺมณา’’ติ ภควา อโวจ. ‘‘เสยฺยถาปิ, พฺราหฺมณ, ยโต จายํ คงฺคา นที ปภวติ ยตฺถ จ มหาสมุทฺทํ อปฺเปติ, ยา เอตสฺมึ อนฺตเร วาลิกา สา น สุกรา สงฺขาตุํ – ‘เอตฺตกา วาลิกา อิติ วา, เอตฺตกานิ วาลิกสตานิ อิติ วา, เอตฺตกานิ วาลิกสหสฺสานิ อิติ วา, เอตฺตกานิ วาลิกสตสหสฺสานิ ¶ อิติ วา’ติ. ตโต พหุตรา โข, พฺราหฺมณ, กปฺปา อพฺภตีตา อติกฺกนฺตา. เต น สุกรา สงฺขาตุํ – ‘เอตฺตกา กปฺปา อิติ ¶ วา, เอตฺตกานิ กปฺปสตานิ อิติ วา, เอตฺตกานิ กปฺปสหสฺสานิ อิติ วา, เอตฺตกานิ กปฺปสตสหสฺสานิ อิติ วา’ติ. ตํ กิสฺส เหตุ? อนมตคฺโคยํ, พฺราหฺมณ, สํสาโร. ปุพฺพา โกฏิ น ปฺายติ อวิชฺชานีวรณานํ สตฺตานํ ตณฺหาสํโยชนานํ สนฺธาวตํ สํสรตํ. เอวํ ทีฆรตฺตํ โข, พฺราหฺมณ, ทุกฺขํ ปจฺจนุภูตํ ติพฺพํ ปจฺจนุภูตํ พฺยสนํ ปจฺจนุภูตํ, กฏสี วฑฺฒิตา. ยาวฺจิทํ ¶ , พฺราหฺมณ, อลเมว สพฺพสงฺขาเรสุ นิพฺพินฺทิตุํ, อลํ วิรชฺชิตุํ, อลํ วิมุจฺจิตุ’’นฺติ.
เอวํ วุตฺเต, โส พฺราหฺมโณ ภควนฺตํ เอตทโวจ – ‘‘อภิกฺกนฺตํ, โภ โคตม, อภิกฺกนฺตํ, โภ โคตม…เป… อุปาสกํ มํ ภวํ โคตโม ธาเรตุ อชฺชตคฺเค ปาณุเปตํ สรณํ คต’’นฺติ. อฏฺมํ.
๙. ทณฺฑสุตฺตํ
๑๓๒. สาวตฺถิยํ วิหรติ…เป… ‘‘อนมตคฺโคยํ, ภิกฺขเว, สํสาโร. ปุพฺพา โกฏิ น ปฺายติ อวิชฺชานีวรณานํ สตฺตานํ ตณฺหาสํโยชนานํ สนฺธาวตํ สํสรตํ. เสยฺยถาปิ, ภิกฺขเว, ทณฺโฑ อุปริเวหาสํ ขิตฺโต สกิมฺปิ มูเลน นิปตติ, สกิมฺปิ มชฺเฌน นิปตติ, สกิมฺปิ อนฺเตน นิปตติ; เอวเมว โข, ภิกฺขเว, อวิชฺชานีวรณา ¶ สตฺตา ตณฺหาสํโยชนา สนฺธาวนฺตา สํสรนฺตา สกิมฺปิ อสฺมา โลกา ปรํ โลกํ คจฺฉนฺติ, สกิมฺปิ ปรสฺมา โลกา อิมํ โลกํ อาคจฺฉนฺติ. ตํ กิสฺส เหตุ? อนมตคฺโคยํ, ภิกฺขเว, สํสาโร…เป… อลํ วิมุจฺจิตุ’’นฺติ. นวมํ.
๑๐. ปุคฺคลสุตฺตํ
๑๓๓. เอกํ สมยํ ภควา ราชคเห วิหรติ คิชฺฌกูเฏ ปพฺพเต. ตตฺร โข ภควา ภิกฺขู อามนฺเตสิ – ‘‘ภิกฺขโว’’ติ. ‘‘ภทนฺเต’’ติ เต ภิกฺขู ภควโต ปจฺจสฺโสสุํ. ภควา เอตทโวจ –
‘‘อนมตคฺโคยํ ¶ , ภิกฺขเว, สํสาโร…เป… เอกปุคฺคลสฺส, ภิกฺขเว, กปฺปํ สนฺธาวโต สํสรโต สิยา เอวํ มหา อฏฺิกงฺกโล อฏฺิปฺุโช อฏฺิราสิ ยถายํ เวปุลฺโล ปพฺพโต, สเจ ¶ สํหารโก อสฺส, สมฺภตฺจ น วินสฺเสยฺย. ตํ กิสฺส เหตุ? อนมตคฺโคยํ, ภิกฺขเว, สํสาโร…เป… อลํ วิมุจฺจิตุ’’นฺติ.
อิทมโวจ ¶ ภควา. อิทํ วตฺวาน สุคโต อถาปรํ เอตทโวจ สตฺถา –
‘‘เอกสฺเสเกน กปฺเปน, ปุคฺคลสฺสฏฺิสฺจโย;
สิยา ปพฺพตสโม ราสิ, อิติ วุตฺตํ มเหสินา.
‘‘โส โข ปนายํ อกฺขาโต, เวปุลฺโล ปพฺพโต มหา;
อุตฺตโร คิชฺฌกูฏสฺส, มคธานํ คิริพฺพเช.
‘‘ยโต จ อริยสจฺจานิ, สมฺมปฺปฺาย ปสฺสติ;
ทุกฺขํ ทุกฺขสมุปฺปาทํ, ทุกฺขสฺส จ อติกฺกมํ;
อริยํ จฏฺงฺคิกํ มคฺคํ, ทุกฺขูปสมคามินํ.
‘‘ส สตฺตกฺขตฺตุํปรมํ, สนฺธาวิตฺวาน ปุคฺคโล;
ทุกฺขสฺสนฺตกโร ¶ โหติ, สพฺพสํโยชนกฺขยา’’ติ. ทสมํ;
ปโม วคฺโค.
ตสฺสุทฺทานํ –
ติณกฏฺฺจ ปถวี, อสฺสุ ขีรฺจ ปพฺพตํ;
สาสปา สาวกา คงฺคา, ทณฺโฑ จ ปุคฺคเลน จาติ.
๒. ทุติยวคฺโค
๑. ทุคฺคตสุตฺตํ
๑๓๔. เอกํ ¶ ¶ สมยํ ภควา สาวตฺถิยํ วิหรติ. ตตฺร โข ภควา ภิกฺขุ อามนฺเตสิ – ‘‘ภิกฺขโว’’ติ. ‘‘ภทนฺเต’’ติ เต ภิกฺขู ภควโต ปจฺจสฺโสสุํ. ภควา เอตทโวจ – ‘‘อนมตคฺโคยํ, ภิกฺขเว, สํสาโร. ปุพฺพา โกฏิ น ปฺายติ อวิชฺชานีวรณานํ สตฺตานํ ตณฺหาสํโยชนานํ สนฺธาวตํ สํสรตํ. ยํ, ภิกฺขเว, ปสฺเสยฺยาถ ทุคฺคตํ ทุรูเปตํ นิฏฺเมตฺถ คนฺตพฺพํ – ‘อมฺเหหิปิ เอวรูปํ ปจฺจนุภูตํ อิมินา ทีเฆน อทฺธุนา’ติ. ตํ กิสฺส เหตุ…เป… ยาวฺจิทํ, ภิกฺขเว, อลเมว สพฺพสงฺขาเรสุ นิพฺพินฺทิตุํ อลํ วิรชฺชิตุํ อลํ วิมุจฺจิตุ’’นฺติ. ปมํ.
๒. สุขิตสุตฺตํ
๑๓๕. สาวตฺถิยํ ¶ วิหรติ…เป… ‘‘อนมตคฺโคยํ, ภิกฺขเว, สํสาโร…เป… ยํ, ภิกฺขเว, ปสฺเสยฺยาถ สุขิตํ สุสชฺชิตํ, นิฏฺเมตฺถ ¶ คนฺตพฺพํ – ‘อมฺเหหิปิ เอวรูปํ ปจฺจนุภูตํ อิมินา ทีเฆน อทฺธุนา’ติ. ตํ กิสฺส เหตุ? อนมตคฺโคยํ, ภิกฺขเว, สํสาโร. ปุพฺพา โกฏิ น ปฺายติ…เป… อลํ วิมุจฺจิตุ’’นฺติ. ทุติยํ.
๓. ตึสมตฺตสุตฺตํ
๑๓๖. ราชคเห วิหรติ เวฬุวเน. อถ โข ตึสมตฺตา ปาเวยฺยกา [ปาเยฺยกา (กตฺถจิ) วินยปิฏเก มหาวคฺเค กถินกฺขนฺธเกปิ] ภิกฺขู สพฺเพ อารฺิกา สพฺเพ ปิณฺฑปาติกา สพฺเพ ปํสุกูลิกา สพฺเพ เตจีวริกา สพฺเพ สสํโยชนา เยน ภควา เตนุปสงฺกมึสุ; อุปสงฺกมิตฺวา ภควนฺตํ อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทึสุ. อถ โข ภควโต เอตทโหสิ – ‘‘อิเม โข ตึสมตฺตา ปาเวยฺยกา ภิกฺขู สพฺเพ อารฺิกา สพฺเพ ปิณฺฑปาติกา สพฺเพ ปํสุกูลิกา ¶ สพฺเพ เตจีวริกา สพฺเพ สสํโยชนา. ยํนูนาหํ อิเมสํ ตถา ธมฺมํ เทเสยฺยํ ยถา เนสํ อิมสฺมึเยว อาสเน อนุปาทาย อาสเวหิ จิตฺตานิ วิมุจฺเจยฺยุ’’นฺติ. อถ ¶ โข ภควา ภิกฺขู อามนฺเตสิ – ‘‘ภิกฺขโว’’ติ. ‘‘ภทนฺเต’’ติ เต ภิกฺขู ภควโต ปจฺจสฺโสสุํ. ภควา เอตทโวจ –
‘‘อนมตคฺโคยํ, ภิกฺขเว, สํสาโร. ปุพฺพา โกฏิ น ปฺายติ อวิชฺชานีวรณานํ สตฺตานํ ตณฺหาสํโยชนานํ สนฺธาวตํ สํสรตํ. ตํ กึ มฺถ, ภิกฺขเว, กตมํ นุ โข พหุตรํ, ยํ วา โว อิมินา ทีเฆน อทฺธุนา สนฺธาวตํ สํสรตํ สีสจฺฉินฺนานํ โลหิตํ ปสฺสนฺนํ ปคฺฆริตํ, ยํ วา จตูสุ มหาสมุทฺเทสุ อุทก’’นฺติ? ‘‘ยถา โข มยํ, ภนฺเต, ภควตา ธมฺมํ เทสิตํ อาชานาม, เอตเทว, ภนฺเต, พหุตรํ, ยํ โน อิมินา ทีเฆน อทฺธุนา สนฺธาวตํ สํสรตํ สีสจฺฉินฺนานํ ¶ โลหิตํ ปสฺสนฺนํ ปคฺฆริตํ, น ตฺเวว จตูสุ มหาสมุทฺเทสุ อุทก’’นฺติ.
‘‘สาธุ สาธุ, ภิกฺขเว, สาธุ โข เม ตุมฺเห, ภิกฺขเว, เอวํ ธมฺมํ เทสิตํ อาชานาถ. เอตเทว, ภิกฺขเว, พหุตรํ, ยํ โว อิมินา ทีเฆน อทฺธุนา สนฺธาวตํ สํสรตํ สีสจฺฉินฺนานํ โลหิตํ ปสฺสนฺนํ ปคฺฆริตํ, น ตฺเวว จตูสุ มหาสมุทฺเทสุ ¶ อุทกํ. ทีฆรตฺตํ โว, ภิกฺขเว, คุนฺนํ สตํ โคภูตานํ สีสจฺฉินฺนานํ โลหิตํ ปสฺสนฺนํ ปคฺฆริตํ, น ตฺเวว จตูสุ มหาสมุทฺเทสุ อุทกํ. ทีฆรตฺตํ โว, ภิกฺขเว, มหึสานํ [มหิสานํ (สี. ปี.)] สตํ มหึสภูตานํ สีสจฺฉินฺนานํ โลหิตํ ปสฺสนฺนํ ปคฺฆริตํ ¶ …เป… ทีฆรตฺตํ โว, ภิกฺขเว, อุรพฺภานํ สตํ อุรพฺภภูตานํ…เป… อชานํ สตํ อชภูตานํ… มิคานํ สตํ มิคภูตานํ… กุกฺกุฏานํ สตํ กุกฺกุฏภูตานํ… สูกรานํ สตํ สูกรภูตานํ… ทีฆรตฺตํ โว, ภิกฺขเว, โจรา คามฆาตาติ คเหตฺวา สีสจฺฉินฺนานํ โลหิตํ ปสฺสนฺนํ ปคฺฆริตํ. ทีฆรตฺตํ โว, ภิกฺขเว, โจรา ปาริปนฺถิกาติ คเหตฺวา สีสจฺฉินฺนานํ โลหิตํ ปสฺสนฺนํ ปคฺฆริตํ. ทีฆรตฺตํ โว, ภิกฺขเว, โจรา ปารทาริกาติ คเหตฺวา สีสจฺฉินฺนานํ โลหิตํ ปสฺสนฺนํ ปคฺฆริตํ, น ตฺเวว จตูสุ มหาสมุทฺเทสุ อุทกํ. ตํ กิสฺส เหตุ? อนมตคฺโคยํ, ภิกฺขเว, สํสาโร…เป… อลํ วิมุจฺจิตุ’’นฺติ.
‘‘อิทมโวจ ภควา. อตฺตมนา เต ภิกฺขู ภควโต ภาสิตํ อภินนฺทุนฺติ. อิมสฺมิฺจ ¶ ปน เวยฺยากรณสฺมึ ภฺมาเน ตึสมตฺตานํ ปาเวยฺยกานํ ภิกฺขูนํ อนุปาทาย อาสเวหิ จิตฺตานิ วิมุจฺจึสู’’ติ. ตติยํ.
๔. มาตุสุตฺตํ
๑๓๗. สาวตฺถิยํ ¶ วิหรติ…เป… ‘‘อนมตคฺโคยํ, ภิกฺขเว, สํสาโร…เป… น โส, ภิกฺขเว, สตฺโต สุลภรูโป โย นมาตาภูตปุพฺโพ อิมินา ทีเฆน อทฺธุนา. ตํ กิสฺส เหตุ? อนมตคฺโคยํ, ภิกฺขเว, สํสาโร…เป… อลํ วิมุจฺจิตุ’’นฺติ. จตุตฺถํ.
๕. ปิตุสุตฺตํ
๑๓๘. สาวตฺถิยํ วิหรติ…เป… ‘‘อนมตคฺโคยํ, ภิกฺขเว, สํสาโร…เป… น โส, ภิกฺขเว, สตฺโต สุลภรูโป โย นปิตาภูตปุพฺโพ ¶ …เป… อลํ วิมุจฺจิตุ’’นฺติ. ปฺจมํ.
๖. ภาตุสุตฺตํ
๑๓๙. สาวตฺถิยํ วิหรติ…เป… ‘‘น โส, ภิกฺขเว, สตฺโต สุลภรูโป โย นภาตาภูตปุพฺโพ…เป… อลํ วิมุจฺจิตุ’’นฺติ. ฉฏฺํ.
๗. ภคินิสุตฺตํ
๑๔๐. สาวตฺถิยํ ¶ วิหรติ…เป… ‘‘น โส, ภิกฺขเว, สตฺโต สุลภรูโป โย นภคินิภูตปุพฺโพ…เป… อลํ วิมุจฺจิตุ’’นฺติ. สตฺตมํ.
๘. ปุตฺตสุตฺตํ
๑๔๑. สาวตฺถิยํ ¶ วิหรติ…เป… ‘‘น โส, ภิกฺขเว, สตฺโต สุลภรูโป โย นปุตฺตภูตปุพฺโพ…เป… อลํ วิมุจฺจิตุ’’นฺติ. อฏฺมํ.
๙. ธีตุสุตฺตํ
๑๔๒. สาวตฺถิยํ ¶ วิหรติ…เป… ‘‘อนมตคฺโคยํ, ภิกฺขเว, สํสาโร. ปุพฺพา โกฏิ น ปฺายติ อวิชฺชานีวรณานํ สตฺตานํ ตณฺหาสํโยชนานํ สนฺธาวตํ สํสรตํ. น โส, ภิกฺขเว, สตฺโต สุลภรูโป โย น ธีตาภูตปุพฺโพ อิมินา ทีเฆน อทฺธุนา. ตํ กิสฺส เหตุ? อนมตคฺโคยํ, ภิกฺขเว, สํสาโร. ปุพฺพา โกฏิ น ปฺายติ อวิชฺชานีวรณานํ สตฺตานํ ตณฺหาสํโยชนานํ สนฺธาวตํ สํสรตํ. เอวํ ทีฆรตฺตํ โว, ภิกฺขเว, ทุกฺขํ ปจฺจนุภูตํ ติพฺพํ ปจฺจนุภูตํ พฺยสนํ ปจฺจนุภูตํ, กฏสี วฑฺฒิตา. ยาวฺจิทํ, ภิกฺขเว, อลเมว สพฺพสงฺขาเรสุ นิพฺพินฺทิตุํ, อลํ วิรชฺชิตุํ, อลํ วิมุจฺจิตุ’’นฺติ. นวมํ.
๑๐. เวปุลฺลปพฺพตสุตฺตํ
๑๔๓. เอกํ ¶ สมยํ ภควา ราชคเห วิหรติ คิชฺฌกูเฏ ปพฺพเต. ตตฺร โข ภควา ภิกฺขู อามนฺเตสิ – ‘‘ภิกฺขโว’’ติ. ‘‘ภทนฺเต’’ติ เต ภิกฺขู ภควโต ปจฺจสฺโสสุํ. ภควา เอตทโวจ –
‘‘อนมตคฺโคยํ, ภิกฺขเว, สํสาโร. ปุพฺพา โกฏิ น ปฺายติ อวิชฺชานีวรณานํ สตฺตานํ ตณฺหาสํโยชนานํ สนฺธาวตํ สํสรตํ. ภูตปุพฺพํ, ภิกฺขเว, อิมสฺส เวปุลฺลสฺส ปพฺพตสฺส ‘ปาจีนวํโส’ตฺเวว สมฺา อุทปาทิ. เตน โข ปน, ภิกฺขเว ¶ , สมเยน มนุสฺสานํ ‘ติวรา’ตฺเวว สมฺา อุทปาทิ. ติวรานํ, ภิกฺขเว, มนุสฺสานํ จตฺตารีส วสฺสสหสฺสานิ อายุปฺปมาณํ อโหสิ. ติวรา, ภิกฺขเว, มนุสฺสา ปาจีนวํสํ ปพฺพตํ จตูเหน อาโรหนฺติ, จตูเหน โอโรหนฺติ. เตน โข ปน, ภิกฺขเว ¶ , สมเยน กกุสนฺโธ ภควา อรหํ สมฺมาสมฺพุทฺโธ โลเก อุปฺปนฺโน โหติ. กกุสนฺธสฺส, ภิกฺขเว, ภควโต อรหโต สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส วิธุรสฺชีวํ นาม สาวกยุคํ อโหสิ อคฺคํ ภทฺทยุคํ. ปสฺสถ, ภิกฺขเว, สา เจวิมสฺส ปพฺพตสฺส สมฺา อนฺตรหิตา, เต จ มนุสฺสา กาลงฺกตา, โส จ ภควา ปรินิพฺพุโต. เอวํ อนิจฺจา, ภิกฺขเว, สงฺขารา; เอวํ อทฺธุวา, ภิกฺขเว, สงฺขารา; เอวํ อนสฺสาสิกา, ภิกฺขเว, สงฺขารา. ยาวฺจิทํ, ภิกฺขเว, อลเมว สพฺพสงฺขาเรสุ นิพฺพินฺทิตุํ, อลํ วิรชฺชิตุํ, อลํ วิมุจฺจิตุํ.
‘‘ภูตปุพฺพํ ¶ , ภิกฺขเว, อิมสฺส เวปุลฺลสฺส ปพฺพตสฺส ‘วงฺกโก’ตฺเวว ¶ สมฺา อุทปาทิ. เตน โข ปน, ภิกฺขเว, สมเยน มนุสฺสานํ ‘โรหิตสฺสา’ตฺเวว สมฺา อุทปาทิ. โรหิตสฺสานํ, ภิกฺขเว, มนุสฺสานํ ตึสวสฺสสหสฺสานิ อายุปฺปมาณํ อโหสิ. โรหิตสฺสา, ภิกฺขเว, มนุสฺสา วงฺกกํ ปพฺพตํ ตีเหน อาโรหนฺติ, ตีเหน โอโรหนฺติ. เตน โข ปน, ภิกฺขเว, สมเยน โกณาคมโน ภควา อรหํ สมฺมาสมฺพุทฺโธ โลเก อุปฺปนฺโน โหติ. โกณาคมนสฺส, ภิกฺขเว, ภควโต อรหโต สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส ภิยฺโยสุตฺตรํ นาม สาวกยุคํ อโหสิ อคฺคํ ภทฺทยุคํ. ปสฺสถ, ภิกฺขเว, สา เจวิมสฺส ปพฺพตสฺส สมฺา อนฺตรหิตา, เต จ มนุสฺสา กาลงฺกตา, โส จ ภควา ปรินิพฺพุโต. เอวํ ¶ อนิจฺจา, ภิกฺขเว, สงฺขารา…เป… อลํ วิมุจฺจิตุํ.
‘‘ภูตปุพฺพํ, ภิกฺขเว, อิมสฺส เวปุลฺลสฺส ปพฺพตสฺส ‘สุปสฺโส’ตฺเวว [สุผสฺโสตฺเวว (สี.)] สมฺา อุทปาทิ. เตน โข ปน, ภิกฺขเว, สมเยน มนุสฺสานํ ‘สุปฺปิยา’ตฺเวว [อปฺปิยาตฺเวว (สี.)] สมฺา อุทปาทิ. สุปฺปิยานํ, ภิกฺขเว, มนุสฺสานํ วีสติวสฺสสหสฺสานิ อายุปฺปมาณํ อโหสิ. สุปฺปิยา, ภิกฺขเว, มนุสฺสา สุปสฺสํ ปพฺพตํ ทฺวีเหน อาโรหนฺติ, ทฺวีเหน โอโรหนฺติ. เตน โข ปน, ภิกฺขเว, สมเยน กสฺสโป ภควา อรหํ สมฺมาสมฺพุทฺโธ โลเก อุปฺปนฺโน โหติ. กสฺสปสฺส, ภิกฺขเว, ภควโต อรหโต สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส ติสฺสภารทฺวาชํ นาม สาวกยุคํ อโหสิ อคฺคํ ภทฺทยุคํ. ปสฺสถ, ภิกฺขเว, สา เจวิมสฺส ปพฺพตสฺส สมฺา อนฺตรหิตา, เต จ มนุสฺสา กาลงฺกตา, โส จ ภควา ปรินิพฺพุโต. เอวํ อนิจฺจา ¶ , ภิกฺขเว, สงฺขารา; เอวํ อทฺธุวา, ภิกฺขเว, สงฺขารา…เป… อลํ วิมุจฺจิตุํ.
‘‘เอตรหิ ¶ โข ปน, ภิกฺขเว, อิมสฺส เวปุลฺลสฺส ปพฺพตสฺส ‘เวปุลฺโล’ตฺเวว สมฺา อุทปาทิ. เอตรหิ โข ปน, ภิกฺขเว, อิเมสํ มนุสฺสานํ ‘มาคธกา’ตฺเวว สมฺา อุทปาทิ. มาคธกานํ, ภิกฺขเว, มนุสฺสานํ อปฺปกํ อายุปฺปมาณํ ปริตฺตํ ลหุกํ [ลหุสํ (สี.)]; โย จิรํ ชีวติ โส วสฺสสตํ อปฺปํ วา ภิยฺโย. มาคธกา, ภิกฺขเว, มนุสฺสา เวปุลฺลํ ปพฺพตํ มุหุตฺเตน อาโรหนฺติ มุหุตฺเตน โอโรหนฺติ. เอตรหิ โข ปนาหํ, ภิกฺขเว, อรหํ สมฺมาสมฺพุทฺโธ โลเก อุปฺปนฺโน. มยฺหํ โข ปน, ภิกฺขเว, สาริปุตฺตโมคฺคลฺลานํ นาม สาวกยุคํ อคฺคํ ภทฺทยุคํ. ภวิสฺสติ, ภิกฺขเว, โส สมโย ยา อยฺเจวิมสฺส ปพฺพตสฺส ¶ สมฺา อนฺตรธายิสฺสติ, อิเม ¶ จ มนุสฺสา กาลํ กริสฺสนฺติ, อหฺจ ปรินิพฺพายิสฺสามิ. เอวํ อนิจฺจา, ภิกฺขเว, สงฺขารา; เอวํ อทฺธุวา, ภิกฺขเว, สงฺขารา; เอวํ อนสฺสาสิกา, ภิกฺขเว, สงฺขารา. ยาวฺจิทํ, ภิกฺขเว, อลเมว สพฺพสงฺขาเรสุ นิพฺพินฺทิตุํ, อลํ วิรชฺชิตุํ, อลํ วิมุจฺจิตุ’’นฺติ.
อิทมโวจ ภควา. อิทํ วตฺวาน สุคโต อถาปรํ เอตทโวจ สตฺถา –
‘‘ปาจีนวํโส ติวรานํ, โรหิตสฺสาน วงฺกโก;
สุปฺปิยานํ สุปสฺโสติ, มาคธานฺจ เวปุลฺโล.
‘‘อนิจฺจา ¶ วต สงฺขารา, อุปฺปาทวยธมฺมิโน;
อุปฺปชฺชิตฺวา นิรุชฺฌนฺติ, เตสํ วูปสโม สุโข’’ติ. ทสมํ;
ทุติโย วคฺโค.
ตสฺสุทฺทานํ –
ทุคฺคตํ สุขิตฺเจว, ตึส มาตาปิเตน จ;
ภาตา ภคินี ปุตฺโต จ, ธีตา เวปุลฺลปพฺพตํ.
อนมตคฺคสํยุตฺตํ สมตฺตํ.